- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىنان عىلمي، دۇرىس پايدالانا بىلەيىك
_ ىلە وبلىستىق تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن باسقارۋ ورتالىعىنىڭ ورىنباسار باستىعى ءنابيجان قانابەك ۇلىمەن سۇحپات
2016.12.09 14:10
پارتيانىڭ دۇرىس باسشىلىعى مەن ابزال ساياساتىنىڭ جەبەۋىندە ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق قۇرىلىسىندا وراسان زور وزگەرىستەر جارىققا شىقتى، حالىق تۇرمىسى دا بارعان سايىن جاقسارا ءتۇستى.ءار سالانىڭ ءونىمدى، ساپالى قىزمەت وتەۋىنىڭ ارقاسىندا ءار ۇلت بۇقاراسى ءتۇرلى ءتيىمدى ساياساتتاردان دەر كەزىندە يگىلىكتەنىپ، باقىتتى تۇرمىستىڭ بالزامىن تاتۋدا. ايتالىق، مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن باسقارۋ كەڭسەسىنىڭ نۇسقاۋىنا ساي ىلە وبلىسىنا توتە قاراستى ورىندارداعى تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن باسقارۋ ورىندارى جۇمىسشى–قىزمەتشىلەرگە قىزمەت وتەۋدى كۇشەيتىپ، حالىق بۇقاراسىنىڭ ىركىلىسسىز، تەز ارادا قونىستانۋىنا كوپتەپ قولايلىلىقتار ازىرلەگەندىكتەن جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ ءۇي ساتىپ الۋ ماسەلەسى جەڭىلدەپ، بۇل ولاردىڭ تۇرمىسىنا كوپتەگەن تيىمدىلىكتەر اكەلدى. جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋدا ءدوپ كەلگەن كەيبىر ماسەلەلەرىن شەشۋىنە ازدا بولسا كومەگى تيەر دەگەن ماقساتپەن ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن باسقارۋ ورتالىعىنىڭ ورىنباسار باستىعى ءنابيجان قانابەك ۇلىمەن وتكىزىلگەن مىناۋ شاعىن سۇحپاتىمىزدى نازارلارىڭىزعا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.
ءتىلشى: ەڭ اۋەلى تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورى جونىندە تۇسىنىك بەرە كەتسەڭىز.
ءنابيجان قانابەك ۇلى: تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورى دەگەنىمىز _ مەملەكەت ورگاندارى، مەملەكەت يەلىگىندەگى كاسىپورىندار، قالا–قالاشىقتاعى كوللەكتيۆ يەلىگىندەگى كاسىپورىندار، شەتەل قارجى قوسقان كاسىپورىندار، قالا–قالاشىق جەكە مەنشىكتەگى كاسىپورىندار جانە باسقا دا قالا–قالاشىق كاسىپورىندار، ءىسورىندار، حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىندار، قوعامدىق توپتار مەن جۇمىسشى–قىزمەتشىلەر ۇزاق ۋاقىت تاپسىرعان تۇرعىن ءۇي زاپاس قارجىسىن كورسەتەدى.
_ ەندەشە، تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورى قانداي جاعدايلاردا ىستەتىلەدى؟
_تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن تومەندەگىدەي بىرنەشە جاعدايدا شىعارىپ الىپ ىستەتۋگە بولادى:
(1) جاڭادان ءۇي ساتىپ العان، ءۇي جاڭالاعان، ءۇي رەمونتتاعان جاعدايدا.
(2) دەمالىسقا، پەنسياعا شىققاندا.
(3) ەڭبەك ىستەۋ قۋاتىنان ايىرىلعان ءارى قىزمەت ورنىمەن ەڭبەك قاتىناسىن ۇزگەن كەزدە.
(4) جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ ەڭ تومەنگى تۇرمىستى قامتاماسىزداندىرۋىنان يگىلىكتەنگەن نەمەسە باسقاداي تۇتقيىل جاعداي تۋىلىپ وتباسىندا اۋىر ەكونوميكالىق قيىنشىلىعى بولعاندا.
(5) وبلىسقا توتە قاراستى اكىمشىلىك رايونداردان باسقا جەرگە قىزمەتى اۋىسىپ ناپوسى جوتكەلگەن بولسا نەمەسە شەتەلگە قونىس اۋدارعان جاعدايدا.
(6) ءۇي مايلاۋ اقىسىن تولەۋگە.
(7) جۇمىسشى–قىزمەتشىلەر قايتىس بولدى دەپ جاريالاعاندا.
(8) ءۇي ساتىپ العانداعى بانكەدەن العان ءوسىمدى قارىزىن قايتاراتىن بولسا.
(9) جۇمىسشى–قىزمەتشىلەر سالماقتى ناۋقاسقا (قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ تاراۋلارى بەلگىلەگەن سالماقتى ناۋقاستاردى كورسەتەدى) شالدىعىپ، ەمحاناعا جاتسا نەمەسە ءبىر رەتكى داۋالانۋ اقىسى 100 مىڭ يۋاننان اسىپ كەتىپ، وتباسىنا اۋىر قيىنشىلىق اكەلگەن بولسا.
(10) جۇمىسشى–قىزمەتشىلەر قىزمەتتەن باس تارتقان، جۇمىستان بوساعان، قىزمەتتەن شەگىنگەن، قىزمەتتەن ايدالعان نەمەسە قىزمەت ورنى كۇيرەگەن سياقتى سەبەپپەن قىزمەت ورنىمەن ەڭبەك قاتىناسىن ۇزگەن بولسا ءارى ءوزىنىڭ ەسەبىندەگى تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورى تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن باسقارۋ ورتالىعى جاعىنان ءۇش جىلدان ارتىق پەشەتتەلگەن نەمەسە ايەل جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ جاسى 40 تان، ەر جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ جاسى 45 تەن اسقان، قازىرگە دەيىن جۇمىسقا ورنالاسپاعان سياقتى جاعدايدا ىستەتىلەدى.
_ تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىنىڭ قاينارى، قالاي جينالاتىندىعى، مۇنداعى ولشەم تۋرالى ايتا كەتسەڭىز.
_ تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىنىڭ كەلۋ قاينارىنا كەلسەك، ۇكىمەت ورگاندارى، مەملەكەت يەلىگىندەگى كاسىپورىندار، قالا–قالاشىق كوللەكتيۆ يەلىگىندەگى كاسىپورىندار، شەتەل قارجى قوسقان كاسىپورىندار، قالا–قالاشىق جەكە مەنشىكتەگى كاسىپورىندار، ءىسورىندار، حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىندار تاپسىرعان قور مەن سول ورىنداعى جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ تاپسىرعان قورىنان قۇرالادى. ناقتاپ ايتقاندا، قىزمەت ورىندارىنىڭ جۇمىسشى–قىزمەتشىلەر ءۇشىن تاپسىرعان تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىنىڭ كەلۋ قاينارى ءۇش ءتۇرلى جولمەن شەشىلەدى: ءبىرىنشى، ورگاندار مەجە ەسەبىنەن شىعىم ەتەدى. ەكىنشى،ءىسورىندارى–قازىنا تاراۋلارى كىرىم–شىعىمدى تۇراقتاستىرعاننان كەيىن مەجە ەسەبىنەن نەمەسە قاراجات ەسەبىنەن شىعارادى. ءۇشىنشى، كاسىپورىندار وزىندىك قۇن ەسەبىنەن شىعىم ەتەدى. تاپسىرۋ ولشەمىنە كەلسەك: تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن باسقارۋ ەرەجەسىنىڭ بەلگىلەمەسىنە ساي جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ قىزمەت ورىندارىنىڭ تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىنىڭ سالىستىرماسى جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ وتكەن جىلعى ورتاشا ايلىق كىرىسىنىڭ %5 ىنەن تومەن بولماۋى، جوعارى بولعاندا %12 تەن اسپاۋى كەرەك دەپ بەلگىلەنگەن.
_ ادەتتە ءۇي ساتىپ الماقشى بولعان كەيبىر تۇرعىندارىمىزدىڭ قارىز الۋ ۋاقىتى ۇزارىپ كەتۋ، ءتىپتى، بەلگىلى جاعدايلار سەبەبىنەن قارىز الۋ رەسمياتىن بىتىرە الماۋ ماسەلەسىن كوپ ەستىپ ءجۇرمىز. مۇنىڭ سەبەپتەرىن قاي جاقتاردان قاراستىرعان ءجون؟ وسىعان سايكەس، تۇرعىندار وزدەرىنىڭ ۇقىق–مۇددەسىن قالاي قورعاعانى ءجون دەپ بىلەسىز؟
_ قارىز الۋ ۋاقىتى نەمەسە قارىز الۋ رەسمياتىن بىتىرە الماۋ ماسەلەسىنە كەلسەك، قارىز الۋ ۋاقىتىنىڭ سوزىلىپ كەتۋ سەبەبىن تومەندەگىدەي جاقتاردان ىزدەسەك بولادى.
(1) قارىز الۋشىنىڭ قاجەتتى ماتەريالدارىن ۋاعىندا تولىق قامداپ بەرە الماۋىنان.
(2) كەپىلگە قويۋ رەسمياتىن ءوز ۋاعىندا تولىق بىتىرە الماۋىنان.
(3) توقتامعا قول قويۋ ۇقتىرىلسا دا ءتۇرلى سەبەپتەن ەرلى–زايىپتىلاردىڭ ۋاعىندا كەلىپ قول قويماۋىنان.
(4) بۇرىن ەكى مەكەمەدە ىستەپ، ەكى ەسەپ ءنومىرى ءوز ۋاعىندا بىرىكتىرىلمەۋىنەن.
(5) ورتالىعىمىزداعى ءىشىنارا جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ ءوز قىزمەتىنە سەلقوس قاراپ، ماتەريالدى سەبەپسىز باسىپ قويىپ بىتىرمەۋى سياقتى سەبەپتەرمەن بايلانىستى. ەگەر جۇمىسشى–قىزمەتشىلەرىمىز ماتەريالداردى تولىق تاپسىرىپ الىپ، 15 كۇن ىشىندە قارىز بەرۋ رەسمياتىن بىتىرمەسە، ورتالىعىمىزدىڭ 8196013، 8196020 تەلەفونىنا حابارلاسىپ شاعىم ايتۋىنا بولادى.
_ وندا وسى ايتىپ وتىرعان تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قور قارىزىنىڭ ەڭ جوعارعى نورماسى مەن ۋاقىت شەكتەمەسى جونىندە قانداي بەلگىلەمەلەر بار؟
_ تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قور قارىزىنىڭ ەڭ جوعارعى قارىز الۋ نورماسى 450 مىڭ يۋان بولادى. ىلە وبلىسىنا توتە قاراستى اۋدان، قالالاردان ءۇي ساتىپ العاندار ساتىپ العان ءۇيىنىڭ جالپى قۇنىنىڭ %70 ى بويىنشا قارىز سوما الۋىنا بولادى. وبلىستان سىرت جەرلەردەن (شينجياڭداعى قالالاردان) ءۇي ساتىپ العاندارعا قارىز بەرۋ سوماسى 450 مىڭ يۋاننان اسپاۋى كەرەك. قارىز بەرۋ جىل شەگىنە كەلسەك، ەڭ ۇزاق بولعاندا 30 جىلدان اسپايدى. قارىز الۋ جىل شەگى جاسقا، سەميالىق كىرىسكە، قارىز قايتارۋ قۋاتىنا قاراي بەلگىلەنەدى. پەنسياعا جاقىنداعان جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ قارىز قايتارۋ جىل شەگى زاڭدا بەلگىلەنگەن پەنسياعا شىعۋ جاسىنان 5 جىل ۇزارتىلىپ، العان قارىزىن قايتارىپ بولۋ ولشەم ەتىلەدى. اتاپ ايتقاندا، 50 جاسقا كەلگەن ەر جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ قارىز قايتارۋ جىل شەگى 15 جىل بولادى.
_ تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىنان قارىز الۋدى ءوتىنىش ەتكەندە قانداي شارتتاردى ازىرلەۋ كەرەك؟
_ (1) قارىز الۋشى مەن ىستەگەن قىزمەت ورنىنىڭ تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن تاپسىرعان ۋاقىتى 6 ايدان جوعارى بولۋى ءارى اي سايىن تولىق، جالعاستى تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن تاپسىرعان بولۋى كەرەك.
(2) قالا–اۋدانداردا تۇراقتى قالا ناپوسى نەمەسە ازاماتتىق كۋالىگى بولۋ كەرەك.
(3) تۇرعىنء ۇي ساتىپ العان، جاڭادان ءۇي سالعان، ءۇيىن جاڭالاعان نەمەسە رەموتتاعان ىسپات–كۋالىكتەرى بولۋى كەرەك.
(4) تۇراقتى ەكونوميكالىق كىرىسى جانە قارىزدى ۋاعىندا قايتارۋ قۋاتى بولۋ كەرەك.
(5) جەكە ادامنىڭ سەنىمدىلىك دوكلادىندا قاساقانا قارىز قايتارماۋ احۋالى بولماعان بولۋ.
_ تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىنىڭ جەكە مەنشىكتى ۇقىعى نە ءۇشىن شەكتەمەگە ۇشىرايدى؟
_ جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ الەۋمەتتىك قورىن يەلەنۋ، ىستەتۋ، پايدا كورۋ جانە ءبىر جاقتى ەتۋ سياقتى ءتورت رولىنىڭ تولىق جۇرگىزىلۋى بەلگىلى دارەجەدە شەكتەمەگە ۇشىرايدى. ناقتىلاپ ايتقاندا، تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن جۇمىسشى–قىزمەتشىلەر شىعارىپ الۋدان بۇرىن ءوز يەلىگىندە بولمايدى. قايتا قىزمەت ورنى تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن باسقارۋ ورتالىعىنا تاپسىرعاننان كەيىن مىندەتتەلگەن بانكەنىڭ ارناۋلى ەسەبىندە ءبىر تۇتاس باسقارىلادى. تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورى، تۇرعىن ءۇي جاقتاعى شىعىمعا ارناۋلى تۇردە ىستەتىلەدى. باسقاداي جوتكەپ ىستەتۋگە بولمايدى. تەك بەلگىلەمەگە ساي كەلگەندە عانا شىعارىپ الۋعا بولادى. تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىنىڭ قۇنىنا كەپىلدىك ەتۋ ءتاسىلى مەن پايدا مولشەرىن جەكەلەردىڭ ءوز ەركى بويىنشا بەلگىلەۋىنە بولمايدى. قايتا مەملەكەتتىڭ ساياسات، بەلگىلەمەسى بويىنشا ءبىر تۇتاس قۇنىنا كەپىلدىك ەتىلەدى. تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورى–جەكەلەردىڭ ارناۋلى تۇردەگى ءۇي قارجىسى بولعاندىقتان ونى وتكەرمەلەپ ىستەتۋگە، يەلىك ەتۋشىنىڭ تۇرعىن ءۇي شىعىمىنان باسقاعا ىستەتىپ ءبىر جاقتى ەتۋىنە بولمايدى.
_ تاعى بىلمەكشى بولعانىمىز، ەگەر جۇمىسشى–قىزمەتشىلەر قايتىس بولسا تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن كىم شىعارىپ السا بولادى؟
_ جۇمىسشى–قىزمەتشىلەر قايتىس بولسا، مۇراگەرلەرى (قايتىس بولعان ادامنىڭ جۇبايى، بالا–شاعالارى. بۇلار بولماعاندا قايتىس بولعان ادامنىڭ اتا–اناسى) مەن مۇراگەر بولادى دەپ وسيەتتەگەن ادامنىڭ شىعارىپ الۋىنا بولادى.
_ ەگەر تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قور قارىزىنىڭ ءوسىم مولشەرى رەتتەلسە، رەتتەۋدەن بۇرىنعى نەمەسە كەيىنگى تاراتىلعان قارىزدىڭ ءوسىم مولشەرى قالاي ەسەپتەلەدى؟
_ ءوسىم تەڭشەۋدەن بۇرىن بەرىلگەن تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قور قارىزىنىڭ قارىز العان ۋاقىتى ءبىر جىلدان جوعارى بولسا، ءوسىم تەڭشەلگەن كۇننەن باستاپ، سول جىلعى جەلتوقساننىڭ 31–كۇنىنە دەيىن بۇرىنعى ءوسىم بويىنشا ءوسىم ەسەپتەلىنەدى. كەلەر جىلى قاڭتاردىڭ 1–كۇنىنەن باستاپ، تەڭشەلگەن ءوسىم بويىنشا ءوسىم ەسەپتەلىنەدى. ءوسىم تەڭشەلگەننەن كەيىن تاراتىلعان تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قور قارىزىنىڭ ءوسىمى تەڭشەلگەن ءوسىم بويىنشا اتقارىلادى.
_ تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىنان پايدالانۋدا «ەرەجەگە» قايشى كەلەتىن جايتتەر دە ۇنەمى تۋىلىپ وتىرعان شىعار؟
_ ءتيىمدى ساياساتتاردىڭ مولايۋى، ۇگىت تەبىنىنىڭ ارتتىرىلۋىمەن جەر–جەردە تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىنا بولعان تانىم تەرەڭدەپ، بۇدان ۇتىمدى پايدالانىپ، يگىلىگىن كورۋشىلەردىڭ قاتارى بارعان سايىن مولايۋدا. دەسە دە، ازاماتتاردىڭ زاڭدىق تانىم تۇسىنىگىنىڭ تايازدىعى، سەلقوس مامىلەدە بولۋىمەن «قارا تىزىمدىككە» ەنىپ، قوردان قارىز اقشا الا الماۋى؛ جالعان كۋالىكتەر كورسەتىپ، كوز بوياۋشىلىقپەن قارىز اقشا الۋعا ۇرىنۋ جايتتەرى دە ورىن تەۋىپ وتىر. بۇل از ساندى يەلەگەنىمەن، قوعامعا، تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن باسقارۋ ورىندارىنا تيگىزىپ جاتقان زاردابى دا از ەمەس. ايتالىق، قارىز ۋاعىندا قايتارىلماعاندىقتان، بانكەدە ولاردىڭ قارىز قايتارۋعا قيعاشتىق جاساۋ ەستەلىگى الىنادى. بۇدان بۇرىن بىزدەن العان قارىزدى قايتارماۋ ەستەلىگى ۇدايى التى رەت، جيىنى 12 رەت، سونىمەن قوسا باسقا بانكەلەردەن العان قارىزىن قايتارماۋ ەستەلىگى ۇدايى 12 رەت، جيىنى 24 رەت بولسا قارىز بەرىلمەيتىن. ال قازىر باسقارۋدى ءتىپتى دە قاتاڭداستىرىپ، بىزدەن العان قارىزدى قايتارماۋ ەستەلىگى ۇدايى ءۇش رەت، جيىنى التى رەت، سونىمەن قوسا باسقا بانكەلەردەن العان قارىزىن قايتارماۋ ەستەلىگى ۇدايى 6 رەت، جيىنى 12 رەت بولسا قارىز بەرىلمەيتىن بولدى. قارىز قايتارماۋ ەستەلىگىن دەرەۋ ءوشىرۋ مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى بارلىق بانكە تورلاسقان، مۇنى بىتىرۋگە بولمايدى. كەيبىر ارالىقتاعى جەكەلەر نەمەسە سەرىكتىكتەر بۇل شارۋانى بىتىرەمىن دەپ، تالايلاعان ادامداردى الدام قالتاسىنا تۇسىرگەن جاعدايلار دا جوق ەمەس، مۇندايلاردان ساق بولعانىمىز ءجون. ال جالعان كۋالىك كورسەتۋ ارقىلى ءوزىنىڭ قورىن الىپ شىعۋ جاعدايى دا اۋىر. مۇندا جاڭادان قورا–جاي جاسادىم دەپ، باسقالاردىڭ سالعان ۇيلەرىن كورسەتەتىن جاعدايلار دا بەلەڭ بەرۋدە. ءاسىلى ءۇي سالعانداردىڭ بەلگىلەمە بويىنشا جەر كىنەشكاسى بولۋى، اۋداندىق قۇرىلىس مەكەمەسى جاعىنان بەرىلگەن ءۇي سالۋ قۇرىلىس كۋالىگى بولۋى كەرەك. ءۇيدىڭ تاعانى قالانىپ، قابىرعاسى ءبىراز جەرگە دەيىن قالانعان سوڭ قاتىستى تاراۋلادىڭ كۋالىك بەرۋىمەن تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن باسقارۋ تاراۋلارىنان ءوزىنىڭ تۇرعىن ءۇي قورىنان قارىز اقشا الۋدى تالاپ ەتسە بولادى. جٶعارىداعىداي جالعان ىسپات ارقىلى قارىز اقشا الۋعا ۇرىنعاندارعا قاتاڭ سوققى بەرۋدى باستاپ كەتكەنىمىزگە دە ءبىر تالاي ۋاقىت بولدى.
_ تۇرعىن ءۇي باسقارۋ ورنىنىڭ دا وزىنە ساي كەمەلدى زاڭ–ساياساتى بار. ەگەر وسىعان قايشىىلىق جاساۋشىلار بولسا، قانداي قاتاڭ ءبىر جاقتى ەتەتىن شارالارىڭىز بار؟
_ ەگەر قارىز الۋشى قارىزدى ۋاقىتىندا تولىق قايتارماسا «قارىز الۋ توقتامىنا» قايشىلىق جاساۋ ارەكەتى ەسەپتەلىنىپ، قارىز بەرۋشى جاقتىڭ قارىزدى قۋزاۋ ۇقتىرۋىن تاپسىرىپ الادى. قارىز بەرۋشى جاق ادەتتە تەلەفون ارقىلى ۇقتىرادى نەمەسە جازباشا تۇردەگى «قارىز قايتارۋ ۇقتىرۋىن» تۇسىرەدى. ەگەر قارىز الۋشى ءۇش ايدان ارتىق قارىز قايتارۋ بورىشىن وتەمەسە، قارىز بەرۋشى جاقتىڭ زاڭدى ۇقىق–مۇدەسىنە اۋىر دارەجەدە زيان جەتكىزگەن ەسەپتەلىنىپ، قارىز بەرۋشى جاقتىڭ قارىزدى مەرزىمنەن بۇرىن تولىق قايتارۋدى تالاپ ەتۋ ۇقىعى بولادى ءارى «توقتامدى كۇشىنەن قالدىرۋ» ۇقتىرۋىن قارىز الۋشىعا جەتكىزەدى. ەگەر قارىز الۋشى «توقتامدى كۇشىنەن قالدىرۋ» ۇقتىرۋىندا بەلگىلەنگەن قارىزداعى قايتارۋ ۋاقىتى بويىنشا قارىزدى قايتارۋ بورىشىن وتەمەسە، قارىز بەرۋشى جاق قارىز الۋشى ۇستىنەن ارىز بەرىپ، كەپىلگە قويعان ءۇيىن ءبىر جاقتى ەتەدى. ءبىر جاقتى ەتىلگەندەگى سوماسى–قارىز ءوسىمى، ايىپ اقشا ءوسىمى جانە قارىز سوماسى ءۇشىن ىستەتىلەدى. سونىمەن بىرگە ادۆوكات قاراجاتى، ارىز–شاعىم قاراجاتى، اتقارۋ قاراجاتى سياقتى قاتىستى قاراجاتتاردى دا سول ادام ءوز ۇستىنە الادى.
_ تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قور قارىزىن مەرزىمنەن بۇرىن قايتارۋعا بولا ما؟
_ بولادى. مەرزىمنەن بۇرىن قارىز قايتارۋ _ مەرزىمنەن بۇرىن بارلىق قارىزىن قايتارۋ مەن مەرزىمنەن بۇرىن ءبىر ءبولىمىن قايتارۋ سىندى ەكى ءتۇرلى بولادى. ناقتاپ ايتقاندا، قارىز الۋشى سول ايدا قايتاراتىن قارىز سوماسى مەن ءوسىمىن قايتارىپ بولعاننان كەيىن ۋاقىتى وتكەن قارىزى بولماعان شارت استىندا بارلىق قارىزىن نەمەسە ءبىر ءبولىم قارىزىن قايتارۋعا بولادى. مەرزىمنەن بۇرىن قايتارعان بارلىق قارىزى نەمەسە ءبىر ءبولىم قارىزى ءۇشىن ءوسىم ەسەپتەلمەيدى. ەگەر قارىز الۋشى مەرزىمنەن بۇرىن قارىزدىڭ ءبىر ءبولىمىن قايتارماقشى بولسا قايتاراتىن سوماسى 5 مىڭ يۋاننان كەم بولماۋى كەرەك. قارىزدىڭ قالعان سوماسى قارىز العان جىل شەكتەمەسى وزگەرمەگەن شارت استىندا، ءار ايدا قايتاراتىن سوماسى قايتادان ەسەپتەلەدى.
_ تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىنان قارىز العاندا نەلەردى كەپىلگە قويادى؟
_ (1) قورا–جايىن كەپىلگە قويۋ كەرەك.
(2) قۇندى قاعازدار مەن زايومداردى كەپىلگە قويۋ كەرەك.
(3)ءوز اتىنداعى تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قور قالدىعىن كەپىلگە قويۋ كەرەك.
_ تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قور قارىزىنىڭ جۇمىسشى–قىزمەتشىلەرگە قانداي پايداسى بار؟
_ تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قور قارىزىنىڭ جۇمىسشى–قىزمەتشىلەرگە پايداسى تومەندەگىدەي ءۇش جاقتا كورنەكتىلەنەدى:
(1)تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن تاپسىرعان جۇمىسشى–قىزمەتشىلەر تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن توپتاۋ ارقىلى تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋداعى قارجى جەتىسپەۋ قاجەتتىلىگىن شەشەدى.
(2) تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قور قارىزىنىڭ ءوسىمى ءبىرشاما تومەن بولعاندىقتان، جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ قارىز قايتارۋ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتىپ، جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ ءۇي ساتىپ الۋداعى ءۇي سوماسىن تولەۋ قۋاتىن جوعارىلاتادى.
(3) تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن تاپسىرعان جۇمىسشى–قىزمەتشىلەر تومەن ءوسىمدى امانات قويۋ، تومەن ءوسىمدى قارىز الۋ پرينسيبى بويىنشا تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىنىڭ قارىزى ارقىلى جۇمىسشى–قىزمەتشىلەردىڭ ءۇي ساتىپ الۋ ارمانىن ىسكە اسىرىپ، تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قور قارىزىنىڭ ءوزارا سەلبەسىپ كومەكتەسەتىن سيپاتىن ايگىلەيدى.
_ جۇمىسشى–قىزمەتكەرلەر ءۇي ساتىپ الۋ، ءۇي سالۋ، ءۇي جاڭالاۋ، ءۇي رەمونتتاعاندا، تۇرعىن ءۇي الەۋمەتتىك قورىن شىعارىپ الۋدى ءوتىنىش ەتكەندە، ءسوزسىز، تومەندەگى ىسپاتتامالاردى ازىرلەۋى كەرەك.
_ (1) تاۋار ءۇيدى ساتىپ العاندا، ءۇي مۇلىك ۇقىعىن باسقارۋ تاراۋلارى تىزىمدەگەن تاۋار ءۇيدى ساتىپ الۋ توقتامىن، الدىن الا تولەگەن اقشا تالونىن ازىرلەۋى كەرەك.
(2) ءۇي رەفورماسىنا قاتىناسىپ ءۇي ساتىپ العاندا ءۇي رەفورماسىنا قاتىناسۋ، بەكىتۋ كەستەسىن، الدىن الا تاپسىرعان اقشا تالونىن ازىرلەۋى كەرەك.
(3) ەكىنشى قولدان ءۇي ساتىپ العاندار ساتىپ العان ءۇيىنىڭ مەنشىك كەلىسىمىن جانە باجى تالونىن ازىرلەۋى كەرەك (ءۇي مۇلىك ۇقىعى كۋالىگىن الۋ ۋاقىتى ءبىر جىل ىشىندە بولعاندار).
(4) وزدەرى ءۇي سالعاندار مەملەكەت جەر بايلىعى مەكەمەسى جانە جوسپارلاۋ تاراۋلارىنىڭ مەملەكەت يەلىگىندەگى جەردەن پايدالانۋ ۇقىق كۋالىگىن جانە قۇرىلىس تاراۋلارىنىڭ قۇرىلىس سالۋ رۇقسات كۋالىگىن ازىرلەۋى كەرەك.
(5) ءوزى وتىرعان ءۇيىن جاڭالاعاندار، مەملەكەت يەلىگىندەگى ۇقىق كۋالىگىن، ءۇي سالۋ مەجە ەسەبىن، قۇرىلىس تاراۋلارىنىڭ ءۇي سالۋ رۇقسات كۋالىگىن ازىرلەۋى كەرەك. ال ءوزى وتىرعان ءۇيىن رەمونتتاعاندا مەملەكەت يەلىگىندەگى جەردەن پايدالانۋ ۇقىق كولەمىن، ءۇي مۇلىك ۇقىعى كۋالىگىن، ءۇي سالۋ مەجە ەسەبىن، ءۇي دارەجەسىن ساراپتاۋ دوكلادىن ازىرلەۋى كەرەك.
(6) قارجى توپتاپ ءۇي سالعان ورىنداردان ءۇي ساتىپ العاندا دامۋ–رەفورما كوميتەتىنىڭ تەكسەرىپ–بەكىتۋ قۇجاتىن، ءۇي سالۋ مەجە كەلىسىمىن، اقشا تاپسىرۋ تالونىن ازىرلەۋى كەرەك. سۇحپاتتاسقان جارقىن نۇرابىلدا ۇلى
كەلۋ قاينارى: «ىلە گاەزتى» - ىلە اقپارات تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
