ءتىلشى ەستەلىگى: ەجەلگى جىبەك جولىنىڭ ىزىمەن ـــ سايرامنان وتىرارعا دەيىن

(حالىق تورابىنىڭ «جاڭا جىبەك جولىنا ساپار» اتتى اقپاراتتىق قيمىلى بايلانىسىمەن قازاقستاندا بولعان تىلشىلىك ساپاردان ۇزىك ەستەلىك)

2014.10.10 13:46   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

　　شىمكەنتتەگى قىزىر اتا مۇناراسى

　　9 – قىركۇيەكتە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورتالىعى، قازاقستانداعى 3 – ءىرى قالا شىمكەنت قالاسىنا ات باسىن بۇردىق. شىمكەنتكە ساپارىمىز كوڭىلدى باستالدى، اۋەجايدا قازاقتىڭ بۇلبۇل كومەي ءانشىسى ماقپال ءجۇنىسوۆامەن كەزدەسەمىن دەگەن وي ءۇش ۇيقتاسام تۇسىمە كىرمەگەن، ول كىسىگە تانىستىق ءبىلدىرىپ، امان – سالەم جاساعاننان كەيىن، بىرگە سۋرەتكە ءتۇسۋ ورايىنا يە بولدىم، قازاقستانعا تابانىم العاش تيگەندە بالا شاعىمىزدان اندەرىن تىڭداپ وسكەن اياۋلى انشىمەن كەزدەسۋىم مەنى قاتتى قۋاندىردى، ءساتتى ساپار وسىلاي باستالدى.

　　تاڭەرتەڭ سالىنعانىنا ءبىر جىل بولعان شىمكەنت مەشىتىنە بۇرىلدىق، مەشىت قازاقتىڭ كيىز ءۇيى فورماسىندا سالىنعان، تانىستىرۋشىنىڭ ايتۋىنشا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى بويىنشا، بۇل مەشىت كولەمى جاعىنان ەڭ الدا. مەشىتتىڭ توبەسىندەگى بيىك مۇنارالارى دا كوزگە ايباتتى كورىنەدى. مەشىتكە كىرگەننەن كەيىن، بۇل مەشىتتىڭ سىرتى عانا ەمەس، ىشكى جاعى دا كيىز ۇيگە ۇقساتىلىپ سالىنعانىن بايقادىق؛ مەشىتتەن شىققان سوڭ شىمكەنت قالاسىنداعى تاشەنوۆ كوشەسىنە ورنالاسقان «نازىم اپا» بازارىنا ايالدادىق. «نازىم اپا» بازارى شىمكەنتتەگى ەڭ ءىرى بازار، بۇل ارادان كيىم – كەشەك، تۇرمىستىق بۇيىمدار، كەزدەمەلەر ساتىلادى، بازارعا كىرىسىمىزبەن قىزۋ امانداسىپ، قايدان كەلگەنىمىزدى سۇراستىرعان قالا تۇرعىندارىنا جولىقتىق، بۇل بازارعا كەلەتىن شەتەل ساياحاتشىلارى از كورىنەدى، جۇڭگولىق تىلشىلەردىڭ بۇل اراعا تۇڭعىش رەت اياق باسقانى بولۋى دا مۇمكىن. ورتا جاستارداعى ەر ادام مەنىڭ قازاق ەكەنىمدى بىلگەن سوڭ، رۋىمدى سۇراپ، ەل اراسىنداعى بىرنەشە كۇلدىرگىلەردى دە ايتىپ ۇلگىردى، ءبارى دە قاراپايىم، دوستىعى بولماسا قاستىعى جوق جۇرت.

　　شىمكەنتتەگى ءال – فارابي الاڭى مەن بالالارعا ارنالعان ويىن باقشاسىن ارالاعاننان كەيىن، ەسىمى بۇرىننان قۇلاققا تانىس قوشقار اتا وزەنىنە باردىق، بۇل ارانى وزەن دەگەننەن كورى، بۇلاق دەپ اتاعان ۇيلەسىمدى سياقتى. جەرگىلىكتى جۇرت قوشقار اتا وزەنىن قاسيەتتى وزەن دەپ قارايتىندىقتان، بۇل اراعا كەلىپ سۋعا تۇسەتىندەردىڭ اياعى ۇزىلمەيدى. وزەن بويىندا كەزدەسكەن ورىس اجەي دە بۇل وزەننىڭ قاسيەتىن ماقتانىشپەن اڭگىمەلەدى. وزەننىڭ سۋى تۇنىق، ءبىر مەترلىك تەرەڭ جەرلەرىنەن دە تۇبىندەگى تاستارى كورىنىپ جاتادى، ايتۋعا قاراعاندا، قوشقار اتانىڭ سۋى قىستا جىلى جازدا سالقىن بولادى.

　　اڭىزعا قۇلاق تۇرسەك، قوشقاراتا، نەگىزىنەن، XI عاسىردا شىمكەنتتە ءومىر سۇرگەن دەلىنەدى. ول كوزى تىرىسىندە كوپتەگەن بۇلاقتاردىڭ كوزىن اشىپ، سۋلاندىرۋمەن اينالىسقان. سۋدان تارىققان حالىققا قىسىلعاندا مەدەۋ بولىپ، ەسىمى ەل اۋزىندا اڭىز بولىپ جاتتالىپ قالعان. بۇگىنگى تاڭدا قوشقار اتا ەسىمىمەن اتالاتىن جەر – سۋ اتتارى وڭتۇستىك قازاقستان وڭىرىنەن كوپتەپ تابىلادى.

　　قوشقار اتا وزەن الابىن باسقارۋعا جاۋاپتى ادامنىڭ ايتۋىنشا، بۇل وزەن بويى الدا قالا تۇرعىندارىنىڭ دەمالىس ورنىنا اينالادى، قازىر ۇكىمەت بۇل جايلى جوسپار جاساۋدا ەكەن.قوشقار اتا وزەنىنەن قايتقان سوڭ، ءۇش مىڭ جىلدىق تاريحى بار، قازاقستانداعى ەڭ ەرتەدەگى قالالاردىڭ ءبىرى سانالاتىن سايرام قالاسىندا تابان تىرەدىك، ەرتەدە بۇل قالا جىبەك جولىنىڭ بويىنداعى ماڭىزدى قالا بولعان. قازاقستانداعى ەڭ ەرتەدەگى وتىرىقشى وركەنيەتتىڭ بەسىگى بولعان سايرام قالاسى بۇگىن دە ەجەلگى قالپىن ساقتاعانداي، كولىك شۋىلىمەن بازارداعى ادام داۋىسى ارالاسقان كوشە بويىندا تۇرىپ، وسىدان نەشە مىڭ جىل بۇرىنعى سايرام قالاسىنىڭ بەينەسىن كوزىمىزگە ەلەستەتكەندەي بولدىق.

　　جەمىس – جيدەك ساتقان باقالشىق ساۋداگەردىڭ قارسى جاعىندا تۇرعان ەجەلگى كەسەنە كوزگە وزگەشە كورىنەدى، كەسەنەنىڭ شىراقشىسىنان بۇل كەسەنەنىڭ اتاقتى قوجا احمەت ياسساۋيدىڭ اناسى ـــ قاراشاش انانىڭ كەسەنەسى ەكەنىن بىلدىك. كەسەنەنىڭ قاسىندا «وزبەك مەشىتى» ورنالاسقان، بۇل كۇندەرى سايرام قالاسىنداعى تۇرعىنداردىڭ كوپشىلىگى وزبەك ۇلتى.

　　مەشىتتى كوزدەن كەشىرگەننەن كەيىن سايرام قالاسىنداعى تاعى ءبىر مادەني مۇرا ـــ قىزىر اتا مۇناراسىنا ات باسىن تىرەدىك، جول بويى كەزدەسكەن تۇرعىندار جول نۇسقاپ وتىردى، مۇناراعا جەتكەننەن كەيىن، كۇزەت جۇمىسىنا جاۋاپتى جىگىت قۇراق ۇشىپ قارسى الىپ، مۇنارانىڭ قاقپاسىن اشىپ، ءبىزدىڭ كىرىپ تاماشالاۋىمىزعا رۋحسات ەتتى. قىزىر اتا مۇناراسى 19 – عاسىرلارعا تاۋەلدى مادەني مۇرا، بۇل كۇندەرى قازاقستانداعى مەملەكەت جاعىنان قورعالاتىن مادەني مۇرالاردىڭ ءبىرى. مۇنارانىڭ ماڭىنداعى باستاۋىش مەكتەپ وقۋشىلارى الاڭدا فۋتبول ويناپ ءجۇر، بۇل كورىنىس بىزگە سايرام قالاسىنىڭ كەشەگى تاريحى مەن بۇگىنگى بەينەسىن كورسەتكەندەي بولدى.

　　شىمكەنت ساپارىنان كەيىن، كەلەسى ماڭىزدى ساپارعا ـــ وتىرار توبەنىڭ ورنىن ىزدەۋگە اتتاندىق. شىمكەنتتەن شىعىسقا قاراي جولعا شىعىپ، وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ كەڭ – بايتاق ساحاراسى مەن جاسىل القاپتارىن باسىپ وتتىك، ەكى ساعات جول جۇرگەننەن كەيىن تاس جول شەتىنە ورناتىلعان «ءابۋ – ءناسىر ءال – فارابيدىڭ وتانى» دەگەن ەسكەرتكىش كوزىمىزگە شالىندى، وتىرار توبەگە تاياعانىمىزدى سودان بىلدىك. ارادا وتىراردىڭ ورنىن تابا الماي ءبىراز كىدىردىك، وتكەن – كەتكەننەن جول سۇراي ءجۇرىپ، بۇل كۇندەرى دە «وتىرار» قىستاعى دەپ اتالاتىن شاعىن قىستاقتان وتتىك. ءبىراق، كونە قالانىڭ ورنى بۇل قىستاقتا ەمەس، شاۋىلدىردەن سولتۇستىككە قاراي بىرنەشە كيلومەتر جەردە دەپ جازىلعان ماتەريالداردا. وتىرار كونە قالاسىنىڭ ورنىن تابۋ ءۇشىن قولىمىزداعى جولجەتەك اسپاپتارىمىزدى ىسكە قوستىق، كوپشىلىك كوپتەن كۇتكەن ساپارىمىزدىڭ ءساتسىز اياقتالۋىنان الاڭداپ، كوڭىلدى كۇلكىنى تيعان. كوپ ىزدەدىك، كەش كىرىپ، كوڭىلىمىزدى ۇمىتسىزدىك بيلەي باستاعان ساتتە، الدىمىزدان تاريح سىرلارىن ىشىنە بۇككەن ەجەلگى وتىرار قالاسىنىڭ ورنى كوزگە شالىنا كەتتى. كەشكى شاپاق استىندا قۋانا ايقايلادىق، سۋرەتكە تۇستىك. سول ساتتە تاريح كوشىندە وركەنيەتتىڭ وشاعى بولعان وسى قالادا وتكەن ءىرى وقيعالار مەن ايگىلى ارىستاردىڭ ىستەرى ويىما ءبىر – بىرلەپ ورالا بەردى.

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى