ءۇش تۇرعىدان جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ وسى زامانعى كۇشىن سەزىنۋ

جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ تاريحى ۇزاق، قاينارى ۇشان - تەڭىز، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ جۇڭحۋا وركەنيەتىنە وسى زامانعى كۇش - قۋات ۇستەدى.

جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىنە تەرەڭ تامىر تارتىپ، ادامزاتتىڭ بارلىق تاڭداۋلى وركەنيەت جەتىستىكتەرىنەن ۇلگى العان جانە ونى قابىلداعان جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ ادامزات وركەنيەتىنىڭ العا باسۋداعى دامۋ بەتالىسىنا ۋاكىلدىك ەتىپ، باتىستىڭ وسىزاماندانۋ ۇلگىسىنە ۇقسامايتىن جاڭا كارتينانى ايگىلەپ، ادامزات وركەنيەتىنىڭ جاڭا فورماسىن جاراتتى.

شي جينپيڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىنىڭ مادەنيەت تاراۋى رەتىندە، شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسى − جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ مادەنيەت قۇرىلىسىنا باسشىلىق ەتۋدەگى امالياتتىق تاجىريبەلەرىنىڭ نازاريالىق قورىتىندىسى، ”ەكىنى ۇشتاستىرۋعا“ تاباندى بولۋدىڭ، ماركسيزمدىك مادەنيەت نازارياسىندا جاڭالىق اشۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ كەلەلى جەتىستىگى، جاسامپاز نازاريا امالياتقا اينالدىرىلعان، نازاريا امالياتپەن ۇشتاستىرىلعان عىلمي جۇيە.

تاياۋدا باسپادان شىعىپ تاراتىلعان «شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسىن ۇيرەنۋ باعدارلاماسىندا» شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسىنىڭ وزەكتى ءمانى، رۋحاني ءمانى، باي مازمۇنى، امالياتتىق تالابى جۇيەلى بايىمدالىپ، شي جينپيڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىنىڭ مادەنيەت سالاسىنداعى ءتول جاسامپازدىق ۇلەسى جان - جاقتى بەينەلەنىپ، ءبىزدىڭ شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسىن ىشكەرىلەي ۇيرەنىپ، ۇعىنىپ، جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ وسى زامانعى كۇشىن سەزىنۋىمىزگە مۇمكىندىك جاسالدى، مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ، ۇلتتىڭ گۇلدەنۋىنىڭ مادەنيەت نەگىزىن بەكەمدەۋىمىزدى ماڭىزدى ۇيرەنۋ وقۋلىعىمەن قامدادى.

(1)

توقتاۋسىز ءومىر ءسۇرۋ بارىسىندا سەنىم قۋاتىن سەزىندى.

نەشە مىڭ جىلدى باستان كەشىرسە دە، تولاسسىز تاۋقىمەتكە ۇشىراسا دا، جۇڭحۋا وركەنيەتى ادامزات وركەنيەتىنىڭ وسى كەرەمەتىن قالاي سومدادى؟

ءبىزدىڭ ەلىمىز عانا بۇرىن دا، قازىر دە تۇراقتىلىعىن ساقتاي الدى.

كۇڭزىنىڭ بايىرعى جۇرتىندا ۇزاق تاريحقا يە ءدانىشپانداردىڭ اقىل - پاراساتىن سەزىنىپ، ۇلى قورعان ەتەگىنەن تالىقپاي تالپىناتىن رۋحاني ازىق قابىلداپ، لياڭجوۋ بايىرعى قالاسىنان 5 مىڭ جىلدان استام ۋاقىتتان بەرگى وركەنيەتتىڭ قاينار كوزىن ىزدەسەك... ءبىز ”ءبىر ميلليارد 400 ميلليون جۇڭگو حالقىنىڭ ۇيىسۋ قۋاتىنىڭ وسىنشاما كۇشتى بولۋىنىڭ سەبەبى، بىزدە ۇشان - تەڭىز، تەرەڭ جۇڭحۋا مادەنيەتى، جۇڭحۋا رۋحى بولعاندىعىنان“ ەكەنىن تەرەڭ سەزىنەمىز.

جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ ماڭىزدى تانىسقىسى رەتىندە، فارفور ماڭىزدى باقىلاۋ تەرەزەسى سانالادى.

