- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
دۇنيە جۇزىندەگى ارمياسى جوق مەملەكەتتەردىڭ سىرى
2015.06.01 13:50
كوپ ەل اسكەري قۋاتىن نىعايتۋ ءۇشىن تىڭ قۇلشىنىس جاساعان، ءتىپتى، زور كولەمدەگى اسكەري ازىرلىك جارىستارىن وتكىزىپ جاتقان بۇگىنگى تاڭدا دۇنيە جۇزىندەگى ءىشىنارا ەلدەردە قازىرگە دەيىن ارميا دا جوق. ۆاتيكان دۇنيە جۇزىندە سيرەك كەزدەسەتىن ارمياسى جوق مەملەكەت، دەسە دە ونى جالعىز دەۋگە بولمايدى. وندا جەر شارىندا، ءسىرا، قايسى مەملەكەتتەردىڭ ارمياسى جوق؟ ولاردىڭ مەملەكەت حاۋىپسىزدىگىنە كىم جاۋاپتى بولادى؟
مەملەكەت وتە شاعىن بولعاندىقتان ارميانىڭ قاجەتى جوق
ا ق ش « اتلانت مۇحيت ايلىق جۋرنالىنىڭ» حابارىنا قاراعاندا، جۋىردا ا ق ش ورتالىق اقپار مەكەمەسى باسپادان شىعارعان ەڭ جاڭا ناقتى جاعداي جىلناماسى « دۇنيە ءجۇزىنىڭ جالپى جاعدايىندا» دۇنيە جۇزىندەگى تۇراقتى ارمياسى جوق 23 دەربەس مەملەكەتتى رەتكە تۇرعىزعان. مۇنىڭ ىشىندەگى ۆاتيكان، موناكو، ناۋرۋ، تۆالۋ، سان- مارينو جانە ماشالل توپ ارالى تۇتاس جەر شارىنداعى جەر كولەمى ەڭ شاعىن مەملەكەت ەسەپتەلىنەدى. جەر كولەمى جاعىنان العاندا بۇل شاعىن مەملەكەتتەرگە، شىنىندا، دا ارميانىڭ قاجەتى جوق، مىسالى دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ كىشكەنە مەملەكەت ۆاتيكاننىڭ جالپى جەر اۋماعى نە بارى 0.44 شارشى كيلومەتر، 2013-جىلعى ساناققا قاراعاندا، بۇل مەملەكەتتە نە بارى 428 تۇرعىن بار ەكەن. وڭتۇستىك تىنىق مۇحيتتاعى مەكرونەزيا توپ ارالىنداعى ناۋرۋنىڭ جەر كولەمى 21.1 شارشى كيلومەتر. ادەتتەگى جاعدايدا، بۇل مەملەكەتتەر شەتەلدىڭ شابۋىلىنا ۇشىرامايدى، سوندىقتان ارميانىڭ دا قاجەتى جوق. ورتالىق اقپار مەكەمەسىنىڭ تىزىمدىگىندە تاعى بۇرىن ارمياسى بار، دەسە دە كەيىندەپ ارميانى كۇشىنەن قالدىرعان مەملەكەتتەر دە اتاپ وتىلگەن. بۇلار لاتىن امەريكاسى جانە كارىپ تەڭىزى ماڭىنداعى گوستاريكا، گرەنادا جانە پانامانى قامتيدى. « قازىرگى دۇنيەدەگى ارمياسىزداندىرۋ» اتتى كىتاپتىڭ اۆتورى پەتر ستەنيست بىلاي دەيدى: بۇل جەرلەر ۇزاق مەزگىلدىك ىشكى سوعىس جانە اسكەري دارا بيلەۋشىلىكتى باستان كەشىرگەن بولسا دا، ادەتتەگى جاعدايدا ۇنەمى سوعىس تۋىلاتىن ءوڭىر بولماعاندىقتان ارميا قۇرۋدىڭ قاجەتى جوق. ال ارمياسىزداندىرۋدان تىسقارى قالعان مەملەكەتتەردىڭ جاعدايى دا ءبىر-بىرىنەن پارىقتى. مىسالى 1948-جىلى گوستاريكا سول كەزدەگى پرەزيدەنتى حىساي فەگرەس فەلردىڭ دارىپتەمەسىنە ساي ارميانى كۇشىنەن قالدىرعان. باتىس جارىم شار اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ قاراۋىنشا، فەلر « قارۋلى كوتەرىلىس» ارقىلى پرەزيدەنتتىك ورنىنا شىققان، سوندىقتان بولاشاقتا تاعى دا اسكەري وزگەرىس تۋىلۋدان الاڭداپ، ارميانى كۇشىنەن قالدىرعان ەكەن. تاعى ءبىر ءبولىم مەملەكەتتەر شەتەلدىڭ شابۋىلىنا تاپ بولعاننان كەيىن وتارشى ەل جاعىنان ارمياسى كۇشىنەن قالدىرىلىپ، كەيىن قايتادان قالپىنا كەلتىرىلمەگەن. مىسالى گرەنادا مەن پانامانىڭ ارمياسى 1983-جىلى جانە 1989-جىلى ا ق ش وسى ەكى مەملەكەتكە شابۋىل جاساعاننان كەيىن كۇشىنەن قالدىرىلعان.
