ىسىراپشىلىققا قارسى تۇرۋ مەن تۇتىنۋدى سەرپىلتۋدى قالاي دۇرىس تانۋعا بولادى (وقىرماندار سۇراۋ قويىپ، كوپشىلىك بىرگە نازار اۋدارۋ)

تاياۋدا وسىمىنە قوسىمشا قاراجات بەرىلەتىن كوپتەگەن ”تارتۋ - تارالعىلار“، تەكشە قوسىمشا قاراجاتى سياقتىلار ىركەس - تىركەس شىعارىلدى، سونىمەن مەن دە كونە قول تەلەفون مەن ءۇي ەلەكتر جابدىقتارىن جاڭاسىنا اۋىستىردىم. الايدا، ماڭايىمىزدا كەيبىرەۋلەر تۇتىنۋدى سەرپىلتۋ ىسىراپشىلدىقتى اسقىندىرار ما؟ ىسىراپشىلدىققا قارسى تۇرۋ مەن تۇتىنۋدى سەرپىلتۋدى بىردەي جاقسى ىستەۋگە بولا ما؟ دەگەن ەكى ۇداي كۇيگە ءتۇستى.

− حالىق تورابىنداعى» توراپتاس

مۇنداي الاڭداۋشىلىقتى تۇسىنۋگە بولادى. اقىلعا سيىمسىز تۇتىنۋ ارەكەتى، شىنىندا، ىسىراپشىلدىق تۋدىرادى. مىسالى، ”ءسان - سالتانات“ ءۇشىن قوناعاسى بەرگەندە، سوڭىندا اس ۇستەلىندە قىرۋار تاماق اسىپ قالادى؛ ”كوڭىلدىلىك“ ءۇشىن قىزبالىقپەن زات ساتىپ العاندا، ەڭ سوڭىندا ىستەتىلمەيدى ... بۇل ارەكەتتەر بايلىقتى سارىپ ەتىپ قانا قويماي، مەملەكەتتىڭ تۇتىنۋدى سەرپىلتۋدەگى العاشقى ماقساتىنا دا قايشى كەلەدى.

ەندەشە، تۇتىنۋدى سەرپىلتۋدەگى ”تۇتىنۋ“ دەگەن ءسوزدى، ءسىرا، قالاي ءتۇسىنۋ كەرەك؟

جەكە ادام جونىنەن العاندا، تۇتىنۋ زاتتىق جانە رۋحاني قاجەتتى ءونىمدى قاناعاتتاندىرۋ سانالادى. جاڭا قول تەلەفون اۋىستىرعاندا، قارىم - قاتىناس ونىمدىلىگى مەن تۇرمىس ساپاسىن جوعارىلاتۋعا بولادى؛ ءبىر رەت ساياحاتتاعاندا، ادامنىڭ كوڭىل كۇيىن جادىراتىپ، كوز اياسىن كەڭەيتۋگە بولادى ... رەال قاجەتتى نەگىز ەتكەن وسى تۇتىنۋ ارەكەتتەرى شىنايى ”فۋنكتسيالىق قۇنعا“ يە بولىپ قالماستان، باعالى ”كوڭىل كۇيدىڭ قۇنىن“ دا بەينەلەپ، تۇتىنۋشىلاردىڭ تاماشا تۇرمىسقا دەگەن تالپىنىسىن قاناعاتتاندىردى.

ماكرولىق جاقتان كوز جىبەرگەندە، تۇتىنۋ ەكونوميكالىق ارتۋدىڭ ماڭىزدى قوزعالتقىشى. ءبىر توپ ساندى مالىمەتكە كوز جىبەرسەك، بيىل الدىڭعى جارتى جىلدا ەڭ سوڭعى تۇتىنۋ شىعىسىنىڭ ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى ءونىم قۇنىنىڭ ارتۋىنا قوسقان ۇلەسى %52 كە جەتىپ، بىلتىرعى تۇتاس جىلداعىدان 7.5 پايىز جوعارىلاپ، تۇتىنۋدىڭ ”ورنىقتىرعىشتىق“ رولى اناعۇرلىم بەكەمدەلگەن. اسىرەسە، قازىر حالىقارالىق جاعداي كۇردەلى دە قۇبىلمالى، ىشكى سۇرانىمعا، اسىرەسە، تۇتىنۋعا سۇيەنىپ ەكونوميكانىڭ ارتۋىن جەبەۋ ىشكى جاقتا تۇراقتىلىق ارقىلى سىرتقى تۇراقسىزدىققا توتەپ بەرۋگە ءتيىمدى. وسى تۇرعىدان قاراعاندا، تۇتىنۋدى سەرپىلتۋ قاجەتتى بولىپ قالماستان، ءتىپتى دە قاجەتتى.

توراپتاستاردىڭ كۇدىك - كۇمانىنا قايتا ورالعاندا، ءبىز ەجەلدەن كولەمگە كوزسىزدىكپەن بوي ۇراتىن اقىلعا سيىمسىز تۇتىنۋدى ەمەس، قايتا اقاۋسىز، باياندى، ومىرشەڭدىك كۇشكە يە تۇتىنۋعا ءمان بەرۋىمىز قاجەت − ول ساپا مەن قۇنعا نازار اۋدارىپ، ىسىراپشىلدىققا مۇلدە قاراما - قارسى تۇرادى.

توراپتا تاعى ءبىر ءتۇرلى سىبىس بار، ىسىراپشىلدىققا قارسى تۇرۋ تۇتىنۋدى تەجەيدى، دەپ الاڭداۋ. شىنىندا دا سولاي ما؟ ءبىراق ولاي ەمەس. ىسىراپشىلدىققا قارسى تۇرۋ ”تۇتىنباۋدى“، ”از تۇتىنۋدى“ دارىپتەگەندىك ەمەس، قايتا ءاربىر شىعىستىڭ اناعۇرلىم اقىلدى، اناعۇرلىم ماعىنالى بولۋىنا مۇمكىندىك جاساۋدى دارىپتەگەندىك.

”كىشكەنە تارەلكەلى قۋىرماشتاردان“، ”قاجەتكە قاراي تاماقتانۋدان“ اس - سۋدىڭ ءتىپتى دە ەگجەي - تەگجەيلى، ءتىپتى دە اقاۋسىز بولۋىنا مۇمكىندىك جاساۋعا بولسا، ودان ”ورتاق يگىلىكتەنەتىن كولىكتەرگە“ دەيىن ورتاق يگىلىكتەنەتىن جۇمىس جۇرگىزۋ بايلىقتان پايدالانۋ ونىمدىلىگىن بارىنشا جوعارىلاتتى؛ بوس تۇرعان ساۋدا ورىندارىنداعى زاتتاردىڭ اينالمالى پايدالانىلۋىن ىلگەرىلەتۋدەن جاڭا ەنەرگيالى اۆتوكولىكتەردىڭ، ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن سەميا ەلەكتر جابدىقتارىنىڭ سان مىڭداعان وتباسىلارىنا كىرۋىنە دەيىن، ماڭايىمىزداعى وسى وزگەرىستەر مىناداي ءبىر سيگنالدى ايقىن جەتكىزدى: ىسىراپشىلدىققا قارسى تۇرۋ تۇتىنۋدى تەجەمەگەنى بىلاي تۇرسىن، كەرىسىنشە، تۇتىنۋ كوزقاراسى مەن تۇتىنۋ قۇرىلىمىنىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتۋعا بىرتىندەپ جەتەكشىلىك ەتۋدە، سونداي - اق تۇرمىسىمىزعا ىشكەرىلەي ىقپال جاساۋدا ەكەن. جاسىل، تومەن كومىرتەكتى بولۋعا تالپىنۋ بىرتىندەپ جاڭا سالتقا اينالىپ، ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا جاڭا قوزعاۋشى كۇش ۇستەپ كەلەدى ەكەن.

مۇنداي اقىلعا سيىمدى، باياندى كوزقاراس پارتيامىزدىڭ قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ، ۇقىپتى، ۇنەمشىل بولۋ سىندى تاڭداۋلى داستۇرىمەن تامىرلاس. سوناۋ توڭكەرىستىك سوعىس داۋىرىندە، پارتيامىز ”ءبىر تال سوقىر جارماق بولسادا سوعىس پەن توڭكەرىستىك ءىس ءۇشىن ۇنەمدەيىك“ دەپ ۇندەگەن بولاتىن. پارتيانىڭ 18- قۇرىلتايىنان بەرى باس شۋجي شي جينپيڭ ۇنەمشىلدىكتى قولدانۋعا، ىسىراپشىلدىققا قارسى تۇرۋعا ايرىقشا ءمان بەرىپ، بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”بارلىق ءىستى ۇقىپتىلىقپەن، ۇنەمشىلدىكپەن ىستەۋگە تاباندى بولىپ، ءسان - سالتاناتقا بەرىلۋگە، راحاتقۇمارلىق پەن استا - توك ىسىراپشىلدىققا باتىل قارسى تۇرۋىمىز كەرەك“.

جاڭادان وزگەرىس ەنگىزىلگەن پارتيا، ۇكىمەت ورگاندارىنىڭ ۇنەمشىلدىكتى قاتاڭ اتقارىپ، ىسىراپشىلدىققا قارسى تۇرۋ ەرەجەسى اتقارىلعاننان بەرى، پارتيا، ۇكىمەت ورگاندارىنىڭ باستاماشىلدىقپەن ۇنەمشىل بولۋىن ءتۇزىم تۇرعىسىنان ونان ارى قاتايتىپ، ىسىراپشىلدىققا قارسى تۇرۋدىڭ تۇزىمدىك توسپاسىن بەكەمدەدى، سونداي ـ اق تۇتاس قوعامدى ورتاق تانىم ۇيىستىرۋعا جەتەكتەپ، ىسىراپشىلدىق نامىس، ۇنەمشىلدىك داڭق دەيتىن قويۋ راي قالىپتاستىردى.

”مەملەكەتتى كوركەيتۋدىڭ جولى − حالىقتى بايىتۋ“. پارتيا، ۇكىمەت ورگاندارىنىڭ باستاماشىلدىقپەن ۇنەمشىلدىكپەن تۇرمىس كەشىرۋىنىڭ ءتۇبىرلى ماقساتى بۇقارانى جاقسى تۇرمىسقا كەنەلتۋ. بۇل ”ۇنەمدەۋگە بولاتىن نارسەنى ۇنەمدەۋ“ دەگەندىك − استا - توك ىسىراپشىلدىق ارەكەتىن تيتتەي دە بوساڭسىماي تەجەپ، ىسىراپشىلدىقتى قاتاڭ تىزگىندەپ، قاجەتسىز شىعىستى ازايتۋمەن بىرگە، ”ىستەتۋگە ءتيىستىسىن ىستەتىپ“، اقشانى قاجەتتى ورىنعا جۇمساپ، ءتىپتى دە كوپ بايلىقتى دامۋدىڭ ماڭىزدى تۇيىندەرىنە، حالىق تۇرمىسىنىڭ شۇعىل قاجەتىنە جۇمساپ، ەكەۋىن حالىقتى وزەك ەتكەن دامۋ يدەياسى مەن امالياتىنا بىرلىككە كەلتىرۋدەن دەرەك بەرەدى.

”تۇرمىس وتكىزۋدى ءبىلۋ مەن جاقسى تۇرمىس كەشىرۋ“ ەجەلدەن جالاڭ تاقىرىپ ەمەس. ءبىز ساياساتتىڭ پايداسىنان ويداعىداي پايدالانىپ، تۇتىنۋ ارقىلى تۇرمىس ساپاسىن جوعارىلاتۋىمىزعا دا، ىسىراپشىلدىققا قارسى تۇرۋ پرينسيبىن ۇستانىپ، اقىلدىق شىعىس ەتىپ، بايلىقتى قاستەرلەۋىمىزگە دە بولادى، مىنە، بۇل ىسىراپشىلدىققا قارسى تۇرۋ مەن تۇتىنۋدى سەرپىلتۋ اراسىنداعى ”كەمەلدى ءادىس“.