- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
قول تەلەفوندى عىلمي پايدالانا بىلگەنىمىز ابزال
ىسپانديار سولتاش ۇلى
2015.06.12 13:22 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
قول تەلەفون ادامداردىڭ قارىم-قاتىناس جاسايتىن قولايلى قۇرالى. ادامدار وسى قۇرالدىڭ پايدالى جاقتارىمەن بىرگە قىرۋار زياندى جاقتارىنىڭ دا بار ەكەنىن ەرتەرەك سەزىپ بىلگەنى ءجون. ءاسىلى ادام ءوزى مەڭگەرۋگە ءتيىستى بۇل قۇرال قازىر كەرىسىنشە ادامدى مەڭگەرىپ بارا جاتىر. دۇنيە عالىمدارى قول تەلەفون سىندى وسى كىشكەنتاي قۇرالدىڭ ادام پسيحولوگياسىنا، جالپى دەنساۋلىعىنا قاراتا كەرى اسەرىنىڭ مول ەكەندىگىن ەسكەرتىپ ۇنەمى دابىل قاعۋدا. قاراماققا ءبارى دە دۇرىس بولىپ سەزىلەتىن وسى قۇرالدىڭ وڭ مەن سولىنا تۇكپىرلەي زەر سالساق، ول ءبىز سەزىپ-بىلگەندەي قاراپايىم نارسە ەمەس بولىپ شىقتى.
ادامداردىڭ قول تەلەفون ارقىلى ءوزارا حابارلاسۋى 1973-جىلى ا ق ش عالىمدارى جاعىنان جۇزەگە استى. قازىر ونىڭ قولدانىس اياسى ءوزىنىڭ اۋەلگى بايلانىس جاساۋ شەگىنەن اسىپ، ۋاقىت وتكەن سايىن فۋنكتسيالارى دا كوبەيىپ ءارى كۇردەلىلەسىپ، قۇرىلىمى جاعىنان كومپيۋتەرگە ۇقساپ بارادى. ول قازىر ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلىپ، ادامداردىڭ اجىراماس كومەكشىسىنە اينالادى. راسىن ايتقاندا، ونىڭ ىشىندە نە كەرەكتىڭ ءبارى بار. ماسەلەن، ساعات، كۇنتىزبە، ەسەپتەۋىش، دىبىس، كەسكىن، جازبا مالىمەتتەردى ءتۇسىرۋ، كورۋ، تىڭداۋ، رەداكتسيالاۋ، ساقتاۋ، جولداۋ ت.ب تولىپ جاتىر. فۋنكتسياسى كوپ ءارى كۇردەلى بولعان نارسەنىڭ زياندى جاقتارىنىڭ دا مول بولاتىنى تابيعي. سوندىقتان قول تەلەفوندى ساقتىق شارالارىن قولدانا وتىرىپ عىلمي پايدالانعان ابزال. ويتكەنى قول تەلەفون قالىپتى قىزمەت ىستەپ تۇرعاندا، ونان ەلەكتروماگنيتتىك ءورىس جان-جاعىنا تارالىپ تۇرادى. ەلەكتروماگنيتتىك ءورىس بارلىق تىرشىلىك كوزدەرىنە، سونىڭ ىشىندە ادام ورگانيزمىنە وتە ۇلكەن زارداپ تيگىزەدى. سوندىقتان قول تەلەفون سوعۋدان بۇرىن ويلانىپ الىپ، نەعۇرلىم قىسقا سويلەسۋگە داعدىلانۋ، تەز جىلدامدىقتا كەتىپ بارا جاتىپ، نە سيگنال تولىق شىقپاعان جاعدايدا ىسكە قوسپاۋ، كۇن كۇركىرەپ، نايزاعاي ويناعاندا، ەلەرتروماگنيتتى اسپاقتار شوعىرلانعان ورىنداردا پايدالانباۋ، نومەردى تەرىپ، كنوپكانى باسا سالا قۇلاققا توسەمەۋ، جايشىلىقتا وتىرعاندا، ءيا تۇندە ۇيقتاعاندا دەنەدەن الىس ۇستاۋ، تاماق ىشكەندە ىستەتپەۋ، سابيلەر مەن جۇكتى ايەلدەر تۇتىنباۋ، جاس وسپىرىمدەردىڭ پايدالانۋ ۋاقىتىن شەكتەۋ سياقتى قاراپايىم ساقتىق شارالارىن قولدانۋدى ادەتكە اينالدىرعان ءجون.
ءتۇرلى عىلمي ساراپتاۋلاردىڭ ناتيجەسى قول تەلەفوننىڭ، اسىرەسە، جاستار مەن وسپىرىمدەردىڭ پسيحولوگياسىنا، رۋحاني دامۋىنا، ءتان ساۋلىعىنا، ساپالى ءبىلىم الۋىنا كەرى اسەرىنىڭ كۇشتى بولاتىنىن دالەلدەگەن. قول تەلەفونمەن ۇنەمى اينالىساتىن جاستار مەن وسپىرىمدەر كوبىنەسە اشۋشاڭ بولىپ، قالىپتى دەمالىس ريتىمى مەن ۇيقىسى بۇزىلىپ، زەيىن-زەردەسى مەن ەستە ساقتاۋ قابىلەتى تومەندەپ، ىسكە توزىمدىلىك قۋاتى السىرەپ، جۇيكە-جۇيەسى كۇن وتكەن سايىن جۇقارىپ، پسيحولوگيالىق دەرتكە تەز شالدىعادى ەكەن. ءتىپتى، مۇنىڭ سوڭى ميدا قاتەرلى ىسىكتىڭ پايدا بولۋىنا اپارىپ سوقتىراتىنىن عالىمدار انىقتاپ وتىر.
شىنى كەرەك، قازىر جاستار مەن وسپىرىمدەردىڭ كوپ ۋاقىتى قول تەلەفونسىز وتپەيدى. مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ءبىر ءبولىمى قول تەلەفوندى ساباق ۇستىندە مۇعالىمدارىنان جاسىرىپ پايدالانادى. ولار قول تەلەفونداعى ادامدى باۋراعىش جۇيەلەرگە ەلىكتەپ ۇيقىلى-وياۋ، مەڭ-زەڭ كۇيدە وتىرادى. ال سەرگەك وتىرعاندارى ءبىرى-بىرىنە «كەلتە حات» جولداپ، ساباق تىڭداۋ جايىندا قالادى. وكىنىشكە وراي، بۇل داعدىعا اينالعان ادەت ۇيگە كەلگەن سوڭ دا قايتالانادى. انە سونىڭ اسەرىندە قازىر شىعارما جازا المايتىن وقۋشىلار كوبەيۋدە. ويتكەنى ولاردىڭ كوپ ۋاقىتى كىتاپ وقۋمەن ەمەس، قول تەلەفوندا توراپقا شىعىپ ءتۇرلى ويىنداردى ويناۋمەن ءوتىپ جاتادى. مۇنى تولىق سەزىپ بىلمەگەن اتا-انالار بار جيعان-تەرگەنىن بالاسىنىڭ وقۋ ىسىنە جۇمساۋمەن بىرگە، بالام ءوز قاتارىنان قالىسپاسىن دەپ قول تەلەفوننىڭ نەبىر جاقسى ءتۇرى بولسا ونى بالاسىنا الىپ بەرەدى. ونىمەن قويماي، اي سايىن تەز تاۋسىلاتىن قول تەلەفون اقىسىن دا ۇنەمى تاپسىرىپ اۋرە. مىنە بۇدان قول تەلەفوننىڭ اۋرەسى كىمگە پايدا، كىمگە زيان تيزگىزىپ جاتقانىن ايتقىزباي-اق اڭعارۋعا بولادى.
جاستار ماسەلەسى قاشاندا قوعامداعى وتكىر تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى ەسەپتەلەدى. سوندىقتان مىناۋ تولاسسىز تاسقىنداپ ەنىپ جاتقان قۇبىلمالى قۇبىلىستارعا تولى جاھاندانۋ داۋىرىندە جاڭا عاسىر ۇرپاعىنا دۇرىس باعىت-باعدار كورسەتە ءجۇرۋ اعا ۇرپاققا پارىز سانالادى. سول سەبەپتى اتا-انالار بالاسىنا قول تەلەفون الىپ بەرگەن سوڭ «ە، قايتەر دەيسىڭ؟» دەپ ەنجارلىققا سالىنباعانى ءجون. ويتكەنى قازىر قول تەلەفون ارقىلى عالامتورعا قوسىلۋعا بولاتىندىقتان وندا ادامي قاسيەتكە، جالپى قوعامدىق ءمورالعا جات كەلەڭسىز نارسەلەر دە ۇنەمى تارالىپ، ول جاستار مەن وسپىرىمدەردىڭ ومىرگە كوزقاراسى مەن پسيحولوگياسىنىڭ كەرى باعىتقا قاراي وزگەرۋىنە اسەرىن تيگىزۋدە. سوندىقتان اتا-انالار بالارىنىڭ قول تەلەفوندى قانداي باعىتتا پايدالانىپ جۇرگەنىن ۇنەمى باقىلاپ، بالاسىنىڭ عىلمي ءارى مادەنيەتتى تۇردە ءوز قاجەتىن اداسپاي دۇرىس تابا بىلۋىنە جەتەكشى بولا بىلگەندەرى ءجون. ويتكەنى عالامتوردا باردىڭ ءبارى بىردەي «كىرشىكسىز ونەگە» ەمەس.
جاسىرىپ-جابارى جوق، بۇل كۇندەرى قوعامدىق ورتامىزدا ءار نارسەنىڭ سىرتقى كەلبەتىنە عانا قارايتىن، كوبىنەسە عالامتورعا قوسىلعان قول تەلەفوندىق حات-حابار جۇيەسى ارقىلى تەز تارالىپ جاتاتىن، ءبىر قايناۋى ىشىندە جۇرگەن دۇمبىلەز دۇنيەلەرگە سەنىپ، قايداعى ءبىر جەڭىل-جەلپى سىرلاپ وڭدەلۋدەن وتكەن، تۇرمىستىق ارزانقول حابار-مالىمەتتەر مەن قىسقا جارنامالاردى عانا قاناعات تۇتاتىن، كىتاپ، گازەت-جۋرنالداردى ىزدەپ وقىمايتىن، وقىسا دا تەرەڭدەپ ۇڭىلمەيتىن قاۋىمنىڭ كوبەيىپ كەلە جاتقانى بايقالادى. شىنىن ايتقاندا، الۋان مازمۇنداعى كىتاپ، گازەت-جۋرنالدار شىقپاي جاتقان جوق، كوپتەپ شىعىپ جاتىر، سوسىن ول جاتىر. يا، قايدا دەيسىز عوي، ول كىتاپحانالاردا جاتىر. جاتاتىن سەبەبى ــ وقيتىن ادام ازايىپ بارادى. كىتاپ، گازەت-جۋرنال وقۋعا دەگەن جۇرتتىڭ ىنتاسى تومەندەۋدە. مىنە وسىلايشا ءبىر ءبولىم ادامدار كىتاپ، گازەت-جۋرنالدى قايىرىپ قويىپ ونىڭ ورنىنا قول تەلەفونعا تەلمىرىپ باستارىن جوعارى كوتەرمەيتىن بولدى. مىنە بۇل ويلانۋعا تاتىرلىق تولعاقتى ماسەلە.
قازىر قاراپ تۇرساڭىز، جاستار مەن وسپىرىمدەردى بىلاي قويعاندا، ءبىر ءبولىم ەرەسەك ادامداردىڭ ءوزى قول تەلەفونمەن جاعالاسىپ اۋرە. قالىپتى جاعدايدا ءۇي مەن دالادا قول تەلەفونمەن اينالىسۋدى ايتپاعاندا، ماشينا رولىندا وتىرىپ تا، ليفتتە سىرعىپ بارا جاتىپ تا، ماڭىزدى ماجىلىستەرگە قاتىناسىپ تا، سىزبەن جۇزبە-ءجۇز سويلەسە وتىرىپ تا قول تەلەفونمەن تىنىمسىز جاعالاساتىن بولدى. ءساپ سالىپ بايقاساڭىز، بۇنداي ادامداردىڭ قول تەلەفوندى ەرىككەننىڭ ەرمەگى سانايتىنىن، پالەندەي ماڭىزدى جۇمىسى بولماسا دا انشەيىن ۋاقىت وتكىزۋ ءۇشىن ىستەتەتىنىن بايقايسىز، انە سول تىنىمسىز قاربالاستىقتىڭ اسەرىندە باسقا تىرلىككە مويىن بۇرۋعا ۋاقىت تاپپايتىنىن كورەسىز. ادامدار بۇل كۇندەرى قول تەلەفوننىڭ اسەرىندە جۇزبە-ءجۇز سىرلاسۋدان دا قالىپ بارادى. ءسويتىپ، اۋەلگى تابيعي قاتىناس كۇندەردىڭ وتۋىمەن جاساندىلىققا قاراي وزگەرۋدە.
ءار نارسە ءوز لايىعىمەن بولماي، شەگىنەن اسقان كەزدە، ءىس كەرىسىنە باعاتىنى شىندىق. كوپ نارسە ەسسىز ەلىكتەۋدەن، ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى تەكتەپ، تەجەي الماۋىنان تۋىندايدى. قازىر قول تەلەفون ادامنىڭ شىنايى ءومىر ءسۇرۋ داعدىسىنا، ميدىڭ قالىپتى ويلاۋ جيىلىگىنە دە اسەرىن تيگىزە باستادى. بۇل كۇندەرى ءبىر ءبولىم جاستار، اسىرەسە، وسپىرىمدەر جاعى توراپتاسقان حابارلاسۋ جۇيەسى ارقىلى جاساندى، قيال-عاجايىپ الەمگە كىرىپ الىپ، رەال ومىردەن قول ءۇزىپ، قيال الەمىنە تەرەڭدەي بەرىلەتىن بولدى. ولار كوبىنەسە ءوزىنىڭ بارلىق بوس ۋاقىتىن وسى قول تەلەفوندىق ويىندارعا سارپ ەتۋگە بەيىم. قولى ءسال بوساي قالسا، قيالداعى الەمگە تەز ەنىپ كەتكىسى كەلىپ تۇرادى. وسىلايشا ەرىك-جىگەرى تومەن ءبىر ءبولىم جاستار مەن وسپىرىمدەر ءوز ەركىنە ءوزى يە بولا الماي، قول تەلەفون ويىنداردىڭ تۇتقىنىنا اينالۋدا. «ويىنقۇمارلىق» ويناماسا تۇرا المايتىن پسيحولوگيالىق دەرت. ولار انە وسى دەرتكە شالدىعۋدا. ولاردى، ءتىپتى، قول تەلەفونسىز ءومىر سۇرە المايتىن دارەجەگە جەتتى دەپ ايتساق تا تىم ارتىق بولمايتىنداي. وسىلايشا قازىر ءبىر ءبولىم ادامدار جاساندى دۇنيەمەن عانا تىلدەسەتىن بولىپ، ادام مەن ادام، ادام مەن جاراتىلىس ورتاسىنداعى تابيعي قاتىناس وزگەرىسكە ۇشىراۋدا. سان قۇبىلعان جاساندى مالىمەتتەر ولاردىڭ ساناسىن ەركىنەن تىس جاۋلاۋدا.
ءبىز بۇل شاعىن ماقالادا قول تەلەفوننىڭ كۇن سايىن دامىپ بارا جاتقان ءداۋىر تالابى ءۇشىن اسا قاجەتتى قۇرال ەكەنىن تەرىستەۋدەن، وندا ادامداردىڭ تەك قانا ءوزارا سويلەسىپ، پىكىر الىسۋى عانا ەمەس، ادامنىڭ باسقا دا قىرۋار قاجەتىن قاناعاتتاندىراتىن پايدالى مۇمكىندىكتەردىڭ بار ەكەنىن جوققا شىعارۋدان اۋلاقپىز. ماسەلەنىڭ تەتىگى وسى قۇرالدى ىستەتىپ پايدالانۋدا ءار ادام ءوزىن قول تەلەفوننىڭ باۋراعىش تەتىكتەرىنە تاۋەلدى ەتىپ قويماي، ءوز باسىن قول تەلەفوننىڭ قۇلاق كەستى قۇلىنا اينالدىرىپ الماي، قايتا نەعۇرلىم ءوزىن سانالى، ىرىقتى، عىلمي تۇردە تەجەپ، جان ساۋلىعى مەن ءتان ساۋلىعىنا قول تەلەفوننىڭ كەرى اسەرىن تيگىزىپ الماۋى تۋراسىندا بولىپ وتىر. قىسقاسى، قول تەلەفون ادامزات وركەنيەتىنىڭ ەڭ ماڭىزدى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى، سوندىقتان ونى مادەنيەتتى ءارى عىلمي پايدالانا بىلگەنىمىز ءجون. ول استە ەرىككەننىڭ ەرمەك ەتەر قۇرالىنا اينالىپ قالماۋى ءتيىس.
”سوڭى“
اۆتوردىڭ قىزمەت ورنى: التاي ايماقتىق پارتيا مەكتەبى.
2015.6
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
