وڭاشا ويلانۋمەن وتكەن تەسلا
لي شۋە
2018.12.03 16:45 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
ول اينالمالى ەلەكتر جۇيەسى مەن ءۇش فازالى اينالمالى گەنەراتور تاپقىرلاپ، ادامزاتتىڭ ەلەكترون ءداۋىرىنىڭ شىمىلدىعىن اشتى، ونىڭ ۇستىنە ول اقىن، فيلوسوف، كەپتەر باعۋ مامانى، 8 ءتۇرلى ءتىلدى جەتىك مەڭگەرىپ، 11 ءتۇرلى جازۋدى وقىپ، 6 ءتۇرلى تىلمەن كۇردەلى كاسىپتىك قارىم - قاتىناس جاساي الاتىن، ءتىل عالىمى بولاتىن - دى. عىلىم سالاسىندا: «ادامزات تاريحىندا جۇرت مويىندايتىن، دۇنيەگە ايگىلى 2 تالانت − داۆىنچي مەن تەسلا بار» دەيتىن ورتاق تانىم بار. تەسلانىڭ تالانت بولاتىنى ونىڭ تاپقىرلىقتارىنىڭ تۇگەلدەي تىكە ميىنان قورىتىلىپ شىعاتىندىعىندا، ول «مەن ءبىر تۋربينا ويلاپ تاۋىپ، وعان قيالمەن سىناق جۇرگىزەمىن» دەيدى ەكەن.
ال وندا ءبىزدىڭ وسىنداي ۇلى عالىم جونىندە بىلەرىمىز نەلىكتەن شامالى؟ تەسلا دۇنيە سالعاننان كەيىن، FBI ول جوبالاعان چەرتوجدار مەن تۋىندىلاردى تۇگەلدەي ءمۇسادىرالاپ، مەملەكەتتىڭ توتەنشە قۇپيا حۇجاتتار تىزىمىنە تىركەگەندىكتەن سولاي بولدى دەگەننەن گورى ادام بولعان جەردە باقاستىق تا ءومىر سۇرەدى، بۇدان عالىمدار اۋماعى دا تىس قالمايدى دەۋ ورىندى سياقتى. ال تەسلانى تىلگە تيەك قىلار بولساق، ول ناق ەشكىمگە ءۇيىرىن قوسپاي جالعىز وتكەن جان.
19 - عاسىردىڭ سوڭى تۇراقتى توك پەن اينالمالى توكتىڭ ولىسپەي - بەرىسپەيتىن شايقاسى باستالعان ۇلى ءداۋىر بولدى. ەديسون تۇراقتى توكتى تاپقىرلاعاننان كەيىن، 1882 - جىلى سەربيالىق پوپ وتباسىنان شىققان 26 جاستاعى تەسلا اينالمالى ەلەكتردى تاپقىرلاپ شىقتى. سودان 2 جىل وتكەن سوڭ، تەسلا ەديسوننىڭ تاجىريبەحاناسىنا بارىپ قىزمەت ىستەدى، ايتسە دە ءبىر جىلدان كەيىن ول بۇل قىزمەتتەن باس تارتتى. ويتكەنى تەسلا ەديسونعا ونىڭ تۇراقتى توكپەن جۇمىس ىستەيتىن گەنەراتورىنىڭ يقۋاتىن كەمەلدەندىرۋگە بولاتىندىعىن ورتاعا قويادى، ەديسون ەگەر ول سولاي ىستەي السا، 50 مىڭ دوللار سيلىق بەرۋگە ۋادە بەرەدى؛ ناتيجەدە تەسلا ايتقانىن ورىندايدى، ءبىراق ەديسون ۋادەسىنەن اينىپ، سوزىنەن تانىپ، سيلىق بەرۋدەن باس تارتادى. سونىمەن ولار ءوز - ءوز الدارىنا كەتەدى، ال مۇنىڭ استارىنا ۇڭىلسەك، ول ەكەۋىنىڭ پىكىر الاۋىزدىعى مەن مىنەز - قۇلىق جاعىنداعى سايكەسپەۋشىلىك مەن مۇندالايدى.
تەسلا ەديسوننىڭ سەرىكتەستىگىنەن قول ۇزگەننەن كەيىن، ميحىنات شەگە ءجۇرىپ سەرىكتەستىك قۇرادى، سەرىكتەستىكتەن ايدالىپ شىعادى، «جىعىلعان كۇرەسكە تويمايدى» دەگەندەي، سودان باتىس قۇجىرا سەرىكتەستىگى ول تاپقىرلاعان اينالمالى ەلەكتردى بازارعا سالعانعا دەيىن، ءبىر ءسۇرىنىپ، ءبىر تۇرىپ، تالاي جاپا تارتادى. وعان تويتارىس بەرۋدىڭ قۇرالى ەتۋ ءۇشىن، ەديسون قىرۋار ءتىلشىنىڭ الدىندا قورقىنىشتى تاجىريبە جاساپ، جوعارى كەرنەۋلى اينالمالى ەلەكتردىڭ قاس قاعىم ساتتە - اق مىرشاي مەن كۇشىكتى سەسپەي قاتىراتىندىعىن دالەلدەپ كورسەتىپ، سول ارقىلى اينالمالى ەلەكتردىڭ حاۋىپسىز ەمەس ەكەندىگىن جۇرتقا جايىپ سالماق بولادى. ال تەسلا كوپتەگەن تاپقىرلىقتارى بازارعا سالىنۋ مۇمكىندىگىنە مۇلدە يە بولا قويماسا دا ارت - ارتىنان جانتالاسا تاپقىرلىق جاراتۋدان بەتى قايتپايدى. سودان 1895 - جىلى نيگارا سارقىراماسىندا اينالمالى توك ەلەكتر ستانسياسى سالىنعاننان كەيىن عانا، عىلىم سالاسىنداعى وسى ءبىر شايقاسقا نۇكتە قويىلدى.
ونىڭ ومىرىندەگى تاپقىرلىقتارى جوعارى جيىلىكتى ەلەكتر، سىمسىز راديو، بولشەكتىك ساۋلە، سونداي - اق مەحانيكا تەحنيكاسى قاتارلى سالالاردىڭ بارلىعىنان تابىلادى. اينالمالى ەلەكتردى تاپقىرلاپ، گەنەراتوردى زەرتتەپ اشقان كەزدە ول نەبارى 30 جاستا عانا ەدى؛ 1897 - جىلى 41 جاسقا ەندى عانا شىققان تەسلا سىمسىز راديو ينجەنەرياسى تەحنيكاسى سالاسىنداعى 20 ءتۇرلى تاپقىرلىعىن پاتەنتتەپ ۇلگىرەدى ءارى سول جىلى بولشەكتىك ساۋلەنى زەرتتەپ، عارىشتىق ساۋلەنىڭ نەگىزگى فورمۋلاسىن قۇرىپ شىعادى.
تەسلادا ەۆروپا اتقا مىنەرلەرىنىڭ سالاۋاتى دا، تالانتتاردىڭ بويىندا بولاتىن عاجايىپ مىنەز دە، ياعني سالماقتى كىرپيازدىق ناۋقاسى بار ەدى، قول ورامال، گالستۋك، قولعاپ قاتارلى بۇيىمدارىن ءبىر - اق رەت ىستەتىپ تاستاي سالادى؛ ءۇش سيفرىن ايرىقشا قاستەر تۇتىپ، عيماراتقا كىرەر الدىندا، الدىمەن سول عيماراتتى 3 رەت اينالىپ شىعىپ، ءار جولى تاماقتاناردا، 18 پارشا اس ورامالمەن (ءۇشتىڭ ەسەلىك سانى) ىدىس - اياعىن ىسقىلاپ، ءسۇرتىپ شىعادى ەكەن. ونىڭ جۇرت بىلەتىن ەرەكشە ءبىر قۇشتارلىعى − الاڭداعى كەپتەرلەرگە جەم شاشۋ بولىپتى. ەگەر ءوزى مۇلدە ۋاقىت شىعارا الماسا، وزگەلەرگە اقشاسىن بەرىپ، جەم شاشىپ كەلۋگە جۇمسايدى ەكەن.
ول ءومىر بويى باس قۇراماي، سالت باس، ساباۋ قامشىلى عۇمىر كەشىپ، ارتىندا ءتۇتىنىن تۇتەتەر ۇرپاق قالماعان، بەگزادالىقپەن عۇمىر كەشىپ، قۇلازۋمەن ومىردەن وتكەن وسى ادامنىڭ جان دۇنيەسىن ەشكىم دە شىنايى تۇسىنە العان جوق، ونىڭ ايتۋىنشا، ءوزىنىڭ ەڭ ۇناتاتىنى ءبىر انالىق اق كەپتەر بولسا كەرەك. ءومىرىنىڭ ەڭ سوڭعى بىرنەشە جىلىندا، اقپارات مەديالارى ونىڭ عىلمي جورامالدارىن ۇنەمى ماڭىزدى حابار رەتىندە جاريالاپ وتىرعان، ايتسە دە سول حابارلاردىڭ كيىم - كەشەگى جۇپىنى، ءار كۇنى الاڭعا بارىپ كەپتەرلەرگە جەم شاشاتىن، جۇدەۋ باس شالمەن بايلانىستى ەكەنى ەشكىمنىڭ دە پارۋايىنا كىرىپ شىقپاعان.
1947 - جىلى 7 - قاڭتار كۇنى تەسلا نيۋ - يوركتەگى ءبىر مەيمانسارايدا جاپادان جالعىز دۇنيەدەن ءوتتى، وسىنىڭ الدىندا عانا ول جامباس اقىسىن تاپسىرا الماعاندىقتان، بىرنەشە دۇركىن قوناقجاي الماستىرادى. ايتۋلاردا، ونىڭ سوڭعى عۇمىرى قاسىرەتتى وتكەن دەلىنەدى، ءبىراق بۇلاي دەۋ اقىلعا سيمايدى، ويتكەنى ءوز ويىمەن عانا ءومىر سۇرگەن وسى ءبىر جان قۇددى اينالمالى ەلەكتردىڭ زياتكەرلىك ۇقىعىنان ۋاز كەشىپ، ماڭگىلىك بوداۋسىز بايلىقتان باس تارتقانى سياقتى مىناۋ قارا بايىر دۇنيەنىڭ باعاسىنا دا قۇندىلى ەمەس ەدى. نەشە ونداعان جىلداردان بەرى قاراي ءبىز تەسلانىڭ سوڭىنا قالدىرعان قىرۋار مۇراسىنىڭ يگىلىگىن كورىپ كەلە جاتساق تا ءبىراق ءبىز وعان كەشىرەك بىلدىرگەن قۇرمەتىمىز ءۇشىن قارىزدارمىز.
42 جىلدان كەيىن، ياعني 1985 - جىلى 12 جاستاعى ءبىر ميچيگاندىق بالا ونىڭ ءومىر بايانىن وقىپ وتىرىپ، ەگىلىپ جىلاپتى، ول گوگل سەرىكتەستىگىن قۇرۋشى Page Edward Lawrence بولاتىن - دى. ال ەلون موسك ءوزى قاستەرلەيتىن سول ءبىر جاندى ەسكە الۋ ءۇشىن اۆكولىگىنە سول كىسىنىڭ اتىن قويعان بولاتىن - دى.
اۋدارعان: تۇسەلقان بولبان ۇلى
جاۋاپتى رەداكتورى : مانەپ ەربول ۇلى
وقىرمان نازارىنا
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
