جۇڭگونىڭ قىرعىزستاندا تۇراتىن باس ەلشىسى: جۇڭگو – قىرعىزستان قارىم – قاتىناسى باياندى دامۋدا

2014.09.30 08:34   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

　　ءتىلشى: باس ەلشى، ءسىز مىندەتكە وتىرعاننان بەرى، جۇڭگو مەن قىرعىزستاننىڭ قارىم – قاتىناسى قالاي دامۋدا؟ قىرعىزستان جاقتىڭ جۇڭگوعا بولعان كوزقاراسى قانداي؟

　　باس ەلشى: مەنىڭ قىرعىزستانعا كەلىپ مىندەتكە وتىرعانىما ەكى جىلعا تايادى، بۇل ەكى جىل جۇڭگو مەن قىرعىزستان قارىم – قاتىناسىنداعى ماڭىزدى كەزەڭگە تۋرالى كەلەدى، وتە – موتە، بىلتىر قىركۇيەكتە ءتوراعا شي جينپيڭ ورتا ازياداعى ەلدەرگە مەملەكەت ىسىمەن ساپارلاي كەلگەندە، «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن» بىرلىكتە قۇرۋ سىندى ستراتەگيالىق وي جەلىسىن ورتاعا قويدى، بۇل وي جەلىسى ورتا ازياداعى قىرعىزستان قاتارلى ەلدەردە قولداۋعا يە بولدى. سوندىقتان، وسى ءبىر جىلدان بەرى ەل ەكى قارىم – قاتىناسىندا كەلەلى تابىستارعا قول جەتكىزدىك. ەكى جاقتىڭ ساياسات، ەكونوميكا، حاۋىپسىزدىك، گۋمانيتارلىق سالا قاتارلى جاقتارداعى سەلبەستىگى قارقىندى دامۋ كەزەڭىنە قادام تاستادى. قازىر ەكى جاقتىڭ سەلبەستىك اۋماعى كەڭەيىپ، سەلبەستىك مازمۇنى دا بارعان سايىن تولىعا تۇسۋدە. الدا قىرعىزستان جاقتىڭ «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن» قۇرۋ ىسىنە بەلسەندى اتسالىسۋىنا ىلەسە، ەكى جاقتىڭ سەلبەستىك بولاشاعى اناعۇرلىم نۇرلى بولا تۇسپەك. سوندىقتان، ەكى ەل ساياسي سالادا جوعارى دەڭگەيدە سەنىمدىلىك ورناتۋ، حاۋىپسىزدىك جاعىندا ءوزارا سەلبەسۋ، ەكونوميكالىق جاقتا ءوزارا ىنتىماقتاسۋ، گۋمانيتارلىق جاقتا ءبىر – بىرىنەن ۇلگى الۋ سىندى قارىم – قاتىناس باعدارىن ۇستانسا، سەلبەستىكتىڭ بولاشاعى نۇرلى بولادى دەپ قارايمىن.

　　ءتىلشى: باس ەلشى، قىرعىزستان جاقتىڭ « جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن» قۇرۋ ستراتەگيالىق وي جەلىسىنە ۇستانعان پوزيتسياسى قانداي؟ «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن» بىرلىكتە قۇرۋ جۇڭگو مەن قىرعىزستان ەكى ەل جونىنەن قانداي مانگە يە؟

　　باس ەلشى: بىلتىر قىركۇيەكتە ءتوراعا شي جينپيڭ ورتا ازيادا ساپاردا بولعاندا، «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن» بىرلىكتە قۇرۋ ۇندەۋىن ورتاعا قويعان بولاتىن. بۇل ۇندەۋ قىرعىزستان جاقتىڭ قولداۋىنا يە بولدى. ەكى ەل باسشىلارى كەزدەسكەندە، قىرعىزستان جاق «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن» قۇرۋ ىسىنە بەلسەندى اتسالىساتىنىن ءبىلدىردى. ۇيتكەنى، قىرعىزستان جاق «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن» قۇرۋ ايماقتىڭ دامۋىنا، جۇيەدەن، قىرعىزستاننىڭ دامۋىنا جاڭا وراي مەن جاڭا بولاشاق الا كەلەدى دەپ قارايدى. بيىل مامىر ايىندا قىرعىزستان زۇڭتۇڭى اتامبايەۆ جۇڭگودا مەملەكەت ىسىمەن ساپاردا بولعاندا، ەكى ەل باسشىلارى ەكى ەلدىڭ ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم – قاتىناسىن اناعۇرلىم العا ىلگەرىلەتۋگە قاتىستى بىرلەسپە مالىمدەمە جاريالادى. بۇل مالىمدەمەدە ەكى جاقتىڭ «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن» بىرلىكتە قۇرۋ ىسىنە بەلسەندى اتسالىساتىنى انىق بەلگىلەنگەن. سوندىقتان، قازىر قىرعىزستاندا ءار سالاداعىلار بۇعان قىزۋ بەلسەندىلىك تانىتۋدا ءارى زور ءۇمىت كۇتۋدە. ۇيتكەنى، قازىر ەكى جاق «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن قۇرۋ» ەكونوميكانىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، بۇقاراعا شىنايى پايدا جەتكىزەتىنىن انىق ۇعىنۋدا، سوندىقتان، «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن» بىرلىكتە قۇرۋدىڭ بولاشاعى وتە زور.

　　ءتىلشى: جۇڭگو مەن قىرعىزستان ديپلوماتيالىق قارىم – قاتىناس ورناتقاننان بەرى، ەكى ەل ءتۇرلى سالالاردا سەلبەستىكتى ورىستەتۋدە. سىزشە، ەندىگى جەردە قانداي سالالاردا سەلبەستىكتى اناعۇرلىم تەرەڭدەتە تۇسۋگە بولادى؟

　　باس ەلشى: جۇڭگو مەن قىرعىزستان ديپلوماتيالىق سەلبەستىك ورناتقالى 23 جىل بولدى. 23 جىلدان بەرى ەكى ەل قارىم قاتىناسى ورنىقتى دامىدى، جۇڭگو مەن قىرعىزستان تاتۋ كورشى، جاقىن دوس، سەنىمدى سەرىك. سوندىقتان، ءتۇرلى سالالارداعى سەلبەستىكتە كەلەلى تابىستارعا قول جەتكىزدىك. «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن» قۇرۋ سىندى ستراتەگيالىق وي جەلىسى ەكى ەلدىڭ ءتۇرلى سالالارداعى سەلبەستىگىن ىلگەرىلەتۋگە جاڭا مىنبەر، جاڭا وراي، جاڭا بولاشاق جاراتتى. سوندىقتان، كەلەسى قادامدا ەكى ەلدىڭ سەلبەستىگى «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن» بىرلىكتە قۇرۋ سىندى وزەكتى وي جەلىسى اياسىندا، ناقتى جۇزەگە اسىرىلادى. قىرعىزستان مەملەكەتتى ورنىقتى دامىتۋ ستراتەگياسىن بەلگىلەدى، قىرعىزستان جاق جۇڭگونىڭ «جۇڭگو ارمانى» مەن «قوس ءجۇز جىلدىق» نىساناسىنا زور ءمان بەرۋدە، جوعارى دارەجەدەگى سەنىمدىلىكتى نەگىز ەتكەن ەكونوميكالىق قارىم - قاتىناستىڭ كومەسكى كۇشى مىعىم، نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسى، ەنەرگيا، جول، فينانس، گۋمانيتارلىق سالا قاتارلى جاقتارداعى سەلبەستىكتىڭ بولاشاعى زور بولادى دەپ قارالۋدا. قىرعىزستاندى قامتىعان ورتا ازيا ەلدەرى قازىر ەكونوميكانىڭ وتپەلى كەزەڭىندە تۇر. اتالعان ەلدەر جۇڭگونىڭ دامۋ قادامىنا ىلەسىپ، ءوز ەكونوميكاسىنا كۇش – قۋات باعىشتاۋدى ءۇمىت ەتەدى. سوندىقتان، جۋىردان بەرى قىرعىزستاننان كوپتەگەن ۇيىرمەلەر جۇڭگوعا ساپارلاي باردى، ەلىمىزدەن دە كوپتەگەن ۇيىرمەلەر قىرعىزستانعا ساپارلاي كەلدى، بۇلاردىڭ اراسىندا كوپتەگەن ولكەلەردىڭ ۇيىرمەلەرى دە بار. ەكى جاقتىڭ ەڭ قىزۋ تالقىعا سالعان تاقىرىپتارىنىڭ ءبىرى ــ ءتۇرلى سالاداعى سەلبەستىكتەرى قايتكەندە العا ىلگەرىلەتۋگە بولادى، ەكى جاقتىڭ بارىس – كەلىسىن قايتكەندە تەرەڭدەتۋگە بولادى دەگەن ماسەلەلەر توڭىرەگىندە بولدى. ەكى ەل قارىم – قاتىناسىندا ەكونوميكا مەن گۋمانيتارلىق سالاداعى قارىم – قاتىناس ەڭ ماڭىزدى بولىپ ەسەپتەلەدى، مىسالى: جۇڭگو مەن قىرعىزستان ەكى جاق قىرعىزستاندا ونەركاسىپ باقشاسىن سالۋ، اۋىل شارۋاشىلىق سالاسىندا سەلبەستىكتى تەرەڭدەتۋ سىندى ىستەردى كەڭەسۋدە. وتە – موتە، بيىل جۇڭگو، قازاقستان، قىرعىزستان ءۇش ەلدىڭ «جىبەك جولىن» الەمدىك مادەني مۇرالار تىزىمدىگىنە ەنگىزۋگە بىرلىكتە ءوتىنىش ەتىپ تابىسقا جەتۋى تاماشا وراي بولدى، جۇڭگو، قىرعىزستان، قازاقستان ەلدەرى ەندىگى قادامدا گۋمانيتارلىق سالاداعى، وقۋ – اعارتۋ، ساياحات جاقتارىنداعى سەلبەستىكتى قالاي دامىتۋدى تالقىلاپ، ەكى ەل بۇقاراسى، وتە – موتە، جاس وقۋشىلار اراسىنداعى دوستىق قارىم – قاتىناسقا دەگەن تانىم مەن بەلسەندىلىكتى جوعارىلاتۋعا تالپىنۋدا.

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى