اقيىق اقىن قۇلاگەر، جىرىنا حالقى مۇراگەر

(ايتىسكەر مۇرال تەمىرحان ۇلىنىڭ شىعارماشىلىق تالقى جيىنى)

گۇلميرا داۋلەتبەك قىزى 

2015.03.26 15:26   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

　　جىل باسى ناۋرىز ايىنىڭ قوڭىراۋلى سازىمەن بىرگە، ونەردىڭ بەسىگى سانالاتىن كەنىشتى مەكەن، ەرتىستىڭ قاينارى كوكتوعاي اۋدانىندا 17 ـ ناۋرىز ساعىنىشتى باس قوسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.

　　«قۇس كولىمەن، ەر ەلىمەن» دەگەن حالىق ماقالىن ونەگە ەتكەن كوكتوعاي حالقى بالاپانىنان باۋلىپ بيىككە ۇشىرعان تۇلەگى، مۇرالداي اقتانگەر اقىنىن ساعىنا ەسكە الدى. كوكتوعاي اۋداندىق پارتكوم مەن حالىق ۇكىمەتىنىڭ باستاۋىمەن ۇيىمداستىرىلعان «ايتىسكەر مۇرال تەمىرحان ۇلىنىڭ شىعارماشىلىق تالقى جيىنى جانە ‹ايتىستىڭ اقتانگەرى› اتتى كىتاپتىڭ تاراتىلۋ سالتىن» اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى دوكەن قۇماش ۇلى باسقاردى. جينالىسقا اۆتونوميالى رايوندىق ادەبيەت ـ كوركەمونەرشىلەر بىرلەستىگىنىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى، جازۋشى، اۋدارماشى ەركەش قۇرمانبەك قىزى، «شۇعىلا» جۋرنالى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى ماقسات نۇرعازين، «مۇرا» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى دالەلبەك قينايات ۇلى، اۋداندىق پارتكوم شۋجيىنىڭ ورىنباسارى، اۋدان اكىمى ەرجان كازىم ۇلى قاتارلى باسشىلار جانە اقىن، جازۋشى، زەرتتەرمەندەر، اقىننىڭ تۋىس ـ تۋعاندارى قاتىناستى.

　　ەڭ اۋەلى كوكتوعاي اۋدانىنىڭ اكىمى ەرجان كازىم ۇلى قارسى الۋ لەبىزىن ءبىلدىردى. ەكى ءماجىلىس تابىسپەن اياقتاعان، جىل باسى ناۋرىز ساتىندە، قازاق حالقىنىڭ وزىق مادەنيەتىنىڭ ءبىرى، ايتىستاي التىن ونەردىڭ اقتانگەرى مۇرال تەمىرحان ۇلىن ەسكە الۋ، ەڭبەكتەرىن باعامداۋدىڭ اسا يگىلىكتى ءىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

　　اۆتونوميالى رايوندىق ادەبيەت ـ كوركەمونەرشىلەر بىرلەستىگى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەركەش قۇرمانبەك قىزى، «مۇرا» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى دالەلبەك قينايات ۇلى، التاي ايماقتىق مادەنيەت دەنە تاربيە، اقپارات ـ باسپا ءسوز مەكەمەسىنىڭ باستىعى باقىتبەك ىقتيبار ۇلى، « التاي اياسى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولات قازەز ۇلى، قادىرمەندى ەل اعاسى داعىستان تاتاي ۇلى، اقىن تۋىستارىنىڭ ۋاكىلى، مەملەكەتتىك ۇلتتار ىنتماعىنىڭ ۇلگىسى ماتىنبەك ەلەش ۇلى مۇرال تەمىرحان ۇلىنا دەگەن ساعىنشتى كوڭىل ـ كۇيلەرىن، ادۋىنگەر اقىن جايىنداعى عىلمي باعالارىن كوپشىلىككە جەتكىزدى.

　　ۇلت مۇراسىنىڭ جوقشىسى، ەلىنىڭ اسىلىن جيىناپ ـ تەرىپ باعالاۋعا جارالعان، مۇرال اقىننىڭ كىتابىن شىعارۋعا ەسەلەپ تەر توككەن باياحمەت جۇماباي ۇلى، زەرتتەۋشى، اقىن ناعىز مۇقاممەد ۇلى، سىنشى، زەرتتەرمەن ساعيدوللا قابىش ۇلى مۇرال اقىننىڭ ارتتا قالعان كول ـ كوسىر ەڭبەكتەرىن عىلمي تۇرعىدان ساراپقا سالسا، جۇڭگو از ۇلت جازۋشىلار قوعامى، تۇڭعىش كەزەكتى «اقساي» قازاق ادەبيەتى «ارىس» سيلىعىنىڭ يەگەرى، حالىقارالىق جىر بايگەلەرىنىڭ جۇلدەگەرى ەرلان نۇردىحان ۇلى:

　　«شىيرشىق اتىپ كەرمەڭدە،

　　اسىعىپ قايدا اتتاندى ول؟

　　تابانى قىزا بەرگەندە،

　　ءسۇرىنىپ كەتتى اقتانگەر.

　　باتىراش پا، الدە باسقاما؟

　　كەزەگەن اجال مىلتىعىن.

　　سىڭگەندەي قارا تاسقا دا،

　　شىڭعىرعان ءۇنى جىلقىنىڭ.

　　شوق جايناپ، قىزىل وت ىشكەن،

　　اتتاندى اقىن، سەنەم بە؟

　　ويلانىپ قالدىم، وقىس مەن،

　　وقيات ءولىم دەگەنگە» ، - دەپ وتتى ولەڭىن ارناپ اقىن ارۋاعىن ءبىر اۋناتىپ تاستادى.

　　اياۋلى اقىننىڭ قىزى كۇلاش مۇرال قىزى:

　　«توقتاۋ بەرىپ پارلاعان كوز جاسىما،

　　العىسىمدى قويامىن ءسوز باسىنا.

　　دانا حالقىم مۇرالارىن ەسكەرمەسە،

　　كىم كەپىلدىك ەتەدى توزباسىنا.

　　الىپ تاۋ ٴتۇسىپ كەتكەن ەڭسەڭ نەدەن،

　　ەرتىس قوي كەيۋانا، كەمسەڭدەگەن.

　　ءبارى دە سەنى اكە ساعىنعانداي،

　　مەنىڭ دە تىلەگىم ٴجۇر كەلسەڭ دەگەن.

　　سيپاعان ماڭدايىمنان ەلىم مەنىڭ،

　　ەلىم باردا مەن جالعىز سەزىنبەدىم.

　　ارتىنا تىرەۋ بولىپ تۇردىڭ كەلىپ،

　　كوردىڭ دە ٴبىر اقىننىڭ كوز ىلگەنىن.

　　ءۇمىتىڭدى اقتايمىن قايران حالقىم،

　　كورەسىڭ سول اقىننىڭ تىرىلگەنىن»، ـ دەپ كوكىرەك تولى

　　ساعىنىشىمەن بىرگە حالقىنا جىرىمەن سالەم جولدادى.

　　ادۋىندى ايتىسكەر، مادەنيەت شەبىنىڭ مايتالمانى مۇرال تەمىرحان ۇلى 1973 - جىلى كوكتوعاي اۋدانى قارابۇلعىن اۋىلىندا مالشى شاڭىراعىندا دۇنيەگە كەلەدى. ورتالاۋ مەكتەپتى ۇزدىك ناتيجەمەن ءبىتىرىپ، 1991 - جىلدان 1993 - جىلعا دەيىن اۆتونوميالى رايوندىق دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكتەبىندە وقىپ اۋىلىنا قايتا ورالعان سوڭ، 1996 - جىلدان 2000 - جىلعا دەيىن اۋداندىق استىق مەكەمەسىندە ىستەيدى. 1999 - جىلى اقىندىق ونەرى جارىق ەتىپ جۇرت كوزىنە شالىندى. سودان باستاپ، سان مارتە جارىستارىڭ جۇلدەسىن جەڭىپ الىپ اۋداننىڭ، ايماقتىڭ مارتەبەسىن كوتەردى.

　　مۇرالدىڭ اقىندىق بولمىسىنان زور ءۇمىت كۇتكەن ۇيىم توتەنشە ءمان بەرىپ، 2003 - جىلى كوكتوعاي اۋداندىق مادەنيەت سارايىنا قىزمەتكە ورنالاستىرادى. ءدۇبىرلى دودالاردان مۇرال اقىن تەك عانا جەڭىستىڭ تۋىن بيىكتەن جەلبىرەتىپ ءجۇردى. التاي ايماعىنىڭ 13 -، 14 -، 15 -، 17 - كەزەكتى اقىندار ايتىسىندا 1 - دارەجەلى، 16 – كەزەكتى اقىندار ايتىسىندا ەرەكشە دارەجەلى؛ 7 -، 8 -، 9-، 10 - كەزەكتى ساحنالىق اقىندار ايتىسىندا 1 - دارەجەلى سيلىقتاردى قانجىعاسىنا بايلادى. ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق 14 - ، 15 -، 16 - كەزەكتى اقىندار ايتىسىندا 3 – دارەجەلى، اۆتونوميالى رايوندىق تۇڭعىش كەزەكتى «اتا مۇراسى» اقىندار ايتىسىندا 2 - دارەجەلى جانە اۆتونوميالى رايوندىق 2 - ، 3 - كەزەكتى اقىندار ايتىسىندا 2 - دارەجەلى ايتىس اقىنى بولىپ باعالانىپ، «اۆتونوميالى رايوندىق ۇزدىك اقىن» اتاعىمەن ماراپاتتالدى. قاشان دا ىسىك - جەلىكتەن اۋلاق، ءارنارسەدەن ءوزىن تازا ۇستايتىن، كىسىلىگى مەن كىشىلىگى سايكەسكەن، ماقتانۋدى دا ماقتاۋدى دا بىلمەيتىن، قوشامەتپەن قۇرمەتتى كوتەرە العان، سوسىن وعان ورەلى اقىندىق ونەرى قوسىلىپ بيىكتەي بەردى.مۇرالدى وزگە اقىنداردان دارالاپ تۇراتىن باستى ەرەكشەلىگى:

　　« قازاقتىڭ سالت ساناسىن ساقتاپ تۇنىق،

　　كەلەمىن ولەڭ دەگەن جاقسى ات ءمىنىپ.

　　ءداريعا- اي، ءوز ەلىڭنەن بال تاتيدى،

　　جەسەڭ دە قازانىنان قاسپاق قىرىپ.

　　بويىمدى جىر پەرىسى قىسىپ وتىر،

　　ازۋىم – ازۋىما ساق – ساق ءتيىپ»، - دەپ،

　　تەزدىكپەن نوسەرلەتىپ، وزىندىك تابيعي بولمىسىن، اقىندىق جالىندى جىگەر- كۇشىن جاسىرماي ايتاتىن قاسيەتىندە بولاتىن. اقىن ايتىستارىندا اشتى شىندىقتاردى يمەنبەي ايتقان شۋماقتار دا ءجيى ۇشىرايدى.

　　«سويلەيىن دانالارشا داۋىل كومەي،

　　ايتپەسە، تۇراتىنداي ءسانىم كەلمەي.

　　باسىمىز ەسىكتەگى تورگە شىعىپ،

　　سيلادى اقىندارعا ءداۋىر مەرەي.

　　ۇيرەندىك سەگىز نامىس، سەگىز داڭق،

　　جۇرگەن جوق زامان بىزگە ءتالىم بەرمەي.

　　سوندا دا كەيبىر مىرزا كەربەزدەندى،

　　قاراپايىم حالىقتىڭ حالىن كورمەي.

　　ايتەۋىر، فورماشىلدىق جويىلمادى،

　　بوپ جاتىر اۋىزىمىز باي، اۋىل كەدەي».

　　مىنە بۇل شىنايى اقىندىق مىنەزدەمەسى ەدى اقىننىڭ. ءار ءبىر جولى جالىن شاشىپ تۇراتىن شۋماقتار مۇرال ايتىسىنان كوپتەپ كەزدەسەدى. ول تاعى قۇرعاق ءدىلمارلىقتان سىرلاعان، جىلتىراقتان اۋلاق، قاراپايىمدىلىعىمەن ەرەكشەلەندى.

　　«بولاما ساۋسقاندى بۇلبۇل دەسە،

　　بولاما كورتىشقاندى قۇندىز دەسە،

　　بولاما ماستەكتەردى دۇلدۇل دەسە،

　　بولاما قىران قۇستى قۇزعىن دەسە،

　　كۇندەسىن جاقسىلاردى كىم كۇندەسە،

　　التىندى تات باساما مىڭ جىل كومسە»، - دەپ، كوكتەمنىڭ نوسەرىندەي توگىپ ـ توگىپ وتە شىقتى.

　　«زايا ەمەس، ەلگە ىستەگەن ەش ەڭبەگىم،

　　ەمەس پە ەلدىڭ جۇگىن كوتەرگەنىم.

　　ەلىمنىڭ ءبىر ءۇمىتىن اقتاماسام،

　　ومىرگە كەلۋىم دە بەكەر مەنىڭ.

　　بۇل ەمەس تۇياعىمنىڭ جەتكەن جەرى،

　　ءالى دە الىس جاتىر جەتەر جەرىم»، - دەپ، ۇدرە العا تارتقان اقىن ءالى دە الىس جەتەر كومبەسىنە جەتە الماي، 2012 - جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا، قيىپ تۇسەر قىلپداعان قىلىشتاي قىرىق جاسىندا تۇيىقسىزدان ومىرمەن دە، ونەرمەن دە، ولەڭمەن دە ماڭگىلىككە قوشتاستى. ءبىراق باسپا بەتتەرىندە ايشىقتى جىرى، تاسپا بەتتەرىندە بالبۇل جانعان شىرايى، سايراعان ءۇنى قالدى. ەل ەسىندە جاتتالىپ ەسىمى قالدى. ءومىرى دە ولەڭىندەي تەز وتكەن اقىندى ەسكە الۋ، ەڭبەكتەرىن باعامداۋدىڭ سوڭى مۇرالدىڭ جۇيرىك شاكىرتتەرى – ءجاميعا داۋلەت قىزى مەن ۇلاربەك ءميناتقان ۇلىنىڭ الىمدى ايتىسىنا ۇلاستى، ۇلاربەك ءميناتقان ۇلى:

　　«اعاسىنىڭ ىزدەرىن وشىرمەگەن،

　　مۇرالدىڭ مەن دەپ ءتۇسىن جان ءىنىسىن،

　　مارحۇمنىڭ قابىرىنا قوناقتاپ ءجۇر،

　　سارى الا قاز بوپ ۇشقان ساعىنىشىم»، - دەسە، جاميعا داۋلەت قىزى:

　　«اعىلەسكەر مۇرالىڭ عاجاپ ەدى،

　　ايتارىن تاۋسا المايتىن ايلاپ سارقىپ،

　　الاڭداپ وتىرسىڭ – اۋ قايران ەلىم ،

　　اتانعا ارتار جۇگىڭدى تايلاققا ارتىپ»، – دەپ اقىن اعالارىنا دەگەن ءزىل باتپان ساعىنىشى مەن ىزەت - قۇرمەتتەرىن تەڭ جەتكىزدى. ەسكە الۋ كەشىنىڭ سوڭى كونسەرتكە ۇلاستى.

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى