قازاقستانداعى الەمدىك مادەني مۇرا ـــ اقىرتاس

2014.10.11 10:09   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

　　حالىق تورابىنىڭ «جاڭا جىبەك جولىنا ساپار» اتتى قيمىلى بايلانىسىمەن ورتا ازيادا ساپاردا بولعان تىلشىلەر ۇيىرمەسى الەمدىك مادەني مۇرا ـــ اقىرتاس ەجەلگى قالاسىنا باردى

　　قازاقستاننىڭ تاراز قالاسىنان 45 كيلومەتر قاشىقتىقتا ايگىلى تاريحي مۇرا ـــ اقىرتاس ەجەلگى قالاسىنىڭ ورنى بار. ەجەلگى قالانىڭ ورنى ءتاڭىرتاۋدىڭ ەتەگىندە، قالانىڭ جۇرتىنا كوز جىبەرسەڭىز، بۇل قالانىڭ الىپ قىزىل تاستاردان سالىنعانىن كورەسىز، كونە قالانىڭ قازىرگى جۇرتىنىڭ ۇزىنى 162 مەتر، ەنى 138.5 مەتر، قالانىڭ شەتىنەن بايىرعى مۇنارانىڭ باسپالداقتارى انىق كورىنەدى. قالانىڭ قۇرىلىمى بۇلىنگەنىمەن، كوشەلەرى مەن ۇيلەردىڭ ورنىن ءالى دە ءداپ باسىپ تابۋعا بولادى، ءتىپتى سۋ قۇبىرلارىنىڭ دا ىزدەرى كوزگە شالىنادى.

　　اقىرتاس ەجەلگى قالاسى 8 -، 9 – عاسىرلاردا سالىنعان، قازاقستانداعى تاريحى سىرلى قۇرىلىستاردىڭ ءبىرى. قالانى زەرتتەۋ قىزمەتى 1861 – جىلدان باستالعان، الايدا، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بۇل قالانى كىمدەردىڭ سالعانى تۋرالى بىرلىككە كەلگەن پىكىر جوق، كەي ايتىلىمداردا بۇل قالانى ارابتار سالعان دەلىنەدى، بۇلاي ايتۋداعى سەبەپ، وسى اراداعى ءبىر تاستىڭ بەتىنەن اراب ۇلگىسىندەگى ورنەكتەر تابىلعان. عالىمداردىڭ كوبى اقىرتاس قالاسىن اراب يمپەرياسى امويون پاتشالىعىنىڭ ايگىلى اسكەري قولباسشىسى قۇتايباح يبن ءمۇسىلىم ورتا ازيانى جاۋلاۋ بارىسىندا سالعان دەگەن پىكىردى قۋاتتايدى، قالانىڭ سالىنىپ بىتپەي قالۋىنداعى سەبەپ: قۇتايباح جاڭا حاليفا سۇلەيمەنمەن ءدۇرداراز بولىپ، حاليفاتتان بەت بۇرماقشى بولعاندا قول استىنداعىلار جاعىنان ولتىرىلگەن.

　　اقىرتاس جايلى ەڭ ەرتەدەگى دەرەكتى جۇڭگو داۋجياۋ ءدىنىنىڭ ەلشىسى چيۋ چۋجي 1222 – جىلى سامارحانداعى شىڭعىسحاننىڭ بەكىنىسىنە بارا جاتقان جولىندا وسى ارادان وتكەندە جازىپ قالدىرعان. ول ەستەلىگىندە «جولدا وراسان ۇلكەن ەجەلگى قالانىڭ ورنىن بايقادىم، قالا تۇگەلدەي قىزىل تاسپەن سالىنىپتى، اسكەري قامالدىڭ ورنى دا بايقالادى...» دەپ جازعان.

　　اقىرتاس ەجەلگى قالاسىن زەرتتەيتىن ماماندار مەن وقىمىستىلاردىڭ ايتۋىنشا، ورتا ازياداعى باسقا ەلدەردەن جانە قازاقستاننان وسى كۇنگە دەيىن اقىرتاستان باسقا وسىنداي ءىرى كولەمدەگى، ۇقساس ۇلگىدەگى قالا نەمەسە وسى تەكتەس ەجەلگى قالانىڭ قۇرىلىسىنا ىستەتىلگەن تاستار بايقالماعان. (نۇرعيسا)

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى