بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى>>قوعام

الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى جانە ونى ءبىر جايلى ەتۋدىڭ شارالارى

قاليبەك قاسەن ۇلى

2013.11.15 17:08     كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

  ينفورماتسيا تەحنيكاسىنىڭ دامۋى مەن كەڭ كولەمدە قولدانىلۋى ادامزاتقا ءبىرسىپىرا قولايلىقتاردى جاراتىپ بەرۋمەن بىرگە، قوعامعا بۇرىن سوڭدى بولىپ كورىلمەگەن سايىستاردى دا الا كەلدى. الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى قوعامدىق ورنىقتىلىققا جانە الەۋمەتتىك سالالاردىڭ قالىپتى قوعامدىق تارتىبىنە تىكەلەي ىقپال جەتكىزىپ قالماستان، ونىڭ ۇستىنە ادامدارعا اپات سيپاتتى زيانداردى دا الا كەلدى. ونان دا ماڭىزدىسى ۇكىمەتتىڭ الەۋمەتتىك باسقارۋ قابىلەتىندەگى السىزدىكتەردى بەلگىلى دارەجەدە كورسەتىپ بەردى. سوندىقتان، الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىنە بارىنشا ءمان بەرىپ، الەۋمەتتىك ينفورماتسيانىڭ اقاۋسىز تارالۋ مەحانيزمىن ورناتۋ بۇگىنگى جاراسىمدى قوعام قۇرۋدا ماڭىزدى رول اتقارادى.

  1. الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىنىڭ تۋىنداۋى

  ءبىرىنشى، الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى. الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى دەگەنىمىز ينفورماتسيانىڭ جاتقا تارتۋىن (异化 )، وزگەرۋىن جانە زيان جەتكىزۋىن، ياعني ينفورماتسيانىڭ وزگەرىپ وسەك-اياڭعا اينالۋىن، ينفورماتسيانىڭ الەۋمەتتىك ينفورماتسيا ەكولوگيالىق ورتاسىنا باسىپ كىرۋىن جانە ونىڭ كورسەتەتىن حاۋىپ-قاتەرى مەن قورقىنىشىن مەڭزەيدى. الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى جاقىنعى مەزگىلدە پايدا بولعان ماسەلە بولماستان، قايتا ول وسەك-اياڭ فورماسىندا بۇرىننان ءومىر ءسۇرىپ كەلگەن ماسەلە. ءبىراق، الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىنىڭ ادامزاتقا الىپ كەلگەن زيانى ينفورماتسيالاسقان قوعامنان باستالدى ءارى ول ينفورماتسيانىڭ ادامزات قوعامىنىڭ ەكونوميكالىق تۇرمىسىنا جاپپاي ءسىڭىپ كىرۋىن العى شارت ەتتى.

  تاياۋ جىلداردان بەرى، دۇنيەدە جانە ەلىمىزدە الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى وتە كوپ تۋىلدى ءارى زيانى دا وتە كورنەكتى بولدى. دۇنيە جۇزىنەن العاندا، 2012-جىلى 21-جەلتوقساندا « زامان اقىر بولادى» دەيتىن ۇرەيلى ينفورماتسيا تارالىپ، بۇكىل دۇنيە جۇزىندەگى ەلدەردى تۇرشىكتىردى. ال، ەلىمىز جونىنەن العاندا، 2003-جىلعى «سارىس» جۇقپالى اۋىرۋىنىڭ تارالۋىنان باستاپ، ارت-ارتىنان تۋىلعان الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى ەكونوميكالىق، قوعامدىق تارتىپكە اۋىر ىقپال جاسادى. بۇل الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىنىڭ بىرتە-بىرتە «جوعارى ورەگە» قاراي دامىپ وتىرعاندىعىن تۇسىندىرەدى. ساندىق مالىمەتكە نەگىزدەلگەندە، بەيجيڭ وليمپيادا جارىسى وتكىزىلگەن قىسقا عانا جارىم جىلدا وليمپيادا جارىسىنىڭ حاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى وسەك-اياڭ التى رەت تارالعان. 2008-جىلى 12-مامىر كۇنى ۋىنچۋاندا اۋىر جەر سىلكىنىسى تۋىلىپ، ءبىر نەشە ساعاتتان كەيىن، ينتەرنەت تورىندا، QQ دا، قول تەلەفون كەلتە حاتتارىندا «12-مامىر كۇنى كەشكى ساعات 22 دەن 24 كە دەيىن بەيجيڭ قالاسىنىڭ ءىشىنارا رايوندارىندا 2 بالدان 6 بالعا دەيىن جەر سىلكىنەدى» دەيتىن ادامنىڭ زارەسىن ۇشىراتىن وسەك-اياڭ تارالعان. جەر سىلكىنگەننەن كەيىنگى 5 كۇن ىشىندە، بۇكىل مەملەكەتىمىزدەگى قوعام حاۋىپسىزدىك ورگاندارى ينتەرنەت تورىندا وسەك-اياڭ تارقاتۋ دەلوسىنان 35 تى اشىپ، قىلمىس كۇماندىسىنەن 35 ادامدى قولعا العان. 2007-جىلى ساۋىردە، «حاينان ولكەسىنىڭ باناندارىندا سارىس ۆيرەسى بار» دەگەن قول تەلەفون كەلتە حاتتارى مەملەكەت كولەمىندە تارالىپ، بۇكىل مەملەكەت بانانشىلىك كاسىبىنە 1 ميلليارد يۋانعا جۋىق زيان سالعان، ءتىپتى بۇكىل بانانشىلىق كاسىبىن كۇيرەتە جازداعان. اۆتونوميالى رايونىمىز جونىنەن العاندا، 2012 -جىلى 8-قازاندا ۋاڭ جيانجياڭ شينجياڭ ءۇرىمجى حالىقارالىق اۋەجايىنىڭ حالىقتىق اۆياتسيا جولاۋشىلارعا قىزمەت وتەۋ ورتالىعىنا، ساقشى بولىمشەسىنە باسقالاردىڭ اتىندا بەيجيڭگە ۇشقان CZ680 كەزەكشى ۇشاققا تونگەن قاتەر بار دەپ وتىرىك مالىمەت بەرىپ، كەزەكشى ۇشاقتىڭ لانجوۋ جۇڭچۋان اۋەجايىنا امالسىزدان قونۋىنا سەبەپكەر بولادى ءارى ول جولاۋشىلار ۋاقىتىنىڭ 5 ساعاتتان استام كەشەۋىلدەۋىنە سەبەپشى بولىپ، حالىقتىق اۆياتسيا كاسىبىنە 288 مىڭ يۋان تىكە ەكونوميكالىق زيان سالادى. سونىمەن 2012-جىلى 11-جەلتوقساندا قۇلجا قالالىق حالىق سوتى ايىپكەر ۋاڭ جيانجياڭنىڭ جالعان ۇرەيلى ينفورماتسيا تاراتۋ دەلوسىنا اشىق سوت اشىپ، جالعان ۇرەيلى ينفورماتسيا تاراتۋ قىلمىسى ءۇشىن ونى 5 جىلدىق مەرزىمدى قاماۋ جازاسىنا ۇكىم ەتتى.

  جوعارىداعىلاردان الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنا وراسان زور ىقپال جاساپ وتىرعاندىعىن كورىپ الۋعا بولادى. سوندىقتان، ەلىمىزدە الەۋمەتتىك ينفورماتسيا تارالۋىنىڭ «جاسىل ەكولوگيالىق ورتاسىن» قۇرۋ تەك ەكونوميكالىق دامۋدىڭ تالابى عانا بولىپ قالماستان، ونىڭ ۇستىنە جاراسىمدى قوعام قۇرۋدىڭ دا كۇشتى تالابى. ويتكەنى، جاراسىمدى، مادەنيەتتى قوعامنىڭ ينفورماتسيا سالاسى وزىق، ءتارتىپتى ينفورماتسيا تاراتۋ ورتاسى ارقىلى ادامداردىڭ ينفورماتسياعا بولعان قاجەتىن قاناعاتتاندىرا الادى.

  ەكىنشى. الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ۋاقيعالارىنداعى ادامداردىڭ « قورالى قوي ارەكەتى » پيسحيكاسى. الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ۋاقيعالارىندا، ادامداردىڭ « قورالى قوي ارەكەتى»(羊群行为) ەرەكشە ماڭىزدى رول اتقارادى. قورالى قوي ارەكەتى «دۇرمەككە ىلەسۋ ارەكەتى» دەپ تە اتالادى، ول جانۋارلاردىڭ ( قوي، سيىر قاتارلىلاردىڭ) توپتاسىپ اۋۋىن جانە جايىلۋىن مەڭزەيدى. كەيىن كەلە، بۇل ۇعىم ادامزاتتىڭ قوعامدىق قۇبىلىستارىن اسەرلەۋگە قولدانىلدى، ياعني ول سانالى تۇردە باسقالاردىڭ شەشىمىنە ەلىكتەۋدى نەمەسە الەۋمەتتىك ينفورماتسياعا بارىنشا سەنىپ، ءوزى يەلەگەن ينفورماتسياعا ءسال قاراپ، يدەيا جانە ارەكەت جاقتان باسقالارمەن ءبىر اۋىزدىلىقتى ساقتاۋدى مەڭزەيدى. الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ۋاقيعالارىنداعى ادامداردىڭ « قورالى قوي ارەكەتى » ەرەكشە كۇردەلى قۇبىلىس بولىپ، ول باستىسى مىنا ەكى سەبەپتەن پايدا بولادى: ءبىرى، قوعامدىق پيسحولوگيالىق تۇرعىدان العاندا، ول ادامزاتتىڭ كوپشىلىككە ىلەسۋ قاسيەتى بولىپ، جاۋاپكەرشىلىكتى ورتاق ۇستىنە الۋ سەبەبىنەن پايدا بولادى. ەندى ءبىرى، ينفورماتسيا ورتاسى تۇرعىسىنان العاندا، ول توپتار ارا ينفورماتسيا الماستىرۋ سەبەبىنەن پايدا بولادى.

  2. الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىنىڭ باستى بەنەلەنۋ فورماسى جانە ەرەكشەلىگى

  ءبىرىنشى، ادامدى ۇرەيلەندىرەتىن ينفورماتسيالار. ينفورماتسيا قوعامىنىڭ ايقىن ءبىر ەرەكشەلىگى، ادامدار ۇرەيلى ينفورماتسيالاردىڭ سوقىسىنا ۇنەمى ۇشىراپ وتىرادى. ول ادامداردىڭ ورتاق مۇددەسىنە تىكەلەي زيان جەتكىزىپ، ادامداردا جاساۋ ورتاسىنىڭ حاۋىپسىزدىگىنەن الاڭدايتىن پسيحيكا قىسىمىن قالىپتاستىرىپ، قالىپتى قوعامدىق تارتىپكە اۋىر ىقپال جاسايدى. تاياۋ جىلداردان بەرى، ەلىمىزدە الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ۋاقيعالارى ارت-ارتىنان تۋىلىپ، ۇرەيلى ينفورماتسيالار قارشا جاۋىپ كەتتى. تۇتقيىل ۋاقيعالاردىڭ وزگەرۋى جانە وعان قاتىستى ينفورماتسيالاردى شيكىزات ەتۋـ ۇرەيلى ينفورماتسيالاردىڭ پايدا بولۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى. ونىڭ باستىلارى: ① تۇتقيىل تۋىلعان جاراتىلىستىق اپاتتارعا قاتىستى تارالعان ۇرەيلى ينفورماتسيالار؛ ② تۇتقيىل تۋىلعان دۇربەلەڭگە قاتىستى تارالعان ۇرەيلى ينفورماتسيالار؛ ③ تۇتقيىل تارالعان جۋىقپالى اۋىرۋلارعا، مال ىندەتىنە، ازىق-تۇلىك حاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى ۇرەيلى ينفورماتسيالار؛ ④ الەۋمەتتىك حاۋىپسىزدىگى ۋاقيعالارىنا قاتىستى تارالعان ۇرەيلى ينفورماتسيالار.

  ۇرەيلى ينفورماتسيالار تارالۋى تەز، تارالۋ كولەمى كەڭ بولۋداي ەرەكشەلىككە يە. ونىڭ تاراتقان مازمۇنى ادامداردىڭ جاساۋ حاۋىپسىزدىگىمەن تىكە قاتىستى بولعاندىقتان، ونىڭ الىپ كەلەتىن زيانى دا توتەنشە زور بولادى. سوندىقتان، ول قالىپتى قوعامدىق تارتىپكە اۋىر ىقپال جەتكىزىپ قالماستان، ونىڭ ۇستىنە ساياسي ورنىقتىلىققا جانە ەكونوميكالىق حاۋىپسىزدىككە دە ىقپال جاسايدى.

  ەكىنشى، ەكونوميكالىق الدامشىلىق ينفورماتسيالار. بۇگىنگى ينفورماتسيا داۋىرىندە، الەۋمەتتىك ينفورماتسيا ادامداردىڭ ەكونوميكالىق تۇرمىسىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس ءبولىمى جانە قيمىل قىبىلاماسى ەسەپتەلەدى. ءبىراق، بۇكىل قوعامعا تاراعان ەكونوميكالىق الدامشىلىق ينفورماتسيالارى ادامدارعا الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى جونىندە قاتتى الاڭداشىلىق تۋدىرۋدا. ايتالىق، تەلەفون الدامشىلىق ينفورماتسيالارى، قول تەلەفون كەلتە حات الدامشىلىق ينفورماتسيالارى، تور الدامشىلىق ينفورماتسيالارى، جالعان جارناما الدامشىلىق ينفورماتسيالارى قاتارلىلار وسى تۇرگە جاتادى.

  ءۇشىنشى، جەكەلەر ينفورماتسياسىنىڭ الەۋمەتتىك ينفورماتسياعا اينالۋى. جەكەلەر ينفورماتسياسىنىڭ الەۋمەتتىك ساۋدا ينفورماتسياسىنا اينالۋىنىڭ مىناداي ءبىر قانشا ءتۇرلى جولى بار: ① ۇكىمەتتىڭ قاتىستى تاراۋلارىنان جەكەلەرگە قاتىستى ينفورماتسيانى بىلۋگە بولادى. مىسالى، وقۋ-اعارتۋ تاراۋلارىنان وقۋشى جانە ونىڭ وتباسىنا قاتىستى ينفورماتسيالاردى بىلۋگە بولادى؛ ② الەۋمەتتىك قيمىل ورىندارىنان جەكەلەرگە قاتىستى ينفورماتسيالارعا يە بولۋعا بولادى. مىسالى، ءۇي، ماشينا ساتىپ الۋ، ەمدەلۋ، اقشا قويۋ-الۋ، قوعامدىق قامسىزداندىرۋ سياقتى الەۋمەتتىك ورىنداردا جەكەلەردىڭ ينفورماتسيالارى ەگجەي-تەگجەيلى ساقتالادى؛ ③ بازار تەكسەرۋ فورماسىنان پايدالانىپ، جەكەلەردىڭ ينفورماتسياسىنا يە بولۋعا بولادى؛ ④ توردان پايدالانىپ، جەكەلەردىڭ ينفورماتسياسىنا يە بولۋعا بولادى. ادامدار ينتەرنەت تورىندا ءتۇرلى ەلەكتروندىق قىزمەت وتەۋدەن يگىلىكتەنۋ ءۇشىن، ءبىرشاما جىڭىشكە بولعان جەكە ينفورماتسيالارىن تاپسىرادى. بۇنىمەن باسقالاردىڭ ينفورماتسيا ۇرلاۋىنا وراي تۋادى؛ ⑤ الەۋمەتتىك ورىنداردىڭ ىشكى بولىمىندەگى باقىلاۋ اسباپتارىنىڭ ازاماتتاردىڭ ينفورماتسيالارىن (سويلەگەن ءسوزى مەن ءىس ارەكەتتەرىن) ەستەلىككە الۋ بارىسىندا جەكەلەردىڭ ينفورماتسيالارى اشىلىپ قالادى. كەزەكتە، جەكەلەر ينفورماتسيالارىنىڭ اشىلىپ، الەۋمەتتىك ينفورماتسياعا اينالۋى ازاماتتاردىڭ زاڭدى ۇقىق-مۇددەسىنە تىكەلەي زيان جەتكىزىپ، جاڭا قوعامدىق ورنىقسىزدىق فاكتورعا اينالۋدا.

  ءتورتىنشى، تەررولىق ينفورماتسيالار. ەكونوميكا مەن قوعامنىڭ دامۋىنا ىلەسىپ، مەملەكەت ءىشى-سىرتىنداعى ءار ءتۇرلى قايشىلىقتار ونان ارى كورنەكتىلەنىپ، الەۋمەتتىك ينفورماتسيا سالاسىندا تەررولىق ينفورماتسيالار بارعان سايىن كوبەيدى. ءارى ول الەۋمەتتىك ينفورماتسيا تارقاتۋ سالاسىنداعى قوعامدىق، ساياسي ورنىقتىلىققا جانە حاۋىپسىزدىككە ىقپال جاسايتىن ماڭىزدى فاكتورعا اينالدى. سونىمەن ول كەزەكتە الەۋمەتتىك ينفورماتسيا سالالارىندا، باستىسى، تەلەفون، قول تەلەفون كەلتە حات ينفورماتسيالارى جانە ينتەرنەت تورى سياقتى وسى زامانعى تاراتۋ تاسىلدەرى ارقىلى تارالۋدا.

  بەسىنشى، قۇراپاتتىق ينفورماتسيالار. ءداستۇرلى قۇراپاتتىق ينفورماتسيالار اۋىزدان-اۋىزعا تارالسا، ال وسى زامانعى قۇراپاتتىق ينفورماتسيالار وسى زامانعى تاراتۋ تاسىلدەرى ارقىلى تارالىپ، ول قايتا اينالىپ عىلمي تون جامىلىپ، «جوعارى عىلىم-تەحنيكا» ينفورماتسياسىنا اينالىپ، ادامداردىڭ قولداپ-قۋاتتاۋىنا يە بولۋدا. ەگەر قۇراپاتتىق ينفورماتسيالار عىلىم تونىن جامىلىپ، شىنىندا «جالعان عىلىم-تەحنيكا» ينفورماتسيالارىنا اينالاتىن بولسا، وندا ول وسى زامانعى عىلمي كوزقاراستىڭ ادامزات قوعامىندا تارالۋىنا اۋىر كەدەرگىلىك جاساپ قالماستان، ونىڭ ۇستىنە جاسوسپىرىمدەردىڭ اقاۋسىز ءوسىپ-جەتىلۋىنە دە وراسان زور ىقپال جاسايدى.

  3. الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن ءبىر جايلى ەتۋدىڭ شارالارى

  الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى توتەنشە كۇردەلى ماسەلە بولىپ، وعان توتەپ بەرۋ ادامدار جونىنەن وتە قيىن سەزىلەدى. بۇل ادامداردىڭ ينفورماتسيالاسقان قوعامداعى الەۋمەتتىك ينفورماتسيا تارالۋىنىڭ ءتاسىلى مەن ەرەكشەلىگى جونىندەگى تانىمىنىڭ تايازدىعىن، ۇكىمەتىمىزدىڭ الەۋمەتتىك ينفورماتسيا تارالۋىن باقىلاپ-باسقارۋىنىڭ، سونداي-اق زاڭ شىعارۋىنىڭ ءالى دە جەتەرسىزدىگىن بەينەلەيدى. سوندىقتان، ۇكىمەتتىڭ بيلىك جۇرگىزۋ قابىلەتىن كۇشەيتىپ، كەزەكتەگى الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىنە ەرەكشە ءمان بەرىپ، الەۋمەتتىك ينفورماتسيا تارالۋىنىڭ «جاسىل ەكولوگيالىق ورتاسىن» شىن مانىندە قۇرىپ، قوعامدىق جاراسىلىمدىقتى جەبەۋىمىز كەرەك.

  ءبىرىنشى، الەۋمەتتىك ينفورماتسيانى تارقاتۋعا قاتىستى زاڭ شىعارۋ قىزمەتىن كۇشەيتۋ كەرەك. قول تەلەفون كەلتە حات ينفورماتسيالارى مەن ينفورماتيسالاردىڭ ينتەرنەت تورىندا ەركىن تارالۋى ـ الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىنىڭ پايدا بولۋىنداعى باستى فاكتور. سوندىقتان، قول تەلەفون كەلتە حات ينفورماتسيالارى مەن ينتەرنەت تورى سياقتى جاڭادان گۇلدەنگەن ينفورماتسيا تاراتۋ تاسىلدەرىنىڭ ينفورماتسيا تاراتۋ ارەكەتىن جۇيەگە ءتۇسىرۋ ـ الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋداعى ەڭ باستى مىندەت. دەسەدە، وسى سالاداعى زاڭسىز قىلمىستىلارعا سوققى بەرىپ، الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن باسقارۋداعى ەڭ باستى ماسەلە ـ سۇيەنەتىن زاڭنىڭ بولماۋ ماسەلەسى بولىپ تابىلادى. سول سەبەپتى، الەۋمەتتىك ينفورماتسيانى قورعاۋ جانە تارقاتۋعا قاتىستى زاڭ شىعارۋ وتە قاجەتتى.

  ەكىنشى، الەۋمەتتىك ينفورماتسيانى باقىلاپ-باسقارۋ مەن الدىن الا سيگنال بەرۋدى كۇشەيتۋ كەرەك. جاڭا تاراتۋ تاسىلدەرىنىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى، الەۋمەتتىك ينفورماتسيا دا تەز تارالۋدا. ساناققا نەگىزدەلگەندە، ەلىمىز ازاماتتارىنىڭ كۇنىنە تاراتاتىن قول تەلەفون كەلتە حات ينفورماتسيالارىنىڭ رەت سانى 596 ميلليون رەتكە، تورعا شىعۋشىلاردىڭ سانى 420 ميلليونعا جەتكەن. سوندىقتان، الەۋمەتتىك ينفورماتسيا ەكولوگيالىق ورتاسىن قۇرۋدا، جان-جاقتى قۇرۋ پرينسيپىنە تاباندى بولۋ، الەۋمەتتىك ينفورماتسيا تيجاراتشىلارى مەن ينفورماتسيا تۇتىنۋشىلارىن ارناۋلى باسقارۋ، وتە-موتە الەۋمەتتىك ينفورماتسيا تارالۋىن ارناۋلى باسقاراتىن ورگان قۇرۋ كەرەك؛ الەۋمەتتىك ينفورماتسيا تارقاتۋ سالالارىندا زاڭسىز قىلمىستىلاردان الدىن الا ساقتانۋ سيگنالىن بەرۋدى كۇشەيتۋ كەرەك؛ الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى جونىندەگى تەحنيكالىق زەرتتەۋدى كۇشەيتۋ كەرەك. مۇندا، قول تەلەفون كەلتە حات ينفورماتسيالارىنداعى، ينتەرنەت تورىنداعى جانە QQ داعى بادىك، كەرتارتپا، بولشەكتەۋ، قۇمار سيپاتىن العان مازمۇنداردى وسى زامانعى تەحنيكالىق تاسىلدەردەن پايدالانىپ دەر كەزىندە بايقاۋ جانە ونى دەر كەزىندە تەجەۋ كەرەك.

  ءۇشىنشى، الەۋمەتتىك ينفورماتسيانى تارقاتۋداعى زاڭسىز قىلمىستىلارعا قاتاڭ سوققى بەرۋ كەرەك. بۇگىنگى كۇندە، الەۋمەتتىك ينفورماتسيانى تارقاتۋداعى زاڭسىز قىلمىستىلاردىڭ سۇراپىل كوبەيۋى ءبىزدىڭ ولارعا كۇشتى، ءونىمدى سوققى بەرۋىمىزدى تالاپ ەتەدى. سوندىقتان، قوعام حاۋىپسىزدىك ورگاندارى الەۋمەتتىك ينفورماتسيا تيجاراتشىلارىمەن جانە قاتىستى ساۋدا ۇيىمدارىمەن بولعان سەلبەستىكتى كۇشەيتىپ، الەۋمەتتىك ينفورماتسيانى تارقاتۋداعى زاڭسىز قىلمىستىلارعا شىنايى، ءونىمدى سوققى بەرۋلەرى كەرەك.

  ءتورتىنشى، اقپارات جاريالاۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. كەزەكتە، ۇكىمەت ورىندارىنىڭ اقپارات جاريالاۋ تۇزىمىندە، اڭىسى، قارقىنى باياۋ بولۋداي كەمىستىكتەر ورىن تەبۋدە. الەۋمەتتىك ينفورماتسيا حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىنىڭ ارت-ارتىنان تۋىلۋى ۇكىمەتىمىزدىڭ دەر كەزىندە سەنىمدى اقپارتپەن قامداي الماۋىمەن تىكە قاتىستى. سوندىقتان، اقپارات جاريالاۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋدە، «وسەك-اياڭنىڭ تارالۋىنان ساقتانۋ» سىندى شۇعىل جاعدايعا توتەپ بەرۋ قىزمەت ۇلگىسىنە بۇرىلىس جاساپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ تۇتقيىل وقيعالارعا قاتىستى ينفورماتسيالارىنىڭ تارالۋىنداعى جەتەكتەۋ ۇقىعىن مەڭگەرۋ تالابىنا ۇيلەسەتىن ءونىمدى قىزمەت مەحانيزمىن ورناتىپ، حالىققا وسكەلەڭ دارەجەدە جاۋاپتى بولاتىن قوعامدىق جاۋاپكەرشىلىك سەزىممەن، اقبارات جاريالاۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەپ، قالىڭ حالىق بۇقاراسىنىڭ تۇتقيىل تۋىلعان وقيعالاردان دەر كەزىندە حاباردار بولۋ ۇقىعىنا شىنايى كەپىلدىك ەتۋ كەرەك.

  بەسىنشى، ازاماتتاردىڭ وسى زامانعى ينفورماتسيا ساپاسىن جوعارىلاتۋ كەرەك. ينفورماتسيالاسقان قوعامداعى ينفورماتسيا قيمىلى جوعارى قابىلەتكە يە بولعاندىقتان، ادامداردان جوعارى ينفورماتسيا قابىلەتى ارقىلى الەۋمەتتىك ينفورماتسيانى اقاۋسىز، ءتارتىپتى تارقاتۋىن تالاپ ەتەدى. وسى زامانعى دەموكراتيا ءتۇزىمىنىڭ دامۋى جانە ادامدى نەگىز ەتۋ سىندى عىلمي دامۋ كوزقاراسى جەكەلەردىڭ الەۋمەتتىك تۇرمىستاعى ينفورماتسيالاردان حاباردار بولۋ ۇقىعى مەن تارقاتۋ ۇقىعىن مويىندايدى جانە دارىپتەيدى. ءبىراق، جەكەلەردىڭ الەۋمەتتىك ينفورماتسيانى قورعاۋ جانە ءوز مۇددەسى دەپ باسقالاردىڭ مۇددەسىنە زيان سالماۋ جاۋاپكەرشىلىگى، سونداي-اق مەملەكەتتىڭ مۇددەسى مەن جالپىنىڭ مۇددەسىن قورعاۋ جاۋاپكەرشىلىگى بار. سوندىقتان، ازاماتتاردىڭ وسى زامانعى ينفورماتسيا ساپاسىن جوعارىلاتۋمەن بىرگە، ولاردىڭ الەۋمەتتىك ينفورماتسيا قيمىلىنداعى زياندى ينفورماتسيالاردى پارىقتاندىرۋ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، ءتۇرلى-تۇستەگى ينفورماتيالاردىڭ ازدىرۋىنان جانە زيان سالۋىنان سانالى تۇردە ساقتانۋعا جەتەكتەۋ توتەنشە كەلەلى ماڭىز الادى.

  اۆتوردىڭ قىزمەت ورنى: التاي ايماقتىق پارتيا مەكتەبى

  كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.