- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
زيالى بولساڭ وي سالا ءجۇر حالقىڭا
ىسپانديار سولتاش ۇلى
2015.08.26 13:42 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
زيالى دەپ قانداي ادامدى ايتۋعا بولادى؟ مەنىڭ تۇسىنىگىمدە تەك جوعارى وقۋ ماعلۇماتىنا يە، بەلگىلى شىعارماشىلىق قابىلەتى بار ادامدى عانا زيالى دەۋگە بولمايدى، جوعارىلاپ وقىماسا دا، شىعارماشىلىق قىزمەتپەن ارنايى اينالىسپاسا دا وزىندىك باعىت-باعدارى بار، كورگەنى كوپ، كوكەيگە تۇيگەنى مول، قوعام مەن ۇلت الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى كۇشتى، ايتقان ءسوزى مەن ءىس-ارەكەتى ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە بولاتىن، ۇلتتىڭ مۇرات، مۇددەسىن بارىنەن جوعارى قوياتىن، جۇرت مويىنداعان ازاماتتاردى زيالى دەۋگە بولادى. سوندىقتان زيالى قاتارىنان كورىنۋ ءۇشىن جوعارى ءبىلىمدى نەمەسە اقىن-جازۋشى، ءيا بيلىك باسىنداعى ساياسي تۇلعا، نە ونەر ادامى بولۋ مىندەتتى ەمەس. ءبىر ەمەس، بىرنەشە جوعارعى وقۋ ورنىن بىتىرسە دە قارايعان حالقى ءۇشىن پايدالى جۇمىس ىستەي المايتىن، كوپ بىلگەنىمەن وزىندىك ورەلى ويى جوق ادامداردى زيالى دەپ ايتۋعا بولمايدى. ونداي «زيالى بىلگىشتەن» از بىلسە دە جۇرت مۇددەسى جولىندا كوپتى تىندىراتىن، ايتقان ويى ادامنىڭ جان دۇنيەسىنە تەرەڭ ۇيالايتىن قاتارداعى قاراپايىم ادامنىڭ ءوزى ارتىق.
جايشىلىقتا ءىشىنارا ادامداردىڭ تۇسىنىگىندە جوعارىلاپ وقىعانداردى، ۇكىمەت ورىندارىن جاعالاپ، بيلىكتە جۇرگەندەردى، ءال-اۋقاتى جاقسى، تۇتىنۋ دەڭگەيى جوعارى ادامداردى، سىرتتاي قاراعاندا رەتتى كيىنىپ، موينىنا گالستۋك تاققانداردى عانا زيالى دەپ سانايتىن قاتە ۇعىم بار. ءاسىلى زيالىلىق ادامداردىڭ وقۋ دەڭگەيىنە، بيلىك-مارتەبەسىنە، تۇرمىس ورەسىنە، قىزمەت ورتاسىنا، سىرتقى بەينەسىنە قاراي قالىپتاساتىن قوعامدىق توپ ەمەس. مەيلى قاي كەزدە بولسىن زيالى ادام جوعارىداعى شارتتاردىڭ بار-جوعىنا قارالماستان، زيالىعا ءتان شىنايى بولمىسىمەن قوعامدىق ورتادا بەدەلدى سانالعان.
«زيالى» اتاۋى اراب تىلىنەن كىرگەن ءسوز بولىپ، ماعىناسى «وزىنەن جارىق تاراتۋشى، نۇر شىعارۋشى» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. سوندا زيالى ءسوزى نۇرلى ادام، جان-جاعىنا جارىق تاراتۋشى ادام دەگەندى مەڭزەيدى. اقىل تارازىسىنا جۇگىنەر بولساق، قاتارداعى قاراپايىم ەگىنشى، مالشى، تراكتورشى بولسىن؛ نە اقىن، جازۋشى، اكادەميك بولسىن، اركىم ءوز تۇرعىسىندا، اقىل-پاراسات جاعىنان ارىپتەستەرىنەن بيىك دەڭگەيدە تۇرىپ، اتقارىپ جاتقان ءىس-ارەكەتتەرى مەن جاساپ وتىرعان قوعامدىق ورتاسىنا پايدالى قىزمەت اتقارا بىلسە، زيالى دەگەن انە سول.
