قالارلىقتاي بارشا جۇرتتىڭ ەسىندە، ءبىر توي ءوتتى شولپان قالا توسىندە

2016.05.23 13:34  

　　ايباتتى ەرەن تاۋدىڭ باۋرايىنداعى، الىپ جوڭعار ويپاتىنىڭ باتىس وڭتۇستىك جيەگىندەگى شولپان قالا كۇيتۇندە ۇستەگى جىلى مامىردىڭ 14–كۇنىنەن 16–كۇنىنە دەيىن وتكىزىلگەن ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا توتە قاراستى ورىنداردىڭ 6–كەزەكتى اقىندار ايتىسى، مادەنيەت–ساياحات مەرەكەسى ءوزىنىڭ باي مازمۇنى، بايىپتى ورنالاستىرۋى، ءتۇرىنىڭ مولدىعى ارقىلى الىس–جۋىقتان كەلگەن بارشا سيلى قوناقتار مەن قىزۋ مەرەيلى قالا حالقىن وزىنە باۋراپ، بارىنشا ءتانتى ەتتى. بەينە كۇيتۇن قالالىق پارتكومنىڭ ورىنباسار شۋجيى، قالا باستىعى قايرات اشىك ۇلىنىڭ: «وبلىستىق پارتكوم مەن ۇكىمەتتىڭ بۇل كەزەكتى مەرەكەنى وتكىزۋدى كۇيتۇن قالاسىنا جۇكتەۋى _ وبلىسىمىزدىڭ ءبىزدى قولداپ–قۋاتتاعاندىعى، سەنىم ارتقاندىعى، قالامىزدا تۇڭعىش رەت مۇنداي ءىرى قيمىلدىڭ وتكىزىلىپ وتىرعاندىعىن ءبىز داڭق، ماقتانىش سانايمىز، مەرەكەنىڭ مەرەيلى، سالتاناتتى وتۋىنە كۇش سالامىز» دەپ مەرەكەنىڭ باستالۋ سالتىندا كوپ الدىندا كوڭىل حوشتىعى مەن بورىشتىلىعىن بىلدىرگەنىندەي مەرەكەنىڭ اشىلۋ سالتى، ءوتۋ بارىسى، جابىلۋ سالتى ءوزىنىڭ مادەنيەت–كوركەمونەرلىك، بۇقارالىق، ۇلتتىق سيپاتىنىڭ قويۋلىعىمەن، حالىققا بەرەر اسەر–ىقپالىنىڭ كۇشتىلىگىمەن بارشا جۇرتتىڭ كوڭىلىن باۋراپ، قيال كوكجيەگىن كەڭىتىپ، قالاداعى 5 مىڭنان استام قازاق ۇلتى تۇرعىندارىمەن بىرگە حانزۋ جانە باسقا ۇلتتاردىڭ ۋاكىلدەرى بولىپ ءار كۇنى دەرلىك 10 مىڭداي ادام مەرەكە مەرەيىنە بولەنىپ، ۇلتتار ارا مادەني اۋىس–كۇيىس پەن ءتۇسىنىسۋدىڭ، دوستىقتىڭ جىر–داستانىن جازدى.

　　1975–جىلى شاڭىراق كوتەرگەن، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا توتە قاراستى كۇيتۇن قالاسى جارتى عاسىرعا جۋىق دامۋ بارىسىندا جۇڭگونىڭ باتىس تەرىستىگىندەگى جاڭادان كوركەيگەن ونەركاسىپ–ساۋدا قالاسىنا اينالىپ، مەملەكەت جاعىنان شولپان قالا، قالا ورتاسىن جاپپاي وڭاۋ جاعىنداعى ۇزدىك قالا، ەلەكتروندى ساۋدادان ۇلگى كورسەتۋ بازاسى، ۇلتتار ىنتىماعى العا باسارلىعىنداعى ۇزدىك كوللەكتيۆ، مادەنيەت–ساياحات ىستەرىنىڭ جاڭا ۇلگىسى، اۆتونوميالى رايون بويىنشا مادەنيەتتى قالا، تىنىش قالا سياقتى كوپتەگەن داڭقتارعا يە بولدى.

　　تاريحقا كوز سالساق، كۇيتۇن ەرتە زاماندا ەلىمىزدىڭ مال شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلداناتىن كوشپەندى كوپ ۇلتتارى مەكەندەگەن جەر. چيڭ پاتشالىعى تۇسىندا چيانلۇڭنىڭ 22–جىلى (1757–جىلى) بۇل جەر اسكەري ايالداما، سوڭىنان اسكەرلەردىڭ تىڭ يگەرۋ ورنى بولعان. گۋاڭشۇيدىڭ 6–جىلى (1880–جىلى) بەكەتكە اينالعان، چىڭ پاتشالىعىنىڭ سوڭعى جىلدارى ۋسۋ اۋدانىنىڭ ءبىر اۋىلى بولعان. جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان كەيىن ۋسۋ اۋداندىق حالىق ۇكىمەتى بۇل جەردەن كۇيتۇن اۋىلىن قۇردى. 1957–جىلى ناۋرىزدا اۋىل شارۋاشىلىق 7–ديۆيزياسىنىڭ شتابى وسىندا كوشىپ كەلدى. 1958–جىلى قارامايلى قالاسى قۇرىلعاننان كەيىن كۇيتۇن اكىمشىلىك باسقارۋ ءوڭىرى جاعىنان قارامايلىعا قارادى. 1975–جىلى قىركۇيەكتە مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ بەكىتۋىمەن كۇيتۇن اۋدان دارەجەلى قالا بولىپ، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ توتە باسقارۋىنا ءوتتى.

　　مىنە وسىنداي تاريحى ۇزاق، ەكونوميكاسى، ونەركاسىبى، قالا قۇرىلىسى، كوركەيىپ–گۇلدەنگەن، مادەنيەت–ساياحات، ساۋدا، قاتىناس–تاسىمال، ينفورماتسيا ىستەرى دامىعان كۇيتۇن قالاسى بۇل كۇندەرى ءوزىنىڭ جان–جاقتى مۇمكىندىكتەرىمەن سولتۇستىك شينجياڭداعى ءىش پەن سىرتتى جالعايتىن ماڭىزدى قۇرلىق قاتىناسى تورابىنا؛ 312–، 217–مەملەكەت تاس جولى تۇيىلىسىندەگى ماڭىزدى ورىنعا؛ ازيا–ەۆروپا قۇرلىق كوپىرىندەگى 2–وتكەلگە اينالىپ، 2007–جىلدان بەرى GDP دىڭ جىلدىق ارتۋ قارقىنى %15 تەن جوعارى بولىپ كەلەدى.

　　ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا توتە قاراستى ورىنداردىڭ 6–كەزەكتى اقىندار ايتىسى، مادەنيەت–ساياحات مەرەكەسىنىڭ وسى جولعى وتاعاسى ورنى كۇيتۇن قالاسىنىڭ بۇل قيمىلعا وسكەلەڭ ءمان بەرىپ، ونىڭ بەرەر ءنارىن اسىرىپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ بەرەكە–بىرلىگىنىڭ كۋاسى، قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىقتىڭ جارشىسى ىسپەتتى سالماقتى دا سالتاناتتى اتقارعانىنا بارشا جۇرت ءدان ريزا بولدى. سۋرەتتەردى تۇسىرگەن: تۇردان جاناقىن ۇلى، جارقىن نۇرابىلدا ۇلى، باقىتبەك ءجۇمادىل ۇلى، نۇرجان جانەتقان ۇلى

　　كەلۋ قاينارى: «ىلە گازەتى» - ىلە اقپارات تورابى