ارمياسى جوق، دەسە دە سۇيەنىشى بار
شەتەل اقپارات دانەكەرلەرىنىڭ حابارىنا قاراعاندا، ا ق ش وڭتۇستىك جانە سولتۇستىك سوعىسىنا قاتىناسقان گەنەرال ۋەرگان شەرمان ميچيگان اسكەري ينىستيتۋتىندا سويلەگەن لەكسىياسىندا « سوعىس- توزاق» دەگەن. ايتسا ايتقانداي، تەك 20-عاسىردا 100 ميلليوننان استام ادام سوعىستا ولگەن. سوعىسقا كەتەتىن ەكونوميكالىق شىعىن دا وراسان زور. ورتالىق اقپار مەكەمەسىنىڭ حابارىنا قاراعاندا، 2012-جىلى تۇتاس جەر شارىنداعى مەملەكەتتەردىڭ اسكەري ىستەر شىعىمى تۇتاس دۇنيە جۇزىندەگى ەلدەردىڭ حالىقتىق ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنىنىڭ ٪2.42 تىن يەلەپ، شامامەن 2 تريلليون ا ق ش دوللارىنا جەتكەن. ەگەر ارميا بولماسا قىرۋار اقشانى تەجەپ قالۋعا بولادى. وسىدان قاراعاندا، ارميانى كۇشىنەن قالدىرۋ دا اقىلعا قونىمدى سەكىلدى. ونىڭ ۇستىنە ارمياسى جوق مەملەكەتتەر الدىمەن اسكەر شىعارىپ، باسقا ەلدەرگە شابۋىل جاسامايدى، بىلاي دەگەندىك بۇل مەملەكەتتەر باسقالاردىڭ شابۋىلىنا تاپ بولعاندا قول قۋسىرىپ قاراپ تۇرادى دەگەندىك ەمەس، ارمياسى بولماعىمەن بۇل ەلدەردىڭ باسىم كوبىنىڭ بىردەن، ءتىپتى كەيبىرەۋىنىڭ بىرنەشەدەن اسكەري قۋاتى مىعىم سۇيەنىشى بار.
ا ق ش «الدىڭعى 10» توراپ ايالداماسىنىڭ حابارىنا قاراعاندا، سولومۇن توپ ارالىندا 800 كىسىلىك ساقشى اترەتى بار، بۇلاردى جاتتىقتىرۋعا جانە ارتقا شەپ قامداۋىمەن قامتاماسىزداندىرۋعا جاڭا زەللانديا مەن اۆستراليا جاۋاپتى. كەزىندە ۇلى بريتانيانىڭ وتارى بولسا دا بۇل مەملەكەت اۆسترالياعا ءبىر ءبولىم مەملەكەت قورعانىس قاراجاتىن تاپسىرادى، ەگەر سوعىس بولىپ جاتسا اۆستراليا بۇل مەملەكەتكە اسكەري كومەك بەرەدى. فرانسيا مەن يسپانيا تۇيىلىسكەن ورىنعا ورنالاسقان ىشكى قۇرىلىق مەملەكەتى اندوررانىڭ اسكەري قۋاتى مىعىم 3 سۇيەنىشى بار، جاعراپيالىق ورنى ەرەكشە بولعاندىقتان، فرانسيا مەن يسپانيا بۇل مەملەكەتتىڭ حاۋىپسىزدىگىن قورعايتىندىعى جونىندە ۋادە بەرگەن، ونىڭ ۇستىنە، شىنىندا سوعىس بولىپ جاتسا ناتونىڭ اسكەري قوسىندارى دا كومەك بەرەدى. اندوررا سەكىلدى ۇلكەن اعاشتىڭ كولەڭكەسىندە سايالايتىننان تاعى گوستاريكا بار. 1947-جىلداعى « امەريكا قۇرىلىعىنىڭ ءوزارا كومەك بەرۋ كەلىسىمىنە» ساي، ەگەر گوستاريكا شابۋىلعا ۇشىراسا، ا ق ش، چيلي، كۋبانى قامتىعان 21 مەملەكەت كەۋدە كەرىپ ورتاعا شىعىپ، بۇل مەملەكەتكە بەلگىلى فورماداعى اسكەري كومەك بەرەدى ەكەن. 2010-جىلى ا ق ش 7 مىڭ اسكەر جىبەرىپ، گوستاريكانىڭ ەسىرتكىگە تيىم سالۋ قىزمەتىنە كومەكتەستى. بوليۆيا پىرەزيدەنتى ايف مورالەس بىلاي دەدى: گوستاريكادا ارميا جوق دەپ كىم ايتادى؟ بۇل جەردە ارميا بار، بولعاندا دا ناعىز ا ق ش ارمياسى بار. دەسە دە ءىشىنارا مەملەكەتتەر بۇنداي جاعدايدان دا تىسقارى قالعان، مىسالى اسكەري شىعىمنىڭ جوعارىلىعىنان ليحتەنىشتەين 1868-جىلى ارميانى كۇشىنەن قالدىرعان ءارى سىرتتان كومەك تە تالاپ ەتپەگەن. بۇل جونىندە ليحتەنشتەين قيىن جاعدايعا تاپ بولعاندا شۆەتساريا كومەك بەرگەن دەگەن حابار تاراعان ، دەسە دە ەكى ەل بۇل ءسوزدى بۇكىلدەي تەرىسكە شىعارعان.
ارميانىڭ جوقتىعى استە ءتارتىپ ساقتايتىن ادامنىڭ دا جوقتىعىنا ۋاكىلدىك ەتپەيدى
تىلگە تيەك ەتۋگە تاتىتىنى، ارمياسى جوق قىرۋار مەملەكەتتەر قازىنادان ارناۋلى مەملەكەت قورعانىس قاراجاتىن بولگەن، بۇل قاراجاتتان يگىلىكتەنەتىن ساقشى تاراۋلارى قوعام ءتارتىبىن قورعاۋ، تىنىشتىقتى ساقتاۋ مىندەتىن اتقارعان. ماۋريتيۋستىڭ حالىق سانى ءبىر ميلليوننان اسىپ، افريكا قۇرىلىعىنداعى ەكونوميكالىق دامۋ قارقىنى ەڭ تەز مەملەكەت ەسەپتەلىنەدى. 1968-جىلى دەربەس بولعاننان بەرى بۇل مەملەكەت ارميا قۇرۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ قاراعان. دەسە دە حالىقتىق جالپى ءوندىرىس قۇنىنىڭ ٪0.3 تىن قارۋلى ساقشى، ەرەكشە ماشينا اترەتى جانە تەڭىز جاعالاۋىن قورعاۋ ساقشى اترەتىنىڭ قاراجاتىنا بولگەن. ۇكىمەتسىز ۇيىم « جەر شارىنىڭ حاۋىپسىزدىگى» توراپ ايالداماسىنىڭ حابارىنا قاراعاندا، 2011-جىلى گوستاريكا 300 ميلليون ا ق ش دوللارى جۇمساپ، قارۋلى ساقشى تاراۋلارى مەن تەڭىز جاعالاۋىن قورعاۋ اترەتىنىڭ اسكەري قۇرىلعىلارىن، جابدىقتارىن جاڭالادى، بۇل مەملەكەتتىڭ مەملەكەت قورعانىس قاراجاتى تۇراقتى ارمياسى بار كورشى ەل نيكاراگۋانىڭ مەملەكەت قورعانىس قاراجاتىنان 3 ەسە جوعارى بولعان. ەكى ەل اراسىندا ۇزىنعا جالعاسقان شەكارا قاقتىعىسى بار، ونىڭ ۇستىنە، قاتەرلى ەسىرتكى اتكەزشىلىگى لەنياسىنا تاياۋ بولعاندىقتان، گوستاريكا 70 ادامدىق ەرەكشە ەكپىندىلەر اترەتىن قۇرعان. لاتىن امەريكاسىنىڭ مەملەكەت قورعانىس حابارلارىن جازاتىن اسكەري ءتىلشى روبەرت بەكسىم بىلاي دەيدى: اتى-زاتىنا ساي قالىپتى ارمياسى بولماعانىمەن، ەرەكشە ەكپىندىلەر اترەتى لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋداعى تاجريبەسى مول قارۋلى كۇش بولىپ، « سوعىس جۇرگىزۋ قۋاتى جوعارى، دەسە دە اتى جوق ارميا» ەسەپتەلىنەدى.
120 ادامنان قۇرام تاپقان شۆەتساريا قورعاۋ اترەتىن اسكەري قوسىن دەپ اتاۋ شىنىندا ءبىراز اسىرىپ جىبەرگەندەي كورىنەدى. بۇل اترەت پاپانى جانە ۋاتيكان پاتشا سارايىنىڭ حاۋىپسىزدىگىن قورعايدى. ولار ۇنەمى قىزىل، ءسارى، كوك جولاقتى كيىم كيىپ، قۇتتىقتاۋ قيمىلدارىنا قاتىناسادى ءارى الەۋمەتتىك ءتارتىپتى ساقتاۋعا، قاتىناس باسقارۋعا، شەكارانى تىزگىندەۋگە جانە قىلمىستى ىستەردى تەكسەرىپ، انىقتاۋعا جاۋاپتى بولادى.
دۇنيە جۇزىندەگى قايسى مەملەكەتتەردە ارميا جوق
پەتر سىتەنيستىڭ قاراۋىنشا، تۇتاس جەر شارىندا قالىپتى ارمياسى جوق مەملەكەتتەردى رەتكە تۇرعىزعاندا نەداۋىر كوپ ەكەن. ءبىراق ارمياسى جوق مەملەكەتتەر تىزىمدىگىنىڭ ۇزىن-قىسقالىعى ادامداردىڭ ارميا ۇعىمىن قالاي تۇسىنۋىمەن قاتىستى بولىپ، قازىرگە دەيىن ءبىر مەملەكەتتىڭ جالپى قۋاتىنىڭ قالاي ەكەندىگىن قالىپتى ارمياسى بار-جوقتىعىنا قاراي ولشەۋدىڭ كەمەلدى ولشەمى ورتاعا قويىلماعان. ورتالىق اقپار مەكەمەسى رەتكە تۇرعىزعان ارمياسى جوق مەملەكەتتەردىڭ ءىس جۇزىندە ءبارىنىڭ حاۋىپسىزدىك ءۇشىن قىزمەت وتەيتىن ءارى ەل ىشىندە تۋىلعان تۇتقيىل جاعدايعا توتەپ بەرەتىن ءتۇرلى قارۋلى قوسىندارى بار ەكەن.
1. يسلانديا. بۇل مەملەكەتتىڭ قورعانىس قىزمەتىنە ا ق ش-نىڭ وسى مەملەكەتتە تۇراتىن اسكەري قوسىنى جاۋاپتى.
2. گوستاريكا. بۇل مەملەكەتتىڭ نەگىزگى زاڭىندا ارميا قۇرۋ جانە سوعىس جۇرگىزۋ شەكتەلگەندىكتەن، ارميا جوق. تەك، ساقشى بار.
3. اندوررا. مەملەكەت قۇرىلعان 700 جىلدان بەرى ارميا قۇرىلماعان. تەك، 1993-جىلى كەلىسىم جاسالىپ، ەگەر سوعىس بولىپ جاتسا يسپانيا مەن فرانسيا بىرلىكتە اسكەر شىعارىپ كومەك بەرەتىن بولعان.
4. دومينيكا. 1981-جىلى اسكەري وزگەرىس تۋىلعاننان بەرى ارميا قۇرىلماعان.
5. گرەنادا. 1983-جىلى ا ق ش شابۋىل جاساعاننان بەرى ارميا قۇرىلماعان.
6. گايتى. ۇنەمى سوعىس تولاستاماعانىمەن، ءبارى ۇكىمەتكە قارسى قوسىن، بۇل مەملەكەتتە، تەك، ساقشى بار، ارميا جوق.
7. كىريباتي. تەك ساقشى جانە تەڭىز جاعالاۋىن قورعاۋ اترەتى بار. ارميا جوق.
8. ليحتەنىشتەين. 1968-جىلى اسكەري قاراجاتتىڭ وتە جوعارىلىعىنان ارميانى تاراتىپ جىبەرگەن، بەيبىت زاماندا ارميا قۇرۋ جوسپارى جوق، سوعىس بولىپ جاتسا باسقا شارا قاراستىرادى.
9. مارشالل توپ ارالى. بۇل جەردىڭ مەملەكەت قورعانىس جۇمىسىنا ا ق ش جاۋاپتى.
10. ماۋريتيۋس. تەك مەملەكەت قورعانىس ساقشىلارى بار. مەملەكەت قورعانىس جۇمىسىنا وسى ەلدە تۇراتىن ۇلى بريتانيا ارمياسى جاۋاپتى.
11. مەكرونەزيا. مەملەكەت قورعانىس ىستەرىنە ا ق ش جاۋاپتى.
12. موناكو. 17 -عاسىردان باستاپ ارميا قۇرىلماعان. بارلىق حاۋىپسىزدىك، قورعانىس جۇمىستارىنا فرانسيا جاۋاپتى.
13. ناۋرۋ. مەملەكەت وتە كىشكەنە بولعاندىقتان، مەملەكەت قورعانىس ىستەرىنە اۆستراليا جاۋاپتى.
14. پالاۋ. نەگىزگى زاڭىندا يادرولىق قارۋلارعا « بۇل مەملەكەتتەردە يادرولىق قارۋدىڭ بولۋى مۇمكىن بولماسا دا)، ارميا قۇرۋعا تيىم سالىنعان.
15. پاناما. 1990-جىلى ارميا قۇرۋعا تيىم سالىنىپ، 1994-جىلى نەگىزگى زاڭدا ماقۇلدانعان، تەك، ازاماتتىق ىستەر ساقشىلارى قورعانۋ، حاۋىپسىزدىك جۇمىسىنا جاۋاپتى.
16. سان- مارينو. تەك قۇرمەت قاراۋىل جاساعى، ساقشى جانە شەكارا شارلاۋ اترەتى عانا بار. مەملەكەت وتە كىشكەنە بولعاندىقتان ارميا جوق.
17. سولومۇن توپ ارالى. 1998-جىلدان 2001-جىلعا دەيىن ەل ىشىندە ۇلتتىق قاقتىعىس تۋىلعان، سودان باستاپ ارميا كۇشىنەن قالدىرىلىپ، بارلىق قورعانىس، حاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ جۇمىسىنا اۆستراليانىڭ وسى ەلدە تۇراتىن ارمياسى جاۋاپتى بولعان.
18. ۆاتيكان. تەك شۆەتساريانىڭ قورعاۋ اترەتى بار، دەسە دە ول ارميا شتاتىندا ەمەس.
19.سانتولوسيا. مەملەكەت شاعىن بولعاندىقتان، ارميانىڭ قاجەتى جوق.
20. سەنت-كيۋسيا جانە گەرينادىس. مەملەكەت شاعىن بولعاندىقتان، ارميانىڭ قاجەتى جوق.
21. سامويا. جاڭا زەللانديا بارلىق قورعانىس، حاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ جۇمىسىنا جاۋاپتى.
22. تۆالۋ. تەك ساقشى جانە تەڭىز جاعالاۋىن قورعاۋ اترەتى بار.
23. ۆاتۋۆاتۋ. 300 حالىق جاساعى بار، دەسە دە ولاردىڭ ءبارى ساقشى شتاتىندا، ارمياعا تاۋەلدى ەمەس.
گۇلباھار قۇرمانعالي قىزى (اۋد)
كەلۋ قاينارى: «ىلە كەشى» - ىلە اقپارات تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
