توبىلعىلى ساي

( فوتو شالقىما)    

باقىتبەك ءجۇمادىل ۇلى (ىلە حالىق راديو ستانسياسى) 

2015.12.15 13:48   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

　　توبىلعىلى ساي ءبىزدىڭ اتا مەكەنىمىز. قوجىر قارا تاستى تاۋدى ەكىگە ءبولىپ، تاستان - تاسقا شاپشىپ، اق كوبىك اتا سارقىراپ اعىپ جاتاتىن سايداعى اق وزەننىڭ باستاۋ كوزى سوناۋ كوز ۇشىندا، تۇستىكتە اق باس شىڭى جاقىراپ كورىنىپ، بىزگە وق جەتپەستەي سەزىلەتىن ءتاڭىر تاۋىنىڭ قويناۋىنان شىمىرلاپ شىعىپ، قاينارى ماڭگى ۇزىلمەي جاتاتىنىن كەيىن ەسەيگەندە ۇقتىم. بۇلاي دەيتىنىم، وسى وتكەل بەرمەس اق وزەن بالا شاعىمدا بىزگە اسقار تاۋ بولىپ كورىنەتىن توبىلعىلى سايدىڭ قوجىر قارا تاستى بەتكەيىنىڭ ارت جاعىنان شىعىپ جاتادى دەپ بىلەتىنمىن. بۇگىن ويلاسام، وسى قالتارىس قارا سايدان شىعىپ جاتاتىن اق وزەن سوناۋ اتام زاماننان ءبىزدىڭ توبىلعىلى سايدى ۇلى مۇحيتتارمەن تۇتاستىرىپ تۇرىپتى. اپپاق سۇتتەي بولىپ اعىپ جاتقان اق وزەننىڭ اياق جاعىنان سۋ الىپ تەكسەرگەن ينجەنەرلەر وزەن باسىندا قاتپارى قالىڭ اك تاسى كەنى بار دەپ، ءبىر كەزدە ىزدەپ كەلىپتى. سول جىلدان كەيىن ءبىزدىڭ توبىلعىلى سايدان داڭعىراعان تاس جول ءتۇسىپ، كۇنگەيدىڭ ارتقى ەتەگىنەن اك تاسىن قازاتىن كەن اشىلىپ، وسى تاۋدىڭ تاسى تالقان، سۋى لاي بولدى - اۋ كەلىپ.

　　تاس جول سالىنىپ، ماشينا قاتىناۋدان ءبىر جىل بۇرىنعى قىس ورتاسىندا ءۇش كۇن تىنباي قالىڭ قار جاۋىپ، تۇسكە تاياۋ بۇلت كوتەرىلىپ جىلىمىق تارتا قالعان ەدى. اتام مارقۇم قىستاۋداعى تاس ءۇيدىڭ الدىنان كۇنگەيگە كۇن سالا قاراپ تۇرىپ: اناۋ تاستاعى ءۇيىر - ءۇيىر شىل ابدەن اشىقتى، جوعارى جاعىنان كەلىپ ۇشىرساڭدار قورانىڭ ماڭىنا كوبىك قارعا ءتۇسىپ، ۇيالاپ جاتىپ قالادى. سوندا تۇگەل ۇستاپ داعارعا سالىپ الاسىڭدار، - دەدى. سونىمەن ەرەسەك ءبىر - ەكەۋى كىسى بويىنداي ءتۇپ- ءتۇپ توبىلعىنىڭ اراسىمەن قالىڭ قاردى شيىرلاي، سايدى ورلەپ شىل ۇشىرۋعا قارا تاستىڭ جەلكەسىنە بەتتەدى. ءبىز شىلدىڭ تۇسكەن جەرىن باعدارلاۋعا قورانىڭ توبەسىنە شىعىپ تۇردىق. ءسويتىپ تاستان سايعا ۇشىپ ءتۇسىپ، ايعاي- شۋدا ومبى قارعا كىرىپ بۇعىپ جاتا قالعان ەكى- ءۇش ءۇيىر شىلدان تۇپ – تۋرا جيىرما ءتورت شىلدى پىرىلداتىپ ەكى داعارعا سالىپ الدىق. سودان بىزدىڭ ۇيدە ەكى كۇننىڭ بىرىندە ءتورت - بەستەن شىل سويىپ، «قۇس قۋىرداققا» قارىق بولعان ەدىك. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن اتام سول شىلداردان ءبىر جۇبىن تاڭداپ الىپ قالىپ، اۋزىن تالمەن شەربەكتەپ ىشىنە ءشوپ سالىنعان ۇڭگىر ۇياعا قىستاي باققىزىپ، اياز قايتىپ كۇنگەي اشىلا بەرە قويا بەرگىزدى. ەستەن كەتپەس وسى قىستىڭ كەلەسى جىلى كۇزدە مەن ورتالاۋعا ءتۇسىپ وقۋ ءۇشىن تاۋدان اتتانىپ اۋىلداعى جاتاقتى مەكتەپكە كەتكەم، كەيىن اتام ارامىزدان كەتتى دە ءبىزدىڭ ۇيدە ول جەردى قىستاماي ويعا كوشىپ كەتتى. قانشا سارعايا ساعىنساڭ دا ءساتى كەلمەسە قيىن ەكەن، سول كەتكەننەن مىنە ماعان قيلى زامان وتكەندەي سەزىلگەن 30 جىلدى وتكەرىپ، بالالىق شاقتىڭ ەلەسى قالعان توبىلعىلى سايدىڭ قىسىن قايتا كورىپ تۇرمىن.

