ەكونوميكا، قوعام سالاسىنداعى ماماندار اڭگىمە ماجىلىسىندە سويلەنگەن ءسوز
(2020 - جىلى 8 - ايدىڭ 24 - كۇنى)
شي جينپيڭ
2020.08.26 14:00 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
بۇگىن ءبىز ەكونوميكا، قوعام سالاسىنداعى مامانداردىڭ اڭگىمە ءماجىلىسىن اشىپ، كوپشىلىكتىڭ ”14 - بەسجىلدىق“ جوبانى جاساۋ تۋرالى پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارىن تىڭداپ وتىرمىز. بۇگىنگى اڭگىمە ماجىلىسكە قاتىناسقانداردىڭ اراسىندا ەكونوميستەر دە، سوتسيالوگتار دا بار. الگىندە ماماندار، وقىمىستىلار وتە جاقسى سويلەدى. كوپشىلىك ءوز ماماندىق سالالارىن نەگىز ەتىپ، ”14 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندەگى دامۋ ورتاسى، وي جەلىسى، مىندەتتەر، شارالار جونىندە وتە قۇندى پىكىرلەر مەن ۇسىنىستار ورتاعا قويدى، مۇنان ايرىقشا شابىت الدىم، ماجىلىسكە قاتىناسقان باسقا ماماندار جازباشا ءسوز تاپسىردى، قاتىستى جاقتاردىڭ زەرتتەۋىن، قابىلداۋىن سۇرايمىن. ەندى مەن ورتا، ۇزاق مەرزىمدىك ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋداعى ەلەۋلى ماسەلەلەردى دۇرىس تانۋ جانە يگەرۋ جونىندەگى پىكىرىمدى باياندايمىن.
ورتا، ۇزاق مەرزىمدىك جوبا ارقىلى ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋعا جەتەكشىلىك ەتۋ − پارتيامىزدىڭ ەل باسقارۋداعى ماڭىزدى تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى. 1953 - جىلدان باستاپ، ەلىمىز 13 بەسجىلدىق جوبا (جوسپار) جاساپ، اتقاردى، بۇلاردىڭ سەگىزى رەفورما جاساپ، ەسىك اشقاننان بەرى جاسالىپ اتقارىلىپ، ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدى، جالپىلىق مەملەكەت قۋاتىنىڭ جوعارىلاۋىن، حالىق تۇرمىسىنىڭ جاقسارۋىن پارمەندى ىلگەرىلەتىپ، دۇنيە جۇزىندە ىلۋدە ءبىر كەزدەسەتىن ەكونوميكانىڭ جەدەل دامۋ كەرەمەتىن جانە قوعامنىڭ ۇزاق ۋاقىت ورنىقتى بولۋ كەرەمەتىن جاراتتى. اماليات ورتا، ۇزاق مەرزىمدىك دامۋ جوسپارى بازاردىڭ بايلىقتى جايعاستىرۋداعى شەشۋشى رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ قانا قويماي، ۇكىمەتتىڭ رولىن دا اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرگەندىگىن دالەلدەپ وتىر.
”14 - بەسجىلدىق“ مەزگىلى − ەلىمىزدىڭ جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتقان، ءبىرىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىن جۇزەگە اسىرعان سوڭ، قولايلى ساتتە العا ۇمتىلىپ، سوتسياليستىك وسىزاماندانعان مەملەكەتتى جالپى بەتتىك قۇرىپ شىعۋدىڭ جاڭا ساپارىن باستاپ، ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناعا قاراي جورىق جاسايتىن العاشقى 5 جىل، ەلىمىز جاڭا دامۋ كەزەڭىنە ءوتۋ الدىندا تۇر. ويلانىپ ىستەگەن ءىس وڭىنا باسادى، ويلانباي ىستەگەن ءىس ءساتسىز بولادى. ءبىز ۇزاق بولاشاقتى كوزدەپ، ۇلكەن اۋقىمدى يگەرىپ، اشىق كەڭەس الىپ، كوپ پاراساتىن ساۋلەلەندىرىپ، جاڭا احۋالداردى زەرتتەپ، جاڭا جوبا جاساۋىمىز كەرەك.
ءبىرىنشى، جاڭا دامۋ كەزەڭىندەگى جاڭا ورايلارعا، جاڭا سىن - سايىستارعا ديالەكتيكالىق ويمەن قاراۋ. پارتيا 19 - قۇرىلتايىنان بەرى، مەن قازىر دۇنيە ءجۇزى 100 جىلدا بولماعان ۇلكەن وزگەرىستى باستان كەشىرۋدە دەپ كوپ رەت اتاپ ءوتتىم. كەزەكتە جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتىنىڭ دۇنيە جۇزىنە جاپپاي تارالۋى بۇل ۇلكەن وزگەرىستەگى قۇبىلۋدى جەدەلدەتىپ، قورعامپازدىق، سىڭار جاقتىلىق كوتەرىلىپ، دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسى تۇرالاپ، الەمدىك كاسىپ سالاسى تىزبەگى، قامداۋ تىزبەگى ەكونوميكاعا جاتپايتىن فاكتورلار سالدارىنان سوققىعا ءدوپ كەلدى، حالىقارالىق ەكونوميكا، عىلىم - تەحنيكا، مادەنيەت، حاۋىپسىزدىك، ساياسي سياقتى جاعدايلاردىڭ بارلىعىندا تەرەڭ رەتتەۋلەر تۋىلىپ، دۇنيە ءجۇزى اۋمالى - توكپەلى وزگەرىس مەزگىلىنە كىردى. بۇدان كەيىنگى ءبىر مەزگىلدە ءبىز كەرەعار داۋىلدارى مەن كەرەعار تولقىندارى اناعۇرلىم كوپ سىرتقى ورتاعا ءدوپ كەلەمىز، ءبىرسىپىرا جاڭا حاۋىپ - قاتەرلەر مەن سىن - سايىستارعا توتەپ بەرۋدىڭ دايىندىعىن، ءسوز جوق، ويداعىداي ىستەۋىمىز كەرەك.
ەل ىشىندەگى دامۋ ورتاسى دا تەرەڭ وزگەرىستەردى باستان كەشىرۋدە. ەلىمىز جوعارى ساپالى دامۋ كەزەڭىنە ءوتتى، قوعامنىڭ باستى قايشىلىعى حالىقتىڭ كۇن سايىن ارتىپ وتىرعان تاماشا تۇرمىس قاجەتى مەن دامۋدىڭ بىركەلكى بولماۋى، تولىق بولماۋى اراسىنداعى قايشىلىققا وزگەردى، جان باسىندىق ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى ءونىم قۇنى 10 مىڭ دوللارعا جەتىپ، قالا - قالاشىقتانۋ مولشەرى ％60تەن، ورتا كىرىستىلەر شوعىرى 400 ميلليون ادامنان اسىپ، حالىقتىڭ تاماشا تۇرمىسقا دەگەن تالابى ۇزدىكسىز جوعارىلادى. ەلىمىزدىڭ تۇزىمدىك ابزالدىلىعى كورنەكتى بولىپ، جونگە سالۋ تيىمدىلىگى جوعارىلاپ، ەكونوميكا ۇزاق مەرزىم جاقسارىپ، زاتتىق نەگىز مىعىم، ادام كۇشى بايلىعى مول، بازار ءورىسى كەڭ، دامۋ سەرپىمدىلىگى كۇشتى، قوعامدىق كەلەلى جاعداي ورنىقتى بولىپ، ۇزدىكسىز دامۋ كوپتەگەن جاقتارداعى باسىمدىقتار مەن شارت - جاعدايلارعا يە بولدى. سونىمەن بىرگە، ەلىمىز دامۋىنىڭ بىركەلكى بولماۋ، تولىق بولماۋ ماسەلەسى ءالى دە كورنەكتى بولىپ، جاڭالىق اشۋ قابىلەتى جوعارى ساپالى دامۋ تالابىنا ۇيلەسە الماي وتىر، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ نەگىزى ءالى بەكەم ەمەس، قالا مەن اۋىلداعى وڭىرلىك دامۋ مەن تابىس ءبولىس پارقى ءبىرشاما زور، ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدىڭ مىندەتى اۋىر، جولى ۇزاق، حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتۋدە ولقىلىقتار ورىن تەبۋدە، قوعامدى جونگە سالۋدا ءالى دە ءالسىز بۋىندار بار.
جالپىلاي ايتقاندا، جاڭا دامۋ كەزەڭىنە وتۋدە ەل ءىشى - سىرتىنداعى ورتانىڭ تەرەڭ وزگەرىسى ءبىرسىپىرا جاڭا ورايلار جاراتىپ قانا قويماي، ءبىرتالاي جاڭا سىن - سايىستار دا الا كەلدى، داعدارىس پەن وراي قاتار ءومىر ءسۇرىپ وتىر، داعدارىس ىشىندە وراي بار، داعدارىستى ورايعا اينالدىرۋعا بولادى. ءبىز ەل ءىشى - سىرتىنداعى ۇلكەن اۋقىمدى ديالەكتيكالىق تۇرعىدان تانۋىمىز جانە يگەرۋىمىز، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىنىڭ ستراتەگيالىق جالپى جاعدايى مەن دۇنيە جۇزىندە 100 جىلدا بولماعان ۇلكەن وزگەرىستى ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ، ەلىمىز قوعامىنداعى باستى قايشىلىقتىڭ دامۋى، وزگەرۋى اكەلگەن جاڭا ەرەكشەلىكتەردى، جاڭا تالاپتاردى تەرەڭ تانىپ، شىتىرمان، كۇردەلى حالىقارالىق ورتا اكەلگەن جاڭا قايشىلىقتاردى، جاڭا سىن - سايىستاردى تەرەڭ تانىپ، وراي تانىمى مەن حاۋىپ - قاتەر تانىمىن كۇشەيتىپ، وزگەرىستى ءدال تانىپ، وزگەرىسكە عىلمي توتەپ بەرىپ، وزگەرىسكە ىرىقتىلىقپەن ۇمتىلىپ، داۋىلدى تولقىنعا قارسى باتىلدىقپەن جەلكەن كوتەرىپ، داعدارىستى ورايعا اينالدىرۋعا شەبەر بولىپ، اناعۇرلىم جوعارى ساپالى، اناعۇرلىم ءونىمدى، اناعۇرلىم ءادىل، اناعۇرلىم باياندى، اناعۇرلىم حاۋىپسىز دامۋدى جۇزەگە اسىرۋعا قۇلشىنۋىمىز كەرەك.
ەكىنشى، حالىق شارۋاشىلىعى اينالىمىن ىركىلىسسىزدەندىرۋدى نەگىز ەتىپ جاڭا دامۋ ارناسىن قالىپتاستىرۋ. بيىل جىل باسىنان بەرى، مەن ەل ىشىندەگى ۇلكەن اينالىمدى نەگىزگى تۇلعا ەتەتىن، ەل ءىشى مەن حالىقارا سىندى قوس اينالىم ءبىرىن - ءبىرى جەبەيتىن جاڭا دامۋ ارناسىن قالىپتاستىرۋدى ىلگەرىلەتۋ كەرەكتىگىن كوپ رەت اتاپ ءوتتىم. بۇل جاڭا دامۋ ارناسى ەلىمىزدىڭ دامۋ كەزەڭىنىڭ، ورتاسىنىڭ، شارت - جاعدايىنىڭ وزگەرىسىنە نەگىزدەلە وتىرىپ ورتاعا قويىلىپ وتىر، ول ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق سەلبەستىك پەن باسەكەدەگى جاڭا باسىمدىقتارىن قايتا تۇلعالاۋدىڭ ستراتەگيالىق تاڭداۋى بولىپ تابىلادى. سوڭعى جىلدارى، سىرتقى ورتانىڭ جانە ەلىمىز دامۋىنىڭ فاكتورلىق قاسيەتتەرىنىڭ وزگەرىسىنە مەڭزەس، بازار مەن بايلىقتىڭ ەكەۋى دە سىرتتا بولاتىن حالىقارالىق ۇلكەن اينالىمنىڭ قوزعاۋشى قۋاتى ايتارلىقتاي السىرەپ، ەلىمىز ىشكى سۇرانىسىنىڭ كومەسكى كۇشى ۇزدىكسىز ىسكە قوسىلىپ، ەل ىشىندەگى ۇلكەن اينالىمنىڭ ومىرشەڭدىك قۋاتى كۇن سايىن كۇشەيىپ، وبيەكتيۆ جاقتا ءبىرى ازايسا، ەندى ءبىرى كوبەيگەن اۋقىم جارىققا شىقتى. وسىنداي وبيەكتيۆ قۇبىلىس جونىندە نازاريا سالاسى كوپتەگەن تالقىلار جۇرگىزدى، بۇل جونىندە ۇزدىكسىز ىشكەرىلەي زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە، سونداي - اق دۇرىس تۇسىنىك، دۇرىس تانىم ورتاعا قويۋعا بولادى.
2008 - جىلعى حالىقارالىق فينانس داعدارىسىنان بەرى، ەلىمىز ەكونوميكاسى ەل ىشىندەگى ۇلكەن اينالىمدى نەگىزگى تۇلعا ەتۋگە قاراي ويىستى، اعىمداعى ۇنەمىلىك نىسانداردىڭ وڭ بالانىستىڭ ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى قۇنىمەن سالىستىرماسى 2007 - جىلداعى ％9.9تەن قازىر ％1كە جەتپەيتىن دەڭگەيگە دەيىن تومەندەپ، ىشكى سۇرانىستىڭ ەكونوميكالىق ارتۋعا قوسقان ۇلەس مولشەرى 7 جىل بويى ％100تەن استى. الداعى ءبىر مەزگىلدە ەل ءىشى بازارىنىڭ حالىق شارۋاشىلىعى اينالىمىنا جەتەكشى بولۋ ەرەكشەلىگى اناعۇرلىم كورنەكتى بولىپ، ەكونوميكالىق ارتۋداعى ىشكى سۇرانىستىڭ كومەسكى قۋاتى ۇزدىكسىز جارىققا شىعادى. ءبىز قامداۋ جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورما سىندى ستراتەگيالىق باعدارعا تاباندى بولىپ، ىشكى سۇرانىستى كەڭەيتۋ سىندى ستراتەگيالىق تياناقتى مىقتاپ ۇستاپ، ءوندىرىستىڭ، ءبولىستىڭ، اينالىمنىڭ، تۇتىنۋدىڭ ەل ءىشى بازارىنا كوبىرەك سۇيەنۋىنە مۇمكىندىك جاساپ، قامداۋ جۇيەسىنىڭ ەل ءىشى سۇرانىسىنا ۇيلەسۋىن جوعارىلاتىپ، سۇرانىس قامداۋدى جەتەكتەيتىن، قامداۋ سۇرانىس تۋدىراتىن اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدەگى اۋقىمدىق تەپە - تەڭدىك قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك.
ارينە، جاڭا دامۋ ارناسى استە توماعا - تۇيىق ەل ءىشى اينالىمى ەمەس، قايتا سىرتقا ەسىك اشقان ەل ىشىندىك، حالىقارالىق قوس اينالىم. ەلىمىزدىڭ دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنداعى ورنى ۇزدىكسىز جوعارىلاپ، دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىمەن بايلانىسى اناعۇرلىم تىعىز بولىپ، باسقا مەملەكەتتەرگە ازىرلەيتىن بازار ورايى دا اناعۇرلىم كەڭەيىپ، حالىقارالىق تاۋاردى جانە فاكتوردى، بايلىقتى وزىنە تارتاتىن وراسان زور باۋراۋ ورىسىنە اينالادى.
ءۇشىنشى، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ارقىلى جاڭا دامۋدىڭ قوزعاۋشى قۋاتىن تۋىنداتۋ. جوعارى ساپالى دامۋدى جۇزەگە اسىرۋدا، ءسوز جوق، جاڭالىق اشۋدى قوزعاۋشى ەتۋگە سۇيەنەتىن ىشكى ماندىك ارتۋدى جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. ءبىز دەربەس جاڭالىق اشۋ قابىلەتىن زور كۇشپەن جوعارىلاتىپ، شەشۋشى، وزەكتى تەحنيكالاردان جەدەل قامال الۋىمىز كەرەك. بۇل − ەلىمىز دامۋىنىڭ جالپى جاعدايىنا ساياتىن كەلەلى ماسەلە، سونداي - اق ەل ءىشى ۇلكەن اينالىمىن قالىپتاستىرۋدى نەگىزگى تۇلعا ەتۋدىڭ تەتىگى.
ءبىز ەلىمىز سوتسياليستىك ءتۇزىمىنىڭ كۇشتى شوعىرلاندىرىپ ءىرى ىستەر تىندىراتىن كورنەكتى ابزالدىلىعىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، شەشۋشى، وزەكتى تەحنيكالاردان قامال الۋ شايقاسىن ويداعىداي جۇرگىزۋىمىز كەرەك. ەلىمىزدىڭ ايرىقشا كەڭ كولەمدى بازارىنا جانە كەمەلدى كاسىپ سالاسى جۇيەسىنە سۇيەنىپ، جاڭا تەحنيكالاردى شاپشاڭ، كەڭ كولەمدە قولدانۋعا جانە بۋىن جاڭالاپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋعا ءتيىمدى دارا باسىمدىق قالىپتاستىرىپ، عىلىم - تەحنيكا جەتىستىكتەرىنىڭ رەال وندىرگىش كۇشكە اينالۋىن جەدەلدەتىپ، كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ دەڭگەيىن ءوسىرىپ، كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋىمىز كەرەك. كاسىپورىنداردىڭ تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋداعى نەگىزگى تۇلعالىق رولىن ساۋلەلەندىرىپ، كاسىپورىنداردى جاڭالىق اشۋ فاكتورلارىن جيناقتايتىن، عىلىم - تەحنيكالىق جەتىستىكتەردى كادەگە جاراتاتىن جالىندى قوسىنعا اينالدىرىپ، عىلىم - تەحنيكا، وقۋ - اعارتۋ، كاسىپ سالاسى، فينانس تىعىز توعىسقان جاڭالىق اشۋ جۇيەسىن تۇلعالاۋىمىز كەرەك. نەگىزدىك زەرتتەۋ − جاڭالىق اشۋدىڭ كۇش قاينارى، ءبىز ۇسىنىلىمدى ارتتىرىپ، ۇزاق ۋاقىت تاباندى بولۋعا جانە جۇرەكتىلىكپەن ىزدەنىس جاساۋعا ىنتالاندىرىپ، عىلىم - تەحنيكادا قۋاتتى ەل قۇرۋ ءۇشىن مىعىم نەگىز قالاۋىمىز كەرەك. حالىقارالىق بىرەگەي دارىندىلاردى، عىلمي زەرتتەۋ ۇجىمدارىن زور كۇشپەن باۋلىپ جانە ەنگىزىپ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارى رەفورماسىنىڭ سەرپىنىن ارتتىرىپ، عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ بەلسەندىلىگىن بارىنشا جۇمىلدىرىپ، عىلىم - تەحنيكالىق ءوندىرىلىم ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋىمىز كەرەك. ەسىك اشا وتىرىپ جاڭالىق اشۋعا تاباندى بولىپ، حالىقارالىق عىلىم - تەحنيكالىق اۋىس - كۇيىستى، سەلبەستىكتى كۇشەيتۋىمىز كەرەك.
ءتورتىنشى، رەفورمانى تەرەڭدەتۋ ارقىلى جاڭا دامۋ ومىرشەڭدىگىن قاۋلاتۋ. رەفورما − قوعامدىق وندىرگىش كۇشتەردى ازات ەتۋدىڭ جانە دامىتۋدىڭ تەتىگى، مەملەكەتتىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتۋدىڭ ءتۇبىرلى قوزعاۋشى كۇشى. ەلىمىزدىڭ رەفورما جاساعانىنا 40 نەشە جىل بولدى، كۇللى الەم جاپپاي مويىنداعان ۇلى جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى. قوعام ۇزدىكسىز دامىپ، قوعامدىق قاتىناستار مەن قوعامدىق قيمىلداردى رەتتەيتىن ءتۇزىلىس - مەحانيزمدەر دە وعان ىلەسە ۇزدىكسىز كەمەلدەنگەندە عانا، قوعامدىق وندىرگىش كۇشتەردى ازات ەتۋ مەن دامىتۋ تالابىنا ۇزدىكسىز سايكەسە الادى.
ەلىمىزدىڭ جاڭا دامۋ كەزەڭىنە وتۋىنە بايلانىستى، رەفورما دا جاڭا مىندەتتەرگە ءدوپ كەلەدى، ءسوز جوق، اناعۇرلىم باتىلدىق، اناعۇرلىم كوپ شارا ارقىلى تەرەڭ قاباتتاعى تۇزىلىستىك، مەحانيزمدىك كەدەرگىلەردى تالقانداپ، جۇڭگوشا سوتسياليزم تۇزىمىنە تاباندى بولىپ جانە ونى كەمەلدەندىرىپ، مەملەكەتتىڭ جونگە سالۋ جۇيەسى مەن جونگە سالۋ قابىلەتىنىڭ وسىزاماندانۋىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك. ءبىز تۋراشىلدىقتى ساقتاپ جاڭالىق اشىپ، ءورىس اشا جاڭالىق اشىپ، بولاشاقتاعى دامۋ جولىمىزدى جۇرەكتىلىكپەن قاراستىرۋىمىز كەرەك. سوتسياليستىك نەگىزگى شارۋاشىلىق تۇزىمىنە تاباندى بولىپ جانە ونى كەمەلدەندىرىپ، بازاردىڭ بايلىقتى جايعاستىرۋدا شەشۋشى رول اتقارۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، ۇكىمەتتىڭ رولىن اناعۇرلىم جاقسى ساۋلەلەندىرىپ، ۇزاق ۋاقىتتىق ورنىقتى، مەجەلەۋگە بولاتىن ءتۇزىم ورتاسىن قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك. مال - مۇلىك ۇقىعى مەن ءبىلىم مەنشىگى ۇقىعىن قورعاۋدى كۇشەيتىپ، جوعارى ولشەمدى بازار جۇيەسىن قۇرىپ، ءادىل باسەكە ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، بازار تۇلعالارىنىڭ دامۋ ومىرشەڭدىگىن قاۋلاتىپ، قوعامدىق وندىرگىش كۇشتەردىڭ دامۋىنا ءتيىمدى بارلىق كۇش - قۋات قاينارلارىن تولىق ىسكە قوسۋ كەرەك.
بەسىنشى، جوعارى دەڭگەيدە سىرتقا ەسىك اشىپ، حالىقارالىق سەلبەستىك پەن باسەكەنىڭ جاڭا باسىمدىعىن تۇلعالاۋ. كەزەكتە حالىقارالىق قوعام ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋىنىڭ بولاشاعىنان نەداۋىر الاڭداپ وتىر. ءبىز بىلاي دەپ قارايمىز: حالىقارالىق ەكونوميكانىڭ تۇتاسۋى مەن قارىم - قاتىناسى ءالى دە دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنىڭ وبيەكتيۆ تالابى. ەلىمىز ەكونوميكاسىنىڭ ۇزدىكسىز شاپشاڭ دامۋىنىڭ ءبىر ماڭىزدى قوزعاۋشى كۇشى − سىرتقا ەسىك اشۋ. سىرتقا ەسىك اشۋ − نەگىزگى مەملەكەت ساياساتى، ءبىز سىرتقا ەسىك اشۋ دەڭگەيىن جاپپاي جوعارىلاتىپ، اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدەگى اشىق ەكونوميكالىق جاڭا ءتۇزىلىس قۇرىپ، حالىقارالىق سەلبەستىك پەن باسەكەنىڭ جاڭا باسىمدىعىن تۇلعالاۋىمىز كەرەك. الەمدىك ەكونوميكانى جونگە سالۋ جۇيەسى رەفورماسىنا بەلسەنە قاتىناسىپ، اناعۇرلىم ءادىل، ۇيلەسىمدى حالىقارالىق ەكونوميكانى جونگە سالۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ كەرەك.
كەزەكتە سىرتقا ەسىك اشۋدى ىلگەرىلەتۋدە مىنا 2 تۇيىنگە كوڭىل ءبولۋ كەرەك: ءبىرىنشى، بىزبەن سەلبەسۋدى قالايتىن مەملەكەتتەرمەن، رايوندارمەن جانە كاسىپورىندارمەن، جۇيەدەن، امەريكانىڭ شتاتتارىمەن، جەرگىلىكتى ورىندارىمەن جانە كاسپورىندارىمەن بەلسەنە سەلبەستىك ورىستەتىپ، جان - جاقتى، كوپ ساتىلى، كوپ نەگىزدى ەسىك اشۋ سەلبەستىگى ارناسىن قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك. ەكىنشى، ەسىكتى سىرتقا نەعۇرلىم اشقان سايىن حاۋىپسىزدىككە سولعۇرلىم ءمان بەرىپ، دامۋ مەن حاۋىپسىزدىكتى سولعۇرلىم ءبىر تۇتاس ويداعىداي جوسپارلاپ، وزىندىك باسەكەلىك قابىلەتتى، ەسىك اشۋدى باقىلاۋ - باسقارۋ قابىلەتىن، حاۋىپ - قاتەردەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ قابىلەتىن كۇش سالا ارتتىرىپ، مۇقالماس قۇرىش تۇلعا سومداۋ كەرەك.
التىنشى، بىرگە قۇرۋ، بىرگە جونگە سالۋ، بىرگە يگىلىكتەنۋ ارقىلى قوعامدىق دامۋدىڭ جاڭا جاعدايىن كەڭەيتۋ. فاكتتەر دامىعاننان كەيىن ماسەلەلەردىڭ دامىماعان كەزدەگىدەن از بولمايتىندىعىن دالەلدەدى. ەلىمىزدىڭ قوعامدىق قۇرىلىمىندا تەرەڭ وزگەرىستەر تۋىلۋدا، ينتەرنەت ادامزاتتىڭ قارىم - قاتىناس تاسىلىنە تەرەڭ وزگەرىستەر اكەلدى، قوعامدىق كوزقاراستا، قوعامدىق پسيحيكادا، قوعامدىق ارەكەتتە تەرەڭ وزگەرىس تۋدىردى. ”14 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندە قوعامدىق قۇرىلىم، قوعامدىق قاتىناس، قوعامدىق ارەكەت ءتاسىلى، قوعامدىق پسيحيكا سياقتىلاردىڭ تەرەڭ وزگەرىستەرىنە قايتكەندە سايكەسىپ، اناعۇرلىم تولىق، اناعۇرلىم جوعارى ساپالى جۇمىستانۋدى جۇزەگە اسىرىپ، جاپپاي قامتىعان، باياندى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە اۋرۋدى تىزگىندەۋ جۇيەسىن كۇشەيتىپ، حالىق سانىنىڭ ۇزاق ۋاقىت بىركەلكى دامۋىن جەبەپ، قوعامدىق جونگە سالۋدى كۇشەيتىپ، قوعامدىق قايشىلىقتاردى شەشىپ، قوعام ورنىقتىلىعىن قورعاۋعا بولادى، مىنە بۇلاردىڭ بارلىعى مۇقيات زەرتتەۋدى ءارى قىزمەت ورنالاستىرۋىن جاساۋدى قاجەت ەتەدى.
وسىزاماندانعان قوعام ومىرشەڭدىككە باي بولۋى ءارى وندا تاماشا ءتارتىپ بولۋى، ومىرشەڭدىك پەن ءتارتىپتىڭ ورگانيكالىق بىرلىگىن ايگىلەۋى كەرەك. بىرگە قۇراتىن، بىرگە جونگە سالاتىن، بىرگە يگىلىكتەنەتىن قوعامدىق جونگە سالۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، ۇكىمەتتىڭ جونگە سالۋىنىڭ قوعامدىق رەتتەۋمەن، تۇرعىنداردىڭ ءوزىن باسقارۋىمەن ءتيىمدى ىقپالداستىعىن جۇزەگە اسىرىپ، ادامداردىڭ بارلىعى جاۋاپكەرشىلىك ارقالايتىن، ادامداردىڭ بارلىعى جاۋاپكەرشىلىگىن وتەيتىن، ادامداردىڭ بارلىعى يگىلىكتەنەتىن قوعامدىق جونگە سالۋ ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋ كەرەك. نەگىزگى ساتىنىڭ قوعامدىق جونگە سالۋىن كۇشەيتىپ جانە جاڭالىق اشىپ، قوعامنىڭ ءاربىر كلەتكاسىن اقاۋسىزداندىرىپ، جانداندىرىپ، قايشىلىق، داۋ - شارلاردى نەگىزگى ساتىدا شەشىپ، نەگىزگى ساتىنى جاراسىمدى، ورنىقتى ەتىپ قۇرىپ شىعۋ كەرەك. قوعامدىق ادىلدىك پەن تۋراشىلدىقتى قورعاۋعا اناعۇرلىم ءمان بەرىپ، ادامنىڭ جان - جاقتى دامۋى مەن قوعامنىڭ جاپپاي العا باسۋىن جەبەۋ كەرەك.
جوعارىدا مەن بىرنەشە ماسەلەنى، سونداي - اق ورتا، ۇزاق مەرزىمدىك ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋعا ساياتىن باسقا دا ماسەلەلەردى ءتۇيىندى تۇردە باياندادىم، كوپشىلىكتىڭ ىشكەرىلەي وي جۇگىرتىپ، زەرتتەۋ جەتىستىكتەرىنە ىلگەرىلەي وتىرىپ قول جەتكىزۋىن ءۇمىت ەتەمىن.
2015 - جىلى 11 - ايدىڭ 23 - كۇنى 18 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەت ساياسي بيۋروسىنىڭ 28 - رەتكى توپتىق ۇيرەنۋىن باسقارعاندا ماركستىك ساياسي - ەكونوميانى زەرتتەۋ جونىندە ارناۋلى ءسوز سويلەدىم، تاياۋدا «ىزدەنۋ» جۋرنالى وسى ءسوزدى جاريالادى. ەنگەلس: پرولەتارلىق ساياسي پارتيانىڭ ”بارلىق نازارياسى ساياسي - ەكونوميانى زەرتتەۋدەن كەلەدى“ دەگەن ەدى. لەنين ساياسي - ەكونوميانى ماركسيزم نازارياسىنىڭ ”ەڭ تەرەڭ، ەڭ جان - جاقتى، ەڭ ەگجەي - تەگجەيلى دالەلى جانە قولدانىلۋى“ دەپ قارايدى. ءبىز ماركستىك ساياسي - ەكونوميانىڭ ادىستەمەسىن قولدانا وتىرىپ، ەلىمىز ەكونوميكاسىنىڭ دامۋ زاڭدىلىعىن تانۋدى تەرەڭدەتىپ، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا باسشىلىق ەتۋ قابىلەتىمىز بەن دەڭگەيىمىزدى جوعارىلاتۋىمىز كەرەك.
نازاريا امالياتتان كەلەدى ءارى امالياتقا جەتەكشىلىك ەتەدى. رەفورما جاساپ، ەسىك اشقاننان بەرى، ءبىز جاڭا جاندى امالياتتاردى دەر كەزىندە قورىتىندىلاپ، نازاريادا جاڭالىق اشۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، دامۋ ۇستانىمى، مەنشىك ءتۇزىمى، ءبولىس ءتۇزىلىسى، ۇكىمەت فۋنكتسياسى، بازار مەحانيزمى، ماكرولىق تىزگىندەۋ - مەڭگەرۋ، كاسىپ سالاسى قۇرىلىمى، كاسىپورىنداردى جونگە سالۋ قۇرىلىمى، حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتۋ، قوعامدىق جونگە سالۋ سياقتى كەلەلى ماسەلەلەردە كوپتەگەن ماڭىزدى تۇجىرىمداردى العا قويدىق. مىسالى، سوتسياليزمنىڭ ءمانى جونىندەگى نازاريا، سوتسياليزمنىڭ العاشقى كەزەڭىندەگى نەگىزگى شارۋاشىلىق ءتۇزىم جونىندەگى نازاريا، جاڭالىق اشا دامۋ، سايكەستى دامۋ، جاسىل دامۋ، اشىق دامۋ، بىرگە يگىلىككە كەنەلەتىن دامۋ جونىندەگى نازاريا، سوتسياليستىك بازار شارۋاشىلىعىن دامىتۋ، بازاردىڭ بايلىقتى جايعاستىرۋدا شەشۋشى سيپاتتى رولدى ساۋلەلەندىرۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ جانە ۇكىمەتتىڭ رولىن ءتىپتى جاقسى ساۋلەلەندىرۋ جونىندەگى نازاريا، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ جاڭا قالىپقا ءوتۋى، قامداۋ جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمانى تەرەڭدەتۋ، ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى نازاريا، جاڭاشا ونەركاسىپتەنۋدىڭ، ينفورماتسيالانۋدىڭ، قالا - قالاشىقتانۋدىڭ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ وسىزاماندانۋىنىڭ تەڭ قاداممەن دامۋىن جانە وڭىرلەردىڭ سايكەستى دامۋىن ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى نازاريا، شارۋالار كوتەرمەگە العان جەردىڭ مەنشىك ۇقىعى، كوتەرمەگە الۋ ۇقىعى، شارۋاشىلىق ۇقىعى سيپاتىنا يە بولۋى جونىندەگى نازاريا، حالىقارا جانە ەل ءىشى ەكى بازاردان، ەكى ءتۇرلى بايلىقتان ويداعىداي پايدالانۋ جونىندەگى نازاريا، ەل ىشىندەگى ۇلكەن اينالىمدى نەگىزگى تۇلعا ەتەتىن، ەل ءىشى مەن حالىقارا سىندى قوس اينالىم ءبىرىن - ءبىرى جەبەيتىن جاڭا دامۋ ارناسىن جەدەل قالىپتاستىرۋ جونىندەگى نازاريا، قوعامدىق ادىلدىكتى، تۋراشىلدىقتى جەبەۋ، جالپى حالىقتىڭ بىرگە بايۋىن بىرتىندەپ جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى نازاريا، دامۋ مەن حاۋىپسىزدىكتى ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋ جونىندەگى نازاريا، ت.ب. وسى نازاريالىق جەتىستىكتەر ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ امالياتىنا پارمەندى تۇردە جەتەكشىلىك ەتىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار ماركستىك ساياسي - ەكونوميانىڭ جاڭا ءورىسىن اشتى.
ءداۋىر تاقىرىبى − نازاريادا جاڭالىق اشۋعا دەم بەرۋشى كۇش. ماركس، ەنگەلس، لەنين قاتارلىلاردىڭ بارلىعى ءداۋىر تاقىرىبىنا وي جۇگىرتۋ جانە جاۋاپ بەرۋ ارقىلى نازاريادا جاڭالىق اشۋدى ىلگەرىلەتتى. قازىر الەم ەكونوميكاسىنىڭ وركەشتەنگەن ۇلكەن اعىسىندا ەلىمىز ەكونوميكاسىنىڭ الىپ كەمەسىن ويداعىداي مەڭگەرە الۋ - الماۋ پارتيامىزدىڭ الدىنداعى ۇلكەن سىن. قىم - قۋىت، كۇردەلى ەل ءىشى - سىرتى ەكونوميكالىق جاعدايىنا، الۋان ءتۇرلى ەكونوميكالىق قۇبىلىستارعا سايكەس، ماركستىك ساياسي - ەكونوميانىڭ نەگىزگى قاعيدالارى مەن ادىستەمەسىن ۇيرەنۋ، ۇعىنۋ ءبىزدىڭ ەكونوميكاعا تالداۋ جاساۋدىڭ عىلمي ادىستەرىن يگەرىپ، ەكونوميكانىڭ قوزعالىس بارىسىن تانىپ، ەكونوميكانىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارىن يگەرىپ، سوتسياليستىك بازار شارۋاشىلىعىن مەڭگەرۋ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنداعى نازاريالىق جانە امالياتتىق ماسەلەلەرگە دۇرىس جاۋاپ بەرۋىمىزگە ءتيىمدى. جاڭا داۋىردە رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ جانە سوتسياليستىك وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ باي امالياتى − نازاريا مەن ساياساتتى زەرتتەۋدەگى ”كەنىش“، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكا، قوعام سالاسىنداعى نازاريا قىزمەتكەرلەرىنەن ۇلكەن ءۇمىت كۇتۋگە بولادى. وسى ارادا مەن كوپشىلىككە مىناداي بىرنەشە ءۇمىت ارتپاقشىمىن: ءبىرىنشى، مەملەكەت جاعدايىن نەگىزگە الىپ، جۇڭگونىڭ امالياتىنان الىپ، جۇڭگونىڭ امالياتىنا قايتارىپ، ديسسەرتاتسيانى وتاننىڭ بايتاق دالاسىنا جازىپ، نازاريا مەن ساياساتتا جاڭالىق اشۋدىڭ جۇڭگونىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىنا ۇيلەسۋىنە، جۇڭگوشا ەرەكشەلىككە يە بولۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، جۇڭگوشا سوتسياليستىك ساياسي - ەكونوميانى، سوتسيولوگيانى ۇزدىكسىز دامىتۋ كەرەك. ەكىنشى، ىشكەرىلەي تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، ناقتى جاعدايدى بارلاپ، ناقتى ءادىس - امال كورسەتىپ، ءىس جۇزىندىك جاعدايدى تولىق بەينەلەپ، نازاريا مەن ساياساتتا جاڭالىق اشۋدىڭ دايەك - نەگىزدى بولۋىنا، ۇيلەسىمدى بولۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك. ءۇشىنشى، زاڭدىلىقتى يگەرىپ، ماركستىك تۇرعىعا، كوزقاراسقا، ادىسكە تاباندى بولىپ، قۇبىلىستان مانگە ءوتىپ، قىسقا مەرزىمدەگى تولقۋدان ۇزاق مەزگىلدىك اۋقىمدى زەردەلەپ، نازاريا مەن ساياساتتا جاڭالىق اشۋدىڭ وزىقتىق پەن عىلميلىقتى تولىق ايگىلەۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك. ءتورتىنشى، حالىقارالىق كوز ايا ورناتىپ، جۇڭگو مەن دۇنيە ءجۇزىنىڭ بايلانىسىنان، ءوزارا ىقپالداستىعىنان ادامزات ءدوپ كەلگەن ورتاق تاقىرىپقا ءۇڭىلىپ، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋعا جۇڭگو اقىل - پاراساتىن، جۇڭگو جوباسىن ارناۋ كەرەك.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 8 - ايدىڭ 24 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
جاۋاپتى رەداكتورى : مانەپ ەربول ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