زيالى رەال تۇرمىستا ۇنەمى بەلەڭ بەرىپ جاتاتىن جاقسى مەن جاماندى، دۇرىس پەن بۇرىستى ەلەپ-ەكشەيتىن قوعامدىق ساراپشى، حالىقتىڭ دانالىعى مەن دارالىعىن، جالپى بولمىس-ءبىتىمىن ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاستىراتىن ۇگىتشى. ايتقان ءسوزى ءارقاشان ادامنىڭ رۋحاني الەمىن تازارتاتىن، اقىلىنا اقىل قوساتىن، ساناسىنا سارا جول نۇسقايتىن تەكتى تۇلعا. ۇلتىمىز، ەڭ اۋەلى، وسى تالاپتى ورىنداۋعا قارىمى جەتەتىن تۇلعالاردى عانا زيالى قاتارىنا قوسقان. حالىق ءوزىنىڭ مۇڭىن مۇڭداي، جوعىن جوقتاي بىلەتىن ادامداردى ەرەكشە قادىر تۇتقان. جۇرت ءوزىن بيىك ماقساتتارعا قۇلشىندىرىپ، ۇلى يدەيالاردى ورتاعا قويا الاتىن ازاماتتاردى عانا ناعىز زيالى دەپ مويىنداعان. شىندىقتىڭ بەتىنە تۋرا قاراي المايتىن، قوعامنىڭ وتكىنشى قاجەتى ءۇشىن ارزانقول ويلارمەن اينالىساتىن ادامداردى مەيلى ول قانشا ۋنيۆەرسيتەت ءبىتىرىپ، قانداي لاۋازىمعا كوتەرىلسىن، جۇرت ونى زيالى قاتارىنا قوسپاعان.
وسى ورايدا مەن قاتارداعى قاراپايىم ازامات رەتىندە ءوزىمدى تولعاندىرعان مىناداي ويلاردى كوپ نازارىنا كولدەنەڭ تارتقىم كەلەدى. زيالى كوبىنەسە ءوز بىلگەنىن قاعاز بەتىندە بەينەلەۋگە، نە قاجەتى تۇسكەن ورتادا اۋىزشا جاريا ەتۋگە بەيىم كەلەدى. سوندا ول قايسى تاسىلمەن وي ايتسا دا كوپىرتىپ كوپ ايتۋدى ەمەس، از ايتسا دا ساز ايتۋدى ماقسات ەتكەنى ءجون. ەگەر تاريح دوڭعالاعىن وسىدان جارىم عاسىر كەيىنگە شەگەرىپ، سول مەزگىلدەگى وزىق دەپ قارالعان ويلار تىزبەگىنە قايىرىلا قارار بولساڭىز، كوبى قازىرگىگە جات، كەيى اۋەلى كۇلكىلى بولىپ شىعادى. سوندىقتان وي قارىمىڭ جەتسە، ەندى جارىم عاسىر، يا ءبىر عاسىر، ءتىپتى عاسىرلار بويى ولمەيتىن، جۇرتتىڭ سانا تورىنەن ويىپ ورىن الاتىن وي ايتۋعا قۇلشىن. ول سەنىڭ ادامدىق ەرەكشەلىگىڭ، ۇلت پەرزەنتى رەتىندە اتقارار بورىشىڭ، ۇلت زيالىسىنا ءتان قاسيەتىڭ. ۇلى اباي سولاي ىستەدى ەمەس پە. سوندىقتان بولماساڭ دا ۇقساپ باعۋعا تالپىن.
تەرەڭ وزەن تۇنىپ اعادى دەگەندەي، زيالى ادام ءسوزدىڭ ءجونىن ايتۋدى اسىرا سىلتەنەتىن ايعايمەن، ءيا ءوز داۋىرىنە سايكەسپەيتىن قازىمىر، ۇشقارى يدەيالارمەن، جاپپاي كىنالايتىن، تۇتاستاي جوققا شىعاراتىن سىڭار ەزۋلىلىكپەن شاتاستىرىپ الماعانى ءجون، بۇلاي ىستەۋ زيالىعا ءتان قاسيەت ەمەس. ايتىلاتىن وي كەلسە-كەلمەس قيسىنسىز ايتىلا بەرمەي، شىنايى فاكتىلەر نەگىزىندە بايسالدىلىقپەن نەعۇرلىم سىپايى ايتىلسا، ول ءارقاشان ءوتىمدى كەلەدى. ايتۋشى مۇنىڭ كەرىسىنشە وي ايتسا، وندا ول زيالى ەمەس، قايتا ءوز قوعامدىق ورتاسىندا زياندى ادامدار قاتارىنا قوسىلىپ قالۋى ابدەن مۇمكىن.
ءار ءداۋىردىڭ وزىنە ءتان تالابى بولادى. قازىرگى ءداۋىر سىزدەن جاسامپازدىقپەن وي ايتۋدى قاجەت ەتىپ وتىر. مىنە بۇل بۇگىنگى زيالىلارىمىزدىڭ شىنداپ ويلانۋىنا تاتيتىن ءىس. داۋىلپاز اقىن قاسىم امانجولوۆتىڭ «كۇنىنە ءجۇز ويلانىپ، مىڭ تولعانام، وزىممەن بىرگە ولمەسىن ولەڭىم دەپ»- دەپ ايتقانىنداي، وي ايتۋعا قۇلشىنعان ءجون.
زيالىنىڭ قوعامدى، ۇلتتى تولعاندىراتىنداي ايتار ويى بولماسا، ونداي زيالىدان نە پايدا؟ قازىر ءىشىنارا ازاماتتارىمىز وي بەينەلەۋدە بولماعاندى بولىپ جاتىر، جەتپەگەندى جەتىپ جاتىر دەيدى. ايتالىق «پالەن باسەكەڭنىڭ باسشىلىعىندا قوي قوزىلادى، سيىر بۇزاۋلادى» دەپ جاتتاندى جالاڭ ماداقتاۋعا كوشەتىن، ءسويتىپ وزىن دە وزگەنى دە الداپ وي ايتاتىن زيالى سىماقتار ارامىزدان تابىلادى. مىنە مۇنداي زيالىنىڭ كوتەرگەن تاقىرىبى قاردان قالا جاساپ ويناعانداي «بۇگىن بار دا ەرتەڭ جوقتىڭ» كۇيىن كەشەدى. ءبىز قازىر شىندىققا بارعان سايىن جاقىنداي تۇستىك. سوندىقتان بۇرىنعىداي ساناعا ءسىڭىستى وي بەينەلەۋ تاسىلىنەن ارىلاتىن كەز جەتتى. سول سەبەپتى كونە قالىپپازدىقتى جاڭاشا ويلاۋ تاسىلىمەن الماستىرعان ءجون. ءبىر سارىندى كونە سۇردەكتەن شىعا المايتىن زيالىدان جوعارىدا ايتقانىمىزداي ادەتتەگى قاراپايىم جۇرت ورتاسىنداعى وي-ساناسى اشىق، كوكىرەگى داڭعىل، كوزى كورەگەن، قاشاندا اينالاسىن بارلاپ باعامداي بىلەتىن، ۇلتجاندى ادامدار باياعىدا ارتىق دەۋگە بولادى.
قازىر ءبىر قاراعاندا ءبارى ەمەس، تىم از سانداعى كەزىندە قاندايدا ءبىر جولمەن كوپكە تانىمالى بولعان اعا بۋىن زيالى ازاماتتار ءوزىنىڭ اۋەلگى ءبىرسارىندى ويلارىن كوپىرتىپ كوپ قايتالايدى. جۇرتتىڭ ويىنداعىسىن، ۇلت ومىرىندەگى تىڭ، تولعاقتى ماسەلەلەردى اشىپ ايتۋعا باتىلدىق ەتپەيدى. ۋاقىتى وتكەن كونە سارىن، ەسكى سۇرلەۋدەن شىعا الماي اسىرە قىزىل، جاتتاندى، تاپتاۋرىن ويلاردى كوپ قايتالايدى. كوتەرگەن ويلارىندا ءوزىنىڭ كۇن كورىس قامى ءۇشىن جىلىمشى ماداق، جارەۋكە جاعىمپازدىققا بوي الدىرادى. ونداي اعالارىمىزعا ءسىز سوڭعىلارعا كوپىرتىپ كوپ ايتا بەرسەم قادىرلى بولامىن دەمە، ول ونشا ايتۋلى سي ەمەس، ودان دا قاراپايىم حالقىڭا توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن اڭعارتۋعا، كوپتى از سوزبەن ايرانداي ۇيىتۋعا قۇلشىنىس جاسا دەمەكشىمىز. ءسىز دۇنيەنىڭ قانشاما عىلىم-بىلىمىنەن حاباردار بولساڭىز دا، كىتاپ سورەسىن مايىستىرارداي توم-توم كىتاپ جازىپ قالدىرساڭىز دا ول ۇلتىڭىزدىڭ رۋحاني الەمى ءۇشىن ويداعىداي قىزمەت ەتپەسە، وندا ونىڭ كوك تيىندىق قۇنى بولماعانى. سونشاما كوپ جازعان نارسەڭىزدىڭ بارار جەرى ايتپاسا دا بەلگىلى.
قازىر كەيدە شىعارماشىلىقتى ساۋدانىڭ، اقشا تابۋدىڭ، يا قاندايدا ءبىر اتاققا يە بولۋدىڭ قۇرالىنا اينالدىرعىسى كەلەتىن ءىشىنارا زيالى قالامگەرلەر دە جوق ەمەس. ونداي ادامدار جازعاندارىنىڭ پالەندەي قوعامدىق قۇنى بولماسا دا، ونى ءتۇرلى بايلانىسپەن، نە ءوز جانىنان قارجى شىعارىپ، قاسقا مەن جايساڭدى جيىپ، دۇرىلدەتىپ توي جاساپ جاتادى. سول ناۋقاندا امالىن تاۋىپ، اۋزى دۋالى، حالىققا تانىمال بىردە-ەكىلى ادامدى مىنبەگە شىعارىپ، جازعاندارىن جوعارى باعالاتىپ جارنامالاپ جاتادى. سوندا ولار وزگەنى مە، ءوزىن بە، جوق الىدە كەلەر ۇرپاقتى ما، كىمدى الدىپ ءجۇر؟ ول جاعى بىزگە جۇمباق. كەيدە بۇل جاعدايدى سەزىپ-ءبىلىپ وتىرىپ، «زيالىمىن دەگەندە، بىلگەنى وسى ما» دەيسىز ىشىڭىزدەن. مىنە وسىلاي ىستەۋدىڭ ناتيجەسىندە، وقىرماننان كىتاپ وقۋعا دەگەن قۇشتارلىق كەتسە، قالامگەردەن قادىر كەتەتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. جوعارىداعى جايلاردان ەلىمىزدىڭ ەرتەدەگى ۇلى ويشىلى لاۋ زىنىڭ: «اقيقاتتى تانۋعا اقىلى جەتپەگەننەن ادامشىلىق كۇتپە» دەپ ايتقان دانالىعى ەرىكسىز ەسكە ورالادى.
ادەبيەت ــ حالىقتىڭ ساناسىن كوتەرەتىن، وزىق وركەنيەتكە باستايتىن قۇرال. ول ــ ادامتانۋدى عانا ەمەس، ادامنىڭ ادام بولىپ قالىپتاسۋىن دا ۇيرەتەتىن ۇلى ونەر. قازىر ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىزدە حالىقتى رۋحتاندىراتىن ۇلكەن يدەيا، جاستارعا تاربيە بەرەتىن ىزگى قاسيەت بىرتىندەپ تومەندەپ بارا جاتقان سياقتانادى. سوندىقتان حالىقتى بيىك ماقساتتارعا قۇلشىندىراتىن، ۇلى يدەيالار ايتاتىن ازاماتتاردىڭ قاتارى كوبەيۋى قاجەتتى. ءسوزدىڭ ءجون بىلەتىن، زيالى ازاماتقا كىمنىڭ تارىسى پىسسە، سونىڭ تاۋىعى بولۋ جاراسپايدى. ءبىزدىڭ تۇپكىلىكتى ماقساتىمىز ــ ۇلتتى جاڭا زامانعا، وزىق مادەنيەتكە بەيىمدەۋگە قاراتىلۋى ءتيىس. ءوز كەزىندە ۇلى سىنشى بەلنسكي: «اقىن، جازۋشى ــ حالىقتىڭ كوزى مەن قۇلاعى، ول اۋىرسا قوعامنىڭ دەرتىمەن اۋىرىپ، قۋانسا بۇكىل حالىقتىڭ شاتتىعىمەن قۋانادى» دەپ تاۋىپ ايتقان. سوندىقتان قالام ۇستاعان زيالىنىڭ ءار ءسوزى تاعىلىم بيىكتىگى مەن تانىم تەرەڭدىگىنە قۇرىلۋى ءتيىس. ۇلت ءومىرىن كىناراتسىز دەپ ەشكىم دە كەسىپ ايتا الماسى انىق. سونى كورىپ بىلە تۇرا، اۋزىڭىزعا مارجان سالىپ العانداي ءۇنسىز قالساڭىز، وندا ءسىزدىڭ زيالى بولعانىڭىز كىمگە كەرەك؟
بۇل كۇندەرى قوعامدا «ادامدار كىتاپ وقىمايتىن بولدى» دەگەن ءسوز ءجيى ايتىلادى. ءاسىلى جۇرتتىڭ كىتاپ وقىماۋىنداعى ەڭ نەگىزگى سەبەپ، باستى جاۋاپكەرشىلىك قالامگەردىڭ، ياعني زيالىنىڭ موينىندا. قالامگەردىڭ كوتەرگەن ويى وقىرمان جۇرەگىنەن شىنايى جول تاپسا، وندا ونىڭ ايتقان ءسوزى جۇرت نازارىنان قالىس قالماسى انىق. دەمەك، وقىرماننىڭ نازارىن كىتاپقا بۇرۋ، ەڭ اۋەلى، قالامگەرگە پارىز. پارىزدى دۇرىس وتەۋ ۇلكەن ىزدەنۋدى، اسقان جاۋاپكەرشىلىكتى قاجەت ەتەدى. جايشىلىقتا، قالامگەر «مەنىڭ پارىزىم قارشا بوراتىپ قايداعى-جايداعىنى جازا بەرۋ» دەپ قاراسا، وقىرماندار تالعامىمەن ساناسپاسا، ءسۇيتىپ بەتى مۇلدە اشىلماي كەتەتىن، قوعامدىق قۇنى جوق جەتىم كىتاپتاردىڭ قاتارىن عانا مولايتا بەرۋدى وزىنە ماقسات تۇتسا، وندا ونىڭ قاتتى قاتەلەسكەنى.
قازىر ۇلتىمىز بۇقاراسى ﻭﻳﺎﻧﯟﻯ ﻭﻳﺎﻧﺪﻯ. ﻣﺎﺳﻪﻟﻪ، ﺟﺎﭘﭙﺎﻱ ﻭﻳﺎﻧﯟﺩﺍ. ءﺍﻟﻰ ﯗﻳﻘﯩﺪﺍ جاتقاندارى از ەمەس. ادامدى دامىتۋ ءۇشىن الدىمەن سانانى تاربيەلەۋ، سانانىڭ كوزىن اشۋ كەرەك. سانا تۇزەلمەي كوپ نارسە تۇزەلمەيدى. سانا قالاي باعىتتالسا، تۇرمىستا سولاي بەت بۇرماق. وسى تۇرعىدان ۇلتىمىزدىڭ ۇلى كوشىن تۇزەيتىن، تاماشا ۇگىتشىلىك رول اتقاراتىن زيالى قالامگەرلەر شىنىندا كوبەيۋى قاجەت. شۇكىرشىلىك، بىزدە وقىعاندار كوپ، بىلەتىندەر بار، ءبىراق، ۇلتتى العا ىلگەرلەۋگە باستايتىندار از. كەزىندە ناپولەوننىڭ «مەن مۇزداي قارۋلانعان ءجۇز مىڭ اسكەردەن گورى، ەكى-ءۇش گازەتتەن كوبىرەك قورقامىن» دەپ ايتقان ءبىر اۋىز سوزىنەن-اق قارىمدى قالامگەرلىكتىڭ قۇدىرەتىن تولىق سەزىنۋگە بولاردى.
قىسقاسى، زيالى جۇرتتىڭ بەتكە ۇستارى، جول باستايتىن سەركەسى. بۇگىنگى مىناۋ سانالىنى سارا جولعا شىعارىپ، ساناسىزدى قاپى قالتىراتىن باسەكەلى داۋىردە، ۇلتىمىز ومىرىنە ۋاقىت اعىسىمەن ىلەسە اعاتىندار كوپ ەس قاتپايدى، قايتا قاسقايا ءجۇزىپ جول كورسەتەتىندەر ەس قاتادى. وسى تۇرعىدان زيالىنى ۇلتتىڭ رۋحاني ۇيىتقىسى، ار-نامىسىنىڭ جوقشىسى، تۇتاس قوعامدى تاربيەلەيتىن، حالىقتى وزىق وركەنيەتكە، عىلىم-ءبىلىم يگەرۋگە، ەڭبەك ەتىپ ەڭسە كوتەرۋگە جەتەلەيتىن اقىل-وي يەسى، ازامات رەتىندە ءوز قوعامدىق ورتاسىنا ۇتىمدى وي، ءورشىل يدەيا، جاڭاشىل جوبا ۇسىنا الاتىن العاباسار سانالى تۇلعا دەپ ايتۋعا ابدەن بولادى. سوندىقتان ءسوز سوڭىندا ۇلى جولدا تىرلىك بارما وڭاي ءبىر، زيالى بولساڭ ۇلتتى نۇرعا وراي ءجۇر دەمەكشىمىز.
2015.8
اۆتوردىڭ قىزمەت ورنى: التاي ايماقتىق پارتيا مەكتەبى
كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
