ءور تەكەستە وتكەن توي

سۋرەتتەرىن ءتۇسىرىپ، ماقالاسىن جازعان باقىتبەك ءجۇمادىل ۇلى 

2014.07.18 14:01   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

　　مەرەكەنىڭ باستالار ءساتى

　　جايقالا گۇل اشقان ميلليون مۋلىق قىشىسىمەن، ايگىلى ىلە تۇلپارىمەن، اسىل تۇقىمدى شينجياڭ قوڭىر سيىرىمەن اتاعى الىسقا تاراعان موڭعۇلكۇرە ساحاراسى شىلدە ايىندا توتىداي تۇرلەنگەن ساتىندە تاعى ءبىر دۋماندى قيمىلعا كۋا بولدى. 2009 – جىلدان بەرى ءار جىلى وتكىزىلىپ كەلە جاتقان، وتكەن جىلدان باستاپ ورەسى جوعارلاتىلىپ، اۆتونوميالى رايون دارەجەلى ساياحات مەركەسىنە وزگەرتىلگەن «كورىكتى ىلە 2014 - جىلعى جۇڭگو شينجياڭ ىلە تۇلپار حالىقارالىق ساياحات مەرەكەسى» شىلدەنىڭ 12 – كۇنىنەن 15- كۇنىنە دەيىن موڭعۇلكۇرە اۋدانىنىڭ قاراعانتى جايلاۋىندا وتكىزىلدى. ەل ءىشى- سىرتىنان كەلگەن قىرۋار ات ونەرى مەن بايگە اۋەسكەرلەرى، جەر- جەردەن كەلگەن ساياحاتشىلار مەن مەرەكەلىك كيىم كيگەن ءار ۇلت كورەرمەندەرى ءبىر اراعا باس قوسىپ، بۇل دابىرالى مەرەكەنى شات مەرەيمەن تويلادى.

　　ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 60 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ بايلانىسىمەن وتكىزىلگەن بۇل رەتكى مەرەكەنىڭ اشىلۋ سالتىندا قوناقۋار ءور تەكەس حالقى شار تاراپتان كەلگەن سيلى قوناقتاردى قۇشاق جايا قارسى الدى. 12 - شىلدە كۇنى تۇستەن بۇرىن ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق پارتكومنىڭ شۋجيى حۋاڭ سانپيڭنىڭ «كورىكتى ىلە 2014 - جىلعى جۇڭگو شينجياڭ ىلە تۇلپار حالىقارالىق ساياحات مەرەكەسىنىڭ» اشىلعاندىعىن سالتاناتپەن جاريالاۋىمەن قاراعانتى جايلاۋى مەرەكە مەرەيىنە شومدى.

　　2 مىڭ 300دەن استام ونەرپازدىڭ قاتىناسۋىمەن دايىندالعان كولەمدى بەتاشار كونسەرت نومىرىمەن ساياحات مەرەكەسىنىڭ شىمىلدىعى اشىلدى. اشىلۋ سالتىندا پاراتتان وتكەن تۇيەلى كوش، ساياتشىلار شارشى توبى، جەر قايىستىرعان 10 مىڭ جىلقى كورەرمەننىڭ كوڭىل قۇسىن كوككە سامعاتتى. انگليا تازا قاندى جىلقىسى، اراب جىلقىسى، اقالتەكە، قوستاناي جىلقىسى، ورلوۆ، دون جىلقىسى سياقتى دۇنيەگە ايگىلى اسىل تۇقىمدى جىلقىلاردىڭ اسەم باسىپ ساحنا الدىنان وتكەندەگى سۇلۋ سىمباتى؛ كورەرمەن جانىن ەلىتكەن قىز قۋار، كوپ قىزىعى بار كوكپار، قازاقى توي سالتى سياقتى بوگەنايى بولەك ۇلتتىق سالت - سانا مادەنيەتى؛ حالىقارالىق ورەدە ءوتىپ جاتقان بايگە ءبارى - بارى دە ءور تەكەستىڭ اتى - زاتىنا ساي تۇلپار مەكەنى ەكەنىن ايگىلەدى.

　　بۇل رەتكى مەرەكەدە «تۇلپار ساۋىتىنا تالاسۋ» اتىنداعى 80 كيلومەترلىك الامان بايگە مەن 100 مەترلىك تەز قارقىندى تۇلپار جارىسى سياقتى ەرەكشە ات ونەرى جارىسىنا ەلىمىز ءىشى- سىرتىنان كەلگەن 8 كوماندادان 33 شاباندوز جانە 200دەن استام سايگۇلىك بايگەگە ءتۇستى. موڭعۇلكۇرە اۋدانىنىڭ 22 - كەزەكتى اقىندار ايتىسى، جۇڭگو باتىس ءوڭىر جىلقى شارۋاشىلىعى جوعارى دارەجەلى عىلمي تالقى مىنبەسى، «موڭعۇلكۇرەدەن بايگە ات بولاتىن تاي باعىپ الۋ» قيمىلى، ايگىلى جىلقىلاردى باعا تالاستىرىپ ساتۋ، از ۇلتتاردىڭ ءداستۇرلى دەنە تاربيە جارىسى، حالىقارالىق كوكپار دوستىق جارىسى، ساحاراداعى توي سالتى جانە ساۋداگەر شاقىرىپ، كەلىسسوز وتكىزۋ سياقتى قيمىلدار وتكىزىلدى. اسىرەسە ەكى كۇن قيان - كەسكى وتكىزىلگەن حالىقارالىق كوكپار دوداسىنىڭ شەشۋشى جارىسىندا ەلىمىز قۇراماسىنان تىس، قازاقستان، موڭعۇليا سياقتى مەملەكەتتەردەن كەلگەن كوكپارشىلار باسەكەگە ءتۇسىپ، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ «تۇلپار» كوكپارشىلار قۇراماسى توپ جارىپ، باس جۇلدەنى ەنشىلەدى. ال ازيا كوكپار دوداسىنىڭ نەشە مارتە جەڭىىمپازى بولعان قازاقستان كوكپار قۇراماسى 2 - ورىنعا يە بولدى. سونىمەن ونەر كورسەتۋ، جارىس، مادەني كوڭىل اشۋ ۇشتاستىرىلعان بۇل مەرەكە ىلەنىڭ «جۇڭگوداعى جاسىل القاپ، شەكاراداعى قۇت مەكەن» دەگەن ادەمى اتىن، موڭعۇلكۇرە اۋدانىنىڭ «شوپان جىرى اۋەلەگەن تۇلپار مەكەنى» سىندى وبىرازىن جالپاق جۇرتقا ونان ارى ايگىلەي ءتۇستى.

　　مەرەكەنىڭ نەگىزگى قيمىلىنىڭ ءبىرى بولعان اقىندار ايتىسىندا 12 جۇپ اقىن، 10 تەرمەشى جىر دوداسى مەن ونەر باسەكەسىنە ءتۇستى. ولار ءداۋىردىڭ جاڭالىعىن، پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ اۋىل - قىستاققا، شارۋالارعا قاراتقان ابزال ساياساتتارىن تىلگە تيەك ەتە وتىرىپ اعىلا جىرلادى.

　　مەرەكەنىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى بولەگى بولعان موڭعۇلكۇرە اۋدانىنىڭ اسىل تۇقىمدى شينجياڭ قوڭىر سيىرىن سارالاۋ قيمىلى شىلدەنىڭ 13 - كۇنى تۇستەن بۇرىن وتكىزىلدى. وسى رەتكى سارالاۋعا موڭعۇلكۇرە اۋدانىنا قاراستى 12 اۋىل - قالاشىق، فەرمادان تاڭداپ اكەلىنگەن شينجياڭ قوڭىر سيىر تۇقىمىنان 24 بۇزاۋ، 24 قۇناجىن، 24 ساۋىن سير قاتىناسىپ، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق مال- قۇس تۇقىمىن اسىلداندىرۋ باس پۋنكيتى مەن مۇڭعۇلكۇرە اۋداندىق مال شارۋاشىلىق- مال شيپاگەرلىك مەكەمەسىنىڭ تەحنيكتەرىنەن ۇيىمداسقان سارالاۋ گرۋپپاسى 3 دارەجە بويىنشا باعالاپ، ءناسىلدى مال يەلەرىنە قوماقتى سيلىق اقشا بەرىلدى.

　　مۇنان تىس، ءان شولپاندارىنىڭ موڭعۇلكۇرەدەگى ءان كەشى دە وتكىزىلىپ، ان مىڭليان، گان پيڭ، تاسقىن، ەركىن، سىشيڭگىرلى قاتارلى ەلىمىزدە اتاعى شىققان ايگىلى انشىلەر ۇسىنىس ەتىلىپ، ونەر كورسەتتى. بۇل ءور تەكەستە تۇڭعىش رەت وتكىزىلگەن ايگىلى ءان شولپاندارى ەڭ كوپ قاتىناسقان كونسەرت كەشى بولدى. شىلدەنىڭ 13 - كۇنى تاعى موڭعۇلكۇرە اۋدانىندا وتكىزىلگەن 2014 - جىلعى جۇڭگو شينجياڭ ءتاڭىرتاۋ تۇلپار تالقى جينالىسىندا شينجياڭنىڭ ءىشى- سىرتىنان كەلگەن ماماندار ىلەنىڭ جىلقى شارۋاشىلىعى كاسىبىن دامىتۋ جوباسىن جاسادى. ماجىلىسكە قاتىناسقان 18 مامان ەلىمىزدىڭ جىلقى كاسىبىن زەرتتەۋ سالاسىنىڭ تاڭداۋلى تۇلعاسى ەسەپتەلەدى. ولار ەلىمىزدىڭ قازىرگى جىلقى شارۋاشىلىعى كاسىبى جاعدايىنان ىلە جىلقىسىن تۇرگە ايىرۋ اياق الىسى مەن بولاشاعى، جىلقى كاسىبىن دامىتۋدى، جىلقىنىڭ جۇقپالى ىندەتتەرىنەن قورعانۋ قاتارلى جاقتاردا وبيەكتيۆ ءتارتىپ قولدانۋ جانە كاسىپتىك جوبا جاساۋدىڭ عىلىميلىعىن ءتۇسىندىرىپ، ىلە وبلىسىنىڭ جىلقى شارۋاشىلىعىن دامىتۋىن عىلمي نازاريالىق نەگىزبەن قامدادى. شينجياڭدا قازىر 860 مىڭ باستان ارتىق جىلقى بار. مۇنىڭ ىشىندە ىلە اڭعارىنىڭ وزىندە 360 مىڭ باس جىلقى باعىلۋدا، ال ىلە تۇلپارى بۇكىل شينجياڭ جىلقىسىنىڭ %64.2 ىن يەلەپ وتىر. ەلىمىز جىلقىسىنىڭ اسىل تۇقىمى شينجياڭداعى ىلە تۇلپارى بولىپ، مۇڭعۇلكۇرە اسىل تۇقىمدى جىلقى فەرماسى مەن ىلە اسىل تۇقىمدى جىلقى فەرماسى سىندى ەكى ءتۇيىندى جىلقى فەرماسى بار. سوندىقتان دا، جۇڭگو جىلقى شارۋاشىلىعى كاسىبىن دامىتۋدا شينجياڭ ىلە جىلقىسىنىڭ، اسىرەسە مۇڭعۇلكۇرە جىلقىسىنىڭ رولى وتە ماڭىزدى. كەزەكتە، ەلىمىزدىڭ ءار ءبىر ءىرى ات ونەرى كلوبىنداعى سايگۇلىكتەردىڭ ٪70 ىن ىلە تۇلپارى يەلەيدى.

　　باعزى زاماننان ءور تەكەس دەپ اتالىپ كەلگەن موڭعۇلكۇرە اۋدانى كليماتى سالقىن، دەمالۋعا، سەرۋەندەۋگە اسا باپ كەلەتىن ءوڭىر. ءار جىلى شىلدە ايىنان باستاپ، ميلليون مۋلىق قىشى گۇل اشىپ، جەر - جەردەگى ساياحاتشىلار، فوتو اۋەسكەرلەرى وسى اراعا جينالادى. بۇدان تىس، موڭعۇلكۇرەدە تاعى ايبىندى شاتى اڭعارى، ساحارا تاس ءمۇسىن شوعىرى، شيجۇن حانىشا قابىرى جانە مەملەكەت دارەجەلى قورعالاتىن مادەني مۇرا باعدى بوكشى بۇتحاناسى مەن كەدەن ەسكەرتكىشى بار. تۇلپار مەكەنىندەگى بۇل جەلىلەس قيمىلداردىڭ وتكىزىلۋى، موڭعۇلكۇرەنى شار تاراپقا تانىستىرىپ، اتاق - ابىرويىن ايگىلەدى.

　　اۆتوردىڭ ءادىرىسى: ىلە حالىق راديو ستانسياسى

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى