«جۇڭحۋا ۇلتى ۇلى شاڭىراعىن جىرلايمىز»

2023.03.04 09:16   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

2 - ايدىڭ 22 - كۇنى حيلۇڭجياڭ ولكەسى تۇڭجياڭ قالاسىنىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى كورمە سارايىندا ليۋ لەي (وڭنان 3 -) كۋرسانتتارمەن بىرگە «ۋسسۋريداعى قايىقشىلار ءانىن» شىرقاۋدا. سۋرەتتى شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى ۋاڭ جيانۋەي تۇسىرگەن

　　«ۋسسۋري دارياسى ۇزىننان - ۇزاق، كوگىلدىر داريا تولقيدى تۋلاپ، حىجىلار داريادا كەڭىنەن اۋ جايىپ، كەمەلەر بارادى بالىققا تولىپ...»

　　حيلۇڭجياڭ ولكەسى تۇڭجياڭ قالاسى باچا حىجى ۇلتتىق اۋىلى باچا قىستاعىنىڭ يماكان (حىجى ۇلتىنىڭ ءداستۇرلى كوركەمونەر ءنومىرى) جاتتىعۋ ورنىندا ءان اۋەنى قالىقتاۋدا. ءار رەتكى يماكان وقىتۋ كۇنىىندە 38 جاستاعى ليۋ لەي ۇلتتىق ءداستۇرلى كيىم كيىپ، قىستاق تۇرعىندارىمەن بىرگە «ۋسسۋريداعى قايىقشىلار ءانىن» شىرقايدى.

　　7 جىلدىڭ الدىندا ليۋ لەي حالىق سارايىندا باس شۋجي شي جينپيڭمەن بەتپە - بەت اڭگىمەلەسكەن بولاتىن. ول باس شۋجيگە: «شەكارانى گۇلدەندىرىپ، حالىقتى اۋقاتتاندىرۋ ينجەنەرياسى سياقتى ساياساتتاردىڭ كومەگىندە تۇرمىسىمىز <ۋسسۋريداعى قايىقشىلار انىندە> ايتىلعانداي باي – باقىتتى بولۋدا» دەگەن ەدى.

　　بۇل 2016 - جىلى 3 - ايدىڭ 7 – كۇنى ەدى، حالىق سارايىنىڭ شىعىس زالى. باس شۋجي شي جينپيڭ 12 - كەزەكتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ 4 - ماجىلىسىندە حيلۇڭجياڭ ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ باياندامانى قاراۋىنا قاتىناستى.

　　«باس شۋجي كىرىپ كەلگەننەن كەيىن الدىمەن كوپشىلىكپەن قول الىستى. مەن سول كەزدە حىجى ۇلتىنىڭ ءداستۇرلى كيىمىن كيگەن بولاتىنمىن، باس شۋجيگە حىجى ۇلتىنىڭ بىردەن - ءبىر ۋاكىلى ەكەنىمدى ايتتىم. مۇنى ەستىگەن باس شۋجي ماعان كۇلىمسىرەي باس يزەدى. سول ساتتە كوڭىلىمدەگى ابىرجۋ بىردەن سەيىلدى». ليۋ لەي سول كەزدى ەسىنە الىپ: سول جىلى 32 جاستا ەدىم، باس شۋجيمەن تۇڭعىش رەت بەتپە - بەت اڭگىمەلەسىپ، حىجى اۋىلداستاردىڭ ءبىرسىپىرا جۇرەك ءسوزىن جەتكىزدىم، − دەدى.

　　ليۋ لەي سول كۇنى ءسوز سويلەگەن 9 ۋاكىلدىڭ اراسىندا 4 – بولىپ سوزگە شىعىپ، 4 - 5 مينۋت سويلەدى.

　　باس شۋجي ليۋ لەي ايتقان «ۋسسۋريداعى قايىقشىلار ءانىن» تىڭدادى، ول ىقىلاسپەن بۇل انگە بۇرىننان قانىق ەكەنىن، اۋەنىن دە بىلەتىنىن ايتتى. اندە جۇڭحۋا ۇلتى ۇلى شاڭىراعىنىڭ بەرەكەلى دە ىنتىماقتى كوركەم كورىنىسى بەينەلەنگەن ەدى.

　　باس شۋجيدىڭ سوزىنەن ەرەكشە شابىت العان ول باس شۋجيگە حىجى مادەنيەتىن تانىستىرىپ، حىجى ۇلتىنىڭ بۇرىنعى جالاڭ بالىقشىلىقپەن، اڭشىلىقپەن كۇنەلتۋدەن ۇلتتىق ءداستۇرلى قولونەرگە مۇراگەرلىك ەتىپ، ءوندىرىس ءتاسىلىن جاڭالاپ، بايۋ جولىنا تۇسۋگە بۇرىلىس جاساعانىن ايتتى. ول تاعى باس شۋجيدى اۋىلدارىن كورۋگە شاقىردى. باس شۋجي قۋانىشتى تۇردە: «ءسوزسىز، بارىپ كورەمىن» دەدى، سونداي - اق اۋىلداستارعا جاقسى باستاماشى بولۋدى تابىستادى.

　　«باس شۋجيدىڭ حىجى ۇلتىنىڭ مادەنيەتىن وسىنشاما تۇسىنەتىنىن ويلاماپپىن!» وسى اراعا كەلگەندە، ليۋ لەي تەبىرەنىسىن باسا الماي: «جيىن تاراي سالىسىمەن مەن باس شۋجيدىڭ قامقورلىعىن، سالەمىن دەرەۋ ۋيچات ارقىلى اۋىلداستارعا ايتىپ بەردىم. كوپشىلىك قاتتى تولقىدى!» دەدى.

　　تىپتەن توسىن بولعانى، 2 ايدان استام ۋاقىتتان كەيىن باس شۋجي ۋادەسى بويىنشا وسى اراعا كەلدى.

　　بۇل 2016 - جىلى 5 - ايدىڭ 24 - كۇنى تۇستەن كەيىن بولاتىن، حيلۇڭجياڭ ولكەسىندە قىزمەت تەكسەرىپ، تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ جاتقان باس شۋجي شي جينپيڭ جاڭبىرعا قاراماي باچا قىستاعىنا بارادى.

　　باس شۋجي حىجى ۇلتىنىڭ ۇلتتىق سالت - سانا كورمەسىن ەكسكۋرسيالاپ، حىجى ۇلتىنىڭ يماكان ءان - ءبي وقىتۋىن تاماشالاپ، «حىجى ۇلتىنىڭ تاريحى ۇزاق، مادەنيەتى باي، اسىرەسە، بالىقشىلىق، اڭشىلىق ونەرى وزىق، ويۋ - ورنەك كوركەمونەرى تاماشا، يماكاندى جىرلاۋى وتە ماعىنالى» دەپ القادى.

　　ليۋ لەيگە تەرەڭ اسەر قالدىرعانى، پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى باس شۋجي شي جينپيڭ باستان - اياق ۇلتتار مادەنيەتىن قورعاۋعا جانە وعان مۇراگەرلىك ەتۋگە كوڭىل ءبولىپ: ءار ۇلتتىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ بارلىعى جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ قۇرامداس بولىگى، جۇڭحۋا مادەنيەتى − نەگىزگى ءدىڭ، ءار ۇلت مادەنيەتى − بۇتاق - جاپىراقتارى، تامىرى تەرەڭ، ءدىڭى مىعىم بولعاندا عانا، بۇتاق - جاپىراعى جايقالىپ وسەدى، − دەپ دارىپتەيدى.

　　ليۋ لەي باس شۋجي القاعان «گىسار»، «ماناس»، «جاڭگىر»، جۋاڭزۋدىڭ «جىر ءمۇشايراسى»، زاڭزۋ كىلەمى، مياۋزۋ كەستەسى، ليزۋ قامقاسى سياقتى ۇلتتىق مادەنيەت مۇرالارىن مۇدىرمەي ايتىپ شىقتى.

　　«باس شۋجي مۇنداي مادەنيەت مۇرالارى ءارى از ۇلتتاردىڭ باعالى بايلىعى، ءارى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ باعالى بايلىعى ەكەنىن، ونى قورعاۋ، جالعاستىرۋ، رەتتەۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەۋ كەرەكتىگىن ايتتى». ليۋ لەي بىلاي دەدى: «مۇنى ءبىز ەرەكشە قۇپتايمىز، قازىر جاستار بارعان سايىن كوپتەپ قوسىلۋدا، ءبىز جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى شاڭىراعىن جىرلايمىز».

　　تۇڭجياڭ قالاسىندا بۇگىنگى تاڭدا يماكان مەملەكەتتىك، ولكەلىك، قالالىق، اۋداندىق ءتورت دارەجەلى «بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسىن» جالعاستىرۋشىلار جۇيەسى ورناتىلىپ، حىجى قاھارماندارىنىڭ حيكاياسىن جىرلاۋدى جالعاستىرىپ قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، جاڭا داۋىردەگى تاماشا تۇرمىستى جىرلادى.

　　«<بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى> كاسىپ سالاسى زورايدى، كۇشەيدى، كاسىپ سالاسى كۇشەيسە، كوپشىلىكتىڭ جۇمىستانۋ ورايى كوبەيەدى، ۇيرەنۋ تىلەگى دە بارعان سايىن كۇشەيە تۇسەدى». ءتىلشىنىڭ سۇراۋىنا بايلانىستى ليۋ لەي وسى بىرنەشە جىلداعى ويلارىن ايتىپ ءوتتى.

　　حىجىلار داريادا بالىق اۋلاپ تۇرمىس كەشىرىپ كەلدى، داريانى كۇزەتىپ كوركەيدى، ەكولوگيانى قورعاۋ مەن ساپالى دامۋدى جوسپارلاۋ بارىسىندا تەپە - تەڭدىككە ءمان بەرىپ، ءداستۇرلى بالىقشىلىق، اڭشىلىق مادەنيەتىنەن بالىق تەرىسى كيىمىن، بالىق تەرىسى سۋرەتىن جارىققا شىعارىپ، ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ كورىنەۋ تۇيىنىنە اينالدىردى.

　　«وتكەن بىرنەشە جىلدا ءبىز ەرەكشە مادەنيەت - ساياحات كاسىپ سالاسىن دامىتىپ، ۇلتتىق مادەنيەتتى اسقاقتاتتىق، سونداي - اق بۇقارانى بايۋعا باستادىق». ليۋ لەي بىلاي دەدى: مەن بيىل مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى رەتىندە مىندەتىمدى تاعى دا اتقارىپ، جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن جالعاستىرۋ مەن دامىتۋعا اناعۇرلىم نازار اۋدارامىن.

　　تىلشىلەر اتتاناردا «ۋسسۋريداعى قايىقشىلار ءانى» اۋەنى يماكان ۇيرەتۋ ورنىندا اۋەلەپ تۇردى، تارتىمدى جىر، كوركەم سۋرەتتەي تاماشا كورىنىستەر ءومىر شىندىعىن ايگىلەيدى: «اق قايىڭ ورمانىنان كوڭىلدى كۇلكى كوتەرىلىپ، قىزىل الپەنشەك گۇلى تاۋ بەتىن قۇلپىرتتى، حىجىلار باقىت جولىنا ءتۇستى، حالىقتىڭ بيلىگى ماڭگى جاسايدى»...

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى