بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى

قىدىرتا ساتقان قىمىزدان ۇتارىمىز قانشالىق

قاسىم ءداۋىتباي ۇلى، ەرسىنالى سۇلتان ۇلى

2016.08.19 14:04    

  بازار شارۋاشىلىعىنىڭ بارعان سايىن دامۋى قىمىز، ايران، قاتىق، قۇرت سىندى ءسۇت ونىمدەرىمىزدى بازارعا سالۋىمىزعا زور وراي جانە باسەكە الا كەلدى. الايدا وسى ءسۇت ونىمدەرىمىزدى بازار كادەسىنە قانشالىق جاراتىپ، قانشالىق قاريداردى ءتانتى ەتە الدىق؟ سونىڭ ءبىرى قىمىز ونىمدەرىمىز ءالى دە دەرلىكتەي بازار اينالىمى ارقىلى ساتىلىمعا تۇسپەي جاتقانى بارىمىزگە بەلگىلى. سەبەبى، وتكەن جىلدارى كيلوگرامى 30 يۋانعا شىققان قىمىزدىڭ قازىرگى بازار باعاسى 10 −− 15 يۋان عانا بولىپ تۇر. ءبىز قىمىزدى وسىزامانعا ساي بولعان بازاردىڭ قاجەتىنە، ياعني ساپاسى ولشەمدى، قورابى تارتىمدى بولۋداي ابزالدىلىققا يە ەتىپ ساتۋعا ءالى دە ءمان بەرىپ كەتە قويعامىز جوق. ءبىز ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ قۇلجا قالاسىندا بيىلعى قىمىزدىڭ ساتىلۋ مولشەرىنە دەن قويىپ، قىمىز ساتۋشىلارمەن ىشكەرىلەي اڭگىمەلەستىك. ادەتتە جىلقى تۇلىگىنىڭ ءسۇتى مەن ەتىنىڭ ادامدارعا بەرەتىن قورەكتىك قۇنى جوعارى ەكەندىگىن بارلىعىمىز بىلەمىز. جىلقى ەتىن مانەرلەپ بازارعا سالۋدا قۋانارلىق بازار اۋقىمى قالىپتاسىپ كەلەدى. ال قىمىزعا كەلگەندە قالاي بولدى دەيسىز عوي. ءالى دە قولدان - قولعا ساتۋمەن عانا بولىپ، وسى زامانعى بازار اينالىمىنا سالا الماي وتىرمىز. مۇنىڭ سەبەبى نەدە؟... ىلە وبلىسىنا توتە قاراستى ورىنداردىڭ تاس جول قاتىناسىنىڭ كۇن ساناپ جاقسارۋىنا بايلانىستى ءارقايسى اۋدان - قالاعا قاراستى اۋىلدارداعى مالشىلاردان جانە اۋداندارداعى قىمىز ساتاتىن جەكەلەردىڭ قولىنان الىپ قۇلجا قالاسىنا اكەلىپ ساتاتىنداردىڭ سانى كوبەيىپ كەلەدى. بۇل ءبىزدى قۋانتادى. جاپاكەش شارۋالاردىڭ قىمىزىن ساۋدالاۋدا ەرلىك كورسەتكەن ءبىر ءبولىم ازاماتتاردىڭ ەڭبەگىنە سۇيىنبەي تۇرا المايسىڭ. اۋەلى، ولار الارمانداردىڭ مەكەمە − ورىندارى مەن وتباسىنا جەتكىزىپ بەرىپ قىزمەت وتەپ وتىر ەكەن. ءبىز ءمالىم ءبىر اۋداننان قۇلجا قالاسىنا جەڭىل اۆتوكولىگىمەن قىمىز تاسىپ ساتاتىن شوفەرمەن جول - جونەكەي شۇيىركەلەستىك.

  −− «ءۇنحات تۇعىرى وتە قولايلى بولدى، - دەپ باستادى ول ءسوزىن بيەباۋدىڭ كورىنىسىن، ساپىرىلعان قىمىزدىڭ ءبىر پارشا سۋرەتىن دوستار اۋماعىنا شىعارىپ، تەلەفون ءنومىرىمىزدى قالدىرىپ، قاريدار شاقىرامىز. كەيدە اپ - ساتتە، قىمىز تاپسىرۋشىلار بىردەن پايدا بولادى دا تاپسىرىق بەرەدى. سول بەرگەن تاپسىرىعىنا قاراي قىمىز الا كەلەمىز. مەكەمە − ورىنداردا ىستەيتىن كەي دوستارىمىز دا بىزگە كومەكتەسىپ قىزمەتتەستەرىنە قىمىزىمىزدى ساتىسىپ بەرەدى. كۇنىنە كيلوگرامىن 15 يۋاننان 50 −− 100 كيلوگرامعا دەيىن قىمىز ساتامىن»، - دەدى. ساپاسىنا قالاي كەپىلدىك ەتەسىڭ دەگەن سۇراۋىمىزعا ول: ە، بيە بايلاعان كىسىلەرگە تاپسىرامىز، قىمىزىڭىز جاقسى بولسىن! ەگەر ءوتىمى جاقسى بولسا ۇزدىكسىز سىزدەن الىپ تۇرامىن دەيمىن. سودان قىمىزىن ۇزدىكسىز وتكىزۋ ءۇشىن ساپاسىنا كوڭىل بولەدى عوي، - دەدى. راسىندا، بۇلاي وتكىزگەن قىمىزدا قانشالىق ساپا بار؟ جازدىڭ شىلىڭگىر ىستىعىندا دالانىڭ ساپ اۋاسىن ساعىنىپ، سارى قىمىزىن اڭساعاندار ءۇشىن ءبىر ۋاق ءشول باسار وسىنداي قىمىزداردىڭ ەڭ كوپ وندىرىلەتىنى ماۋسىم، شىلدە، تامىز ايلارىندا ءوز ۇلتىمىز الارماندارىمىزدان تىس وزگە ۇلت الارماندارىن باۋراي الىپ جاتىر ما؟ ءبىزدى ويلاندىرعانى وسىلار بولدى. سوسىن قۇلجا قالاسى شينحۋا شيپاحاناسىنىڭ كوشە بويىندا كەشكى بازاردا قىمىز ساتىپ وتىرعان قازاق ازاماتتارى بار ەكەن دەگەندى ەستىپ، سول اراعا باردىق. ادەتتەگى ۇستەلدىڭ ۇستىنە 50 كيلوگرامدىق سۋلياۋ تورسىقتاعى قىمىزىن قويىپ ساتىپ وتىرعان ولار ءبىزدى كورىپ سارى قىمىزىن ساپىرا باستادى. كىشكەنتاي ەكى شىنى (شىنىسى 5 يۋان) قىمىزىن ىشە وتىرىپ اڭگىمەلەستىك. قىمىزىنىڭ كيلوگرامى 15 يۋان ەكەن. ءدامى تىم شىركىن − اي ەمەس. سۋىق قىمىزبەن ءشولىمىزدى باسا وتىرىپ:

  − كۇنىنە قانشا كيلوگرام ساتىپ جاتىرسىزدار؟

  − كەيدە وسىنىمىز تاقا تاۋسىلادى دا كەيدە 10 اق كيلوگرام ساتامىز، - دەدى.

  − باسقا قاريدارلارىڭىز بار ما؟

  − بار، شيپاحاناعا كەلگەن قازاق ازاماتتار، ودان وسى توڭىرەكتەگى قىزمەت ىستەيتىن ازاماتتار كەلىپ ىشەدى، - دەدى.

  وزگە ۇلت ازاماتتارىنىڭ ارا - تۇرا بولماسا ارنايى كەلىپ قىمىز ىشەتىندەرى جوقتىڭ قاسى ەكەنى ولاردىڭ ءسوز لامىنەن شىعىپ تۇر. قۇلجا قالاسى بويىنشا 60تان اسا ناۋايحانا بار ەكەن. «نان» ساۋداسىندا دا كورىنەرلىك ناتيجە جاراتىپ تيجاراتىن كەڭەيتىپ جاتقان ازاماتتارىمىز دا بارشىلىق. ال ازابى مەن اۋىرتپالىعى «نان» جاپقانداي اۋىر دا ەمەس. وسىناۋ قىمىزىمىز نەگە قاۋىرت بازار يەلەمەي تۇر. قازاق ازاماتتارى اشقان دۇكەندەردىڭ كوبىنىڭ ەسىگىن قاقتىق. ەسىگىندە «قىمىز، ايران، شۇبات» ساتامىز دەپ جازىپ قويعانى بولماسا بارىپ سۇراي قالساڭ قىمىز جوق. نەگە؟

  − ىشەتىن ەشكىم بولماعاننان كەيىن، الىپ الساق 2 −3 كۇن وتسە ءدامى بۇزىلادى ەكەن دە بەكەر زيان تارتادى ەكەنبىز؟ ەگەر الاتىن بولساڭىزدار الدىرىپ بەرەمىز، - دەگەننەن ارى جاۋاپ الا المادىق. وسى ارادا بىزگە مىناداي ءبىر سۇراق تۋدى. ناعىز ساپالى ءونىمىمىز قىمىزدىڭ بۇل كۇندەرى بازارداعى ءوتىمى نەگە كەيىندەپ تۇر؟ ارينە، قىمىز ءونىمىن ساقتاۋ، ساپاسىن وزگەرتپەي ساتۋدا تۇر ەكەن. جاسىل جايلاۋ، ءمولدىر سۋ، تۇنىق اۋانىڭ ءونىمى بولعان «قىمىزدىڭ» قىمباتىن بۇگىنگى كۇندەرى سۋلياۋ تورسىقپەن تەڭدەپ، ماشيناعا باسىپ قالاعا قىدىرىپ ءجۇرىپ، قاريدار جيناپ ساتپاي - اق «قىمىزدىڭ» اشۋ بارىسىن، قايتكەندە ۇزاق ساقتاپ ىشۋگە بولاتىن جاعىن كوبىرەك زەرتتەپ، زەردەلەپ سوسىن قوراپتاپ، گرامداپ ساتساق بولماس پا دەگەن وي كەلدى. ەل ادەتتەگى سيىر ءسۇتىن مانەرلەپ اشىتىپ، بازارعا سالىپ جاتسا، ال ءبىز تابيعي اشىعان وسىناۋ جاسىل ونىمدەرىمىزدى نەگە سولاردىڭ دەڭگەيىندە بازار يەلەتۋگە دارمەنىمىز جەتپەي وتىر. ءسوزىمىزدىڭ دالەلى رەتىندە ءبىر مىسال ايتا كەتەلىك: شينجياڭ «تيانرۇن» بيو - تەحنيكا جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى وندىرگەن «佳丽奶啤» دەگەن ءونىم بازارعا سالىنعان 2 جىلدان بەرى بازارداعى ءوتىمى وتە جاقسى بولعان. بۇل ءونىمنىڭ نەگىزگى قۇرامى ادەتتەگى سيىر ءسۇتى. سيىر ءسۇتىن تابيعي جولمەن اشىتۋ ارقىلى بازارعا سالىپ وتىر. كوزقاراقتى كىسىلەردىڭ ايتۋىنشا بۇل ءونىم ناعىز «ىركىتكە» ۇقسايدى دەيدى. ال ۇيعۇر باۋىرلاستار «كالانىڭ قىمىزى» (سيىردىڭ قىمىزى) دەپ جۇرگەنى دە وسى. ولار دا ءوز تاجىريبەسىنە ساي، حالقىمىزدىڭ قىمىز اشىتۋ تاسىلىنەن پايدالانىپ، سونداعى نازىك تەحنيكانى زەرتتەپ، زەردەلەي وتىرىپ سيىر ءسۇتىن اشىتىپ «كالا قىمىزى» دەپ اتاپ ءجۇر. راسىندا، سيىر سۇتىن اشىتىپ «قىمىز» دەپ ساتساق اقىلعا ۇيلەسە مە؟ مۇنى بازار مەن ءونىمنىڭ جانە قاريداردىڭ قاجەتىن ويلاپ باعامدار بولساق، «ىركىت» دەگەن اتاۋ كوپكە تانىس ەمەس. ال «قىمىز» دەگەن اتاۋدىڭ جالپىعا تانىس ەكەنىن ويلاعانداردىڭ ويلاپ تاپقان جاڭا ءتاسىلى ەكەندىگىنە كوز جۇما المايمىز. «ءونىم كىمدىكى بولسا، بازار سونىكى». قازىر ءداۋىر وزگەردى. وندىرەتىن ءونىمىڭ ساپالى، بازار مەحانيزمىنە ساي كەلگەن، ادامداردىڭ قارسى الۋىنا بولەنەتىن زاڭدى تيجاراتپەن شۇعىلدانۋشىلارعا بازاردىڭ ەسىگى قاشاندا اشىق ەكەنىن ەسكەرتكىمىز كەلەدى. ۇلتتىق ونىمدەرىمىزدىڭ بازارداعى ساتىلىم مولشەرىن جوعارىلاتۋ مەن الارمانداردىڭ نازارىن اۋدارۋ ءۇشىن دە سول ءونىمنىڭ تابيعيلىعىن ساقتاۋ شارتى استىندا جاسالعان ازىقتىقتاردى مانەرلەۋدە كەنجەلىك تانىتپاۋىمىز، قايتا باسقالار نە ىستەپ جاتىر، قالاي ىستەپ جاتىر. «جوقتى جونىپ تاۋىپ، باردىڭ قادىرىن قالاي باعامداپ جاتىر» دەگەندى دە ءبىر ءسات ويلاناتىن كەز جەتتى. ول ءۇشىن اتا - بابالارىمىزدىڭ قىمىز، قىمىران، ىركىت، اشمال اشىتۋ تاجىريبەلەرىن وسى زامان تەحنيكاسىمەن ۇشتاستىرا بىلسەك ۇتىلارىمىزدان ۇتارىمىز كوبەيەر ەدى. ول كەزدە، سۋلياۋ تورسىققا قۇيىپ قويىپ، باسقالارعا جاۋدىراپ ساتپاس ەدىك. ەلەكتروندى ساۋدا ارقىلى ساباڭىزدان ساپالى قىمىزىڭىزدى تىكە قوراپتاپ - اق الارماننىڭ تالابى بويىنشا جونەلتەرىڭىز مۇندا تۇر. مۇنداي ءونىمنىڭ الارمانى دا قانداي جاعدايدا دا ءسىزدىڭ ءونىمىڭىزدى ىزدەپ ءجۇرىپ الار ەدى. ءسىزدىڭ بازار اشىپ، بازارعا بەتتەۋىڭىزدى پارتيا، ۇكىمەت ورىندارى دا ءتيىمدى ساياساتپەن قولداپ، كاسىپ جاراتىپ كاسىپتەنۋىڭىزگە دەمەۋ بولار ەدى. اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىمىزدى بازارعا بەتتەتۋدە بازار قاجەتى مەن عىلمي تاجىريبەنىڭ جانە وسى زامان تەحنيكاسىن ۇشتاستىرۋدىڭ ابزالدىلىعى ءتىپتى دە قاجەت بولىپ تۇرماي ما؟ كۇندىك پايدامەن كەتىپ ۇزاق بولاشاقتى ويلاماۋ ەشكىمنىڭ دە كوسەگەسىن كوگەرتپەيدى. ۇزاقتى ويلاۋ ءۇشىن دە ساتپاقشى بولعان ونىمدەرىمىزدەگى بازار قاجەت ەتىپ وتىرعان ىشكى زاڭدىلىقتاردى بارىنشا اشۋىمىز قاجەت. ول ءۇشىن قىمىز ونىمدەرىمىزدىڭ ساپاسىنا نەمقۇرايدى قاراۋعا بولمايدى. سونىمەن بىرگە قىمىزدى ۇزاق ساقتاۋ مەن جاقسى قوراپتالۋدىڭ سايكەسىمدىلىگىن شەشۋگە تۋرا كەلەدى. مۇنى بازاردى باعامداعان، ساۋدامەن ۇزاق ۋاقىت اينالىسقانداردىڭ ءبارى تۇسىنەدى. الايدا مالشى مەن ساتۋشى، ساتۋشى مەن بازار، بازار مەن قاريدار اراسىنداعى قاتىناس عىلمي ولشەم، تەحنيكالىق ورە، بازاردىڭ تالابى بويىنشا بولماسا بازار ءبىز ءۇشىن قىزمەت وتەۋگە امالسىز. مۇندايدا وندىرگەن ونىمدەرىمىز ۇيىندىگە اينالارى داۋسىز. سوندىقتان بازارعا باعىتتالعان قىمىز ساۋداسىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن ءبىر ارناعا تۇسپەي كەلۋى وسى سەبەپتەن ەكەندىگىنە كوز جەتكىزە تۇسەمىز. مۇنداي جاعداي، مالشىنىڭ كىرىسىن ارتتىرۋدا، بازار ارقىلى شارۋاشىلىعىمىزدى دامىتۋدا كەسە كولدەنەڭ بولۋدا. بيىل ناۋرىزدا «ويان» حالىقارالىق ساۋدا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ قۇرۋشىسى جۇمابەك الىكەي ۇلى باستاعان ازاماتتار قۇلجا قالاسى «كوكجيەك رەستورانىندا» تۇڭعىش كەزەكتى «ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا توتە قاراستى ورىندارداعى كاسىپكەرلەردىڭ تاجىريبە اۋىستىرۋ قيمىلىن» وتكىزگەن ەدى. سول رەتكى قيمىلدىڭ ءوزى تالاي كاسىپورىنشىلارىمىزدىڭ ونىمدەرىنىڭ قالاداعى ءار ۇلت حالقى ءسۇيىپ تۇتىناتىن ازىقتىق ەكەنىنە تاعى ءبىر مارتە كوز جەتكىزدى. 2 كۇندىك ساۋدا جارمەنكەسىندە 600 مىڭ يۋاننىڭ زاتى ساتىلىپ، كەيبىر كاسىپورىنشىلارىمىزدىڭ ارباسى بوساپ، قالتاسى قامپايىپ قايتقانى ءالى ەسىمىزدە. سول جارمەنكەدە ارناۋلى وسى قىمىزدى زەرتتەپ، قىمىز ءونىمىن زەرتتەۋدەن ارناۋلى پاتەنت ۇقىعىن ەنشىلەگەن قازاقستاندىق ايتۋعان دەگەن ازاماتىمىز: «بازار شارۋاشىلىعى جانە قىمىزدى قالاي بازارلاستىرۋ» جونىندە ءبىرتالاي قۇندى پىكىر بەرگەن ەدى. بۇل بۇگىندەرى ءوز قىمىزىمىزدى ءوزىمىز بازارلاستىرا الماي، ساپا وتكەلىن تولىق مەڭگەرمەي وتىرىپ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ساتىلىم دارەجەسىنە قالاي كوتەرەمىز؟ دەپ قىمىز قۇندىلىعىن ويلاعان ءاربىر ازاماتقا ساباق بولدى دەپ ويلاعامىز...

  «ءىشىپ جىبەرگەندە بىردەن ادامدى راقاتتاندىرىپ، رۋحتاندىرىپ، ءدامى تاڭدايدا قالاتىن قايران سابانىڭ قىمىزى - اي» دەيتىن تەبىرەنىستى كوڭىل كۇيدى تۋدىرعان قىمىز بەن سۋلياۋ تورسىققا قۇيىلىپ ءدامى وزگەرىپ ىشكەن جاندى اشىرقاندىراتىن قىمىزدىڭ پارقىن تۋدىرعان سەبەپتى كوڭىلگە سالىپ سالماقتاپ، بازارعا سالىپ باعالاپ كورگەن ادام بىلەر. ءونىمنىڭ قۇندىلىعى ەڭ الدىمەن ونىڭ دامىندە دەسەك ءدامى تاڭدايدا قالاتىن ساپالى قىمىزدىڭ قىمباتى كىم - كىمدى دە تامساندىرارى داۋسىز. جالپى بازار قاجەتى ۇلتتىق ونىمىمىز بولعان قىمىزدىڭ ساپالى بولۋىن ءۇمىت ەتەدى.
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.