جياڭشي جيڭدى قالاشىعى. جالىنداعان قۇمدان الاۋى مىڭ جىلعا جالعاستى، بايىرعى قۇمدان اۋزىندا حيكىمەت جالعاستى جازىلۋدا؛ بەيزاتتىق مادەني مۇرا شەبەرلەرى جينالىپ، ءوز جۇمىستارىن تاباندىلىقپەن ىستەپ، فارفور جاساۋ ونەرىن يكەمدى جالعاستىردى؛ تاريحي كوشەلەردە ءوز قالپىندا جاڭارتىلىپ، مىڭ جىلدىق فارفور كاسىبىنىڭ اۋەلگى قاعيداسىن ساقتادى؛ كوپ نەگىزدى كاسىپ فورماسى فارفورمەن گۇلدەندى، ءداستۇرلى كاسىپ سالاسى عاجايىپ ”قۇمدانعا“ اينالدى... ”مىڭ جىلدىق فارفور قالاسى“ جاڭا داۋىردەگى فارفور مادەنيەتىنىڭ جاڭا تاراۋىن جازدى.

ىرگەلى جۇڭحۋانىڭ تاريحى قانشاما ۇزاق، وركەنيەتى قانشاما تەرەڭ، بۇل − ءبىزدىڭ سەنىم نەگىزىمىز، كۇش قاينارىمىز.

جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى تاريح كورمەسى، جۇڭگو مەملەكەتتىك باسپا ءۇيى سياقتىلار ىركەس - تىركەس سالىنىپ، ”ارحەولوگيا ورلەۋى“، ”بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى ورلەۋى“، ”بايىرعى شىعارمالار ورلەۋى“ جانە ”قىزىل ساياحات“ سياقتىلار سالتقا اينالىپ، بۇقارا ءان شىرقاپ، اۋىل - قىستاقتا ”قىستاق ساۋىق كەشى“ سياقتى مادەنيەت قيمىلدارى ايشىقتالا ءتۇستى... جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتى، توڭكەرىستىك مادەنيەتى، سوتسياليستىك وزىق مادەنيەتى توعىسىپ، جۇڭحۋانىڭ بايتاق دالاسىندا ”مادەنيەت اسپەتتەلگەن“ ايبىندى بەينە جارىققا شىقتى.

تاريحتىڭ تەرەڭ قويناۋىنان قادام باستاپ، ۇلتتىڭ گۇلدەنۋىنە قاراي العا باستى. جاڭا داۋىردەگى جۇڭگودا وتان ايبىندى دا كوركەم، حالىقتىڭ جىگەرى تاسقىنداعان، بولاشاق ۇلى، ءبىزدىڭ سەنىمىمىز كامىل، كۇش - قۋاتىمىز مىعىم.

باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ” اتا - بابالارىمىزدان جالعاسقان تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتتى ۇزدىكسىز قولىمىزدان شىعارماي، داۋىرمەن بىرگە ىلگەرىلەپ، ساۋلەلەندىرە بەرۋىمىز كەرەك“.

”وركەنيەت ۇزىلمەيدى“ دەيتىن ورتاق سەنىم، ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسقان مادەنيەت سانالىلىعى − جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن جالعاسىپ كەلە جاتۋىنىڭ ماڭىزدى قۇپيا سيفرى.

جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ وسى زامانعى كۇشى ءبىزدىڭ سەنىم قۋاتىمىزدىڭ بۇرىن بولىپ كورىلمەگەن دارەجەدە كۇشەيۋى بولىپ بەينەلەنەدى، بۇكىل ۇلتتىڭ رۋحاني قاسيەتى مەن مادەنيەت قاسيەتىن سومداپ، مەملەكەتتىڭ دامۋ، العا باسۋ تاعدىرىن ءوز قولىمىزدا بەرىك ۇستاۋىمىز كەرەك.

(2)

جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ بايىرعى ەلدىك جاعداياتىنداعى جاڭا تاعدىرىنان جاڭالىق جاراتۋ قۋاتىن سەزىندى.

كونەنى كۇشىنەن قالدىرىپ، جاڭانى ورناتۋ، داۋىرمەن بىرگە العا باسۋ − جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ ماڭگىلىك رۋحاني قاسيەتى.

فارفور مادەنيەتى دۇنحۋاڭ مادەنيەتىندە جاڭالىق جاراتۋمەن توعىسىپ، تاماشا قابىسىپ، ”ورعىعان ءۇش قويان“ تارەلكەدە بەينەلەنىپ، ”كوككە سامعاۋ“ شىنى قابىرعاسىنا ناقىشتالدى.

ءبىر جاعىنان، ەكونوميكا گۇلدەنسە، ەندى ءبىر جاعىنان، گۋمانيتارلىق ىستەر گۇلدەندى. بايىرعى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى مەن اعىمدىق اسەمدىك بۇيىمدارى ءبىر ورتادا كوز تارتادى، شەرتەردىڭ داۋىسى گيتارا داۋىسىمەن الىستان ۇندەسەدى، سۋجوۋ ونەركاسىپ باقشا رايونى ”جۇڭگونىڭ رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋىنداعى ماڭىزدى تەرەزەگە“ اينالدى. سۋجوۋدا ادامدار تاريحي مادەنيەتتىڭ جالعاسۋىن كورۋمەن بىرگە، جوعارى عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق جاراتۋ مەن جوعارى ساپالى دامۋدىڭ اۋقىمىن دا سەزىنە الادى.

جاڭا داۋىردەگى ”گۋمانيتارلىق ەكونوميكا“ حيكاياسى بايىرعى ءارى جاڭا اعىم سانالىپ، جاڭا داۋىردەگى مادەنيەت گۇلدەنىپ - كوركەيدى.

جۇڭحۋا وركەنيەتى كۇن سايىن جارقىراپ، تىنىش سۋ تەرەڭ اعىسپەن قۇلاشىن كەڭ جايدى.

ساحنانى ”قوناقجايعا“ كوشىرىپ، وسى زامانعى تەحنيكا ارقىلى كورۋ، ەستۋ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتىپ، ”بايشەشەك“ جاستاردىڭ تەاتردى ۇناتۋىنا تۇرتكى بولدى؛ «ەرتەگىلەر الەمىندەگى ۋكۇڭ» جۇڭگونىڭ بايىرعى قۇرىلىستارىن تانىمالدىققا يە ەتىپ، مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرىپ، جاڭا لەپ تانىتتى...

جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ مادەنيەتتىك نەگىزگى تۇلعالىق سيپاتىن اسقاقتاتىپ، جاڭا وي جەلىسىن، جاڭا ءسوزدى، جاڭا مەحانيزىمدى، جاڭا فورمانى جارىققا شىعاردى، ”ەكىنى ۇشتاستىرۋ“ يدەيانى ازات ەتۋدى ىلگەرىلەتىپ، جاڭالىق اشۋ كەڭىستىگىن اشتى.

ادامزات وركەنيەتىنە دەگەن ەڭ ۇلكەن قۇرمەت ادامزات وركەنيەتىنىڭ جاڭا فورماتسياسىن جاراتۋ بولىپ تابىلادى.

”تابيعات پەن ادامنىڭ تۇتاستىعى“، ”تابيعاتقا بەيىمەلىپ تۇرمىس كەشىرۋ“ سىندى مادەنيەت قاينارىنا تامىر تارتقان ”تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق“ ۇستانىمى ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ جاپپاي جاسىل تيپكە بۇرىلىس جاساۋىنا جەتەكشىلىك ەتتى؛ ”حالىقتىڭ قالاۋىنان شىقسا، اكىمشىلىك گۇلدەنەدى“ دەيتىن باسقارۋ يدەياسىنان ۇلگى العان جالپى بارىستىق حالىق دەموكراتياسى حالىقتى ەڭ كەڭ، ەڭ شىنايى، ەڭ جارامدى دەموكراتيادان يگىلىكتەندىردى...

بايىرعى وركەنيەتتى جالعاستىرىپ، امالياتتا جاڭالىق اشۋدى ىلگەرىلەتتى، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ وركەنيەتتىڭ جاڭالانۋىنىڭ ماڭىزدى ناتيجەسى جانە كەلەلى تابىسى بولىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ بايىرعى ەلدىك جاعداياتىنداعى جاڭا تاعدىرىىنا اينالدى.

بۇل − ادامزات تاريحىنداعى توتەنشە زور ءارى وزگەشە امالياتتىق جاسامپازدىق جانە مادەنيەت جاسامپازدىعى. جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ وسى زامانعى كۇشى ءبىزدىڭ جاڭالىق اشۋ قۋاتىمىزدى ۇزدىكسىز ۇيىستىرىپ، الدىڭعى لەكتەگى اماليات، بەلگىسىز سالالاردا ىزدەنىس جاساۋ، جاڭالىق اشىپ، وسىزامانداندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋ جاڭا جولىن ۇزدىكسىز كەڭەيتتى.

(3)

دۇنيە ءجۇزى وركەنيەتىن قاتار قابىلداۋ بارىسىندا قامتىمدىلىقتى سەزىندى.

جۇڭحۋا وركەنيەتى − جۇڭگونىڭ ۇلان - بايتاق دالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن وركەنيەت، سونداي - اق باسقا وركەنيەتتەرمەن ۇزدىكسىز اۋىس - كۇيىس جاساۋ، ءوزارا ۇلگى الۋ ارقىلى قالىپتاسقان وركەنيەت. جاڭا داۋىردە جۇڭگو اناعۇرلىم اشىق بەينەمەن دۇنيە جۇزىمەن قاۋىشۋدا، اناعۇرلىم ومىرشەڭ كۇشكە يە وركەنيەت تابىستارى ارقىلى دۇنيە جۇزىنە ۇلەس قوسۋدا.

دۇنحۋاڭ − بايىرعى جىبەك جولىنىڭ ماڭىزدى وتكەلى، بايىرعى جىبەك جولى ءتۇرلى وركەنيەتتەردىڭ ۇزاق ۋاقىت اۋىس - كۇيىس جاساۋىمەن توعىسىپ، دۇنحۋاڭ مادەنيەتى مەن جىبەك جولى رۋحىن قالىپتاستىردى؛ چۋانجوۋ، ماركو پولو القاعان شىعىس كەمەجايى كەزىندە ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسىنىڭ جەبەۋىندە ”تەڭىزدەگى جىبەك جولى“ حيكاياسىنىڭ جاڭا داستانىن جازۋعا كۋا بولۋدا.

سوناۋ 16 - عاسىردىڭ سوڭعى جارىمىندا جىبەك پەن فارفور ىدىستار تولتىرا تيەلگەن ”جۇڭگو كەمەسى“ لاتىن امەريكاسىنا ساپار شەككەن. بۇگىنگى تاڭدا جۇڭگو مەن پەرۋ بىرگە قۇرعان پەرۋدىڭ چيانكاي پورتى ىسكە قوسىلىپ، ”چيانكايدان شاڭحايعا دەيىن“ دۇنيە ءجۇزىنىڭ نازارىن اۋدارىپ، ”جۇڭگو كەمەسىنىڭ“ 500 جىلدان ەندەي وتكەن جاڭعىرىعىنا اينالدى...

تاتۋلىقتى قىمبات ساناپ، تاتۋ - ءتاتتى قاتار ءومىر ءسۇردى. جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ اسقاق وبرازى − جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ اشىق بەينەسىنىڭ، كەڭ پەيىلدىگىنىڭ ارقاسى. جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ وسى زامانعى كۇشى ءبىزدىڭ قامتىمدىلىعىمىزدىڭ ۇزدىكسىز تەرەڭدەۋىنەن بەينەلەنەدى.

”الەمنىڭ ۇلى بىرلىگى“، ”كۇللى الەم ءبىر شاڭىراق“ مۇراتى ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋ سىندى جۇڭگو جوباسىن ازىرلەدى؛ ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋدىڭ دۇنيە جۇزىنە پايدا جەتكىزەتىن جەتىستىكتەرى ”ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارۋ، جاراسىمدى بىرگە ءومىر ءسۇرۋ“ ۇستانىمىن ايگىلەدى...

ءوز كوركەمدىگى مەن باسقالاردىڭ كوركەمدىگىن توعىستىرىپ، اۋىس - كۇيىس جاساپ، ءوزارا ۇلگى الدى. دۇنيە جۇزىلىك دامۋ باستاماسىن، دۇنيە جۇزىلىك حاۋىپسىزدىك باستاماسىن، دۇنيە جۇزىلىك وركەنيەت باستاماسىن العا قويىپ، دۇنيە ءجۇزى وركەنيەتىنىڭ الۋان تۇرلىلىگىنە قۇرمەت ەتۋدى، بۇكىل ادامزاتتىڭ ورتاق قۇنىن ساۋلەلەندىرۋدى بىرگە دارىپتەپ، باياندى، بەيبىت، جاپپاي حاۋىپسىز، بىرگە گۇلدەنگەن، اشىق، سيىسىمدى، تازا، كورىكتى دۇنيە ءجۇزىن قۇرۋدى باسا دارىپتەدى.

يدەيا شۇعىلاسى العا باسۋ جولىن نۇرلاندىردى.

جاڭا داۋىردەگى جاڭا مادەنيەت بورىشى بىزگە تىڭ دا اناعۇرلىم زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەدى، سونداي ـ اق بىزدەن، ءسوز جوق، تىڭ دا اناعۇرلىم زور ىسكەرلىك كورسەتۋدى تالاپ ەتۋدە.

جاڭا جورىقتا شي جينپيڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن جەتەكشى ەتۋگە تاباندى بولىپ، شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسىن ىشكەرىلەي ۇيرەنىپ، دايەكتىلەندىرىپ، مادەنيەتتىڭ دامۋ زاڭدىلىعىن يگەرۋ، مادەنيەتتە قۋاتتى ەل قۇرۋدى ىلگەرىلەتۋ قابىلەتى مەن دەڭگەيىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتىپ، بورىشتى ارقالاپ، قايراتتانا العا ۇمتىلساق، ءسوز جوق، داڭققا قايتا بولەنەمىز، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ جولى، ءسوز جوق، بارعان سايىن كەڭەيەدى.

كەلۋ قاينارى: حالىق  تورابى