- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
ماحابباتقا كوزقاراس*
نۇربولات ءابدىقادىر
2015.07.02 11:04 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
مۇحاممەد عالاھۇسسالامنىڭ حاديسى: «دوستىق جوعالعان جەردە – قوعام، ماحاببات جوعالعان جەردە – ۇرپاق ازادى» دەپ ايتادى. ماحابباتقا باستايتىن – اۋەلى سول ۇلى دوستىق. ماحابباتتى ءتابيعات تۋعان. ماحابباتتىڭ اناسى ـ ءتابيعات. ماحابباتتاعى شۋاق، ونداعى مەيىر ءتابيعات – انانىڭ تەڭدەسسىز ءتاتتى ەمشەك سۇتىنەن تاراعان، سودان سىڭگەن قۋات.
ءتابيعات، اسپان، جەر قاسيەتتى، الايدا، ونىڭ قادىرىنە جەتە بىلمەگەن ادام قاسيەتسىز.
ماحاببات – تالانت. تالانت ءتابيعاتى – عاجاپ ءتابيعات: بەينە ءبىر الىپ سەڭ. مانەرىندە ول قانداي دا ءبىر بوگەتتى وزىمەن بىرگە ءۇيىرىپ الا كەتەدى، بۇعان دەيىن سەرگەك يرادا، تازا دا قۋاتتى ەڭبەك، ىشكى بۇلقىنىس جەتكىلىكتى بولعانى ءجون. تالانتقا كوكىرەك كوزى سوقىر قىزعانۋشىلىقپەن ولەرمەندەنە شابۋىلداۋ دەگەن، جالعان دا جالعان ءنامارتتاردىڭ قولىنان جاسالادى. ولار ءتىپتى قىزعاتىپ قانا قويمايدى، قالاسا تەزدەن قۇرباندىققا شالۋعا، ارانداتۋشىلىققا قاراي اسىعادى. تالانتقا ىشتەي قىزىعۋشىلىق تا ومىردە بولادى دەسەك، ول تەك جومارتتاردىڭ كوڭىل باقشاسىندا عانا ءتۇيىن تاستايدى.
ەرلىك تە، رۋحاني تەڭدىك تە، نامىس تا – ماحابباتتا. ماحاببات – ۇيات. سوكراتتىڭ: «ۇياتتان سۇلۋ نارسە جوق» دەگەن ۇلى سوزىنە: «ماحابباتتان سۇلۋ دۇنيە الەمدە جوق» دەگەن پايىمداۋىمدى قوسامىن. بۇدان شىعاتىن قورتىندى: ماحاببات - قاشاندا ۇيالۋ. ءسويتىپ، ماحاببات ۇياتىمەن سۇلۋ. دەمەك، ماحاببات سونداي ءبىر جۇمباق قۇبىلىسقا تولى – ۇلى.
ءار زاماندا ءار كاسىپتە دە تالانتتىلار از، قابىليەتتىلەر كوپ بولعان. ءبىراق، قابىليەتتىلەردىڭ ءبارى تالانتتىلار ەمەس؛ ال، تالانتتىلار دەرلىك قابىليەتتىلەر ساناتىنا قوسىلماق، سونداي – اق، تالانتتاردا قۇشتار ماحاببات بولۋعا ءسوزسىز ءتيىس تە، بارشا قابىليەتتىلەردىڭ بويىنان ماحابباتتىڭ تابىلا بەرۋى – قىيىن. ⅩⅦ - عاسىرداعى ينديانىڭ اتاقتى بيلەۋشسى جاھان شاحتىڭ ون توعىز جىل وتاسىپ، توعىز بالا بوسانعان ومىرلەس عاشىعى - مۇمتاز پانيدەن وزعاندا، ول قاتتى قايعىرادى، قارالى كۇي كەشەدى. سودان جاھان شاحتى بايلىقتىڭ دا، ءمانساپتىڭ دا بۋى، ءتىپتى ينديانىڭ سونداعى نەلەر جىلان كوز، دوڭگەلەك بوكسەلى سۇلۋلارى دا تەبىرەندىرە المايدى. پاتشا قاسىرەتتىڭ قارا سۋىنا تۇنشىعا ءجۇرىپ، اقىرى بار داۋلەتىنە ومىرلەس بولعان اسىق جارىنا ارناپ جەر بەتىندە جوق ەسكەرتكىش تۇرعىزادى. قازىرگە دەيىن دە شەكسىز ساۋلەتىمەن كوز سۇرىندىرە اسپان كوككە اسىعا مەنمۇندالاپ تۇرعان، الەمدەگى جەتى كەرەمەتتىڭ بىرىنە اينالعان دەليدەگى ايگىلى «ءتاج – ماحال» قوناق ءۇيىنىڭ جاسالىنۋ تاريحى – بۇل. بالا كەزىندە ” قيقار “، كەيىننەن اسقار التايدىڭ ” كەربۇعىسى “ اتانعان تالانتتى جازۋشى ورالحان بوكەيەۆتىڭ ءوندىستاندا جۇرگەن جول ساپارى ۇستىندە، جاڭاعى ماحابباتتىڭ وشاعى ەسەپتى «ءتاج – ماحالداعى» وڭاشا بولمەدە، 49 مۇشەلىندە، جاپا – جالعىز، وقشاۋ كۇيدە دۇنيە سالۋىنىڭ دا قۇددى جازۋشىنىڭ بىردەن ماحابباتقا اينالىپ، شىن ءومىر ساپارىنا ماڭگى جۇرە بارعانىنداي عاجايىپ ءبىر جالعاس تۇيسىكتى جۇرەككە ۇيالاتاتىن قانداي دا ءبىر قۇپيا شىندىقتىڭ شىمىلدىعىن توسىن اشا تۇسەتىنى: عاجاپ!
كەيدە مەنىڭ تازا، اقجارىلقاپ ادەبيەت ماحابباتتىڭ بالاماسى بولا الادى عوي دەپ تە ويلايتىن كەزدەرىم بار. زامانا بوياۋىن باتتاستىرا جاعىپ ارلەۋدەي الدامشىلىق ادەبيەتتى عاسىرلار بويىنا اداستىرىپ كەلەدى. شىن ونەر ءتابيعاتىن بۇلايشا قورلاۋدى جاراتىلىس – انا كەشىرە المايدى. مەنشە، ادامنىڭ ىشكى سەزىم الەمىن ناق جازۋ عانا - جانى بار ادەبيەت.
دۇنيەنىڭ تۇتقاسى ماحابباتى بارلاردىڭ عانا قولىندا تۇر دەسەك، ءيلايىم، قاتە ەمەس. جالىنسىز ماحاببات تامىزدىق وتى قوزدانباي ءبىر قالعان وشاق. جان دۇنيەسى جەتىم قۇلىقسىزدان قاشاندا كەرەمەتتەر شىقپايدى. رۋحاني الەمى قوراش ونداي جۇمىر باستى پەندەلەر ومىردە كوپ. نەمىستىڭ ۇلى اقىنى گەتە 74 جاسىندا، ءوزى قاتتى اۋىرىپ، ءولىم قاتەرىنەن قالعان ءبىر جىلدان سوڭ ۋلريك اتتى 19 جاستاعى ءبىر قىزعا عاشىق بولعان. مۇنى ەستىپ كۇللى گەرمانيا دۇرلىگەدى. اقىننىڭ بالاسى مەن كەلىنى دە ول عاشىقتاردىڭ قوسىلۋىنا بىردەن قارسى تۇرادى. ءبىراق، سودان - اق قارت بىردەن جاسارىپ، اۋرۋىنان دا اقىرىن ايىعا باستايدى. اقىرى جەڭىلىپ، ەلىنە قايتىپ باراتقان جولىندا ول، ءوز پوەزيا الەمىنىڭ اسقارالى شىڭى سانالاتىن ءبىر توپ كۇشتى ماحاببات ليريكالارىن جازادى. كيەلى ماحابباتتىڭ كۇشىمەن سودان كەيىن دە ون قانشا جىل ءومىر كەشەدى. «فاۋس» سياقتى كەسەك تۋىندىلارنىڭ جالعاسىن جازىپ ۇلگىرەدى. سونداي ءبىر عاشىق شاعىندا ومىردەن تۇڭىلىپ، وزىنە قول سالۋدان باسقا امالى دا قالماي بارىپ، ولعۇرلى جان تۇرشىگەرلىك رايىنان تەز قايتقان سول گەتە، بىردە: «مەن ءوزىمدى ءوزىم ءولتىرۋ تۋرالى قاتىگەز دە اقىلعا سيىمسىز پيعىلدان باس تارتىپ، ءومىر ءسۇرۋ كەرەك دەپ شەشتىم. بۇل ماقساتتى ەش الاڭسىز جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ءوزىمنىڭ بارلىق قاسىرەتىمدى جەتكىزە الاتىنداي پوەتيكالىق شىعارما جازۋىم كەرەك بولدى»، - دەپ ايتادى.
ۇلىلاردىڭ ءبارى دە ۇلكەن جۇرەكتى ماحاببات يەلەرى. ويتكەنى، ماحاببات – كىم كورىنگەننىڭ پەشەنەسىنە بۇيىرا بەرمەيتىن، الا بۇرتقان سەزىمگە، الاپات توزىمگە، ەرەن سەنىمگە تولى قۇدىرەت. ومىردە ماحاببات بوپ تۋىپ، ماحاببات بوپ ولەتىن ‹عايىپتىڭ قۇسى› - پەرىشتەلەر. وتىزدىڭ ۇستىندە ۇلى اندەر شىعارعان ەستاي اقىننىڭ ولەر شاعىندا جازعان «قوشتاسۋ» دەيتىن انىندەگى «جاس جانىم قارت ءتانىمدى قيماي وتىر...» دەگەن ءسوزىنىڭ دە ءمانى سوندىقتان تۇڭعيىق تەرەڭ.
ادام – اسىل. ادام اسىل ەمەس، ادامنىڭ رۋحى – اسىل. رۋحى - سەنىمى. سەنىم قايدا جۇرسە، ماحاببات تا سوندا جۇرەدى. ويىمىزدى جانە دالەلدەي ءتۇسۋىمىز قاجەت دەپ تاپساق، تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ مىناداي ءبىر كۇندەلىگىنە ءۇنسىز جۇگىنۋگە تۋرا كەلەدى: «ءومىر عاجاپ – قوي! مەن ادامداعى ناعىز شىن، ادال سەنىم تۋرالى ايتقىم كەلىپ تۇر.
ادامعا شىن ىقىلاسىڭمەن سەنسەڭ، سەنىم ەشقاشان الداماۋى دا مۇمكىن. مەنىڭ ءبىر عالىم اپامنىڭ ءوزىنىڭ ەرىنىڭ ۇلى وتان سوعىسىنا اتتانارىندا ونىڭ سوعىستا ولمەي امان، ون ەكى مۇشەسى تۇگەل قايتاتىندىعىنا سەنگەندىگىن، اقىرى ەرىنىڭ بەس رەت سوعىسقا تۇسسە دە، ەشقانداي جاراقاتسىز كەلگەندىگىن، شەكسىز بەرىلگەندىكتەن ونىڭ ءولىمى تۋرالى ويدىڭ ءتىپتى ءوز باسىنا كەلمەگەندىگى تۋرالى ايتقانى بار. سەنىمدە، ادام سەنىمىندە قىرۋار قايرات، ءتىل جەتپەس عالامات بار. مەنىڭ تۋعان جەرىمنىڭ شالعايلىعىنا، تۇرمىس جاعدايىما، رەنىش - مۇڭىما قاجىماستان ءبارىن دە جاپىرا – قيراتىپ، اڭساعان ارمانىما جەتۋىمنىڭ تۇپكى نەگىزىندە دە وسى سەنىم جاتىر عوي دەيمىن. سەنىم مەن ەڭبەك بىرىكپەسىنىڭ (قوسپاسىنىڭ) بەرىكتىگىنە تەڭ كەلەر مەتال الەمدە جوق».
اقىل ارالاسقان سەزىم – سۇيىسپەنشىلىك. ەسى كەتكەن سەزىمنەن تۇتانعان – ماحاببات. ومىردە تاماشا دوسىنىڭ، بولماسا كەرەمەت دۇسپانىنىڭ قۋانىشىنا ىشتەي قۋانىپ، قاسىرەتىنە ىشتەي قايعىرا بىلمەگەن قانداي دا ءبىر جۇرەك – سورلى. سەن، اۋەلى، ءوزىڭدى ءتۇسىنۋىڭ، ودان قالا بەردى وزگە بىرەۋدى ءتۇسىنۋىڭ اسا قاجەت. ادامداردىڭ كوبىسى ءوزىن تۇسىنۋگە دە ۇلگىرمەي ومىردەن «وزىپ» جاتادى. ولايى، ءوزىڭدى ءتۇسىنۋ – كۇللى جاراتىلىستى، ادام ءومىرىنىڭ ماڭىزىن ءتۇسىنۋدىڭ بۇلاق كوزى. قىرىم تاتارلارىنا ءمۇساللايلا اسباب حان بولىپ تۇرعان كەز. ءالحاللا تولايىق بالاسى حاننىڭ وزىنە تارتىپ تۋعان باتىر اتانادى. ءالحاللا بىردە ورىس ەلىن شاۋىپ قايتادى دا، وسىنىڭ قۇرمەتىنە بولا بۇل ەلدە ۇلاس – اسىر توي باستالادى. نەلەر بەك پەن مىرزالاردىڭ الدىندا حان: ۇلىنا العىس ايتا، تىلەگەن تىلەگىڭدى ورىندايمىن دەپ بۇيىمتاي وتىنەدى. بالاسى حاننىڭ ءوز عاشىعىن سۇرايدى. ءۇنسىز قالادى حان. ”تويدان سوڭ الاسىڭ“ دەپ ءبىر بوگەلەدى.
تەگىندە حاننىڭ ءۇش ءجۇز ايەلى بولعان. قايراتى قايتپاعان حاندى ءبارى سۇيەدى. حان تەك بىرەۋىن سۇيەتىن ەدى: دينەپر دالاسىندا قولدى بولعان ءبىر ورىس – كازاك قىزىن عانا. و، كەرەعار دۇنيە – اي دەسەيشى! ۇلى سونى سۇراپ تۇرعان جوق پا؟! باسقا بارلىق ايەلىمدى ال دەگەنىنە دە بالاسى كونە قويمايدى. وزگەدەن گورى ءوزىن ارتىق سۇيەتىن حان بالاسى ونى ءولتىرۋ تالابىن قويادى. قايعىدان بالا بولعان حان دا امالسىز وسىعان توقتايدى. قارت قىران ەڭ سوڭعى مارتە عاشىعىن قۇشاعىنا قىسا قوماعايلانا ءسۇيىپ قوشتاسىپ، تاۋدان تەڭىزگە، استىڭعى جاقتاعى شۋلى كوك تولقىنعا لاقتىرادى. سوسىن، باۋىرىن قارا تاۋعا توسەپ ۇزاق جاتادى قارت. اكەلى - بالالى ەكەۋى ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعى بولعاندا قايتادى جاعادان. قۇر سۇلدەرى عانا ىلەسىپ كەلە جاتقانىن سەزىپ كەرى بۇرىلادى حان. ەندى وعان ءومىردىڭ ءسانى دە، ءمانى دە جوق ەدى. «اتاعىڭ، بايلىعىڭ بار عوي، اتا...». «ءبارى دە سول قىزدىڭ ءبىر سۇيۋىنە تەڭ ەمەس، ۇلىم. بايلىق، اتاق – ءولى زات. جالعىز ءتىرى نارسە – ايەلدىڭ ماحابباتى...». وسىنى ايتىپ حان دا شىڭىراۋدان قۇلاپ جۇرە بەرەدى. ءالحاللا تولايىق بالاسى ءتۇن جامىلىپ سارايعا قايتادى. قىرىمدا اكەسىنىڭ ورنىنا حان بولادى: ۇلىنىڭ جالعان زاۋىعى حاندى سولايشا مەرت ەتتى. بارىنەن دە مۇمكىنسىز، كوكەيگە قونىمسىزى – ونىڭ اكە ماحابباتىن سۇرايتىنى. ونىڭ وپاسىزدىعى سونشا، ماحابباتىن جەرلەۋگە قارتتى ماجبۇرلەۋى. قايسار حاننىڭ وسال تۇسى دا سول ەدى، شورت كەتتى. كۇيرەي قۇلادى. داڭعازا داڭققا مەيلىنشە ماستانىپ العان يمانسىزدىڭ بۇلعۇرلى وسپادارلىعى ورىس - كازاك قىزىن ولىمگە قيدى. سايىپ كەلگەندە، مۇنىڭ استارىندا قىزىل كوز قىزعانىش تا، مۇددە باقتالاستىعى دا بار ەدى، حان بالاسى ماحاببات ءۇشىن ەمەس، سول ءۇشىن عانا قاتىگەز دە وجار مىنەز كورسەتتى. ماحابباتتا كەك بولمايتىنى، وعان ەش زورلىقتىڭ جۇرمەيتىنى، اقىرى، ۇلكەن جۇرەكتى ەسىل قارت ەرلىگىمەن دالەل تاپتى. ءالسىز عام بەيشارا ءالحاللا ۋاقىتتىڭ جەلىمەن كەتىپ، ماحابباتتىڭ وسكەلەڭ رۋحىنا «ءتىرى» كەزىندە – اق تۇنشىعىپ ءولدى دە، بەلگىسىز بىرەۋ كۇيىندە قالىپ قويدى. قىزدىڭ ماحابباتى، جۇيەدەن قارتتىڭ ءتاتتى دە بەيمازا ساعىنىشى سان كوكىرەككە شىم – شىمداپ ءسىڭىپ، تاريحتار بويىنا اسىل اڭىز بوپ تاراپ كەتتى.
ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىزدان ىلگەرى، ستسيليانىڭ اگراگانت قالاسىندا ءومىر سۇرگەن ءماشھۇر شيپاگەر، ايگىلى «ءتابيعات تۋرالى» اتتى داستاننىڭ اۆتورى ەمپەدوكلدىڭ سوزىمەن ايتقاندا، ءتابيعات بارلىق نارسەگە اقىل بەرگەن. حايۋاناتتاردا عانا ەمەس، وسىمدىكتەردە دە اقىل بار؛ ونىڭ تۇيسىگىنشە، قۇداي التاۋ. ولار: وت، سۋ، اۋا، توپىراق، وشپەندىلىك پەن ماحاببات. مۇنىڭ الدىڭعى تورتەۋىنىڭ ءدام – تۇزى شەكتى، سوڭعى ەكەۋى – ماڭگى. بۇل بەرىسى ءابۋ – ناسىر ءال – فارابيدىڭ: ادام – جاندى دۇنيەنىڭ تەڭدەسى جوق تۋىندىسى؛ ونىڭ ەسى مەن ەلەسىنىڭ ساپالى ءارى ناتيجەلى بولۋى ءوزىنىڭ دۇرىس تۇيسىكتەنە الۋىنا بايلانىستى؛ دەيتىن مول پيسيحولوگيالىق تولعامدارىمەن، سونداي - اق ابايدىڭ: «ولسە ولەر ءتابيعات، ادام ولمەس» دەپ كەلەتىن جان مەن ءتاننىڭ ارالىق بايلانىسى، ت.ب جايلى شەرتىلگەن پيسيحولوگيالىق، فيلوسوفيالىق وي – كۇيلەرىمەن ءالى دە جاڭارا، ساباقتاسا بەرەدى. سول ءۇشىن دە ءسىز ءارقانداي تىرشىلىك ۇعىمىمەن سالىستىرىڭىز مەيلى، ماحابباتتىڭ سەزىمى بيىك، جولى نازىك. «...كىرشىكسىز تازا ماحاببات، - دەيدى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ. ـ كىمدە بولۋ كەرەك؟ بالاسىن سۇيگەن انادا بولۋ كەرەك. سۇيگەن اسىق جاردا بولۋ كەرەك. جۇرەكتى ەلجىرەتىپ، ەرىتەتىن، ولگەندى تىرىلتپەسە دە، وتكەندى جاندىراتىن ءومىردىڭ قىزىعى، ءلاززاتى وسىلار. بۇلارسىز ومىردە ماعىنا جوق، بوس قۋىس».
ءپاني جالعان ماعىناسىنداعى ءومىر - احيقات ەمەس، ءولىم – احيقات. ءولىم دەمەكشى، ول قاي ءبىر ماحابباتتى جۇرەكتىڭ مىندەتتى تۇردە قاعىپ كىرۋگە كەرەك بەيماعۇلىم ەكىنشى ءبىر دۇنيەدەگى نۇر قاپتاعان ماڭگىلىك عۇمىرىنىڭ سىرلى ءبىر التىن قاقپاسى. قايسى ءبىر جۇرەك تە ءولىم اتتى احيقاتتان تەڭ «يگىلىكتەنۋگە» حۇقىلى. زاتتىق جاقتاعى باي – كەدەيلىك پارقىنىڭ، لاۋازىمىنىڭ، جاسىنىڭ ۇلكەن – كىشىلىگىنىڭ ەسكەرىلمەيتىنى سونشالىق، ءولىم الدىندا بارلىق ادام تەڭ. ءبىراق، سەزىم الدىندا بارلىق ادام تەڭ ەمەس. تازا سەزىم ءسوزىنىڭ سۇلۋلىقتى سەزىنۋدىڭ، سونى ءتۇيسىنۋدىڭ بىرىكپەسىنەن تۇراتىنىن ەسكەرەر ۋاقىت جەتتى دەسەك، وندا – بۇل تازالىقتى ەندىگارى بولماشى ءلاززاتقا قيۋ، سۋىق ءجۇرىستىڭ قۇربانىنا بەرۋ قىمباتىمىزدى ءوز قولىمىزدان ارزان جاساۋشىلىق. ايتساق، «ىشكىش» دەپ «سەزىمشىل» دەپ كەلەمەجگە بۇرىپ، بىلايعى ءبىر جۇرتتىڭ اقىننىڭ ناعىزىن اقىماق كورۋىندە دە جاسىرىن شىندىقتىڭ تابى تۇر. ويتسە، ءبىز ايتپاقشى سەزىم پاراسات يەسىنىڭ عانا مەنشىگىنە قالدىرىلماقشى. ولاي بولسا ازات يديالوگيا دا، وزات اقىل – سانا دا ادام سەزىمىنىڭ تۋىندىسى، وندا دا ۇزدىكسىز ءوسۋ ۇستىندەگى سەزىم بولسا.
ماحاببات قۇددى جۇرەك سياقتى جالعىز. ءتىپتى، ءبىز مۇقتاج تالانت عۇمىرىندا نەشە مارتە عاشىقتىڭ حالىن كەشۋى – ابدەن، ءبىراق قالاي تۇسىنسەڭىز دە – ماحابباتى بىرەۋ، قۇددى ونىڭ ەكى كەلمەيتىن ءومىرىنىڭ وزىندەي: عاشىقتىق پەن ماحابباتتىڭ ءبىلىپ بولماستاي جىمداسىپ بىتكەن ارا جىگى دە وسىندا.
ادامزات بالاسى ءار تىلدە سويلەسەدى دەسەك تە، ماحابباتتىڭ ءتىلى – ءۇنسىز، جالعىز ءتىل. كەرەك دەسەڭىز، وندا ۇلت ارا ايىرما، شەكارا دا بولماق ەمەس ءارى ول استە تاپتىق ءتۇس ىزدەۋگە كەلمەيتىن جۇرەك قالاۋى. ۇلى ليريك سەرگەي ەسەنيننىڭ، الەمگە ءماشھۇر اتاقتى ءبي شولپانى يسودورا دۇنكاننىڭ، بينسرافۋسكايانىڭ ۇشەۋىنىڭ تاعدىرلارى ءوز الدىنا باسى ءبۇتىن بولەك اڭگىمە: 1921 – جىلدىڭ قاراشا ايىنىڭ 21 – جاڭاسىندا، دۇنكاننىڭ موسكۆاعا كەلىپ ءبىر رەتكى كونسەرت قويۋى – سەرگەيمەن سەرتتەسۋدىڭ، عاشىقتىقتىڭ سەبەبى بولىپ قالدى. وندا ەسەنين 26 جاستا، دۇنكان بولسا 43 جاستا دا، ول ەسەنيننەن تۋرا 17 جاس ۇلكەن ەدى. ەسەنين اعىلشىن ءتىلىن، دۇنكان ورىس ءتىلىن بىلمەيتىن. ونەرگە قۇرمەت ەكەۋىندە دە بار. ءبىراق، ەسەنين – قايعىلى اقىن، دۇنكان – شاتتىق قۇشاعىنداعى ءبيشى بولدى دا، اقىن بينسرافۋسكايانىڭ قۇشاعىنا قايتا ورالدى. اتتەڭ، ماحاببات – ءوزىمشىل دەمەكشى، لەۆ. تولستويدىڭ نەمەرەسى سوفيا ەسەنيندى جانە اربادى. سۇلۋ اندەريەۆنا ءوزى بۇرىننان تابىنىپ كەلگەن قيالىنداعى ايەل «قۇدايىنان» ءبىر كەم ەمەس كورىندى. وسى جولى ول شىنداپ قاتەلەستى. سودان – اق ونىڭ ومىرگە سەنىمى ءبىر جولاتا ءوشتى. ەندى عانا 30 عا كەلگەن شاعىندا، 1925 – جىلدىڭ جەلتوقسانىنىڭ 25 – جاڭاسى تاڭەرتەڭ لەنينگرادتاعى ءمالىم قوناق ءۇيدىڭ جاتاعىندا اسىلىپ ءولدى بولدى. اقىن ءولىمىن ەستىپ، كوڭىل – كۇيى ورنىقسىز كۇيدە جۇرگەن دۇنكان 1927 - جىلدىڭ ءبىر كۇنىندە، شەتەلدە ۇلكەن داڭعىلدان ءوتىپ باراتىپ، اۋىر قاتىناس ۋاقيعاسىنا ۇشىراپ ءولدى. بينسرافۋسكايا بولسا 1926 – جىلى قىستا، اقىن قابىرىنىڭ باسىندا تاپانشامەن ءوزىن اتىپ ءولتىردى. رۋحاني اۋرۋ بولىپ قالعاندىقتان دا، ونىڭ ءوزىنىڭ ماحابباتقا تولى باقىتسىز كەشۋلەرىن كىتاپ ەتىپ جازباقشى ماقساتى دا ورىندالمادى. ودان تەك تومەندەگىشە ءبىر پارشا جازبا وسيەت قانا قالدى: «1926 – جىلى جەلتوقساننىڭ 3 - جاڭاسى، وسى ارادا ءومىرىمدى ءتامامدادىم. مەن ولگەننەن سوڭ كەيبىرەۋلەردىڭ ەسەنيننىڭ وسەگىن ايتاتىنى بار اڭگىمە. ءبىراق، جەل ءسوزدىڭ وعان ءارى ماعان پايداسى ەندى شامالى. ماعان قاتىستى ەڭ قىمباتتىڭ ءبارى دە مىنا الدىمداعى قابىردىڭ ىشىندە...».
ادام – ماڭگىلىك ەمەس، ادامنىڭ ماحابباتى – ماڭگىلىك. ادام سەزىمى كوبىندە اينىعىش. اينىعىش سەزىم عانا ماحابباتقا ور قازۋعا قايلاسىن سايلاپ تۇرۋعا قاشاندا دايىن. ماحابباتتا، ەسەنينگە قاراعاندا بينسرافۋسكايا تىم تۇراقتى ءارى ول ەسەنيندى اقتاپ الدى. ءبىراق، سەرگەي ءۇمىتى ءبىتىپ كۇدىكتەن ۇرەيلەنگەندە ماحابباتتىڭ ورىنا ءتۇسىپ ءولۋدى نامىس كوردى، كەرىسىنشە، تەك ماحابباتتىڭ شارىقتاۋ نۇكتەسىندە قالىپ قويۋدى عانا ابروي سانادى. سەرگەيدە سونداي ءبىر ەرجۇرەك بولماسا، ول ءسويتىپ قايسار ومىرمەن ولمەسە، ۇلىلىعىنا دا سىن ەدى. ولايى، ءىسى مەن جاسامپازدىعى سايكەسكەن – اقىن. ءسوز جۇرەكتەن شىمىرلاپ شىقسا، ءتابيعي ءارى تۇنىق. جالعان ءسوز جانىڭدى قىتىقتامايدى، حالقىنىڭ جۇرەگىنە سۋ سەپپەيدى... الايدا بۇل مىسال دا ماحابباتتىڭ ءتاتتى ازاپقا تولى كوپ قىرىنىڭ ءبىرى عانا. ءيا، بينسرافۋسكايا دا داڭعازا تىرلىكتەن تىم – تىم الىسقا كەتتى. «ولمەگەنگە ءولى بالىق جولىعار» ەدى، توسەك جاڭعىرتار ەدى، ءبىراق قايدان؟! ونىڭ كوز الدىندا وسىنشاما ادال ازاپتان ارىلۋدىڭ ءبىر عانا شىعار جولى كولبىپ تۇرعان. ول تەك قانا ءولۋ. ءولۋ - بينسرافۋسكايانىڭ عانا قولىنان كەلەر ەدى. ارينە، بينسرافۋسكايا دا – ۇلى. ونىڭ ماڭگى ماحابباتى، ۇلىلىعى - جان الەمىنىڭ قاراپايىمدىلىعىندا. قاراپايىمدىلىعى – سۇلۋلىعى. ونىڭ ءولىمى ماعىناسىز عام سان جەتپەس، انشەيىن ءبىر ەلەۋسىز كوپ ءولىمنىڭ ءبىرىسى ەمەس، قايتا ەر ءولىمنىڭ ءىرىسى. ءسويتىپ، دۇرىستاپ ولە ءبىلۋدىڭ ءوزى ءبىر ەرلىك، مۇندا دا ءسىز ومىرگە بەرگىسىز ءولىم بار دەگەنگە سەنسەڭىز.
بەدەلدى جازۋشى ءازىلحان نۇرشايىقوۆتىڭ «ماحاببات قىزىق مول جىلدار» رومانىنداعى ەربول مەن مەڭتايدىڭ كەشكەندەرى ماحاببات جايلى كوزقاراسىمىزدى تولىقتاي تۇسۋگە اسا قاجەت كوركەم مىسال. ايتتى – ايتپادى، شىعارمادا ءومىردىڭ وزەگىنەن ويىپ العانداي ءتاتتى عام قىشقىل قۋاتتى شىندىق بار. ەربول – اۆتوردىڭ كۇندە كورەتىن، قىزمەتتە بىرگە ىستەيتىن ادامى جانە تاعى دا جۋرنالسيت ” ەربول “. مەڭتاي - اۆتورمەن كەزىندە بىرگە وقىعان قىز نەمەسە كەيىننەن رەداكسياعا حات جازعان باسقا ءبىر سۇلۋ كەلىنشەك. اتالمىش كەيىپكەر تۋرالى ءبىز بىلەتىن پروتوتيۆ وسى - اق. بىزگە – ولاردى تاريحتا بولماعان جاساما كەيىپكەرلەر عوي دەپ ءتۇيسىنۋ كۇناداي تۇرادى. سەبەبى، ەربول مەن مەڭتايتىڭ قوسىلۋى – ومىردە بولاتىن شىندىقتىڭ سۋرەتى. تومەندە، جازۋشىنىڭ ءوزىنىڭ سويلەگەنى كەرەك:«قالاي دەگەنمەن دە مەن اۆتور رەتىندە مەڭتايعا رازىمىن. ول ولسە دە كوڭىلىندەگى ساباعىن بەرىپ تىندى. ادالدىقتىڭ، ادامگەرشىلىكتىڭ، دوستىقتىڭ، اسىل جاردىڭ ءانىن وزىنشە شىرقاپ ءوتتى. مەنىڭ جاقسىلىعىمنان ۇلگى الىڭدار، قاتەمدى قايتالاماڭدار دەپ كەتتى. ول ءوزىنىڭ قوعامشىل، كوپشىل ىسىمەن، ءادىل، ادالدىعىمەن ءار وقىرماننىڭ كوڭىلىندە قالدى».
عاشىقتىق – جالعىزدىق. تەلەگەي عاشىقتىققا، سارقىلماس ماحابباتقا تولى كەشكەن كۇندەر عانا ءومىر، وزگە تىرلىك بايانسىز. ماحابباتتىڭ قۇدىرەتى، عاجاپ سيقىرى سوندا: قۇلاي سۇيگەن عاشىعىڭمەن قوسىلۋ – قوسىلماۋ ماسەلە ەمەس، ونىڭ جان – توپىراعىڭا ەگىپ ۇلگىرگەن تۇقىمىنىڭ تولىق قاندىلىعىندا. و! سودان ءوزىڭ دە ۇلى ءتابيعاتقا، ماحابباتقا اينالىپ كەتە باراسىڭ. اقىن ءۇشىن ءتىپتى وسى كەرەك.
اقىن ءۇشىن پەندەلىك ءتىپتى قىلمىس. ازامات، ادام، پەندە ۇشەۋى ۇعىمدىق جاقتان تەڭ تۇسپەۋگە كەرەك. ازامات دەگەندى كىم كورىنگەنگە جەڭىل سيلاي سالۋ جەل ءسوز.
ەلدىڭ ەركە توتايى – اقىن. ونىڭ ازات تا وزىق قيال- ديۋىن سۇلەيمەننىڭ قۇتىسى دا قاماۋدا ماڭگى ۇستاپ تۇرۋعا ‹قابىليەتسىز›.
بىردە، مەن قالامداس زامانداستارىمنىڭ بىرىنە «عاشىقتىقتى جالعىزدىق دەپ باعالا» دەگەن ولەڭىمدى جاتقا سۋىرىپ وقىدىم. ول ساتكە قىنجىلىڭقىراپ بارىپ مىنانى ايتتى:
- نەگە ەكەنىن قايدا، مەن «عاشىقتىق»، «ءسۇيۋ»، «ماحاببات» دەيتىن جاتتاندى سوزدەردىڭ ولەڭدە قوسىلماۋىن تىلەر ەدىم. وسى سوزدەر مەنىڭ سەزىمىمدە ەسكىرگەندەي، قولدانىلا بەرىپ توزىعى جەتكەندەي...
مەن وعان جالما - جان جاۋابىمدى ازىرلەدىم:
- دۇرىس... جاڭا ورىنعا قولدانا بىلسەڭ عانا سۋ جاڭا! بۇل سوزدەر، ۇرپاق وشپەيىنشە، جاڭالانعان ۇستىنە جاڭالانباق. ونىڭ ومىردەگى مازمۇنىنىڭ دا قۇتىپ قۋالاپ، سيقىن بۇكشيتىپ، قاسيەتتىڭ اق بەتىنە كىرشىك جاققان الگىلەر...
ول ولەڭ بىلاي ورىلەتىن:
عاشىقتىقتى جالعىزدىق دەپ باعالا
بار ءومىردىڭ ىلديى مەن ءورى شىن،
ءبارى قىزىق مەن سياقتى سەرى ءۇشىن:
شىن عاشىقتار قوسىلمايدى دەگەنگە،
مەندىك جۇرەك بەرە المايدى كەلىسىم.
عاشىقتىقتى قوسىلماۋ دەپ تۇسىنگەن،
كوزقاراستى مۇسىركەيمىن ىشىمنەن.
ءومىرىڭنىڭ ورلىگىنىڭ جالاۋى،
ماحابباتتا سەنىڭ تالانت – كۇشىڭنەن!
كىم سەنەدى قوسىلمادى دەگەنگە،
جىبەك مىنەز ءساليحانى سامەنگە.
جۇرەگىنە تۇنەمەسە ەڭلىگى،
كەبەك – كەبەك بولماس ەدى ەگەردە.
مۇقاعالي قوسىلماسا لاشىنعا،
اقىن بولماي قالارما ەدى، راسىندا؟!
ۇلى ابايدىڭ ساعىنىشى اتايى،
توعجانىنا ءتانتى بولعان جاسىندا.
وتكەن كۇننىڭ اڭىزىنىڭ ءبارى ەستە –
ەربولعا شاق مەڭتاي سىندى جار وتسە!
اۆەزوۆتىڭ قۇلاي سۇيگەن قۇمارى،
شۇعا ارۋدىڭ تاعدىرى بار كامەشتە.
پەندەلىكتى جىبەرەتىن مۇردەمگە،
ءبىر كەۋدە دە ەگىز جۇرەك بىلگەنگە.
ۇلىلىق ول – سارقىلمايتىن ساعىنىش،
ساعىناتىن ءارى بىرگە جۇرگەندە...
ادامدىقتان، ادالدىقتان تۋ العان،
اق ماحاببات – ماڭگى سونبەس شىراعدان!
ءسىز بىلەتىن جانعا شيپا عاشىقتىق،
جىبەكپەن ءھام تولەگەننەن قۇرالعان.
شاقىرادى سەڭگىرىنە ءان زاڭعار،
تۋادى ءالى قوزى – بايان ارماندار.
عاشىق ءانىن عاسىرلارعا جالعاۋعا،
حاقىلى ءارى ەستايلار مەن قورلاندار!
ماحابباتىن داستان ەتىپ ءبىر ەلگە،
پۋشكين سولاي قۇلاپ ءولدى دۆەلدە.
... عاشىقتىقتى جالعىزدىق دەپ باعالا،
جالعىزدىقپەن وتكەن كۇندى تۇگەندە!!
عاشىقتىق قوسىلادى. ەگەر عاشىقتىق قوسىلسا، وندا عاشىقتار قوسىلادى. تەك شىن عاشىق بولۋشىلىق قانا – ماڭگى عاشىقتىق! ومىرگە كەتەتىن ازىق وسى. دەمەك، بۇل ءومىر «گەومەترياسىنداعى» مەن بىلەتىن «اكسيوما».
مەن ءۇشىن حالىق تا، ۇلت تا، ومىردە، تۋعان جەردە – سول. سونى سۇيەم، دەگەنمەن، مەن تۋ باستان – اق ونىڭ ءوز ادەمىلىگىنە جاقىن كىسى بالاسىن بويىنا توعىتپايتىن ءور مىنەزدىلىگىنە جۇتىندىم، بۇل – مەنىڭ ءالسىزدىگىم ەمەس.
ول تۋ باستان – اق ءوزىنىڭ كورىنىستەگى اسقاقتىعىنان الدە قايدا الاپات ىشكى بۇلقىنىستىڭ مەندە ەكەنىن بىلە الماعان. بۇل – ونىڭ كۇشتىلىگى ەمەس.
ادامدار! سەندەر مەندەگى ماحابباتتى كورىڭدەر. اقىرى مەن ونى وزىمە بويسۇندىردىم، ءمولدىر قايعى ماعان ولەردەي تابىندى. جىلدار بويى ەركىمدى العان ونىڭ جەبە كىرپىكتى بال – بۇل جانارىنان سوڭعى كەزدەرى ماحابباتتىڭ ءدامدى جاسى ءبىرسىن – ءبىرسىن ءۇزىلىپ تۇراتىنىن قايتەم، ونىڭ تۇڭعيىق جۇرەگىنەن مەن بۇرىن ەستىپ كورمەگەن سۇمدىق سوزدەردىڭ عاجاپ بۇرقىرايتىنىن قايتەم. وسىدان بىلاي مەن قالاي، قايتىپ ءسۇيۋدى سودان ۇيرەنسەم بە ەكەن؟
ءمولدىر قايعى
جارق ەتىپ جاعاسىنان جاسىل نۋدىڭ،
كوزىمە كورىنىپ ەڭ، اسىل قۇربىم.
كونەيىن تاعدىر سالعان بوپساعا مەن،
تۇڭعىشىم، تۇڭعيىعىم، وقشاۋ الەم.
ەرىكسىز كوكەيىمدى باۋراپ الدىڭ،
كوگىلدىر قول جەتپەستەي ارمان الدىم:
ءبىر اۋناپ كورسەتەدى انتەك قىزىق،
باۋىرىن اققۋ – تولقىن جارق ەتكىزىپ.
و، عاجاپ! وزىڭدە ەكەن ءمولدىر قايعى،
جانىمدى ءمولدىر قايعى توڭدىرمايدى!
... ءمولدىر قايعى؟ ءيا، ءمولدىر قايعى! سول جىلى ماۋسىمدا، كەڭسايدان ورلەپ، بەتباق جوڭعاردىڭ دالاسىنا باعىت الا اسپان تۇستەس سايرامدى تۇڭعىش كورگەنىم، بىردەن كولدىڭ بەتىن اققۋ جاپقانداي ەلەس بەرگەن. اققۋ ەمەس، باۋىرىن شۇعىلا سۇيگەن تولقىن ەكەن: «ءمولدىر قايعى» دەگەن ولەڭ سوندا تۋعان.
1949 – جىلدان سوڭعى جۇڭگودا، شينجياڭ از ۇلتتارى بويىنشا تۇڭعىش تۇسىرىلگەن قازاقشا «قاسەن – ءجاميلا» كينو فيلىمىندەگى قاسەن مەن ءجاميلانىڭ پروتوتيۆى – احمەت پەن باعيا. التاي ايماعىنىڭ شىڭگىل اۋدانىنان. سول كەزدە ۋاتقان دەيتىن زاڭگىنىڭ قويشىسى بوپ جۇرگەن احمەت - مولقيتاننىڭ بالاسى. ول زاڭگىنىڭ تۇسىرگەلى وتىرعان كەلىنى باعيامەن ۋادە قوسادى. ەكى عاشىقتىڭ، قورلانعانداي بولعان زاڭگىنىڭ قولىمەن جاسالعان گومينداڭ ۇكىمەتىنىڭ قۋعىنىنان بوعدانىڭ تاۋلارىنا دەيىن كەتىپ، مۇزدى – كورپە، قاردى – جاستىق ەتكەن كەشۋلەرى ەڭلىك پەن كەبەكتىڭ تاعدىرىن ەسكە سالادى. بىلايعى ءبىر بۋىن زامان سەبەپ بوپ، اقىرى ولار قوسىلادى. كوكتوعايدا، شىڭگىلدەن احمەتتى الدىرىپ، سوندا ءبىر اپتا جاتىپ – جاستانا اڭگىمەسىن تىڭداپ، ماتەريال نەگىزىندە سەنەريالدى جازعانىن، ونىڭ جوۋ ىنلايدىڭ ىقىلاسىمەن بەكىتىلىپ، كوركەم فيلىمنىڭ سوسىن قازاقشا، حانزۋشا ەكى تىلدە قويىلۋعا جىبەرىلگەنىن جازۋشى بۇقارا تىشقانبايەۆ ءوزى ايتادى: «العاش كورگەن كىسىنىڭ احمەتتى وسى دەگەنگە ازەر سەنەرى حاق. كوكشىل كوزدى، شاپەتتەۋ جىگىت. ارينە، ولقى – اق كورىندى. ءبىراق، ول باسىنان وتكەن جايدى ادەمى، ءتىپتى قۇلپىرتىپ ايتادى ەكەن». ادام بولۋ – قيىن عوي، وسىنى بىلە تۇرا «ادام» ءسوزىن ‹ەكى اياقتى پەندەنىڭ› ورنىنا الا سالۋدىڭ دا قارداي ءاپپاق اق قاعازدىڭ بەتىنە كىرشىك ءتۇسىرىپ، سالماعىن «اۋىرلاستىرىپ» جىبەرگەنىن جۇرەگىم سەزەدى. ايتىلمىش سول ادامدارداعى ۇقساس سىرتقى فورما زاماننان – اق ىشكى ۇلى مازمۇندى كولەگەيلەپ «كورسەتپەي» كەلگەن.
اباي حاكىم ءبىلىپ ايتقان: «ماحابباتسىز دۇنيە بوس، حايۋانعا ونى قوسىڭدار» دەپ. عاشىق بولعان ەكى جۇرەك شىنىمەن – اق قوسىلماسا ءجون ەمەس. قوسىلۋدىڭ ءبارى – اق ۇيلەنۋ ەمەس. شىنىمەن قوسىلماۋدا – ماحاببات بولمايدى. شىنىمەن قوسىلماۋعا ەڭ ءبىر سەبەپ – اق: كەم سەزىم، رۋحاني تەڭسىزدىك.
ماحابباتتا كەك بولمايدى. ماحاببات ەسەپ باستالعان جەردە ءتىپتى جوق. ماحاببات تەك جان سۇلۋلىعى مەن ءتان تازالىعى توعىسقان جەردە بار. ءبىر سوزبەن ايتساق، ءتابيعي سۇلۋلىق بار جەردە عانا ماحاببات بار، قاشاندا كوركەم مىنەز – قۇلىق پەن جاراسىمدى كورىك قانا ادەمى، ءتابيعي اسەمدىك – سول.
ماحابباتتا، ارينە، تۇرمىستىڭ ءبىر بۇيىردەن قيقۋ سالىپ ارالاساتىنى ءتابيعي. حارەكەتتىڭ، تىرلىكتىڭ سىرلى ءيىرىمى وزىنە بىلىندىرمەي تارتىپ وتىرادى. بۇل كەزدە ونىڭ باعدارى ءتىپتى قيىندايدى، ازابى اۋىرلايدى. جاۋلارى كوبەيەدى. باعىنىڭ جولى – بيىككە جەبەيدى، سورىنىڭ جولى – ەڭىسكە دەمەيدى. كولدەنەڭ كوزگە ادامنىڭ ۇلى تۇلعاسى وسىندايدا ارزان تارتۋعا باستايدى، بىردەن عاداۋاتتىڭ مازاعىنا اينالۋى دا – ابدەن. سونى جەڭگەن – ازامات! ەندى وعان پاراساتقا اينالىپ جۇرە بەرگەن كەرەك.
مەن ايتسام، سۇيگەنىنە بارعاننىڭ، سۇيگەندى العاننىڭ سەزىمىن جۇرە كەلە كەسىرلىك كەۋلەيدى. كوكىرەگى سوقىر بولماقتىق كەشىرىمدىلىكتەن جازدىرادى. سەزىم توپاستانا باستايدى. ءبىراق، كيە ءبارىبىر ءبىر جاققا اۋادى – سۇيە بىلگەنگە قونادى. وندا ءبارىبىر، ءبىز دەمەكشى ماحابباتتىڭ رۋحاني تەڭسىزدىكتەن، ياعني شىنايى قوسىلماۋدان بارىپ قوجىراپ سالا بەرەتىنى سوندىقتان. ونىڭ جالعىزدىعى ءدال وسىنداي ءبىر تۇستا ايقىن كورىنىس تابادى. ماحاببات! ءيا، قاندايدا ءبىر ماحاببات ءوزىنىڭ جەتكەن شارىقتاۋ بيىگىندە، سول ەڭ – ەڭ ۇشار باسىندا قالىپ قويۋعا قاشاندا حاقىلى. وعان تومەندەۋگە بولمايدى.
كورۋگە كوزى، سەزۋگە جۇرەگى جوق، بىرەر ءىلىپ قالۋعا دا جاراپ جۇرگەن، قاشىر مىنگەن قان مايدانداعى كوپ توبىر وزىنە قۇيتتاي دا زالالسىز، ءتىپتى ساۋساقپان سانارلىقتاي عانا ‹بەس قارۋى ساي› جۇيرىكتى، قاناتتى پەرزەنتكە الاڭ. ءبىزدىڭ بۇدان تۇسىنەرىمىز – اق: پەندەلەردىڭ ارىدان جالعاسىن تاپقان سونداي «بەيبىت»، «ءۇنسىز» سوعىسىنىڭ، مۋسانىڭ وگەي اكەسى، عالامدى ءتورت عاسىر سۇراعان ‹اتەيست› فەرعاۋىننىڭ كۇللى ادامزات قوعامىنىڭ دامۋىنا جاساعان قىلمىس - قياناتىنان دا كوپ – كوپ ەسە اۋىر ەكەنى.
ۇجماقتا جۇرگەن ادام اتا مەن حاۋانانى ءىبىلىس – سايتان ازعىرىپ باۋعا كىرگىزىپ جىبەرگەندە، ولاردىڭ جەمىس ۇرلاپ جەپ، ابيىرلارى كورىنىپ قالعاندا، اللاتاعالا كارىن توگىپ، «كۇنادان ارىلىپ قايتىڭدار» دەپ، ۇشەۋىن دە جەردىڭ بەتىنە قۋعان ەكەن دەيدى. سودان، بارار جەرى ءبارىبىر توزاق بولعان سوڭ،ءىبىلىس – سايتان ادامنىڭ سۇيەك پەن تەرىسى اراسىنا بارىپ جاسىرىنىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ازعىرۋىن قويماعان. ال، ادام اتا مەن حاۋانانىڭ ايىبىنا اللا، راسىندا، كەشىرىممەن قارادى. اجىراتىلىپ ەكى جاققا قۋىلعان ادام اتا مەن حاۋانا تەك ۇزاق ساعىنىش كەشە ءجۇرىپ قانا ەكى ءجۇز جىلدان سوڭ ءوزارا قاۋىشتى. انىعىندا ولار، مەككە قالاسىنىڭ ماڭىنداعى اراپات قىراتىندا – سول كيەلى مەكەندە ءبىر – بىرىمەن جولعاستى. مىنە، بۇل ادامزات اۋلەتىنىڭ تۇڭعىش پايعامبارى – ادام اتانىڭ باسىنان كەشكەندەرى. سايتان ولاردىڭ ماحابباتىنا وسىلايشا ءوز كەساپاتىن تيگىزگەن. ادام كۇناعا بەلشەسىنەن باتۋى ءۇشىن ەمەس، كەرىسىنشە كۇنادان قۇلان تازا ايىعۋى ءۇشىن ومىرگە كەلەتىنى سوندىقتان ەكەن. سوندىقتان، دوسىم: ءىبىلىس – ادام؛ ءىبىلىس سايتان – ادام سايتان. سودان بويىڭدى اراشا تۇت!
سايتاننىڭ ازعىرۋىنا جۇرمەيتىن ادامدار بولادى، ويتەتىنى، تامىر – كانال ىشىندەگى ادام قانىنىڭ قۇرامىندا اۋەلدەن سول سايتان اتتى قۇرعىرعا ورىن جوق بولىپ كەلگەن، وندا دا قانى تەگىنەن تازا بولسا. سول سەبەبىنەن، اتتەڭ! ‹جاماندار›دا جاقسى سويلەي الاتىن، ءوتمىش مايدالار «ءىرى» كورىنە قالاتىن وسىناۋ تاۋسىلىپ بەرمەيتىن ادامي زاماندا ۇساقتىق تىم – تىم كوپ، ىرىلىك تىم – تىم از قايتالانادى. ءجا، ولاي ەكەن: جازۋشىنىڭ اقىنى ورالحان بوكەيەۆتىڭ – ءتابيعاتتا باسى ارتىق ەشتەڭە جوق، ءبىر نارسە عانا ارتىق: ول ەكى اياقتى ماحلۇق – ادام! - دەپ تاۋسىلاتىنى بەكەرلىك پە؟!
ماحابباتتا، ارينە، زاماننان – اق بەلگىلى قالىپ بولماعان، مەنىڭ جازاعانىمنىڭ دا سوزسىزدىك قالىبى جوق. ماحاببات حاقىندا تەوريا جاسادىم دەپ ايتۋدان ءتىپتى اۋلاقپىن. بىلەتىنىم – اق: ادامنىڭ بالاسىنا قايىرلى ءسوز ايتتىم: ءبىراق، ونى ماقالامنىڭ قاي تۇسىندا ايتتىم؟ قالاي ايتتىم؟ ونى قايتا تۇسىندىرمەكشى ەمەسپىن. جاڭا ءبىر قۇرىلىق اشتىم دەپ وتىرعانىم جوق، باعزىدان بار ماحاببات اتتى جان وتىنىڭ جاڭا ءبىر ۇشقىنى ەسەبى قابىلدانىپ، سەزىمنىڭ قىلىن قوزعاسا – ماقساتتىڭ ورىندالعانى.
وندا، ءالحيسا! ايتىلىپ بىتپەيتىن ماحاببات ءجايلى ءتاڭىر حيكاياتىنىڭ، مىنا ءبىر ولەڭىممەن ءبىر رەتكى شىمىلدىعىن تۇسىرسەم ءجون:
جارىققا عاشىق وسى ادام
كۇن انا – جالعىز، جەر انا – جالعىز، جالعىز اي،
تابيعات - جالعىز، ارينە، جالعىز، ال، قۇداي!
انا ءتىل جالعىز، جالعىز عوي جالعىز قۇران دا،
ءبىر ءومىر جاۋاپ تابىلماس جالعىز سۇراۋعا.
تۋعان جەر جالعىز، وتان دا جالعىز، ار جالعىز،
انا دا جالعىز، قارا دا جالعىز، حان جالعىز.
باتىر دا جالعىز، اقىن دا جالعىز، اكە دە،
جاسايدى جالعىز پەندەلىك اتتى پاكەنە.
ۋاقىت، ارمان، احيقات، توزاق، ۇجماق،
حالىق تا جالعىز، عارىپ تا جالعىز، قىزىق – اق!
ءومىر دە جالعىز، ءولىم دە جالعىز، تاعدىر دا،
جالعىز ەكەنىن مويىنداۋ كەرەك ساننىڭ دا.
جالعىز جۇرەكپەن جارىققا عاشىق وسى ادام –
جاپ – جالعىز ماحابباتىنا بولا جاساعان!
جالعىز ماحابباتىنا بولا جاساعان قانداي دا ءبىر جۇرەك جارىققا عاشىق. ول ماڭگى قارتايماق ەمەس.
پايدالانعان ماتەريالدار:
1. مۇحاممەد پايعامباردىڭ حاديستەرى؛
2. شىڭعىس ايتماتوۆ، مۇحتار شاحانوۆ: «قۇز باسىنداعى اڭشىنىڭ زارى» (عاسىر ايىرىعىنداعى سىرلاسۋ)، 456 -، 466 – بەتتەر؛ شينجياڭ حالىق باسپاسى، 1999 – جىل، ءۇرىمجى؛
3. «ورالحان» (ەستەلىكتەر، ەسسەلەر جانە ماقالالار)، «ونەر» باسپاسى، 2000 – جىل، الماتى؛
4. ماعجان جۇمابايەۆ شىعارمالارى («حان مەن ۇلى»)، «جازۋشى» باسپاسى، 1989 – جىل، الماتى؛
5. تۇرىسبەك ساۋكەتاي، «ەمپەدوكل»، «جۇلدىز» جۋرنالى، 2000 – جىل 5 – سان؛
6. كىتاپ: «شەتەلدىڭ ايگىلى جاۋشىلارىنىڭ ماحاببات كەشىرمەلەرى» (ۋاڭ جۇڭديان، «ەسەنيننىڭ ماحاببات تراگەداسى»)، حانزۋشا؛
7. ءازىلقان نۇرشايىقوۆ (ءتورت تومدىق شىعارمالار جيناعىنىڭ 1 – تومى)، «ماحاببات قىزىق مول جىلدار» (رومان)، «جازۋشى» باسپاسى، 1992 – جىل، الماتى؛
8. بۇقارا تىشقانبايەۆ، «قاسەن - ءجاميلا» كينوسى قالاي تۋدى؟»، «ىلە گازەتى»، 2000 – جىل 31 – مامىر كۇنگى سان؛
9. «قۇران كارىم»، قازاقشا، اۋدارعاندار: عازەز اقىت ۇلى، ماقاش اقىت ۇلى (456 -، 457-، 458 -، 607 -، 617 -، 618 -، 619 – بەتتەر)، ۇلتتار باسپاسى، 1990 – جىل، بەيجيڭ؛
10. «بىرگەمىن مەن سەندەرمەن» (تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ كۇندەلىكتەرى)، 1997 – جىل، «انا ءتىلى» باسپاسى، الماتى.2000 – جىل، تامىز. قۇلجا قالاسى.
*«ماحابباتقا كوزقاراس» اتتى بۇل ماقالا 2002 – جىلى 31 - تامىز كۇنگى «ىلە گازەتىنىڭ» ءولارا سانىندا باسىلعان جانە قۋانىش ءىلياس ۇلى قۇراستىرعان «ماحابباتسىز دۇنيە بوس» (2005، شينجياڭ حالىق باسپاسى) دەگەن كىتاپتا (1 – بەت پەن 17 – بەت ارالىعى) العى ءسوز ورنىندا جارىق كورگەن.
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
