قۇلپىرعان قىر گۇلى ــ قىزعالداق

(فوتو شالقىما)

 سۋرەتتەرىن ءتۇسىرىپ، ماقالاسىن جازعان باقىتبەك ءجۇمادىل ۇلى

2015.05.14 16:41   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

　　ءار جىلى كوكتەمنىڭ ەركە سامالى ەسىپ، بار الاپتا تىڭ تىرلىك قىزا تۇسكەن مامىر ايىنىڭ ورتا شەنى بولعاندا، كوركى كوز سۇرىندىرەتىن ىلە وزەنىنىڭ ەكى جاعاسىنداعى كەڭ كوسىلگەن دارقان ولكە جامىراي ءوسىپ، جايقالا تۇسكەن القىزىل دالا گۇلىمەن كومكەرىلىپ، ءتىل جەتپەس سىرلى دا سۇلۋ تۇسكە ەنەدى. بۇل «اسەم بوياۋ» ــ تاڭ شۇعىلاسىمەن قاۋاشاق جارىپ، سامال جەلمەن كەڭ القاپتا گۇل تەڭىزىنىڭ تولقىنىن قالىپتاستىرىپ، جان بىتكەندى وزىنە باۋرايتىن، «ءجاننات مەكەن ىلەنىڭ» وي - قىرىندا اشىلاتىن قىر گۇلى ـــ قىزعالداق.

　　ىلە وزەنى اڭعارى ـــ تابيعاتى تىلسىمگە تولى ءتاڭىرتاۋىنىڭ سولتۇستىك باۋرايىندا. باسى كۇن سۇيگەن كۇنەستىڭ شىعىسنداعى جەلدىكەزەڭنەن باستالىپ بولەكنۇر تاۋىنىڭ ءبىر سىلەمى ابىرالى ەتەگىن بويلاپ، اياعى قورعاس شەكاراسىنا تىرەلەتىن 500 كيلومەتردەن اساتىن، شىعىستان باتىسقا كوسىلگەن وسى ولكە ەرەكشە جاعراپيالىق ورتاسىىمەن تابيعاتتىڭ مول بايلىعىن، «قۇنان قويدىڭ سورپاسىنداي» سۋى ءنارلى بۇلاقتاردان قۇرالعان، سالماۋ - سالماۋ سالادان ارقىراي اققان كوك وزەندەرمەن، الۋان گۇلدى اسىل وسىمدىك جامىلعىلارىن كەڭ توسىنە دارىتقان قۇتتى دا شۇرايلى مەكەن. ەرتە كوكتەمدە اشىلاتىن كوپ جىلدىق وسىمدىك ـــ قىزعالداق ءدال وسى وڭىرگە ەرەكشە ۇيلەسىپ، ءالميساقتان بەرى وسى قۇنارلى توپىراقتا كەڭ كولەمدە تامىر تارتىپ، بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ كەلەدى.

　　وتكەن عاسىردىڭ 80 - جىلدارىنان بەرى ىلە اڭعارىنىڭ كوپتەگەن جازىق وڭىرلەرىنىڭ ەگىستىككە جانە تۇرعىندار رايونىنا اينالۋىنا بايلانىستى، ىلە وزەنىنىڭ ەكى جاعالاۋىنداعى كوكتەمدە قىزعالداق كومكەرەتىن جەر كولەمى بۇرىنعىدان كورنەكتى ازايىپ كەتتى. ونىڭ ۇستىنە اۋا كليماتىنىڭ بىرتىندەپ جىلىنىپ، ىلعالدىقتىڭ كەمەيۋىنە بايلانىستى، سوڭعى 10 جىلدان بەرى قۇلجا اۋدانى، قورعاس، شاپشال اۋداندارىنىڭ باسىم كوپ جەرلەرىندە قىزعالداق اشىلاتىن كولەم تۇراقتى بولماي، گۇل شوعىرى دا سيرەپ كەتكەن ەدى.

　　بيىل كوكتەم كەلىسىمەن ىلە اڭعارىندا جاۋىن - شاشىن مولشەرى ءبىرشاما مول، اۋا تەمپەراتۋراسى تۇراقتى بولۋداي تاماشا ەكولوگيالىق شارت - جاعداي بولعاندىقتان، قۇلجا اۋدانى مەن كۇنەستە وسى قىرمىزى سۇلۋ قىر گۇلى ـــ قىزعالداق تۇرلەنىپ، كەڭ كولەمدە اشىلعان ءبىر جىل بولدى.

　　جۋىقتا ءساتى ءتۇسىپ، ءىسساپارمەن قۇلجادان كۇنەسكە جول الىپ، جول - جونەكەي بيىلعى ەرەن اشىلعان قىزعالداقتى كورىپ، كوزايىم بولۋ ورايىنا يە بولدىم. ءبىز مەملەكەتتىك 218 – تاس جول لەنياسىمەن شىعىستى بەتكە الىپ، كۇنەس اسىل تۇقىمدى قوي فەرماسىنان ءوتىپ، توتەنىڭ جازىعىنىڭ شىعىس شەتىندەگى بەستوبە دەگەن جەرگە جەتكەندە، جولدىڭ تۇستىگى مەن تەرىستىگىندەگى كەڭ جازىقتا، الىستاعى قىراتتاردا جامىراي اشىلعان قىزعالداقتار بەينە جاسىل كىلەم توسەلگەن كەڭ جازىقتا سان - ساناقسىز قىزىل الاۋ جانىپ تۇرعانداي ەلەستەپ، باسقا ءبىر جاننات الەمىنە كىرىپ قالعانداي سەزىمدە بولدىق. قىزعالداق جاپقان كەڭ دالاعا تىنىستاي كوز جىبەرگەنىمىزدە، الىستاعى كوك جىيەكتە تۇيدەكتەلگەن اقشا بۇلتتار تومەندەپ، تۇستىكتەگى قارلى شىڭنىڭ ەتەگى گۇل تەڭىزىنە مالىنا قالىقتاپ، بىزگە قاراي جاقىنداپ كەلە جاتقانداي سەزىمدە بولدىق. كەڭ دالادا كوكتەمنىڭ ەركە سالقىن سامالى باياۋ عانا ىرعاقتى كۇي تولعاعانداي بولادى. وسى ءساتتى كورگەندە بالا كەزىمىزدە كوپ ەستىگەن «بۇل الەمدە گۇلدەر كوپ الاۋ جاپقانداي، ءبىراق ەشبىر گۇلدەر جوق قىزعالداقتارداي...» دەپ باستالاتىن ءان ەرىكسىز ەسكە ءتۇستى.

　　ساياحات شارۋاشىلىعى كۇن سايىن وركەندەپ كەلە جاتقان وسى تۇستا، شيىنجياڭ كولەمىندە ەمەس، بۇكىل جۇڭگودا سيرەك كەزدەسەتىن، وسىنداي كەڭ كولەمدە تامىر تارتىپ، كوكتەمدە جايقالا گۇل اشاتىن تابيعي قىزعالداق ىلەلىكتەردىڭ اسىل قازىناسى ەكەندىگى داۋسىز. ەندەشە ۇلى تابيعاتتىڭ سۇلۋلىق شىرايى سىپەتتى وسى قىرمىزى قىزعالداق تامىر جايعان قۇنارلى دالانىڭ ەكولوگياسلىق ورتاسىن كوز قاراشىعىنداي قورعاۋ بارلىق ازاماتتاردىڭ بۇلتارتپاس بورىشى دەمەكپىز.

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى