بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى>>دەربەس پاراقشا>>نۇربولات ءابدىقادىر: كەرۋەن جىلدار كەمەسىندە>>ماقالالار3

ازەكەڭ تۋرالى ەستەگىلەرىم مەن ەستىگەندەرىم* (ەسسە)

ــ اقىن ازىلبەك كىنازبەك ۇلى جونىندە ۇزىك سىرلار

نۇربولات ءابدىقادىر

2015.07.27 15:36     كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

  ازەكەڭنىڭ «اققۋلار ۇشىپ بارادى» ولەڭ رومانى 1985 – جىلى باسپادان شىققاندا، مەن ورتالاۋدىڭ 7 – جىلدىعىندا وقۋشى كەزىم. اكەم ءابدىقادىر كىتاپ قۇمار ادام ەدى. ءبىر كۇنى ۇيگە وسى كىتاپتى اكەم اكەلدى. اكەم ەكەۋمىز كەزەكتەسىپ وقىپ جۇردىك. كىتاپ بىردەن مەنى وزىنە باۋرادى دا، كەيىن اكەمنەن بولەكتەپ ءوزىم جاقسى كورەتىن كىتاپتارىمنىڭ ىشىنە بىلدىرتپەي قوسىپ الدىم. سودان بەرى دە 20 جىل بويى جانىمنان تاستاماي وزىممەن بىرگە ساقتادىم. 2005 – جىلى قايىن اتام اۋىلدان قۇلجاعا داۋالانۋعا كەپ، ءبىراز كۇن ۇيدە قوندى. و كىسى وسى «اققۋلار ۇشىپ بارادى» رومانىن ءبايىتتىڭ ىرعاعىنا سالىپ باسىن باستاپ وقىپ ءجۇر ەدى، ءبىراق كەتكەنىنشە بىتپەي قالدى دا، وزىندە بۇل كىتاپتىڭ ءاسىلى بار ەكەنىن، كەيىن ونى الدە بىرەۋدىڭ ۇرلاپ اكەتكەنىن ايتىپ، «مىنانى ماعان بەر» دەپ، كىتاپتى باسىمەن سۇراپ، قالاپ اكەتتى.

  ەندى ويلاپ وتىرساق، ازەكەڭنىڭ تالانتى جاپالى ەڭبەگىمەن بىرگە ساباقتاسىپ كەتكەنى سونشا، «اققۋلار ۇشىپ بارادى» ولەڭ رومانى ءوزىنىڭ تۇڭعىش كىتابى ەسەبى باسپادان جارىق كورگەندە، اقىن ازىلبەك 37 جاستا ەكەن!

  ورالحان بوكەيەۆتىڭ «ۇلىلىق – جالعان دۇنيەنى مايعا شىلقىعان جالپاق تابانىڭمەن جالپاعىنان باسۋ ەمەس، ارتىڭا وشپەس ءىز قالدىرىپ، ارعىماققا مىنگەندەي اسىعىس زۋلاپ وتە شىعۋ، ياعني وز ءومىرىڭىزدى وقىس ءارى ادەمى اياقتاۋ» دەگەنىندەي، اق كەكىل ازەكەڭنىڭ دە ومىردەن وزىپ جۇگىرىپ، تۇلپارلارشا قۇيعىتىپ وتە شىققانى انىق. مىنە ودان بەرى دە سەگىز كۇندەي دە قۇنى جوق سەگىز جىل ءوتتى. بيىل (2009 – جىلى) ازەكەڭ 60 جاسقا كەلەدى.

  وسى ارادا قىسقا ءبىر ەپيزود قىستىرا كەتەيىك. جۇماباي ءبىلال ۇلىنىڭ ايگىلى «ءسۇرى قار» اڭگىمەسى جازۋشىنىڭ ۇلتتار باسپاسىنان شىققان «جەتى قاراقشى» (2005) كىتابىنان جۋىقتا «ىلە كەشى» گازەتىنىڭ 2009 – جىلعى 20 – ناۋرىز كۇنگى سانىندا سۋرەتىمەن قايتا كوشىرىلىپ باسىلعاندا، اڭگىمەنىڭ اۆتورى رەداكتورعا: «نۇربولات باۋىر! باسىلىمنىڭ ۇلكەن – كىشىسى بولمايدى. ءوزىمدى گازەتتەن كورىپ، اڭگىمەمدى دە قايتا وقىپ، ءبىر كوڭىلدەنىپ قالدىم. سەندەرگە راحىمەت!» دەپ، تەلەفوندا ىقىلاسىن ايتتى. بىزدەگى باسىلىمداردىڭ ىشىنەن، ازەكەڭنىڭ 60 جىلدىعىن «ىلە كەشى» گازەتى، ەندەشە، الدىمەن ەسكەردى. سونداعى جازىلعان «العى لەبىز» تومەندەگىدەي بولاتىن:

  «ايگىلى ليريك، مايتالمان پەداگوگ ءا. كىنازبەك ۇلى 1948 – جىلى كۇنەس اۋدانىنىڭ كەزىندەگى تالدى اۋىلىنىڭ سوربۇلاق قىستاعىندا تۋىلعان. ول 1961 – جىلى جوعارى تەحنيكوم ءبىتىرىپ، كۇنەس اۋدانىنىڭ تالدى ورتا مەكتەبىندە، كەيىننەن ىلە 1 – پەداگوگيكا مەكتەبىندە وقىتۋشى بولدى. 1986 – جىلدان باستاپ ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن، ىلە وبلىستىق وقۋ – اعارتۋ مەكەمەسىنىڭ ورگان جۋرنالى ‹ىلە اعارتۋىنىڭ› ورىنباسار باس رەداكتورى بولعان. اقىننىڭ ادەبيەتكە تالپىنىسى سوناۋ بالالىق شاعىنان باستالعان. ونىڭ 1961 – جىلى ‹ىلە گازەتىندە› جاريالاعان ‹وزات قىز› ولەڭىنەن ەسەپتەسەك، قازىرگە دەيىن 800 دەن ارتىق ولەڭى، 7 باللاداسى، 30 دان استام داستان – پوەماسى جارىق كوردى. وعان قوسا، ‹اققۋلار ۇشىپ بارادى› ولەڭ رومانى، ‹تەمىر قانات›، ‹اۋليەنىڭ اۋىلى› دەگەن جەكە جىر جيناقتارى مەن 20 شاقتى عىلمي – سىن ماقالالارى، 15 تەن استام كوركەم اڭگىمەسى، پوۆەستى جاريالانعان. سونداي – اق، اقىن ءماتىنىن جازعان ‹قايدا سەنىڭ اۋىلىڭ›، ‹مۇڭايدىم ءوزىڭ جوقتا›، ‹كەستەلى ورامال› سياقتى ءبىرقانشا اندەر ءاز حالقىنىڭ ءسۇيىپ ايتاتىن انىنە اينالعانى انىق. ەسىمى مەن ەڭبەكتەرى ‹جۇڭگو قازاق جازۋشىلارى›، ‹مەملەكەتتىك ۇزدىك دارىندىلار› اتتى ءىرى سوزدىكتەر مەن ‹جۇڭگو قازاق ادەبيەتى تاريحى› سياقتى وقۋلىق – كىتاپتارعا ەنگەن اقىن ازەكەڭ 2001 – جىلى 3 – قاراشادا تۇتقيىل ۇستاعان جۇرەك اۋرۋىنان قايتىس بولدى. اۆتور تىرلىگىندە مەملەكەتتىك از ساندى ۇلت جازۋشىلارى قوعامىنىڭ، شينجياڭ جازۋشىلار قوعامىنىڭ، شينجياڭ اۋىز ادەبيەتىن زەرتتەۋ قوعامىنىڭ مۇشەسى؛ شينجياڭ تاڭجارىقتى زەرتتەۋ قوعامى مەن ىلە وبلىستىق جازۋشىلار قوعامىنىڭ تۇراقتى مۇشەسى؛ كاسىپتىك جازۋشى، ‹ىلە ايدىنى› جۋرنالىنىڭ رەدكوللەگيا القاسى ەدى. ءبىز، ازەكەڭنىڭ 60 جىلدىعىنا وراي، بۇرىن جاريالانباعان جىرلارىن سۋرەتىمەن بىرگە وقىرمان نازارىنا ۇسىندىق».

  قاباتتاعى ءۇيىنىڭ تۇستىك جاق بالكونىندا تۇمانبايدىڭ تومىن ۇستاپ تۇسكەن سۋرەتىن جوعارىداعى رەداكسيا سوزىمەن بىرگە جاريالادىق. سونىمەن ولەڭىنىڭ ءوزى ايتىپ تۇرعانىنداي، ازەكەڭ جىرىنا «جاقسى ولەڭىم كوزىمنىڭ تىرلىگىندە» دەگەن ءبىر جولىن تاقىرىپ ەتىپ الدىم دا، گازەتتىڭ «اعالار قالامىنان» ايدارىنداعى 2009 – جىلعى مامىردىڭ 20 – كۇنگى نومىرىنە جىبەردىم.

  1989 – جىلى قازاندا، مەن ىلە پەداگوگيكالىق ينيستيتۋتىنىڭ ءتىل – ادەبيەت فاكۋلتەتىنە وقۋعا قابىلداندىم. اۋىلدان اتتاناردا، ەكى قاتىرە «ولەڭسىماقتارىمدى» ورتەپ، «وسى بولادى – اۋ...» دەگەن ەكى ولەڭىممەن عانا ۇلكەن ءبىلىم ورداسىنىڭ قاقپاسىنان ىشكە يمەنە قادام قويعانىم بار. ءبىر جىل دايىندىق كلاستى ءبىتىرىپ، ءبىز كاسىپكە دە تۇستىك. مەن ازەكەڭنىڭ قۇلجادا ەكەنىن بىلەتىنمىن.

  جاسىراتىنى نە، ازىلبەك دەگەن ايگىلى اقىندى ءبىر كورۋ ماعان ارمان بوپ ءجۇردى. 1991 – جىل. ساباقتىڭ ءبىر ارەدىگىندە، سول ويىمنىڭ جەتەگىمەن «ىلە اعارتۋى» جۋرنالى رەداكسياسىن ىزدەۋگە جينالدىم. قازىرگى 3 – ورتا مەكتەپتىڭ ىرگەسىندەگى كەزىندەگى ىلە وبلىستىق وقۋ – اعارتۋ مەكەمەسىنە ەندىم. اقىرى، تاپتىم. شاعىن بولمەدەن، كىرە بەرىس سولدا ەسىكتىڭ تۇبىندە بەتىن تەرەزەگە بەرىپ، ارقاسىن ەسىككە قاراتىپ وتىرعان، شاشى بۋىرىل تارتقان، ءپىل دەنەلى سارى ادام كورىندى. ازەكەڭنىڭ وسى كىسى ەكەنىن مەن بىردەن تانىدىم. بولىمىندە جالعىز ەكەن. وندا دا، كەزكەلگەن جاي كادرعا تيەسىلى الدىنداعى انەۋ شاعىن جۇمىس ۇستەلى دە، الگى قۇرلى اياداي ءۇي دە - ءاز اعانىڭ مەنىڭ الاۋ كوڭىلىمدەگى تاۋ تۇلعاسىن ءبارىبىر الاسارتا المادى. «اسسالاۋماعاليكۋم!» دەپ قوس قولىمدى قاتار بەرىپ امانداسىپ، اقىن اعاعا سالەم بەرەيىن دەپ ارنايى ىزدەپ كەلگەنىمدى، وسىندا وقيتىنىمدى، ءوزىنىڭ كەزىندەگى «اقىن بولادى» دەگەن ءۇمىتتى شاكىرتى باقىتجان يمانقۇلوۆتىڭ (يمانقۇل مەنىڭ اتام عوي!) تۋعان ءىنىسى ەكەنىمدى، باكەڭنىڭ ءاز ۇستازىنىڭ اڭگىمەسىن كوپ ايتىپ وتىراتىنىن ايتىپ، قىسقا بايانىمدى تانىستىردىم.

  ازىلبەك كىسى مەنىڭ باپپەن ايتقان ءسوزىمدى بايىپپەن تىڭداپ الدى دا، سوسىن وڭ جاق قاسىنىڭ ۇستىنە ءتۇسىپ تۇرعان كەكىل شاشىن وڭ قولىنىڭ ساۋساقتارىمەن ارتىنا قاراي تەز ءبىر سالالاپ، ماعان جالت قارادى. انىق قاراماعانعا ءوڭى سۋىق كورىنەدى ەكەن.

  - باقىتجان ءىشىپ كەتتى دەيدى، سول راس پا؟ - دەدى ازەكەڭ.

  - جوق، ءاز اعا، باكەڭ ولەڭگە قايتادان ات باسىن بۇردى، - دەدىم نامىسىمدى بەرمەي.

  كەزىندە، ۇستازى ازىلبەك اڭىزىن بەرىپ، وقۋشىسى باقىتجان «داڭعوي جۇيرىك» دەگەن ولەڭ جازىپ، باكەڭنىڭ ساباقتاسى ەلەۋ ۇمبەتالى جۇيرىك داڭعويمەن قوسا، ۇرىلاردىڭ كىسىنى كۇلدىرەتىن قىستىرما سۋرەتتەرىن سىزىپ، ولەڭ «ىلە ايدىنى» جۋرنالىنىڭ 1981 – جىلعى 1 – سانىندا جاريالانىپ، «داڭعوي جۇيرىكتى» جاتتاپ الۋشىلار كوبەيىپ، باقىتجان اعانىڭ اتى وقىرمان اراسىنا تەز تاراپ كەتىپ ەدى. سودان جانە جەتى جىلدان كەيىن «شۇعىلانىڭ» 1987 – جىلعى 1 – سانىندا «اققۋ زارى» دەگەن باللاداسى جارىق كورىپ، جاقسى اڭىس قوزعادى. ءىشىنارا ءبىردى – ەكىلى ۇساق ولەڭدەرى جاريالانىپ تۇرعانى بولماسا، اراداعى وسى ون جىل بويىنا باقىتجان يمانقۇلوۆ ەسىمى ادەبي قاۋىم ورتاسىنان الىستاي باستاعانى راس ەدى. ازەكەڭ وسىنى بىلمەيدى ەمەس، بىلەدى. ءبىز «اققۋلار ۇشىپ بارادىنىڭ» اۆتورىن گازەت – جۋرنالداردان ۇنەمى ىزدەيتىنبىز. ال، ازەكەڭنىڭ دە ءوز كوڭىلىندەگى جاس ادەبيەتشىلەردى دە قالدىرماي وقيتىنىن، جاستاردىڭ جازعاندارىن دا ىشتەي باعالاپ جۇرەتىنىن وسى اڭگىمەسىنىڭ ايتىپ تۇرعانى بەلگىلى.

  ازەكەڭنىڭ سەرگەك سەزىمى، جۇرەگىنىڭ قىراعى جانارى تۇڭعىش رەت ماعان كورگەن جەردەن اسەر قالدىردى. ازەكەڭ بەيتانىس وقىرمانىنىڭ سالەم بەرە ىزدەپ كەلگەنىنە كادىمگىدەي مارقايىپ، «جارايسىڭ! بۇدان سوڭ دا مەنىمەن ۇنەمى قاتىناسىپ تۇر» دەپ، الدىڭعىداعى «سۋىق ءوڭىن» دەمدە كۇلكى تولقىنىنا توعىتىپ، جوتامنان جۇمساق قاعىپ ۇزاتىپ شىعاردى. 20 جاسىمدا مەن دە شىن اقىنمەن ءديدار كورىسىپ، «اقىن وسىنداي بولادى ەكەن عوي» دەگەن كول كوڭىلدىڭ جەتەگىندە وزىمشە توعايىپ قايتتىم. ساباقتاستارىما بارىپ «اقىنمەن كەزدەسىپ كەلدىم» دەدىم. العاشقىداعى وبرازى قازىر دە كەشەگىدەي كوز الدىمدا.

  ءالى دە جاڭعىرىعىپ جادىمىزدا جۇرگەن:

  «... ەكى الاقان اراسىندا،

  تۇردى جۇرەك ءدىرىل قاعىپ!»

  نەمەسە:

  «... تاعدىرىڭ كىمدى بۇيىرسا،

  سونى ءسۇي جارىم ەكەن دەپ!» دەگەن سىقىلدى وسكەلەڭ تارماقتار، بىزشە، ۋاقىت ۇردىسىمەن بىرگە جاڭارادى، جاسارادى. ازەكەڭ انە سونىسىمەن ليريك.

  1994 – جىلى جەلتوقسان ايىنان، «ىلە كەشى» گازەتى مەكەمەسى قازاق رەداكسياسىنىڭ ادەبي رەداكتورى بولىپ ىستەي باستاعاننان كەيىن دە ءبىر قالادا بىرگە بولدىم دا، ازەكەڭمەن ۇنەمى كەزدەسە ءجۇرۋ ءناسىبى بۇيىردى. گازەتتە، «حابارلار ءتىلى رەداكتورى» بولعان جىلدارىم جادىمدا قالمادى، تەك ازەكەڭ ارا – تۇرا رەداكسياعا باس بۇرعاندا ايتىلاتىن ارعى – بەرگى ادەبيەت جايلى اڭگىمەلەرىمىزدىڭ جان ءلاززاتى بولەك بولعانى انىق.

  مەن تىرشىلىگىندە ازەكەڭدى كوپشىلىكتىڭ بارلىعىنا بىردەي جاعىمدى بولدى دەسەم وتىرىك بولار ەدى. ادامداردىڭ بارىنە سۇيىكتى كورىنۋدى ۇناتپايتىن. بەت كەلدى جالعاندىقتى قىلىشتاي وتكىر تىلىمەن تۋراپ وتەتىن اقىنعا جاراساتىن الىمدى مىنەزىنە تالاي كۋا بولعانىمىز بار. ءبىر جىلى، قالانىڭ الدە ايماقتىڭ اقىندار ايتىسى قۇلجا قالاسىندا وتەتىن بوپ، ونىڭ ءبىر تورەشىسى ازەكەڭ بولعان. سول كۇندەردىڭ بىرىندە قۇلجا اۋدانىنىڭ اقىنى سەرىك بوجىقان ۇلى مەن ارىپتەسى تاعى ءبىر اقىندى (اتىن ۇمىتتىم) جاقسى ايتىس جاساي الماعانى سەبەپتى ساحىنادان قۋالاپ تۇسىرگەنىن كورگەمىن. ارتىنان سەرىك بوجىقان ۇلى وزىنەن ۇيالعانىن ماعان ايتتى، سونىمەن ولار ەشكىمگە دە رەنجىگەن جوق. شاماسى، وزىنە قاتال ادام وزگەگە دە سولاي مامىلەدە بولادى – اۋ! ءيا، قايعى – مۇڭىن جۇرەگىنىڭ ەڭ تۇكپىرىنە جاسىراتىن ازەكەڭ قاشان كورگەنىمدە دە سىرت كوزگە دابىرلاپ سويلەپ، كوڭىلى كوركەم جۇرەتىن ادام ەدى.

  قۇلجانى اينالىپ كوشىپ جۇرگەنىمدە، دوڭمالىدە ازەكەڭمەن ءبىر جىلداي كورشى وتىردىم. ءبىر كۇنى ازەكەڭ: «نۇربولات، جاڭىلقان كەلىن اۋىراياق ەدى؟ كورىنبەي قالدى عوي...» دەپ قالدى. مۇنى ەستىپ ءماتقاپىدا ءتاۋىر ىڭعايسىزدانىپ قالسام دا: «اقان سەرىنىڭ ازان اتى – اقجىگىت، شەشەسىنىڭ اتى – جاڭىل ەدى عوي. ونەرلى بولسىنشى دەپ اتىن ‹اقجىگىت›قويىپ ەدىك. اتىن دا ەرتە ويلاپ الىپپىن... شاماسى، كۇناسىز سابيگە وسى ەسىم اۋىرلاۋ كەپ، كوتەرە المادى ما، بىلمەيمىن – سول اقجىگىت قازىر ەندى جوق... » دەپ باسەڭ جاۋاپ ايتتىم. كوشىپ ءجۇرىپ، «باقا» دەگەن ءبىر پوەمام جوعالىپ كەتىپ، ءوزىمنىڭ دە «جىعىلعانعا جۇدىرىق» بوپ جۇرگەن كەزىم ەدى. ازەكەڭ ءبارىن ءبىلدى، جۇرەگىمەن ەلجىرەپ ەداۋىر قوڭىلتاقسىپ قالدى. «اتتەڭ – اي، تاعدىر – اي دەگەن! شىبىق امان بولسا شىرپى جەتىلەدى، ءالى جاسسىڭدار، قايسار بولىڭدار. سەن ەستىلەۋسىڭ عوي، مەنەن كەلىنگە سالەم ايت، ءوزىن بەرىگىرەك ۇستاسىن!» دەپ، كوڭىلىمدى بەكىتتى. اياۋلى ازەكەڭنىڭ ءار ءسوزى قانىما قۋات بوپ قۇيىلدى.

  ازەكەڭ ەكەۋمىزدىڭ ۆولەسيپەتىمىز ەكى كۇننىڭ بىرىندە بالونىنان جەل قاشىپ، ءدوڭمالىنىڭ (ءبىر اتى: ‹731› شيسانياۋ نەمەسە 9 - رايون) شىعا بەرىس باتىسىنداعى ۇيعۇر جاماقشىدا قالىپ قوياتىن دا، كوبىندە شىعىسقا قاراي جاياۋ بىرگە اياڭدايتىنبىز، كەيدە 5 – جولدىڭ اۆتوبوزىنا وتىراتىنبىز دا، وبلىستىق ءورت ءوشىرۋ اترەتىنىڭ قاسىنان ءتۇسىپ قالاتىنبىز. سول كەزدە ءبىزدىڭ «ىلە كەشى» گازەتى مەكەمەمىز وبلىستىق ءسىلام قوعامى عيماراتىنىڭ ءۇشىنشى جانە ءتورتىنشى قاباتىندا مايعا وتىراتىن.

  اۋىلدان باكەڭ اعا (باقىتجان يمانقۇلوۆ) كەلگەندە، ازەكەڭنىڭ ۇيىنە ەكى رەت باستاپ اپاردىم. مۇنىڭ ءبىرىنشىسى، 1999 – جىلى قازان ايىندا، سايلاۋ شالاباي ۇلى بار، ۇشەۋمىز باردىق. ازەكەڭ ساكەڭ اعانى «ۇزىن كومۋنيست» دەر ەدى. مۇنىسىن سايلاۋ اعانىڭ ۇزاق جىل احبارات كاسىبىندە تەر توگىپ ىستەگەن ەڭبەگىن باعالاعان قالجىڭعا بەيىم جۇرەك ءسوزى دەپ ۇعىپ، ءبىز قوسىلىپ كۇلەمىز. ال، باقىتجان اعا ەكەۋمىزدىڭ ەكىنشى بارعانىمىز، 2001 – جىلى ماۋسىم. نەگىزگى بۇيىمتايىمىز – اق، باكەڭنىڭ ازەكەڭدەي ءاز مۇعالىمىنا، جويان اقىنىنا ارناعان «سايرام جىردىڭ اقجال اقىنى» دەگەن ولەڭى تاپەي قايىسحان ۇلى ارقىلى «قۇمىل القابى» جۋرنالىنىڭ 2001 – جىلعى 1 – سانىندا جاريالانىپ، سونى ازىلبەك اقىننىڭ وزىنە وقىپ بەرىپ قۋانتايىق دەگەن ويىمىزدىڭ جەتەگى.

  - باقىتجان يمانقۇلوۆ! سەنىڭ اتى – ءجونىڭ اقىنعا قانداي لايىق! - دەدى ازەكەڭ. مەن ورتامىزدا وتىرعان «ازىلبەك كىنازبەك» دەگەن اتى – ءجوننىڭ يەسىنە ويلانا قارادىم.

  «مەن بىلەتىن ازىلبەك اقىن» دەگەن ەسسەسىندە بۇل ەكى كەزدەسۋدىڭ تولىعىن باقىتجان اعا جازدى.

  سەزىمى ارناسىنا سيماي، لىقسىپ – تاسىپ جۇرەتىن ەسىل ازەكە، ەسىڭىزدە مە؟ مەن سىزگە ەكى رەت ىلەستىم ياعني سىزدەن سوڭ شىعىپ ەكى مارتە ولەڭ وقىدىم. ءبىراق سونىڭ ەكى جولعىسى دا قالا ساحىناسى ەمەس، دالا ساحىناسى – تۇعىن. سىزگە، ءسىزدىڭ وقۋشىلارىڭىزعا سونى ايتىپ بەرەيىن. مۇنىڭ بىرەۋى - ۇلى ءۇيسىنتاۋىنىڭ اۋليە شوقىسىنىڭ باۋرايىنداعى بيىك كوك جوتادا. ەندى ءبىر رەتكىسى - گۇل كۇنەستىڭ كوركەم اقوزەن جايلاۋىندا.

  چاپچالداعى ءبىر ءبولىم جيىنى 34 ادەبيەت – ونەر، احپارات اۋەسكەرلەرى قۇلجاداعى 20 جازۋشى – اقىن، جۋرناليستتى اناۋ جاعىستايدىڭ كوكتالىنا، ءۇيسىنتاۋىنڭ كوك جوتاسىنا كوسىلە وتىرىپ اڭگىمە – كەڭەس قۇرۋعا 2001 – جىلى ماۋسىمنىڭ 16 – جۇلدىزى كۇنى شاقىردى. كوك توبەنىڭ ۇستىندەگى كوك شالعىندا بولعان، ونەرلىلەردىڭ ۇلتىمىزدىڭ قازىرگى رۋحاني مادەنيەتى مەن جان سەزىمىنىڭ شەكسىز الەمى جايلى رياسىز سىر توعىستىرعان، پىكىر تابىستىرعان سول ۇلىعاۋسار باس قوسۋ جايىندا گازەتتە «اۋليە شوقىنىڭ باۋرايىندا» («ىلە كەشى» گازەتى، 2001 – جىل 27 – ماۋسىم كۇنگى سان) دەگەن تەمەدە ەستەلىك جازىپ جاريالاعانىم ەسىمدە. وندا ءبىزدىڭ ورتامىزدا مەملەكەتتىك 1 – دارەجەلى جازۋشى ورازقان اعا احمەتوۆ تە ءجۇردى. ولەڭدى ازەكەڭ دە وقىدى، مەن دە وقىدىم. وسى جولى مەنى ورازقان اعا دا، ازىلبەك اعا دا اسىرىپ القادى. ازەكەڭ ءسوزىنىڭ ءبىر رەتىندە، ميكروفوندى ۇستاپ، قولىمەن نۇسقاپ تۇرىپ: «جىگىت مۇرتى تەبەندەگەن، انەۋ وتىرعان نۇربولات ءابدىقادىر اقىن...» دەدى. مەن ۇيالدىم، ۇيالسام دا ازەكەڭ ايتقان سوڭ شىن كورىپ قالعانىم دا راس ەدى. بۇل اۋىزشا عانا ەمەس ەدى، مارحۇم ازەكەڭ وسى ايتقانىن «جۇڭگو ۇلتتارى» جۋرنالىنىڭ 2008 – جىلعى 6 – سانىندا جاريالانعان «اقىندا اقىندىق تالانت بولۋ شارت» دەگەن ماقسات نۇرعازينمەن سۇحباتىندا دا قايتالاپ، ەسىمى ساناۋلى ءبىراز جاستارمەن قاتار اتاعان ەكەن. مەن ومىردە ماڭدايىمنان قاقپاعان اقىن ازەكەڭدەي ازامات اعاعا ونەردە بورىشتارمىن.

  وسىدان تۋرا ءبىر ايدان كەيىن 2001 – جىلى شىلدەنىڭ 16 – كۇنى ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق 13 – كەزەكتى اقىندار ايتىسى كۇنەستىڭ ايگىلى اقوزەن جايلاۋىندا، كەزىندەگى ساسان بايدىڭ مەكەنىندە دۇرىلدەپ ءوتتى. ەل كەتىپ جاتقان ۇلى ءدۇبىر تويعا جاڭىلقان قوجا قىزى ەكەۋمىز بىردەي يدارانىڭ رۇحسات بەرۋىن كۇتپەستەن بارۋعا دايىندالدىق. الايدا ءبىزدى جەتكىزە قويارداي دايىن كولىكتىڭ رەتى جوق ەدى. جاڭىلقاننىڭ اقىلىمەن وبلىستىق ۇكىمەتتىڭ الدىنا تاڭەرتەڭ جەتىپ بارعانىمىز وڭ بولىپ، تويعا قارت زەينەتكەرلەردى جەتكىزۋگە شىعارىلعان ەكى اۆتوبوز جۇرگەلى تۇر ەكەن دە، ەكەۋمىز دە سوعان ءتۇسىپ الدىق. ءبىرقانشالاعان كىسىلەر بارمايتىن بوپ، اۆتوبوزدا ادام سانى از ەدى. سوڭىنا تامان ءبىر ورىنعا جايعاسقانىم سول ەدى، الدىمدا ماعان قاراپ ازىلبەك اعا كۇلىپ وتىر. ارتىنان ءبىلدىم، ازەكەڭ دە كولىكسىز ەكەن دە، جالعىز ءوزى وسى اۆتوبوزعا ءتۇسىپ اپ، الدە بىرەۋ كورىپ قويارداي ءبىز قۇرلى «بۇعىنىپ» وتىرعان وتىرىسى ەكەن. ازەكەڭ ارالىقتا تەرەزەدەن سالتانات دەگەن قىزىنا «مەن كەلگەنشە ىستەتە تۇرىڭدار... » دەپ ازىراق تۇرمىس اقشا قالدىردى. سونىمەن ازىلبەك اعا، مەن جانە جاڭىلقان ۇشەۋمىز قارت زەينەتكەرلەردىڭ اۆتوبوزىمەن اقوزەنگە قاراي جولعا شىقتىق.

  بۇدان ءبىر اي بۇرىن باقىتجان اعانى باستاپ ازەكەڭنىڭ ۇيىنە ەكىنشى رەت بارعاندا، بىزگە: «باقىتجان، مەن سەنى الدا اقوزەندە وتەتىن اقىندار ايتىسىنا شاقىرۋعا ءبىر بەلەت اپەرەمىن. ءبىز جازبا اقىنداردىڭ دا ءمۇشايراسىن وسىعان بىرگە قوسىپ وتكىزسە دەپ تالاپ ايتىپ جاتىرمىز... » دەگەن ەدى. جولشىباي ازەكەڭنىڭ ەسىنە سول ۋادەسى تۇسە كەتتى بىلەم:

  - الگى باقىتجان شاقىرىلماي قالدى ءا... كەلە بەرسە دە ءجون ەدى، - دەدى ماعان.

  - ءيا، باكەڭ قاپ قالدى...، - دەدىم مەن.

  ازەكەڭنىڭ جەمە – جەمدە وسى ايتىستىڭ باعالاۋشى تورەشىلەرىنىڭ بولماعاندا بىرەۋى بوپ بەكىتىلمەگەنىن دە، ايتىسقا ءوزىمىز بارىپ كوزىمىزبەن كورگەندە بىلدىك.

  سونىمەن قويشى ايتەۋ، كوكىرەگى كوشەلى، كورگەنى كوپ، كوزى قاراقتى قارت كىسىلەر وتىرعان اۆتوبوز ءىشى جەتكەنشە كەنەن اڭگىمەنىڭ كەنىشىنە اينالدى. كولىك كۇنەس وزەنىن ساعالاپ، زىمىراپ كەلەمىز. ازەكەڭ دە سوزگە بەرىلىپ، ءبىر كۇنى اكەسى كىنازبەك كاريانىڭ انەۋ تۇستان تايداي تۋلاعان ۇلكەن بالىق ۇستاپ، اتىنا وڭگەرە الماي سارساڭعا تۇسكەن ءبىر قىزىعىنا بالا كەزىندە كۋا بولعان اڭگىمەسىن ارلەپ جەتكىزدى. ازەكەڭنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، اكەسى كىنازبەك كەزدىكباي ۇلى 1900 – جىلى كۇنەستىڭ سوربۇلاق وڭىرىندە دۇنيەگە كەلگەن عاسىرمەن قۇرداس ادام بولعان. 1913 – جىلداردا اۋىل موللاسىنان كونەشە وقىپ ساۋاتىن اشقان. كىنازبەك كىسى حالقىنا قادىرلى، ەلى – جۇرتىنا جاعىمدى ەكەن. ءوزى اسا اۋقاتتى بولماسا دا، جۇرتشىلىقتىڭ قالاۋىمەن 1945 – جىلدان سوڭ زاڭگى بولىپ بەكىتىلگەن دە، سودان 1949 – جىلعا دەيىن ءوز ورتاسىندا «كىنازبەك زاڭگى» اتانعان. سۇيەگى اسىل كىنازبەك كاريا ءبىرشاما ۇزاق جاساپ، 1989 – جىلى 90 عا قاراعان جاسىندا قايتىس بوپ، ءمايىتى قازىرگى سوربۇلاقتىڭ اۋزىنداعى قورىمعا قويىلىپتى. اقىننىڭ بايانىنشا، «اققۋلار ۇشىپ بارادى» ولەڭ رومانىنىڭ ۋاقيعالىعىن دا ازەكەڭە العاشىندا وسى كىنازبەك اكەسى ايتىپ بەرگەن كورىنەدى.

  ازەكەڭ ەكەۋمىزدىڭ اۆتوبوزدان تۇسە سالا شاقپىنىڭ جاساڭىنا بىرگە جانتايا كەتەتىنىمىز - وسى جولى. ارينە، ازەكەڭ تۋعان جەرىن، مەن دالانى ساعىندىم.

  اقوزەندەگى بۇل الامان ايتىسقا اق شاعالاداي 600 دەن ارتىق اق بوز ءۇي ۇشىپ باراتقان قوس اققۋ بەلگىسىندە رەتىمەن تىگىلگەن ەكەن. ءسىز ايتىڭىزشى، مىناۋ «قوس اققۋدى» كورىپ «ازىلبەك كىنازبەك ۇلى» دەگەن ەسىمدى ەسكە الماۋعا ءجون بە؟ جوق، قايتا ايعايدى ساپ، «اققۋلار ۇشىپ بارادى» دەۋ كەرەك!

  قايتكەن كۇندە دە ءاز اعا باسقا ءبىر ۇيگە ءبولىنىپ كەتتى. ايگىلى «قويشى ءانىنىڭ» اۆتورى، كومپوزيتور شيپان ۇلى مالىك اتا جاڭىلقان ەكەۋمىزدى دە «مەنىڭ بالالارىم» دەپ «قىمباتتى قوناقتار تىزىمدىگىنە» ەنگىزىپ جىبەردى دە، جاڭىلقان قوجا قىزى 154 – ءنومىرلى «اققۋدىڭ القىمىنداعى» ايەلدەر جاتقان ۇيگە، ال مەن (نۇربولات ءابدىقادىر) مالىك شيپان، كامال ماقاي، ءمادي ءابدىراحمانوۆ، مولدابەك جاپار قاتارلى ءتورت زەينەتكەر اعامەن، ءبىز جيىنى 5 ادام «اققۋدىڭ توپشىسىنداعى» 89 – ءنومىرلى ۇيگە جايعاستىق.

  ولەڭ وقۋ كەزەگى بىزگە ءۇشىنشى كۇنى ءتيدى. بۇل دا بولسا - تاڭەرتەڭ باعالاۋشىلار كەلۋدەن بۇرىن ءبىزدى ساحىناعا شاقىرىپ ۇلگىرگەن، سول رەتكى ايتىستى جۇرگىزۋشى، اقىن، قوبىزگەر دابىر باتىردىڭ (دابىر ءابدىلدا ۇلى) ەرلىگى ەدى. ۇمىتپاسام، ازەكەڭ «اقوزەن، اق جول تىلە قازاعىڭا!» دەگەن ولەڭىن وقىدى عوي دەيمىن. «ءوزىمنىڭ عاسىرىما» دەگەن ولەڭىمدى مەن جاتقا سۋىردىم. ەسىمدە قالۋىنشا، ولەڭ وقىعان جاستاردىڭ ىشىندە ىلەدەن جانە ماقسات نۇرعازين، تارباعاتايدان مۇراتقان شوقان ۇلى بولدى. ايتىستىڭ بارىسىن كەيىن وبلىستىق تەلەۆيدەنيانىڭ قازاقشا كانالى تاراتتى دا، ازەكەڭ دە، ءبىز دە ونان سوڭ دا جۇرتپەن جانە جۇزدەستىك.

  الامان ايتىس 4 كۇنگە جالعاستى. 5 - كۇنى ءبىز بارارداعى الگى اۆتوبوزىمىزعا وتىرىپ، شينجياڭ ۋاقىتى تۇنگى ساعات ءبىر جارىمدا قۇلجاعا كىردىك. قۇلجاعا قايتاردا ول اۆتوبوزعا ازەكەڭ تۇسپەدى، نە باسقا كولىك تاپتى، نە ءبىراز كۇنگە كۇنەستە قالىپ قويدى.

  2007 – جىلى 14 – شىلدە كۇنى الماتىدا، مەن قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ جانىنان شىعاتىن «ادەبيەت ايدىنى» گازەتىنىڭ ورىنباسار باس رەداكتورى، اقىن داۋلەتبەك بايتۇرسىن ۇلىنىڭ جانۇياسىندا بولدىم. داۋكەڭ ماعان اعا ءارى ۇستاز، ءور تەكەس اۋداندىق 1 – ورتا مەكتەپتە ماعان فيزيكادان ساباق بەرگەن. ومىردە دە، ونەردە دە دوس اعا – ءىنى بوپ تىعىز سيلاسىپ كەتكەمىز. ارادا اڭگىمە دۇكەن قىزا كەلە شينجياڭ قازاق ادەبيەتىنە دە ءسوز تىزگىنىن بەردىك. ارينە، شينجياڭ قازاق ادەبيەتىن ازىلبەكسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ازەكەڭ تۋرالى داۋكەڭ سويلەدى. فەداگوك ازەكەڭ داۋكەڭە كۇنەس سىفان وقىعاندا مۇعالىم ەكەن. ءبىر كۇنى ادەبيەت ساباعىندا ازەكەڭ داۋكەڭنىڭ ەسەپ ىستەپ وتىرعانىن كورىپ قاپ، داۋكەڭنىڭ الدىنان ەسەپ داپتەرىن جۇلىپ اپ، ەسىك جاققا ءبىراق لاقتىرادى.

  - الىپ كەل انا داپتەردى! – دەپ سوڭىنان داۋكەڭنىڭ وزىنە بۇيىرادى. وقۋشى داۋكەڭ مىنا توسىن ىسكە قىرسىعىپ، «اكەلمەيمىن» دەپ وتىرادى دا الادى.

  ءبىر كەزدە ازەكەڭ داپتەردى ءوزى اكەپ، داۋكەڭنىڭ الدىنا تارس ەتكىزىپ ۇرىپ، ايتقانى ەكەن:

  - ەسەپپەن اينالىسقان ەسەكتى جەك كورەم! – دەپ. سودان كوپ وتپەي ەمتيحان الىنادى دا، ازەكەڭ داۋكەڭە «قاساقانا» 59 ءنومىر قويادى. ءبىر ءسوزدىڭ كەزەگىندە، اتى الدە كىم ەدى ەسىمدە جوق، ءبىر مۇعالىمدى «قيتۇرقىلىعىنا» بولا داۋكەڭنىڭ كلاسىنداعى وقۋشىلار بىرلەسىپ لاستايدىڭ با، الدە ناراتتىڭ نە كۇنەستىڭ سۋىنا تۇنشىقتىرىپ تاستاماق بولعان جوسپارىنا داۋكەڭ بەلسەندى تۇردە باسۋ ايتىپ، دانەكەرلىك رول اتقارعان ءبىر ءازىل اڭگىمەسىن ازەكەڭە ايتادى. مۇنى ەستىپ، سوڭىنان ازەكەڭ قاتتى رازى بوپ، داۋكەڭنىڭ ەمتيحانىنداعى الگى 59 ءنومىرىن 95 كە وزگەرتىپ بەرەدى. ارينە، ۇستازدىڭ جامانى بولمايدى!

  كەيىن داۋكەڭ «ازىلبەككە» دەگەن ولەڭ جازىپ، وعان جانە ەكى ولەڭ قوسىپ، جيىنى ءۇش ولەڭىن ازەكەڭنىڭ اتىنا سالىپ جىبەرەدى. داۋكەڭنىڭ ول ولەڭدەرى كوپ وتپەي «ىلە اعارتۋى » جۋرنالىنىڭ عوي دەيمىن ءبىر نومىرىندە باسىلادى.

  بىردە، ساباق وتپەك ويىمەن كلاسقا كىرىپ كەلگەن ازەكەڭ، ەڭ الدىڭعى پارتادا وتىرعان وقۋشى ەكى ادەمى قىزعا كىرپىك ءسۇزىپ، انتەك قاراپ قالادى دا، وقىتۋشى ادامنىڭ ءبىراز دۇنيەنى ۇمىتىڭقىراپ بارا جاتقانىن دەرەۋ ەسىنە الىپ:

  - قاراي گور، مەنىڭ تاماعىمنىڭ استىنا تىعىلىپ العاندارىن! اۋلاق ارى، ارت جاققا جوعالىڭدار! – دەپ باقىرادى. ەكى قىز ەستەرى شىعا قاشىپ، ەڭ ارتقى قاتارداعى ءبىر پارتاعا بارىپ تىعىلادى.

  داۋكەڭ وسى اڭگىمەنى ايتىپ، ءوزى دە ءبىر كۇلىپ الدى. ازەكەڭ جايىندا تاعى ءبىر اڭگىمە باستادى. داۋكەڭنىڭ ءابدىقالان دەگەن ساباقتاسى ءوزى ءبىر كۇلدىرگى ەكەن. ازەكەڭ ءبىر كۇنى سول ءابدىقالاننىڭ ەمتيقان قاعازىنا باتپيتىپ «50 ءنومىر» قويادى. ءابدىقالان:

  - مۇعالىم، 60 ءنومىر بەرىڭىز، وتكىزىڭىز؟ - دەپ وتىنەدى. ازەكەڭ:

  - مەنى كۇلدىرەسىڭ، - دەيدى.

  - كۇلدىرە المايمىن، - دەيدى ول.

  - كۇلدىرە الماساڭ، 50 ءنومىردى قۇشاقتاعانىڭ قۇشاقتاعان، - دەپ، ازەكەڭ جونىنە كەتە بارادى. قاپەلىمدە ءابدىقالان ساسقالاقتاپ قاپ، ازەكەڭنىڭ ارتىنان جۇگىرەدى.

  - سىزدەن ءبىر سۇراۋ سۇرايىنشى، مۇعالىم؟ - دەيدى ول.

  - ايت! – دەيدى ازەكەڭ.

  - ءسىز وسى «وڭقاي» كۇلەسىز بە، جوق «سولاقاي» كۇلەسىز بە؟ - دەپ قالادى ءابدىقالان. مۇنى ەستىپ، ازەكەڭ قارقىلداپ كۇلىپ كەتىپ:

  سونداي انەكي كوڭىلى جارقىن اق كەكىل ازەكەڭ، «ولەڭ شىڭىنىڭ ءورشىل» اق تۇيعىنى ازەكەڭ «كۇمبەز كوگىنەن اساتىنان قۇلاعاندا»، بارىمىزدە اسىرەسە ءبىز جاستار جاعى باسىن تاسقا ۇرعان شورتانداي ءبىر – ءبىر ەسەڭگىرەگەنىمىز ەسىمىزدە. اقىن ءوزى «ەي، جاپىراق!» دەگەن ولەڭىندە جىرلاعانىنداي، قاراشانىڭ قارا جەلى جاپىراق - جۇرەكتى بۇتاعىنان «ۋاعىنسىز» ءۇزىپ اكەتتى، جاپىراقتىڭ الاقانىنداعى ءمولدىر شىق تا جەر - انانىڭ جىلى قۇشاعىنا اسىعىپ دومالادى. قۇلجا ازىلبەگى كەتىپ قۇلازىپ قالدى. قارالى سوڭعى ءسوزدى ازالى جيىندا ءجۇمادىل مامان، جۇكەڭ ايتتى: «... ۋا، اياۋلى اقىن ازىلبەك، سەن جارالمىشتا جالعىز ەمەسسىڭ، قارا ورمانداي قايىسقان اعا – باۋىرلىسىڭ! مىناۋ جالپاق قازاق دالاسىندا سەن ءۇشىن بۇگىن زار ەڭىرەگەن اعا مەن ءىنىنى كورگەيسىڭ كۇڭىرەنىپ تۇرعان... سەن جالعىزسىڭ! ولاي دەيتىنىمىز – مىناۋ قازاق پوەزياسىنداعى ورىنىڭدى سەزگەيسىڭ ۇڭىرەيىپ تۇرعان... سەنىڭ ادەبيەت الەمىندەگى، حالىقتىڭ رۋحي مادەنيەت قازىناسىنداعى ەكىنشى ءومىرىڭ ەندى باستالادى...» («ىلە ايدىنى»، 2001 – جىلى 6 – سان) دەدى. جاسىراتىنى نە، جۇكەڭنىڭ سول كۇنى ازەكەڭ ىنىسىنە جۇرەگىن جارىپ وقىعان «قوش، قوش بول، اق كەكىل اقىنىم» دەگەن وزەگى وكىنىشكە تولى جوقتاۋ – ەسسەسى جانازاعا تۇرعان ءبارىمىزدى قاتتى تولقىتتى. ادەبيەتتە الدىڭعى بۋىن مەن جاستاردىڭ اراسىن جالعاعان جىبەك ارقان - ازەكەڭ جايلى ايتىلعان «اق كەكىل اقىن» دەگەن تاماشا ەفيتەتتى ءبىز سول كۇنى ەستىدىك. كۇزدە جىلى مەكەن اڭساپ كەتكەن اققۋ كوكتەمدە تۋعان كولىنە ەندى دە قايتا ورالادى دەپ سەندىك.

  - ءاي، ءاي... ! 60 ءنومىر، 60 ءنومىر...، - دەپ بارا جاتىر دەيدى.

  «عابەڭدى (ءعابيت ءمۇسىرەپوۆ) ساعىندىم. اسسالاۋماعاليكۋم دەپ امانداساتىن اقساقال تابا الماۋدان وكىنىشتى نە بار ەكەن!» دەپ تاۋسىلعان ورالحان بوكەيدىڭ كەشەگى ءسوزى ەسىمە كەلدى. ال بۇگىن اقساقال عوي بار، «اسسالاۋماعاليكۋم» دەپ امانداساتىن اقىن جوق، ولايى ازىلبەك بىرەۋ عوي...

  ءاز اعا مەنى بالا كورمەي، دانا كورەتىن. ءار كەزدەسكەندە داڭعىرلاپ امانداسىپ، ساعىنىپ سالەمدەسەتىنبىز. اعالىعىن قارتتارعا قاراپ ەمەس، جاستارعا قاراپ ارداقتايتىن. اقىننىڭ سوڭىندا قالعان ۇرپاقتارىنىڭ ىشىندەگى ءبىر تۇياعى، ۇلدىڭ كەنجەسى بەكەنگە بۇگىن مەن اعا بوپ ءجۇرمىن. اعالىعىم جارىم بولدى ما الدە تولىق پا، ونى ەرتەڭ بەكەن ءوزى ايتادى عوي دەپ ويلايمىن.

  ازەكەڭ ومىردەن وزعان ءبىر اي ەكى كۇننەن كەيىن، مارقۇمنىڭ ارۋاعىن ۇلىقتاپ، ەڭ اۋەلى 2001 – جىلعى جەلتوقساننىڭ 5 – كۇنگى سانىندا «ىلە گازەتى» ارنايى بەت ازىرلەدى. اقىننىڭ قازاق دەيتىن حالىعى اتىنان اتالعان رەداكسياعا راحىمەت! مەنىڭ «ازىلبەككە» دەگەن ولەڭىم سول ساندا جارىق كوردى. مۇنىڭ 1 – شۋماعىنىڭ 4 – تارماعى «جىرىڭمەن جۇيتكىپ قۇيعىتتىڭ» بولىپ شىقتى. ارناۋلى بەتتە اقىن زاداقان مىڭبايەۆتىڭ ازىلبەكتەي اقىن ءىنىسىنىڭ قازاسىنا جازعان «ورنىندا بار وڭالار» دەگەن ولەڭى دە بار ەكەن. جوعارىداعى جىردىڭ وزگەرتىلگەن جولى اۋەلگى ءتۇپ نۇسقاسى بويىنشا بولعاندا «زاداقاندارمەن بىرگە قۇيعىتتىڭ» بولىپ جاريالانسا دۇرىس ەدى دەمەكپىن! ولايى بۇل ولەڭ جولى جىر ونەرىندە اۆتوردىڭ ويىنشا قاتە ەمەس.

  ... وسىنداي تاعدىرى عاجاپ – اۋ،

  ءتابيعاتى بولەك جۇيرىكتىڭ...

  كەكىلى ءالاۋ ءاز اعا – اۋ،

  زاداقاندارمەن بىرگە قۇيعىتتىڭ.

  ... اعاعا ءىنى بوتەنبىز،

  كوز قىرىن سالماي كەتەر دەپ؛

  ايتىپ تا قالدىق پا ەكەنبىز،

  ازىلبەك اقىن «بەكەر» دەپ.

  اۆتوبۋز توسىپ ءجۇر مە دەپ،

  كورشى دە بولعان زەكەتىم،

  قارايلاپ وتەم كۇندە كەپ،

  بەسىنشى جولدىڭ بەكەتىن.

  ... سەرىسىن سەزىم ىزدەۋمەن،

  قيال ءبىر قانات قاقتىرا؛

  ساعىندىق بىلەم ءسىز بەن مەن،

  جانتايا كەتتىك «شاقپىعا...»

  مىنەزىڭ سەنىڭ ادەمى – اۋ!

  اقىننان ۇشقىر جان بار ما؟!

  «... اقىنسىڭ!» دەدىڭ ارەڭ – اۋ،

  اۋليە شوقى بارعاندا...

  بۇيرىقتاي ايتەۋ ءسوز وسى!

  ونى دا ايتتىڭ تەك بيىل.

  ... اتىلىپ اردىڭ جەبەسى،

  جۇرەگىڭ انتەك ەتتى ءدىر.

  شاباقتاپ الدە كىمدەردى،

  جىبەرىپ ءسوزدىڭ توتەسىن...

  ... اققۋ بوپ ۇشىپ، (كۇز كەلدى)،

  تۇستىككە كەتتىڭ بە ەكەسىڭ؟!

  ازەكەڭنىڭ ارتىندا تارالىپ قۇيرىعى مەن جالى قالدى. ايتالىق، سالتانات، باقىتجان، ءدۇريا، بەكەن، بارشىن جانە راۋان اتتى ءتورت قىز، ەكى ۇلى جانە وسى التى بالانىڭ ءاز اناسى، اياۋلى جۇبايى گۇلبارقان كادەن قىزى بار – دى. ولەڭدەرىنىڭ ولمەيتىن بوپ باعى جاندى. توۆەرچەستوۆوسىنىڭ جانى العا قاراي اياڭداپ بيىل 60 دەگەن جاستىڭ اسقارىنا دا شىقتى. قايتىس بولعان تابانى كۇرەكتەي 8 جىلدان بەرى، اكە مۇراگەرى بەكەن ارقىلى جاڭا كوركەم جاسالمالارى باسىلىمداردا ءالى جاريالانۋمەن بىرگە، سانى جاعىنان دا سارقىلا قويعان جوق. كوركەم جاسالمالارىنىڭ ىشىندە ولەڭنەن باسقا دا جانر تۇرلەرى بار دەرلىك. كىم ءۇشىن دە - بۇل از ەڭبەك ەمەس!

  بۇرىن جارىق كورمەگەن جيىنى جاڭا التى كىتابىن باسپاعا بەرۋگە ازىرلەپ وتىرعانىن بەكەن ماعان ايتتى. ولار مىنالار ەكەن:

  ①«تولعانسام توقسان تاراۋ جىر»، «كوڭىل كوكتەم ءبۇر جارىپ»، «جەز بۇيدا ءۇمىت جەتەلەپ» دەگەن تەمەدە 3 توپ ولەڭى مەن «قۇمداعى جاڭعىرىق» داستانى قامتىلعان «سىرعا قالعان ارالشا» اتتى داستان – ولەڭدەر جيناعى؛

  ② «قاناتتى جىر قايقاڭى»، «ارمان الدامايدى»، «كەكشىل قىزدىڭ كەلبەتىندەي دۇنيە» دەگەن تەمەدە 3 توپتاما ولەڭدەرىنەن قۇرالعان «دالا داۋىسى» دەگەن ولەڭدەر جيناعى؛

  ③ «كۇزگى ساعىنىش»، «ساڭلاق جىرىم سان تاراۋ»، «كوڭىل كوكجيەگىنەن»، «جۇرەككە جىلى اۋەندەر»، «سىڭعىر – سىڭعىر دۇنيە» سياقتى 5 بولىمنەن قۇرالعان «الىستان جەتسە اۋەنىم» دەگەن ولەڭدەر جيناعى؛

  ④ «سويلەت مەنى ءتابيعات» (ليريكالىق پوەما)، «قوبىز داۋىسى» (ليريكالىق پوەما)، «پاديشانىڭ سۇراۋى» (پوەما)، «شىڭ بالاعى شىڭىراۋ» (پوەما)، «شىدەرلى تۇلپار» (پوەما)، «ءتۇس» (باللادا)، «شولدەگى اربا» (باللادا)، «دەرت» (داستان) قامتىلعان 8 پوەما، باللادا، داستاندار جيناعى؛

  ⑤ 1980 – جىلى جازىلعان «قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ» اتتى كينو سەنەرياسى مەن «اۋىلىم مەنىڭ قوڭىردا» دەگەن 1996 – جىلى جازىلعان ءتورت سەريالى كوركەم تەلە فيلم جيناعى؛

  ⑥ دەرەكتى حيكاياتى، ماقالالارى جانە اڭگىمەلەرى مەن پوۆەستتەرى جيناعى.

  مەنشە، ەندى جوعارىداعى اتالعان 6 جيناقتىڭ قاتارىنا قوسىلۋعا وقىرمانداردىڭ ازەكەڭە ارناۋلارى مەن سىن – ەسسەلەرىنەن قۇرالعان جەتىنشى جانە ءبىر كىتاپ سۇرانىپ تۇر.

  بىلۋىمىزشە، اقىننىڭ تىرلىگىندە سۇبەلى ەكى ەڭبەگى باسىلىمدا اياۋسىز قىسقارعان. مۇنىڭ ءبىرىنشىسى، «اققۋلار ۇشىپ بارادى» رومانى. جازىلىپ بولىپ ەكى جىلدان كەيىن وقىرماندارىمەن جۇزدەسكەن بۇل ولەڭ روماننىڭ ءتوپ نۇسقاداعى شۋماق سانىن ساناعاندا ءبىر مىڭ 240 شۋماق ەكەن دە، كىتاپ «رومان» اتالىنباي «كوپ تاراۋلى داستان» دەلىنىپ باسىلۋىنىڭ سىرتىندا، تۇپ – تۋرا 113 شۋماعى قىسقارىلىپ باسىلىم كورگەن. ال، ەكىنشى شىعارماسى - «قۇمداعى جاڭعىرىق» داستانى. بۇل داستان 1992 – جىلى قازاندا جازىلعان دا، 1993 – جىلعى «شۇعىلا» جۋرنالىنىڭ 6 – سانىندا جاريالانعاندا، وكىنەرلىگى، تولىق نۇسقاداعى 192 شۋماقتىڭ 70 شۋماعى رەداكسيالاۋدا قالىپ قويىپ، تەك 122 شۋماعىمەن جارىق كورگەن.

  ەندەشە! ءبىزدىڭ ويىمىز ايتادى: الدىڭعى – سوڭعى كوركەم جاسالمالارىنىڭ ءبارىن جيناپ، تولىقتاپ، سۇرىپتاپ، ەرتەلى كۇندى كەش قىلماي، «ازىلبەك كىنازبەك ۇلى شىعارمالارىنان تاڭدامالىلار» دەگەن اتپەن 5 تومدىعىن باسىپ شىعارۋ لازىم.

  اقوزەندەگى اقىندار ايتىسىنان كەيىن، ءبىر قالادا جۇردىك دەگەنمەن دە، مەن ازەكەڭدى بىردە كەزىكتىرە المادىم. ءبىر كۇنى جاڭىلقان ايتىپ كەلدى: «مەن ازىلبەك اعانى كوشەدەن كوردىم» دەپ. ازەكەڭ ءار مارتە كەزىككەندە ايتاتىن كادۋەلگى ادەتىنشە جاڭىلقاننان دا: «نۇربولات ولەڭ جازىپ ءجۇر مە؟» دەپ سۇراعان. جاڭىلقان: «ءيا، وزگەنى قويسا دا، نۇربولات سول ولەڭىن قويا المايتىن بولدى عوي... دەپ كۇلدىم» دەگەن. « ونى قاشان كورسەم قيال قۋىپ، ءوز ويىمەن وڭاشالانىپ جۇرگەنى... جاڭىلقان كەلىن، وسى مەن سەمىرىپ كەتتىم بە، قالاي؟ اقىنعا ءاسىلى سەمىزدىك دەگەن جاراسپايدى عوي... دەپ ءبىر ءتۇرلى مۇڭايعانداي بولدى ءاز اعا» دەپ كەلدى.

  سودان كوپ ۇزاماي، «قۇلجانىڭ اققۋ اقىنى كۇز كەلىپ وڭتۇستىككە ۇشىپ كەتىپتى...» دەگەن حابار الدىق.

  «بار ەكەن عوي بار ەكەن جاقسى ادامدار» دەپ اقيىق مۇقاعالي جىرلاعانداي، ازەكەڭ قايتىس بولعاندا قىزمەتتەسى زادا جولاۋشى قىزى اقىننىڭ وتباسىنا تەلەفون شالىپ، جۇمىس كەڭسەسىندەگى ماتەريالدارىن تەزىرەك اكەتۋ تۋرالى كەڭەس بەرەدى. جەتى ءنازىرى وتە سالا، ىلە – شالا ازەكەڭنىڭ ۇلى بەكەن بارىپ اكەسىنىڭ جازعاندارىن الىپ كەتەدى. بەكەن كەتىپ، ءبىرقانشا كۇن وتپەستەن جات نيەتتى الدە بىرەۋدىڭ ازەكەڭنىڭ كەڭسەسىنە ۇرلىققا تۇسكەنى ماعۇلىم بولادى. بەكەن ازىلبەك ۇلىنان ەستۋىمىزشە، اقىننڭ كەيبىر شىعارمالارى يداراسىنان سو جولى ۇشتى – كۇيدى جوعالعان.

  2001 – جىلى 16 – ناۋرىز كۇنى، ىلە پەداگوگيكا ينستيتۋتىندا جانەتقان تۇتقابەك ۇلى قاتارلى ءۇش قالامگەردىڭ شىعارماشىلىق تالقى ءماجىلىسى ءوتتى. وسى جولى ەسىمدە قالۋىنشا، ازىلبەك اقىن ءسوز رەتىندە جاكەڭ اعاسىنا ارناپ «بۇلبۇل اعا» دەگەن («بۇلبۇل اعا» ولەڭى كەيىن «ىلە ايدىنى» جۋرنالىنىڭ 2001 – جىلعى 6 – سانىنىڭ 7 –، 8 - بەتىندە باسىلدى) ولەڭىن جانە ءوزىنىڭ ەلۋ جاسى تۋرالى تولعانعان «قايىرما» (بۇل ولەڭى 1998 – جىلى جازىلعان ەكەن، بەرتىن 2009 – جىلعى «ىلە كەشى» گازەتىنىڭ قىركۇيەگىنىڭ 23 – كۇنگى سانىندا جارىق كورگەن) دەگەن جانە ءبىر جىرىن قويىن قاتىرەسىنەن وقىدى. «قايىرما» ولەڭىندە «الپىسىمدا مەرەي توي وتكىزسەم، تۋعان ەل سەنى ىزدەيمىن» دەپ الىپ، ودان:

  جىر ەدى ارمانىم دا، مۇراتىم دا،

  كەلەمىن قايسى تاۋدىڭ قىراتىندا.

  ەلۋىڭ – ورتا جاسىڭ دەيدى قازاق،

  ەلۋ جاس ەكى كەلمەس ءبىر اقىنعا.

  ورگىزىپ وسى ولەڭنەن باي تابىندار،

  ەلۋ جاس كەزىم ەدىڭ قايتا اعىندار.

  تۋعان ەل،

  سەنىڭ ماعان دەيتىنىڭ بار،

  مەنىڭ دە وزدەرىڭە ايتارىم بار.

  تۇسىرمەي ءومىر ەسكى سۇرلەۋىڭە،

  مەدەت بەر،

  ءوز وتىمدى ۇرلەۋىمە.

  ايتەۋىر العى كۇننەن الاڭدايمىن،

  قىسقا ءجىپ جەتپەي مە دەپ كۇرمەۋىمە. – دەي كەلىپ، سونان سوڭىندا:

  ... جەمىسپىن ەلۋ جىلدىق اعاشتاعى،

  ءدامىمنىڭ سەن بىلەسىڭ قاندايلىعىن... – دەپ تۇيىندەپ، الپىس جاسقا بارمايتىنى تۋرالى ءوزى دە ساۋەگەيلىكپەن سەزىك ايتىپ ەدى. «اقىننىڭ ايتقانى كەلەدى» دەگەن راس ەكەن! شايىردىڭ شىرىلداپ ءتانى كەتكەنىمەن، الايدا جازمىشتىڭ «اجال دەيتىن سۇراپىلىنىڭ اۋزىنا» جىر - جانىنىڭ تۇسپەيتىنى ماڭگى حاق.ويلاپ وتىرسام، ازەكەڭ عۇمىرىنىڭ سوڭعى ءبىر جىلىنىڭ ۇقساس 3 كۇنىندەگى ءبىز كەزدەسكەن «ءۇش 16» جوعارىداعىداي ەكەن، ياعني 2001 – جىلعى ناۋرىزدىڭ 16 – جۇلدىزى، ماۋسىمنىڭ 16 – جۇلدىزى، شىلدەنىڭ 16 – جۇلدىزى). «16» مەن «ءۇشتى» كوبەيتسەك، 48 بولادى. 48– جىلى تۋىلعان اقىن، ءسوزجوق، ادامدار اراسىندا ءجۇر. مۇنى اقىننىڭ ەكىنشى ءومىرىنىڭ باستالعانى دەمەۋگە ءابدىمىز جوق.

  ازەكەڭنىڭ جىرلارىنىڭ جاسىن الدا ۇزاعىنان سۇيىندىرگەي!ءيا، سونىمەن! «جازىپ – جازىپ اقىن بولىڭىز» دەمەي، «الدىمەن اقىن بولىپ تۋىلىڭىز، ونان كەيىن جازىڭىز!» دەگەن ءسوزىمىزدى ەسسەمىزدە ەسكەرتىپ، ماقالامىزدى اياقتايمىز.

  2009-9-20 ، قۇلجا.

  *ماقالا «شينجياڭ گازەتىنىڭ» 2010 – جىلعى 26 – اقپان كۇنگى سانىندا تۇتاس بەتتە جاريالانعان. مىناۋ تولىعى. (اۆتور).
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.