- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
قازاقتىڭ بەسىك تاربيەسى − بالا تاربيەسىنىڭ تورەسى
2014.04.02 15:36 كەلۋ قاينارى : ءتاڭىرتاۋ تورابى
قولىمىزعا ا ق ش - تىڭ بەلگىلى عالىمى، ايتۋلى دارىگەرى حارۆي كارپتىڭ «بالانى تىنىشتاندىرۋ ونەرى» اتتى ەڭبەگى ءتۇستى. مۇندا ول اكە - انالارعا جىلاعان بالانى جەدەل جۇباتىپ، ونى تىنىش تا ءتاتتى ۇيقىسىنا قايتا بولەۋدىڭ تاسىلدەرىن زەرتتەگەن ۇزاق جىلدىق ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىن جازعان. قىزىعى، باتىس پەن شىعىستىڭ بالانى جۇباتۋ ونەرىن زەرتتەگەن عالىم ەكونوميكاسى قارىشتاپ دامىعان باتىس الەمىنىڭ بۇل نازىك تاربيە ىسىنە كەلگەندە، شىعىستان كوش بويى كەيىن قالعانىن مويىندايدى. ونىڭ زەرتتەۋىنشە، قازاقتىڭ بەسىك تاربيەسى − بالا تاربيەسىنىڭ تورەسى!
ءالقيسسا، اڭگىمەنى ارىدەن باستايىق. دارىگەر كەيىپكەرىمىز حارۆي كارپتى بۇل ەڭبەكتى جازۋعا قىزىق ويلار جەتەلەپتى. زەرتتەي كەلە، كارپتىڭ باسىندا قىزىق وي تۋادى: «شاماسى، بالانىڭ تولىق قالىپتاسۋى ءۇشىن 9 اي جەتكىلىكسىز بولسا كەرەك، ول ءۇشىن تولىق ءبىر جىل ۋاقىت قاجەت شىعار». مۇنداي بولجامىن عالىم وزىنشە وپ - وڭاي دالەلدەپ تە بەرگەن.
البەتتە امەريكالىق عالىمنىڭ بۇل بولجامدى تەورەماسى باسقا عالىمدار تاراپىنان دالەلدەنىپ، قوشتالا ما - قوشتالماي ما، بۇل جاعى بولەك اڭگىمە. ءبىزدى باستى قىزىقتىرعانى − عالىمنىڭ وسىدان كەيىنگى تۋعان ويلارى بولدى. ا ق ش - تا بالا تاربيەسىندە كەزىگەتىن ەڭ باستى ماسەلە − جىلاعان بالانى جۇباتۋ ەكەن. بۇل − دارىگەرلەر اراسىنداعى كوپ زەرتتەلگەن دە، تالقىلانعان دا، ءبىراق جاۋابى اسا تابىلا قويماعان تاقىرىپ ەكەن. سودان دا حارۆيدىڭ جازۋىنشا، امەريكالىقتار نارەستە دۇنيەگە كەلگەننەن كەيىنگى 3 ايدى «شىداپ» قانا وتكىزۋگە تىرىساتىن كورىنەدى. ال حارۆي بولسا، بۇل سۇراققا وزىنشە جاۋاپ ىزدەي كەلىپ، جوعارىداعى تەورەماسىن ۇستانادى دا، بالانى جۇباتۋدىڭ باستى جولى − وعان انا جاتىرىندا ءوزى 9 اي بويى ۇيرەنگەن جاعدايدى جاساۋ قاجەت دەپ تابادى.
عالىمنىڭ زەرتتەۋىنشە، ول ءۇشىن 5 تالاپتى ورىنداۋ كەرەك ەكەن. ولار − بالانى قىمتاپ وراۋ، تەربەۋ، ءالسىز شۋ جاساۋ، بىردەڭەنى سورعىزۋ جانە بالانى قىرىمەن جاتقىزۋ ەكەن. بۇل جاعىنان كەلگەندە، عالىم شىعىستىڭ، ونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ حالىقتىڭ بەسىك تاربيەسىنە ءتانتى بولادى. ويتكەنى ءبىزدىڭ تاربيەدە − عالىم قاجەت دەپ تاپقان تالاپتاردىڭ ءبارى ساقتالادى.
بەسىككە بولەۋ مادەنيەتى − دانا حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن قالىپتاسقان ءداستۇرى. بەسىككە بولەنگەن بالا − انا قۇرساعىندا جاتقانداي، جىلى دا جايلى كۇي كەشەدى. ويتكەنى مۇندا، حارۆي ايتقانداي، بالا قىمتالىپ ورالادى دا، تەربەلەدى دە. ال اناسى وعان «شۋ جاساپ»، بەسىك جىرىن اندەتەدى. دانا حالقىمىزدىڭ ءداستۇرىن مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندەگى ەلدەر دە مويىنداۋدا. حارۆي كارپتىڭ ءوزى بەسىك مادەنيەتىنىڭ سىرتقى پىشىنىنە، ياعني ونىڭ بالانى جۇباتۋدىڭ مىقتى قۇرالى ەكەندىگىنە قاراپ - اق وعان زور باعا بەردى. ال قازاق حالقى ءۇشىن بەسىككە بولەۋ − ونى تاربيەلەۋمەن دە تىعىز بايلانىستى.
بەسىككە بولەۋ − ۇلكەن ونەر. ول − بالانىڭ ۇيقىسىن عانا كۇزەتىپ قويمايدى، ونى حالىق سەنىمى بويىنشا، جىن - شايتاننان دا قورعايدى. سول ءۇشىن دە حالقىمىز بەسىكتى 7 زاتپەن جابدىقتاعان. ولار − كورپە، قامشى، جۇگەن، شاپان، تون، كەبەنەك، شەكپەن. قامشى − جىن - شايتاندى قۋاتىنى بەلگىلى. بەسىك جىرى − بالانىڭ دۇنيە تانىمىنىڭ ەرتە كەڭەيۋىنە جول اشادى. قازاق حالقى بالالارىنىڭ ءتىلى ەرتە شىعىپ، جاتىق سويلەۋىنىڭ كىلتى − وسى بەسىك جىرىندا جاتىر. ويتكەنى باياۋ ىرعاقپەن ايتىلعان اناسىنىڭ ءالديى تۋعاننان بالانىڭ قۇلاعىنا سىڭەدى. انا بالانى ءانىنىڭ ىرعاعىمەن تەربەتەدى. وكىنىشتىسى، بۇگىندە بەسىك جىرىن اندەتەتىن انا از. ارداگەر ۇستاز − عالىم رامازان جاشيەۆتىڭ ايتۋىنشا،بەسىك جىرىندا ءتۇرلى فونەتيكالىق دىبىس كەزدەسەدى. اشىق - قىساڭى دا، جۋان - جىڭىشكەسى دە، قاتاڭ - ۇياڭ، ءۇندىسى دە بار. «ءالدي - ءالدي، اق بوپەم، اق بەسىككە جات بوپەم ... » ءبارى بار. ونىڭ ۇستىنە سازدى، اۋەندى بولىپ كەلەدى. مىنە، بەسىك تاربيەسىنىڭ مۇنداي دا قۇپياسى بار.
ءسىرا، حارۆي كارپ قازاقتىڭ بەسىك تاربيەسىنىڭ ىشكى مازمۇنىن، ونداعى سەنىم مەن تاربيەمەن تانىسا قويماعان بولار. ويتكەنى ونىڭ ەڭبەگىنىڭ باستى نىسانى − بالانى تىنىشتاندىرۋ بولاتىن. دەگەنمەن امەريكالىق عالىم بۇل جاعىن دا زەرتتەي باستاسا، قازاق حالقىنىڭ دانالىعىنا تاعى ءبىر مارتە باس يەرىنە شۇبامىز جوق.
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
