بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى

مۇراعاتى ەرەن، ۇلاعاتى تەرەڭ ـــ مۇراجاي

(ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق مۇراجاي تۋراسىندا)

جارقىن نۇرابىلدا ۇلى 

2014.10.14 16:23    


  ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 60 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ، تويلاۋ قارساڭىندا، قاتىستى تاراۋلاردىڭ وسكەلەڭ ءمان بەرۋىمەن ىلە وبلىستىق مۇراجايدىڭ دا تۇرمانى تولىقتانىپ، كوپتى باۋراۋ قۋاتى ارتتى دەگەندى ەستىگەن ەدىك. سونىڭ جاي -جاعدايىن ۇعىسىپ، وزگەرىستەردى كوزبەن كورۋ ماقساتىمەن مۇراجايعا ات باسىن بۇردىق. بۇرىندارى تەك عيماراتتىڭ 1- قاباتىنا عانا ورنالاستىرعان شاعىن مۇراجاي، بۇل كۇندەرى 2- قاباتىنا دەيىن كەڭەيتىلىپ، كولەمدەنىپ، ونداعى «تابىس كورمەسىمەن» كورىكتەنە ءتۇسىپتى. كىرگەن جەردەن -اق سان عاسىردان، الۋان سالادان سىر اعىتىپ جاتاتىن نە ءبىر تاريحي قۇندىلىقتار، مۇراعاتتار، اتا -بابا كوزىندەي بولىپ جەتكەن اسىل مۇرالار قيالىڭدى قاتپارلى تاريحقا جەتەلەيدى.

  60 جىلدىق تورقالى توي ورايىمەن مۇنداعى كورمەنىڭ سورەلەرى ەرتە داۋىردەگى ساحارا مادەنيەتى، كوشپەندى مال شارۋاشىلىق داۋىرىندەگى ساحارا مادەنيەتى جانە ىلەنىڭ ۇلتتىق ەتنوگرافياسى بەينەلەنگەن تىڭنان قوسىلعان مۇرالارمەن تولىقتىرىلعان. كەڭ دە، جارىق زالعا ايشىقتى دا، كوركەم ورنالاستىرىلعان «تابىس كورمەسىنىڭ» سيلار تابىسى دا مول ەدى. قاراي قالساڭىز، ءاربىر سۋرەت، تۇسىندىرمە ءسوز، سان سيفرلار پارتيانىڭ دانا باسشىلىعىندا كوركەيىپ -گۇلدەنگەن ىلە وبلىسىنىڭ 60 جىلدىق شۇعىلالى تاريحى مەن تاماشا دامۋ بەينەسىنەن سىر شەرتىپ تۇرعانداي.

  كورمە ءوز ىشىندە «كورمە بەتاشارى» جانە «جالپىلىق كورمە» سىندى ەكى مازمۇننان قۇرالىپتى. مۇندا جىبەك جولىنىڭ ماڭىزدى وتكەلى، «جەر ءجانناتى» ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا مەملەكەت پەن اۆتونوميالى رايوننىڭ نەشە ۇرپاق باسشىلارىنىڭ ءارقايسى كەزەڭدەردەگى ايرىقشا ءمان بەرۋى، تەكسەرىپ -زەرتتەۋدە بولۋى، ماڭىزدى نۇسقاۋ بەرۋى سىندى قيمىل بارىستارى ايشىقتى كورسەتىلۋمەن بىرگە، وبلىستىڭ ساياسي، ەكونوميكا، مادەنيەت، قوعامدىق ىستەرى، ەكولوگيالىق وركەنيەت، ۇلتتار ىنتىماعى، ت.ب. جاقتارىنداعى شۇعىلالى تابىستارى جاندى فاكتتەرمەن تارتىمدى بەينەلەنىپتى. كەشەگى تاريحتان سىر اشىپ، بۇگىنگى تولاعاي تابىستى جىرلاپ، بولاشاق دامۋعا تاماشا سەنىم بايلاتقان مىناۋ مۇراجايدىڭ باي مازمۇندى، الۋان فورماداعى كەلبەتىنە ريزا بولاسىڭ.

  بايىرعى مادەنيەت پەن تۇرمىستىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان جاندى ەسكەرتكىشى رەتىندە، تاريح، مادەنيەت، ءداستۇر، سالت -سانا، ءوندىرىس، تۇرمىستان سان تاراۋلى ساۋاتتار بەرەتىن مۇراجايدىڭ رولى وزگەشە -اق. مۇنىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسكەرگەن قاتىستى ورىنداردىڭ بارىنشا ءمان بەرۋى مەن قولداپ -قۋاتتاۋىنىڭ ارقاسىندا، كورمە سورەلەرى تاريحي مۇراعاتتارعا تولعان، مەملەكەتتىك 3- دارەجەلى كەمەلدى مۇراجاي ولشەمىنە جەتىپتى. مۇراجايدىڭ وتكەنى مەن بۇگىنى جايىندا ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق مۇراجايىنىڭ قىزمەتكەرى كەنجەگۇل سولتانقازى قىزى بىلاي دەدى: «ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق مۇراجايدىڭ بۇرىنعى اتى _ ىلە ايماقتىق مۇراجاي ەدى.

  2000 -جىلى ساۋىردە ايماق وبلىسقا بىرىكتىرىلگەننەن كەيىن قازىرگى اتپەن اتالىپ كەلەدى. مۇراجاي 1993 -جىلى تامىزدا قۇرىلعان. مۇراجايدىڭ بۇرىنعى مەكەن -جايى قۇلجا قالالىق حالىق باقشاسىنداعى «ءۇش ايماق توڭكەرىسىنىڭ ساياسي، مادەني قيمىل ورتالىعىنىڭ جۇرتى» بولاتىن، قازىرگى جاڭا مۇراجاي قۇلجا قالاسى اۋەجاي داڭعىلىنىڭ 122 -اۋلاسىندا. جالپى جەر اۋماعى 8 مۋ.

  مۇراجايدا قۇندى ساحارا مادەني مۇرالارىنان 2 مىڭ 700 دەن استامى ساقتالعان. ونىڭ اراسىنداعى ءبىرقىدىرۋ مادەني مۇرالار _ ءىرى ساحارا قولا بۇيىمدارى، بۇعى تاس، پوما ەسكى قابىرىنان شىققان التىن، كۇمىس بۇيىمدار، جىبەكتەن توقىلعان كەستەلى بۇيىمدار جانە ساحارا سىنتاستارى، شاعاتاي حاندىعىنىڭ كۇمىس، مىس اقشالارى توتەنشە ايگىلى.

  كەيبىر تاڭداۋلى مادەني مۇرالارىمىز شەتەلدەردەگى كورمەلەرگە دە قويىلدى. ەرتە كەزەڭدەگى ساحارا مادەنيەتى كورمەسىندە سىرلى تاڭبالى تاس قالتقى جارتاس سۋرەتى، ايبىندى ساحارا بۇعى تاستارى، نۇراساي مىس كەنىنىڭ جۇرتى سياقتى ورىندار جانە كوپتەگەن جارتاس ويما سۋرەتتەرى بار. بۇلار توركىنى ارىدا جاتقان وڭدەلگەن تاس قۇرال مادەنيەتى مەن شۇعىلالى قولا داۋىرىندەگى ساحارا مادەنيەتىن ايگىلەپ تۇر.

  كوشپەندى داۋىردەگى ساحارا مادەنيەتى كورمەسىندە ساق، ءۇيسىن، تۇرىك سياقتى ەرتەدەگى ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ مادەني مۇرالارى، ساحارا جىبەك جولىنداعى قۇندى مۇراعاتتار، جىرىنتاي، قاپشاعاي وڭىرىندەگى ارحەلوگيالىق تەكسەرۋ جۇمىستارىنىڭ تابىستارى تانىستىرىلعان. ال ۇلتتىق ەتنوگرافيا كورمەسىندە كوركەم ىلەدە ەجەلدەن بەرى جاراسىمدى تىرلىك كەشىپ كەلەجاتقان ءار ۇلتتىڭ سالت -سانا، كيىم -كەشەك مادەنيەتى مەن قازاق ۇلتىنىڭ ەتنوگرافياسى ەگجەي -تەگجەيلى تانىستىرىلدى».

  كوشپەندىلەردىڭ كوشەلى تاريحىنان سىر شەرتىپ، ۇلى جىبەك جولى بويىنداعى وسىناۋ بايتاق ولكەنىڭ توعىسپالى مادەنيەت جاۋھارلارىن، مول مازمۇندى ۇلتتىق ەتنوگرافيالىق مۇرالارىن جاڭعىرتىپ، تۇرلەندىرىپ، زامان كەلبەتىمەن جاسامپازدىقپەن توعىستىرىپ، كەلە جاتقان ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق مۇراجايدىڭ ەرتەڭى ءتىپتى دە نۇرلى بولارى انىق.

  كەلۋ قايناى: ىلە اقپارات تورابى - ءتاڭىرتاۋ تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.