　　ىسساپارمەن بارا قالىپ، اۋىلداعى اتالاس باۋىرىما ات باسىن بۇردىم، بيىل ارت - ارتىنان قالىڭ قار جاۋىپ قىس ەرتە كەلدى. وڭاتى كەلىپ تۇرعان وسى ساپاردا توبىلعىلى سايعا ءبىر بارىپ قىسقى كورىنىسىن كورىپ قايتسام دەپ ەدىم، ول دا قۇپتاي كەتىپ جول سەرىك بولىپ بىرگە جۇردى. مالشى بولسا دا كوزى اشىق، كوڭىلىنە تۇيگەنى كوپ وسى باۋرىم جول - جونەكەي توبىلعىلى سايدىڭ بۇرىنعى، قىستا اراسىنان قوي كورىنبەيتىن، كوكتەمدە اق بورتەلەنە گۇل جارىپ، سالاسىنان قامشى ساپ كەسىپ الاتىن بەتكەيدەگى توبىلعاسىنان تيپىل ايىرىلىپ، قىستاۋداعى تاس قورالار شاعىلىپ، تاۋى تالقان بولعان سۇرەڭسىزدىگىن، ونان، سوڭعى جىلدارى اك تاسى كەنى جابىلىپ، توبىلعىسى قورعالىپ، قايتا قالپىنا كەلە جاتقانىن تۇگەل اڭگىمەلەپ جەتكىزدى. داڭعىل جولمەن اۆتوكولىك ءاپ - ساتتە توبىلعىلى سايعا جەتىپ ۇلگىردى. ساي اۋزىنان ىلىنە بەرە بالا كەزىمىزدە ايتاتىن «قارا تاس»، «قاراڭعى ساي»، تەرىسكەي جاعىنداعى قىستاي قار باسىپ جاتاتىن «اق بەت» ءبار - ءبارى كوزگە جىلى ۇشىراپ، تانىپ كەلەم، اتاپ ايتىپ كەلەم، ءبىراق، توبىلعىلى سايدىڭ بۇرىنعى قار قانشا جاۋسا دا كۇن جارق ەتە بۋى بۇرقىراي كەتەتىن تۋسىعان قوپا كۇنگەيى ماعان ىزعارلى سۋىق سەزىلدى. بايقاسام بەتكەيدەگى جۋسانى مەن يزەنى سيرەپ، ءتۇپ - ءتۇپ بولىپ قورالانىپ تۇراتىن بۇدىر باس قارا قىزىل توبىلعىسىنىڭ تۇقىلدانعان تۇبىرلەرى عانا قالىپتى. ءبىز قىستايتىن جىلدارداعى تۇگىن تارتسا ماي شىعاتىنداي قۇيقالى جىلىمىق سەزىلەتىن كۇنگەي بۋالدىر ەلەسكە اينالىپ كەتكەندەي بولدى. قازىر وسى وڭىردىڭ ەكولوگياسى مىقتاپ قورعاۋعا الىنىپتى. كۇنگەيدەگى توبىلعىسى مەن اق وزەن بويىنداعى اعاشتارى دا كەسىلمەيتىن بولىپ، كوكتەم سايىن بۇرشىك جارىپ، قايتا كوكتەپ، بوي تارتىپ كەلەدى ەكەن. ءيا، بۇعاندا شۇكىرشىلىك، «ورنىندا بار وڭالار» دەپ، توبىلعىلى سايدىڭ بىيىلعى العاشقى اقشا قار جاۋىپ ساندەگەن قىسقى كورىنىستەرىن ءار قىرىنان فوتوعا ءتۇسىرىپ قايتتىم.

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى