بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى
حالىق تورابى

قۇمدى القاپ ”التىن قويناۋعا“ اينالدى

انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى لي شيڭ

2021.08.20 14:59  



  ماكىت اۋدانىنداعى بوراننان ساقتاپ، قۇمدى تىزگىندەيتىن ءبىر ميلليون مۋلىق ەكولوگيالىق ورمان بازاسىنىڭ ءبىر شەتى (8 - ايدىڭ 2 - كۇنى ۇشقىش اپپاراتپەن تۇسىرىلگەن). □ سۋرەتتى انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى وتكىر نيجات تۇسىرگەن

  8 - ايدىڭ 10 - كۇنى ءتىلشى تاكلاماكان ءشولىنىڭ جيەگىندەگى شاعىن قالاشىق ماكىت اۋدانىنىڭ شىعىس وڭتۇستىگىنەن شامامەن 5 كيلومەتر جەردەگى بوراننان ساقتانىپ، قۇمدى تىزگىندەيتىن ءبىر ميلليون مۋلىق ەكولوگيالىق ورمان بازاسىنا باردى، بيىكتە تۇرىپ الىسقا كوز جىبەرسەڭىز، ۇشى - قيىرىنا كوز جەتپەيتىن القاپتا بىتىك وسكەن جىڭعىل، تەرەك، سەكسەۋىل قاتار - قاتارىمەن مەن مۇندالاپ، شىجىعان ىستىقتا قاسقايا قۇمدى، بوراندى توسىپ، مەكەندى قورعاپ تۇر.

  سان مىڭداعان جىلداردان بەرى قۇممەن جاعالاسقان ماكىتتىكتەر 10 جىل ىشىندە اي - كۇنگە ءامىر شاشا الامىز جاڭارتۋعا كوك ءجۇزىن دەيتىن باتىلدىقپەن 410 مىڭ مۋ قۇمدى ءشولدى جاسىل پۇلىسكە ورادى. ادامداردىڭ تىرشىلىك ءورىسى كەڭەيىپ، قۇمايتتانۋ ازايۋمەن بىرگە، ماكىتتىكتەر قۇمدى القاپتاعى ورماندى وڭىردەن ونىمدىلىك جاراتۋعا تالاپتانىپ، ەكولوگيالىق ونىمدىلىك پەن ەكونوميكالىق ونىمدىلىككە بىردەي قول جەتكىزىپ، قۇمدى قويناۋلاردى ”التىن قويناۋعا“ اينالدىردى.

  قۇمدى شولدە جاسىل جامىلعى ەگىلىپ، ادامداردىڭ تىرشىلىك ءورىسى كەڭەيىپ، قۇمايتتانۋ ازايدى

  سان مىڭداعان جىلداردان بەرى قۇم وڭتۇستىككە قاراي ۇزدىكسىز كەڭەيىپ، ماكىت اۋدانىنىڭ ءۇش جاعىن قۇم قورشاپ جاتتى، بۇكىل اۋداننىڭ جالپى جەر اۋماعىنىڭ %90ى قۇمدىق بولعاندىقتان، ەكولوگيالىق ورتاسى وتە سۇرەڭسىز ەدى.

  10 نەشە جىلدىڭ الدىندا اتا - باباسىنان بەرى قۇمدى ءشولدىڭ جيەگىندەگى قۇمقۇسار اۋىلى تومەنتاۋار كەسىك قىستاعىندا جاساپ كەلە جاتقان قىستاق تۇرعىندارى قۇمدى بوراننىڭ ازابىن ابدەن تارتتى. ءار جولى قۇمدى شولدە بوران سوققاندا ەسىك - تەرەزەنى مىقتاپ جاۋىپ السا دا، ۇيگە قۇم كىرىپ كەتەتىن. بوران باسىلعاننان كەيىن، بەت - اۋزىن توپىراق باسقان قىستاق تۇرعىندارى الدىمەن قۇم بوگەپ تاستاعان ەسىكتەرىن زورعا اشىپ، ودان كەيىن قۇم باسىپ قالعان قازان - وشاعىن، ىدىس - اياعىن، ۇستەلىن تازالايتىن...

  قىستاق تۇرعىنى ابلا امەتتىڭ ەسىندە قۇمدى بوران بەرىك ساقتالىپ قالىپتى: ”بالا كۇنىمدە قۇمدى بوران سوققاندا ءۇيدىڭ جارتىسىن قۇمعا كومىپ تاستايتىن. ياركەن وزەنى ىلگەرىدە ەسىك الدىنان اعىپ جاتاتىن، كەيىن ارناسى قايتا - قايتا بۇرىلىپ، ادام مەن مال سۋدان تارىقتى، سونىمەن كوشۋگە بەل بايلادىم“. قۇم قاپتاپ، ادامداردىڭ تىرشىلىك ءورىسى تارايدى، تومەنتاۋار كەسىك قىستاعىنىڭ تۇرعىندارى قايتا - قايتا كوشۋگە ءماجبۇر بولدى.

  ناشار جاراتىلىستىق ورتا جەرگىلىكتى بۇقارانىڭ تۇرمىسىن ءتىپتى دە كۇيزەلتتى. 2012 - جىلى كۇزدە ماكىت اۋدانى قۇمدى بوراندى توسۋ شايقاسىن جاپپاي باستاپ، اۋدان قالاشىعىنىڭ شىعىس وڭتۇستىگىندەگى قۇمدى ءشولدىڭ جيەگىندە بوراننان ساقتانىپ، قۇمدى تىزگىندەيتىن ءبىر ميلليون مۋلىق ەكولوگيالىق ورمان بازاسى قۇرىلىسىن باستادى. سول جىلدان باستاپ، ءار جىلى كوكتەم، كۇز ەكى ماۋسىمدا بۇكىل اۋدانداعى 10 مىڭنان استام كادر - بۇقارا اۋدان قالاشىعىنىڭ شىعىس وڭتۇستىگىندەگى قۇمدى ءشولدىڭ جيەگىنە تەگىس جينالىپ، كۇندىز - ءتۇنى تىنىم تاپپاي، بىردە - ەكى اي ەڭبەك ىستەيتىن، يۇيگۇڭنىڭ تاۋ كوشىرۋ رۋحىمەن اتام زاماننان كەلە جاتقان قۇمدىقتى قازىپ، توپىراق اۋىستىرىپ، اعاش وتىرعىزىپ، ورمان ءوسىردى.

  10 جىلدان بەرى ”جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي، اعاشقا ۇيلەسسە اعاش ەگۋ“ جانە ەكولوگيا مەن ەكونوميكانى بىردەي يگەرۋ پرينسيبىنە ساي، ماكىت اۋدانى قۇمدى شولگە شينجياڭ تەرەگى، ۋىنگۋانگو جەمىسى، جيدە، شىرعاناق، توراڭعى، جىڭعىل، سەكسەۋىل، الما سياقتى ءار تۇردەگى ەكولوگيالىق جانە ەكونوميكالىق ورمان اعاشتارىنان 220 ميلليون ءتۇپ وتىرعىزىپ، 410 مىڭ مۋ جەرگە ورمان ءوسىردى، ولاردىڭ قاتارعا قوسىلۋ مولشەرى %90تەن استى.

  10 مىڭ مۋلىق جاسىل جامىلعى ەگىلىپ، ماكىت اۋدانىنىڭ اۋدان ءوڭىرى ەكولوگيالىق ورتاسى كورنەكتى جاقسارىپ، 10 جىلدىڭ الدىنداعىمەن سالىستىرعاندا، قۇمدى بوراندى اۋا رايى كۇنى جارىمىنان استام ازايىپ، جاڭبىر مولشەرى ءبىر ەسە كوبەيدى، قۇمدى بوران مەن شاڭىتتانعان اۋا رايى كورنەكتى ازايىپ، بۇرىن كوزگە تۇسە بەرمەيتىن قارا قۇيرىق، جابايى شوشقا، تۇلكى، سارعالداق، اق قۇتان ورماننىڭ داعدىلى قوناعىنا اينالىپ، ءتۇز قويانى، قىرعاۋىل ورماندى مەكەندەدى، قۇمدى بوران جاسىل القاپتى جەمىرۋ جايتى ءونىمدى تەجەلىپ، قالا مەن قىستاقتار اناعۇرلىم تازارىپ، كورىكتەنە ءتۇستى.

  ورمان ارقىلى ورماندى اسىراپ، ورمان ارقىلى بايۋدى جەبەدى

  8 - ايدىڭ 12 - كۇنى ساعات 8دە قۇمقۇسار اۋىلى قۇمبوستان قىستاعىنىڭ تۇرعىنى اسەن مامەت قۇرال - جابدىقتارىن كوتەرىپ، ءبىر كۇندىك ورمان قورعاۋ قىزمەتىن باستادى.

  ”اعاش ەگىلە باستاعان جىلدان باستاپ، مەن وسى قىزمەتتى ىستەپ كەلەمىن“. اسەن مامەتتىڭ ورمان قورعاۋشى بولعانىنا 10 جىل بولايىن دەپتى، قاراستى ورمان وڭىرىندەگى ءاربىر ءتۇپ اعاشقا دەيىن قانىق بىلەدى. ونىڭ قىزمەتى ورمان وڭىرىندەگى اعاشتاردىڭ سۋارىلۋ، تىڭايتقىش بەرىلۋ جاعدايىن، سونداي - اق دەرت - دەربەز ءتۇستى مە، جوق پا دەگەندەردى شارلاۋ، ونىڭ زەر سالا باسقارىپ - باپتاۋىنىڭ ارقاسىندا ورمان وڭىرىندەگى اعاشتاردىڭ قاتارعا قوسىلۋ مولشەرى %95تەن استامعا جەتتى.

  اسەن مامەتتىڭ ءار ايلىق تۇراقتى ەڭبەكاقىسى 3800 يۋان، مۇنان تىس، ورمان ءوڭىرىنىڭ جىلىنا ءبىر رەت تىڭايتقىش بەرۋ، ءدارى شاشۋ، بۇتاق شىرپۋ، ۇلكەن سۇڭعىلا ەگۋ، قازۋ سياقتى جۇمىستارىنان دا اقشا تاۋىپ، ءبىر جىلدا 40 − 50 مىڭ يۋان كىرىس كىرگىزدى.

  ”وسى اۋماقتاعى ورماننىڭ ارقاسىندا ەكولوگيالىق ورتا جاقسارىپ، قۇمدى بوران ازايىپ، جاڭبىر كوبەيدى، مەنىڭ كىرىسىم دە بۇرىنعىدان كوپ ارتتى“. اسەن مامەت بىلاي دەدى: بيىل ايەلىم ەكەۋىمىز ورماندى بەلدەۋدە تاۋىق جانە قوي باعىپ، كىرىسىمىز تاعى ارتتى.

  ”ەكولوگيالىق ورمان قۇرىلىسى بارىسىندا ءبىز ورمان ءوڭىرىن باسقارۋ - باپتاۋ مەن ماڭايداعى شارۋالاردى جۇمىستاندىرۋدى ۇشتاستىردىق“. ماكىت اۋدانى قۇمايتتانۋدان ساقتانۋ، قۇمدى تىزگىندەۋ ورتالىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى يىن حۇڭحاي تانىستىرىپ بىلاي دەدى: بازا ماڭايداعى 109 شارۋا وتباسىن ورمان ءوڭىرىن باسقارۋ - باپتاۋعا قابىلداپ، 194 شارۋانى جۇمىستاندىردى، ەكولوگيالىق ورمان ماڭايداعى بۇقارانىڭ كەدەيلىكتەن ارىلىپ، اۋقاتتانۋ ورمانىنا اينالدى.

  ماكىت اۋدانى تاعى ورمان اراسى بايلىق قاينارى ابزالدىعىنان پايدالانىپ، ورمان اراسى ەكونوميكاسىن كۇش سالا دامىتىپ، جيدە، شينجياڭ تەرەگى سياقتى ورمان بەلدەۋىندە تاۋىق، قاز، بال اراسىن باعىپ، ورمان ارقىلى ورماندى اسىراۋ، ورمان ارقىلى بايۋدى جەبەۋدىڭ تىڭ جولىن بەلسەنە قاراستىردى.

  2020 - جىلى قۇمايتتانۋدان ساقتانۋ، قۇمدى تىزگىندەۋ ورتالىعى شارۋالاردى باستاپ باعىمشىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرۋعا شابىتتاندىردى، باعىلعان 100 مىڭنان استام ەكولوگيالىق تاۋىق جىل سوڭىنا بارماي جاتىپ ساتىلىپ كەتتى، ونىڭ ءونىم قۇنى 4 ميلليون 500 مىڭ يۋاننان استامعا جەتىپ، سەلبەستىك كووپەراتيۆىندەگى شارۋالار قوماقتى پايداعا كەنەلدى.

  قۇمدى بوراننان ساقتانىپ، قۇمدى تىزگىندەۋ ەكولوگيالىق ورمان بازاسى قىزىلاۋات اۋىلى اعاش ەگۋ اۋماعىندا شارۋا ابلاحات تۇرسۇن 3000نان استام قاز باقتى. ”قازدى ورمانعا قويا بەرىپ باقتىق، جىل سوڭىندا ساتۋعا جارايدى، بىرەۋىن 100 يۋاننان استام باعادا ساتامىز دەپ مەجەلەپ وتىرمىز“، - دەدى ابلاحات تۇرسۇن ءورىپ جۇرگەن اپپاق قازداردى نۇسقاپ سەنىمدى تۇردە.

  كاسىپ سالاسى ارقىلى قۇمدى تىزگىندەپ، قوس ونىمدىلىككە قول جەتكىزدى

  عازكول اۋىلىنىڭ تۇرعىنى ابلاحات روزى 20 مۋ جەرگە ەككەن ۇلكەن سۇڭعىلا ونىڭ اسىلى، ەندى 2 ايدان كەيىن ءونىم العالى وتىر. تاياۋدان بەرى ول كۇن ارالاتىپ ۇلكەن سۇڭعىلانىڭ ءوسۋ جاعدايىن باقىلاپ قوياتىن بولدى.

  2019 - جىلى ابلاحات روزى سەكسەۋىل ورمانىنان 20 مۋ جەردى كوتەرمەگە الىپ ۇلكەن سۇڭعىلا ەككەن بولاتىن، 2020 - جىلى ءار مۋىنان 100 كيلوگرام ءونىم الىپ، ءار كيلوگرامىن 15 يۋاننان ساتىپ، جيىنى 30 مىڭ يۋان كىرىس كىرگىزگەندە، ول قاتتى قۋانىپ كەتتى: ”بۇرىن ادامنىڭ باسىن قاتىراتىن قۇمدى ءشولدىڭ قازىر ءبىزدى بايىتاتىن تۇڭكەلى جەرگە اينالاتىندىعى تۇسىمە دە كىرمەگەن ەدى“، - دەدى.

  تاماشا ەكولوگيا حالىقتىڭ التىن كەسەسىنە اينالدى، كوك اسپان مەن جاسىل ورماندى ورتا دامۋدىڭ جاڭا ءورىسىن اشتى.

  2016 - جىلدان باستاپ، ماكىت اۋدانى قۇمايتتانۋدان ساقتانۋدى، قۇمدى تىزگىندەۋدى، ەكولوگيالىق ونىمدىلىكتى، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدى، ەكونوميكالىق دامۋدى ورگانيكالى ۇشتاستىرىپ، 246 مىڭ مۋ سەكسەۋىل ورمان وڭىرىنە سۇيەنىپ، ”ەكولوگيا + كاسىپ سالاسى“ ورمان اراسى ەكونوميكاسىن دامىتۋ ۇلگىسىن قاراستىردى. 2020 - جىلعا كەلگەندە سەكسەۋىل - ۇلكەن سۇڭعىلا بازاسى 45 مىڭ مۋعا، قىزىل ميا بازاسى 14 مىڭ مۋعا كەڭەيتىلدى، 2020 - جىلدىڭ سوڭىنان باستاپ قازىپ الىنىپ، ءونىم قۇنى شامامەن 60 ميلليون يۋانعا جەتتى.

  ماكىت اۋدانى قيىنشىلىعى بار بۇقارانى كاسىپ سالاسى بازاسىن باسقارۋ - باپتاۋعا جانە ۇلكەن سۇڭعىلا قازۋعا بەلسەنە ۇيىمداستىرىپ جانە قابىلداپ، قيىنشىلىعى بار 2000نان استام بۇقاراعا جۇمىستانۋ ورنىن ازىرلەپ بەردى، سونىمەن بىرگە شارۋا وتباسىلارىن ۇلكەن سۇڭعىلا ەگىمشىلىگىنە ات سالىسىپ كىرىستەرىن ارتتىرۋعا شابىتتاندىردى.

  ”بيىل بازاداعى جاڭادان ەگىلگەن ۇلكەن سۇڭعىلانىڭ جەر كولەمى 12 مىڭ مۋعا جەتتى، ىركەس - تىركەس تاعى 3000 مۋ جەرگە ەگىلەدى“. يىن حۇڭحاي تانىستىرىپ بىلاي دەدى: ”14 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندە ماكىت اۋدانى ۇلكەن سۇڭعىلا ەگىلەتىن جەر كولەمىن 80 مىڭ مۋعا، قىزىل ميا ەگىلەتىن جەر كولەمىن 20 مىڭ مۋدان اسىرۋدى مولشەرلەپ وتىر.

جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى