- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
قايران سۇر كوجەك
(اڭگىمە)
وركەن اقبەردى ۇلى
2013.01.21 11:21 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
ورتالاۋدىڭ 2-جىلدىعىن جاڭا بىتىرگەن كەزىم. كانيكۋل ۋاقتى. قابانىڭ ءدوڭتاستاق قىستاعىنان قابىرعاتال دەگەن جەرىنە شابان تورىنىڭ كۇشىمەن تارتىپ كەلەمىز. ناعاشىمدىكىنەن بىزگە قالماي ەرە شىققان ءداۋ سارى كۇشىك وراعىتىپ بىردە الدىعا وتسە، كەيدە توقتاي قالىپ جول جاعالاۋىنداعى سەلدىر وسكەن جۋسان مەن بۇتا-بۇرگەن جاققا ەلىتە، قىراعىتا قاراپ الىپ، قايتادان بۇلكىلگە باسقان بەتىندە اربامەن قاتارلاسا كەتەدى. بىردە شاعىن اۋىلداردىڭ تۇسىنان وتتىك، قالىڭ توبەت ارىندارىمەن بىزگە ارسىلداپ لاپ بەردى. سارى كۇشىك ەسە بەرمەيتىن سىڭايلى، ءجۇنىن تىكىرەيتىپ، ءتىپ-تىك قۇلاعىن جىمىرايتىپ، وزگەشە ۇزىن وتكىر تىستەرىمەن سەس كورسەتە يتتەردىڭ الدىن كەس-كەستەي كەتتى، اۋىل يتتەرى كوپ بولسا دا، مىنا اسىل تۇقىمدى جالعىز كۇشىكتەن يمەنىپ تايىپ تۇردى. كەنەت سارى كۇشىك بىردەمەنى سەزگەندەي سول جاعىمىزداعى سوناۋ بۇتاعا قاراي قويىپ كەتتى. مەنىڭ دە كوزىم شالعان-دى، سونادايدا شالما تاستام جەردەگى سەلدىر جۋساننىڭ اراسىندا جۇرگەن تينامداي سۇر كوجەك ار جاعىنداعى بۇتانىڭ تۇبىنە قاراي باس ساۋعالادى. جەلپىنگەن مەن اربانى شەگەرە ساپ كوجەك جاققا تۇرا ۇمتىلدىم. سارى كۇشىك مەنەن جىلدام عوي، قاسىنا جەتكەنىمدە كوجەك ونىڭ اۋزىندا بۇلكىلدەپ بۇلقىنىپ تۇر. سارى كۇشىك كوجەكتى مەنەن قىزعاندى بىلەم، اينالا جۇگىرىپ ناعاشى اپامنىڭ قارسى الدىنا بارىپ ولجاسىن ۇسىنباققا قازديا كەتتى. ناعاشى اپام كوجەكتى كۇشىكتىڭ اۋزىنان ەپتەپ شىعارىپ، ول جەر، بۇل جەرىن بايىپپەن تەكسەرىپ كورىپ:
- التايدىڭ ور قويانى دەگەن وسى، سەندەردىڭ ىلەدەگىسى تۇرقى كىشىلەۋ،ءتۇز قويانى، ءجا، ەشتەڭە ەتپەپتى، ءوزى جۇدىرىقتاي بايقۇس ەكەن، وبال عوي، ەندى بۇنى اناۋ بۇتادان ارى شالعايىراق جەرگە قويا بەرە سالىڭدار،- دەپ ايالى كوگىلدىر كوزدەرىمەن ماعان قارادى. ءبىراق مەن جيەندىگىمە ارقالانىپ كيىپ اكەتتىم:
- جوق، اپا، ويتپەڭىز، ماعان بەرىڭىزشى، مەن باعامىن. وزىممەن بىرگە قالاعا الىپ كەتەيىن.
ناعاشى اپام اقىل ايتىپ يلاندىرماق بولسادا، جىلامسىراي جالىنۋعا دەيىن بارىپ، استە كونە قويمادىم. كوجەك اقىرى ماعان ءتان بولدى. مەن كوجەكتى اسىراي باستادىم. ءسۇت ىشۋگە، كوكتات جاپىراعىن جەۋگە ءاۋ باستان ءۇيىر بولا كەتتى. كۇندىز ءبىر ەلى جانىمنان ايىرمايمىن، تۇندە قاعاز جاشىككە سالىپ ىرگەمە قويىپ جاتامىن. كەيدە وسى جانۋارىم، تۋادا ونشا جۇرەكسىز ەمەس-اۋ دەپ ويلاپ قالىپ ءجۇردىم، وزىنشە ەرلىگىن ايگىلەگەنى بار: شالقامنان جاتا قالعانىمدا سەكىرىپ ۇستىمە جارماسا كەتەدى دە، كەۋدەمنەن اقىرىن ورمەلەي تاماعىمنىڭ تۇسىنا كەلىپ، بالاۋسا تىلمەن يەگىمدى، ءتىپتى ەرنىمدى جالايدى. بىردە بايقاماي كوز تاسا قىلعانىمدا ۇيگە كىرىپ-شىعىپ جۇرگەن ءداۋ الا مىسىقتىڭ قاسىنا بارا قالىپتى. ءبىز كوجەك قۇرىدى دەي بەرە، اڭتارىلىپ قالدىق. تىشقاندى قيشا سىپىراتىن جىرتقىش مىسىق ءوزىن يىسكەلەپ الدىندا تۇرعان كوجەكتى الدىڭعى اياعىمەن ءبىر-ەكى يتەرە قاعىپ قويىپ، سامارقاۋ عانا ءبىر بۇرىشقا بارىپ جاتا كەتتى. «تەكتى مىسىق بالاپان المايدى» دەپ ناعاشى اپام ايتۋشى ەدى، كوجەككە دە وبالسىنىپ تيمەگەن بولدى عوي دەپ ءتۇيدىم ىشىمنەن. «قويان ەكەش قويان دا تۋادا قورقاق ەمەس شىعار، سوڭىرا ازۋلى اڭدار مەن تەگەۋرىندى قۇستاردىڭ ارانداۋىندا سۋ جۇرەك بوپ كەتەدى ەكەن عوي دەگەنگە دەيىن بارعام. ءبىزدىڭ كوجەكتىڭ تاعى ءبىر ەرلىگى بۇل ويىمدى دالەلمەن قامدادى.
تامىزدىڭ ورتا شەنىن الا ەرتىس پەن قابا اراسىنداعى كوپ جەرلەردى ارالادىق. كۇندەردىڭ بىرىندە ناعاشى اپايىم تۇراتىن بىلەزىك دەيتىن اۋىلعا بارا قالدىق. ءشوبى شۇيگىن توعايلى جەر ەكەن، جىلانى كوپ دەگەندى دە ەستىپ جۇردىك. بۇل كەزدەرى كوجەكتى اسىراعانىما ايدىڭ ءجۇزى بولعان، ءتاۋىر ۇلكەيىپ، قوس جۇدىرىقتاي بوپ تۇلعا تارتقان، قولعا ابدەن ۇيرەنگەن دە، تىسقا الىپ شىققانىمدا قاسىمنان ۇزاپ شىقپايتىن-دى. بىردە كوزىمنەن ءبىر اۋىق تاسا كەتسە كەرەك، اينالاما باعىپ ىزدەي باستادىم. و، سۇمدىق، جۇرەك ريتىمىم جيىلەپ كەتتى. سىزگە وتىرىك، ماعان شىن، كوجەگىمىزدىڭ سونادايدا جارتى قۇلاش بوز جىلانمەن ايقاسىپ تۇرعانى! جىلاننان قاتتى قورقاتىندىعىمنان قايتەرىمدى بىلمەي تايساپ تۇرىپ قالدىم. مىنە، كەرەمەت! ادەتتە ءتورت اياقپەن شورشيتىن كوجەگىمىز، الدىڭعى قوس اياعىن كەنگرۋشە كوتەرىپ الىپ جىلاننىڭ ار جاق، بەر جاعىندا شوقاڭداپ ءجۇر، «جاتقان جىلاننىڭ اياعىن باسىپ» جۇرگەن تاپ ءوزى ما ەكەن دەيمىن ، جىلان سىلبىپ ءوز جايىنا كەتۋگە تىربانادى، كوجەكتىڭ جىبەرگىسى جوق، شورشىپ بارىپ الدىڭعى اياقتارىمەن جىلاننىڭ قۇيىرىعىنان قويىپ كەتەدى. جىلان سۋماڭداي ارتىنا ۇمتىلا قالعاندا، كوجەكەڭ جالت بۇرىلىپ ارجاق ىرگەسىنەن شىعادى. مەزى بولسا دا بوز سۋماڭ ءوز جولىنان جازبايدى، ءبىراق كوجەك سوقتىعۋىن قويار ەمەس. جىلان اقىرى ءبىر ءتۇپ بالاۋسا ۇيەڭكىنىڭ تۇبىنە تاياپ ءبىر وڭتايلى ساتتە جەرگە تامان سالبىراپ تۇرعان جىڭىشكەلەۋ بۇتاققا بار پارمەنىمەن موينىن سوزا جارماسىپ ورالا كەتتى دە، جوعارى قاراي ورمەلەي جونەلدى. باتىرىمىز سوندا دا سۋماڭعا قاراي ءبىر-ەكى تىك شاپشىعان پيعىل تانىتقانداي بولدى، سوسىن ءتورت اياقپەن شورشىپ قاسىما جەتتى. مەن كورگەندەرىمدى ۇلكەندەرگە ايتتىم. سەنگەندەرى دە، نانباعاندارى دا بولدى. ولاردىڭ ءبىرى « ە، قورقا، قورقا قوياننان باتىر تۋدى دەگەن وسى» دەپ شەشەنسي مىسقىلداسا، «تىم كىشكەنە عوي، نەنىڭ قاس ەكەنىن بىلمەي وزىنشە ويناعانى شىعار» دەگەندەرى دە بولدى.
سول كۇنى كوجەكتىڭ ارناۋلى قاعاز «ءۇيىن» الدە بىرەۋلەردىڭ شۇعىل ىستەتكەلى الىپ كەتكەندىگىءمالىم بولدى. كوجەگىمىز حاۋىپسىز «قونالقىسىنان» ايىرىلعاندىقتان، سول ءتۇنى ۇيىقتار الدىمدا ونىڭ موينىنا ۇزىنداۋ ءجىپ تاعىپ، ءبىز جاتقان اعاش كوتەرمەنىڭ ىرگە جاعىمداعى تۇسىنا بايلاپ قويدىم. شيكى كىرپىشتەن تۇرعىزىلعان تام ءۇيدىڭ وڭ جاق ىرگەسىندە مەن، سول جاعىمدا ناعاشى اپام جاتقان-دى. ءتۇننىڭ قاي ۋاعى ەكەنى ەسىمدە جوق، ناعاشى اپام مەنى ءتۇرتىپ وياتىپ:
- قويانىڭ كوتەرمەنىڭ تاقتايىن تىقىرلاتىپ ءبىر قويمادى، بايقاپ كورشى قاراعىم، جىپكە بۋىنىپ قالىپ جۇرمەسىن،- دەدى سىبىر ۇنمەن. كوزىمە ۇيقى تىعىلعان مەن تەرەزەدەن تۇسكەن ءالسىز اي جارىعىندا اقىرىن كوجەگىمە ءۇڭىلدىم، ول ساپ-ساۋ، ءبارى دە باياعى ءوز قالپىندا. ويىمدا دانەڭە جوق، مەن ۇيقىعا قايتا باس قويدىم.
ەرتەسى بولە اعام مەنى جۇلقىلاپ وياتتى:
- وي، «ءپاتشاعار» قويانىڭ قايدا؟ كەلىستىرگەن دەگەن وسى! تينامداي نەمەنى دارعا اسىپ قويدىم دەشى،- دەيدى كەكەسىنمەن. مەن دەرەۋ ىرگەمدەگى كوجەكتى ىزدەدىم. باسىم اينالىپ، سۋىق تەر بۇرق ەتە ءتۇستى. موينىنا تاققان ءجىبى جاتىر، ال كوجەك ءوزى عايىپ بولعان. تۇگەل كوز جەتكىزدىم: مومىن كوجەك ءتۇن ىشىندە تاعىلىعىنا باسىپ، كوتەرمەنىڭ قابىرعاعا تۇتاسقان جەرىندەگى قۋىسقا كىرمەكشى بولعان. ءبىراق وعان باسى سيماعان. سودان قۋىستىڭ ىرگەسىندەگى تامدى قازىپ، ءوزى سيارلىق ەتىپ ۇڭىرەيتىپ، سول تەسىكتەن تومەن قاراي ىتقىپ كەتكەن. وكىنىشكە وراي، موينىنداعى ءجىبى تەسىكتەن ارى ءبىر سۇيەم جەرگە عانا جەتىپ، بەيۋاز كوجەك جەر مەن كوتەرمەنىڭ اراسىندا قىل تاماقتان اسىلىپ قالعان. اجالى ءتۇننىڭ ءدال قاي ۋاعىندا جەتكەنىن بىلمەيمىن، كوتەرمەنىڭ استىنا ەنىپ جىپتەن بوساتىپ العانىمدا، كوزى جۇمۋلى، دەنەسى سۇپ-سۋىق تا، سيراقتارى ءتۇپ-ءتۇزۋ سوزىلعان كۇيىندە سەرەيىپ قالىپتى. مەن وكىرىپ جىلادىم ياكي اشىنىپ شاناعىم جاسقا تولدى دەسەم قيداي سۋايىتتىق بولار ەدى. كەرىسىنشە، سول ساتتە مەن مۇلدە سوزدەن قالىپ، مەلشىيە تۇرىپ قالدىم. سانامدا ءبيشارا جان يەسىنە دەگەن اياۋشىلىعىمنان گورى، «جاندى ويىنشىقتان» ايىرىلعانداعى وكىنىشىم باسىم ءتۇستى. ۇلكەندەردىڭ جۇباتۋى ما، الدە بەرگەن اقىلى ما، سونداعى ايتىلعانداردىڭ قازىر بىردە ءبىرى جادىمدا جوق، قۇلاعىما كىرە قويماعانى انىق. بار قولىمنان كەلگەنى، ءولى كوجەكتى الىپ شىعىپ، جۋىقتاۋ ماڭداعى جوتاعا اپارىپ كومگەنىم، ۇستىنە تاس ءۇيىپ بەلگى تۇرعىزعانىم عانا. سوڭىرا ەش باعدارسىز باسىم اۋعان جاققا ءجۇرىپ وتىردىم. مۇددەشىل سانام ەرمەك ەتەرلىك الدە نەدەن دامە ەتكەندەي توعايعا باستاپ بارادى. ءتىپتى ور كوجەكتەن جانە بىرەۋى كەزىگەر مە دەگەن سەلدىر ءۇمىتتىڭ جەتەگى دە جوق ەمەس-تى....
قازىر ەسكە السام، سونداعى ەس بىلە تۇرا كومسومول باسىممەن ىستەگەن اقىماق ءىسىم مەن جيىركەنىشتى ويىمنىڭ ءدال ءوز سانامنان شىققاندىعىنا كۇمانىم كەلەدى. ءسىرا، ماتەرياليزمدى تەرىس يگەرىپ، رۋحاني دۇنيەمنىڭ جەتىم تارتقانى شىعار!؟ ءتىپتى سىنىپتاعى تەڭ جارتىمىزدىڭ ادەبيەت دەسە سامارقاۋ راي تانىتىپ عانا قويماي، جاراتىلىس ءپالساپاسىنا كەلگەندە جاراتۋشىمىزدىڭ وزىنە شىمىرىكپەيءبىر-اق اۋىز سوزبەن باعا بەرە قوياتىنىمىزدى قايتەرسىڭ. كەيىن كەلە ءومىردىڭ اششى- تۇششىسىن باسىمنان وتكەرە باستادىم، بولعالى تۇرعان ءىستىڭ جۇزەگە اسپاي قالاتىنىن، مۇمكىندىگى بولماس ءىستىڭ دە الدە ءبىر قۇدىرەتپەن ءوز قيسىنىن تاباتىنىنا كوزىم جەتىپ، ىشكى مانىنە نازار سالا باستادىم. بىرتىندەپ ۇلى تابيعاتتىڭ بەلسەندى جارشىسى بولىپ، قورشاعان ورتانى قورعاۋعا ءبىر كىسىلىك تالپىنىس جاسادىم. دەسەدە، باياعى كوجەك تراگەدياسى ەسىمنەن استە شىققان ەمەس. بۇرىنعى وكىنىشتىڭ ءمانى مۇلدە وزگەرگەن: قارساق العان ازۋلى ءداۋ كۇشىك قىلعي سالۋعا وبالسىنىپ باتپاعان، جىرتقىش مىسىق ءبىر تال تۇگىنە تيۋگە قيماعان، ۋىتتى سۋماڭنىڭ ءوزى جول بەرگەن بەيۋاز كوجەكتىڭ باسقا ەمەس، مەنىڭ بولىمسىز ەرمەگىمنىڭ قۇربانى بولعاندىعى شىمبايىما باتادى، ارەدىك اياۋسىز كىنالايمىن ءوزىمدى. سونىڭ بوداۋىن بولماشى بولسا دا سىرلى تابيعاتتىڭ باسقا قىرىنان قايتارۋدى كوڭىلگە ءتۇيىپ ءجۇردىم...
قىس كۇندەرىنىڭ بىرىندە ىلە وزەنى كوپىرىنىڭ ماڭىندا جاسىرىن قويان ساتىپ تۇرعان بىرەۋدى كورىپ جانىنا باردىم. قولىندا ارىقتاۋ، تۇرقى شاعىن ەكى قويان عانا قالىپتى. ەكەۋىن دە ساتىپ الىپ، سونادايداعى سەلدىر توعايعا قاراي بەتتەدىم. جان دۇنيەم ءبىر ءتۇرلى ماقتانىش سەزىمىنە بولەنىپ كەلەدى، بۇل مەنىڭ التىنشى رەت ءتۇز قويان ساتىپ الۋىم ەدى، ءيا، بۇل رەتكىسى دە ور قويان ەمەس، ءتۇز قويان ەدى. اتتەڭ، تەرىستىكتە جاسايتىن ور قوياندارعا قاشان جەتەر ەكەم!؟
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
