سارى تورگە ساپار

باقىتبەك ءجۇمادىل ۇلى 

2016.09.07 16:16   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

　　سىرلى دا سۇلۋ ءتاڭىرتاۋدىڭ تەرىستىك بەتكەيىنىڭ باسى كۇنەستەگى نارات ساحاراسىنىڭ شىعىس شەتى بولىپ كەلەتىن قونجان جايلاۋىنان قۇلداي جالعاسىپ، ورتا بولەگىندە دۇنيە جۇزىلىك جاراتىلىستىق مۇرالار تىزىمدىگىنە ەنگىزىلگەن توعىزتاراۋ، تەكەس اۋداندارىنداعى كولدەنەڭ، قاراجون جايلاۋلارى كوسىلتە جايعان كوك كىلەمدەي سوزىلىپ، اياعى ورتەكەستىڭ باتىسىندا كوك تىرەپ تۇرعان ايبىندى حانتاڭىر شىڭىنا بارىپ جالعاسادى. مىنە وسى باسىنان اياعىنا دەيىن 500 كيلومەتردەن اساتىن ءتاڭىرتاۋدىڭ شۇرايلى سىلەمدەرىنىڭ كوركى كوز تارتقان سالماۋ - سالماۋ سالالارىنان باستاۋ الاتىن «سۋلارى قۇنان قويدىڭ سورپاسىنداي» ءنارلى بۇلاقتاردان قۇرالعان كوك وزەندەرى جاعاسى زاڭعار جارتاستى شاتقالداردان اعىپ ءوتىپ، قۇرالا كەلە ىلە اڭعارىنداعى «ءۇش بۋرىل» دەپ اتالعان قاس، كۇنەس، تەكەس وزەندەرىنىڭ سوڭعى ەكەۋىن قۇراپ جاتادى.

　　وسى ۇلى تاۋلاردىڭ قويناۋىنا ىشكەرىلەي كىرىپ، ءتاڭىرتاۋ تابيعاتىنىڭ جاراتىلىس سيلاعان سۇلۋ كەلبەتىن، قارلى شىڭداردى، ونداعى بۇلاقتار مەن وزەندەردى، وڭاتى كەلىپ جاتسا كەر تاۋدىڭ كەرىم قوڭىر اڭدارىن فوتو سۋرەتكە تۇسىرسەم دەگەن ءبىر ءۇمىت كوپتەن بەرى ويدا جۇرەتىن. وسى ويىم ىسكە اسىپ، ءتاڭىرتاۋدىڭ ورتا بولەگىن ارالاپ، تاڭعاجايىپ تاۋ تابيعاتىنان كوز ايىم بولۋعا مىناداي ءبىر جاعداي وراي تۋدىردى: بىرنەشە جىلدىڭ الدىندا توعىزتاراۋدىڭ كوركەم شاشى جايلاۋىندا سۋرەت ءتۇسىرىپ ءجۇرىپ، توعىزتاراۋ اۋدانى جىرعالاڭ اۋىلى وشاعاندى قىستاعىنىڭ مالشىسى تۇرسىنالى نۇراقىن ۇلى دەگەن كىسىگە كەزدەسىپ اڭگىمەدە بولىپ قالدىق. ول كىسى ەجەلگى تاۋ ەلىنىڭ دارقان پەيىلىن تانىتىپ، بايەك بولا قيىلىپ ۇيىنە شاقىرىپ، ءدامى ءتىل ۇيىرەتىن سارى قىمىزىن قۇيىپ، «تاماق اسىپ قويدىق، بۇگىن وسىندا بولىڭدار» - دەپ قونۋعا قولقالادى. سول كۇنى جاتا جاستانىپ تۇكەڭ اعامەن اڭگىمە شەرتتىك. ول كىسى جاستايىنان اڭشىلارعا ەرىپ، تاۋ - تاستى كوپ ارالاعان، كورگەنى كوپ، سەرگەك ويلى، سەزىمتال، ءار الۋان ونەرگە اۋەس، اق كوڭىل جان ەكەن. الپىستى القىمداپ قالسا دا كۇمبىرلەتە كۇي شەرتىپ، اسقاق داۋىسپەن ءان سالىپ، كوسەم سوزبەن كوسىلتە اڭگىمە شەرتىپ، اراسىندا جاراسىمدى ءازىل قالجىڭ دا ايتىپ جانىڭىزدى جادىراتادى ەكەن. اڭگىمەنىڭ ءبىر كەزەگىندە ول كىسى «ءبىزدىڭ شاشى كوركەم جايلاۋ. شاشىدان بىلاي اسساق بۇدان دا ەرەسەن كوركەم جەر كوپ. فوتو سۋرەتشى ەكەنسىڭدەر، ۋاقىتتارىڭ شىقسا ارالاپ سۋرەت تۇسىرەم دەسەڭدەر مەن باستاپ بارايىن، سول ورايدا مەن دە جاس كەزىمدە تالاي باسقان ۇلى تاۋلاردى تاعى ءبىر كورىپ، جەر ساعىنىشىن باسايىن» - دەدى. سول كۇنى تۇكەڭ اعامىزبەن وسى ساپارعا بىرگە شىعۋعا كەلىسىپ، ۋادەلەستىك.

　　سودان بەرى تۇكەڭمەن جازى - قىسى تەلەفونمەن حابارلاسىپ، بارىپ - كەلىپ دەگەندەي جاقىن ارالاسىپ، تۋعان تۋىستارداي بولىپ كەتتىك. ول كىسى ءار جىلى جازدا، نەمەسە كەزدەسكەن سايىن وسى ساپارعا شىعۋعا قۋزاپ وتىردى. مەن بىرگە بارماق بولعان كاسىپتەستەرىمنىڭ قىزمەت جاعدايىنا قارايلاپ جانە ءبىر جاعى تىرشىلىكتە تۇگەمەيتىن كوپ جۇمىستارمەن ۋاقىت شىعارا الماي، اراعا ەكى جىلدى سالىپ، اقىرى بيىل تامىزدىڭ ورتا شەنىندە تۇرسىنالى اعاممەن ەرىپ «سارى تورگە» ساپارعا اتتانۋعا بەل بۋدىم. اتتاناردان ءبىر اپتا بۇرىن ول كىسى شاشىدان تەلەفون شالىپ: «كەلەرگى جۇما جولعا شىعايىق، مەن اتتاردى جاراتىپ، اياعىن تاعالاتىپ دايىندالايىن، قانشا ادام كەلەتىندەرىڭدى الدىن الا ايتىڭدار» - دەپ كەسەتكەن بولاتىن. سودان باسقالار «ۋاقتىمىز جار بەرمەي تۇر» دەگەن سوڭ قاتىستى دايىندىقتارىمدى ءبىتىرىپ، ۋادەلى كۇنى شاشىعا جەتتىم.

　　ءبىز ەرتەسى شاشى وزەنىنىڭ قۇيعانىنداعى تۇستىككە قاراي سوزىلعان «كولدى ساي» دەپ اتالاتىن كوك ناۋا ءتارىزدى اڭعاردى ورلەپ، وڭتۇستىككە بەت تۇزەپ ەكى اتپەن ەرتە جولعا شىقتىق. تۇندە اشىق اسپاندا جۇلدىزدار جامىراپ، تاڭەرتەڭ شىعىستان كۇن شۇلەن شۇعىلاسىن شاشا كوتەرىلگەن ەدى. ءبىراق، ءبىز جولعا شىعىپ ەكى ساعاتتاي ۋاقىتتان سوڭ باتىس جاقتان جازدىڭ قوڭىرقاي بۇلتى ءۇيىرىلىپ، جايلاۋدىڭ اق جاڭبىرى سەبەزگىلەپ، تاۋعا تاياعان سايىن مولايا بەردى. جاڭبىرلىعىمىز بار، جابدانىپ العاندىقتان جازدىڭ جىلى جاڭبىرىن ەلەڭ قۇرلى كورمەي ءجۇرىپ كەلەمىز. سۋىت جۇرىسپەن شەيىت كەزەڭ دەپ اتالاتىن بەلەڭنەن اسقان سوڭ، كوك سايدىڭ تاستاقتى اعىنىن ارلى - بەرلى كەسىپ ءوتىپ، كوك قىرقا بەتكەيلەردى قيالاپ، بىرنەشە كەزەڭ اسىپ، ءبىر - ەكى جەردە قاراعايدىڭ تۇبىنە ءتۇسىپ جاڭبىردان تاسالاپ ات تىنىقتىرىپ الىپ، جەتى ساعات دەگەندە قوپىڭ دەگەن ورتا جايلاۋداعى تۇكەڭمەن سەلبەسىپ مالىن قوسىپ باعىپ وتىرعان باقىتجان دەگەن مالشىنىڭ ۇيىنە جەتتىك.

　　تۇكەڭ اعا وسى جايلاۋداعى وزىنە تيەسىلى جەرگە ون نەشە جىلدىڭ الدىندا شاعىن اعاش ءۇي سالىپ قويعان ەكەن دە، بۇل مالشىنىڭ جايلاۋداعى تۇرمىسى كوپ - كورىم تىنىستى ەكەن. ولار ءبىزدى قۋانا قارسى الدى. مەشكە اعاش وتىندى ورتەپ قويىپ، ىستىق شاي ىشە وتىرىپ، مال جاننىڭ جاعدايى سۇرالىپ، ۇزاق اڭگىمە باستالىپ كەتتى. تۇنىمەن سىركىرەگەن اق جاۋىن ەرتەسى ءبىر كۇن تولاستامادى. ماڭداعى مالشىلاردىڭ ءبىزدى ويدان كەلدى دەپ ەستىگەندەرى ۇزدىك - سوزدىق كەلىپ جاتتى دا باقىتجاننىڭ ۇيىندە كۇنى بويى داستارقان جينالماي اڭگىمەدەن اڭگىمە تۋىنداپ جاتا بەردىك.

　　بۇل جايلاۋدىڭ «قوپىڭ» اتالعانى قالاي دەپ سۇراعانىمدا تۇكەڭ: بۇرىن اتا - بابالارىمىز باسى ارتىق جۇك ارتىپ بارۋعا قولايسىز، جاڭبىر كوپ جاۋاتىن الىس جايلاۋلارعا بارعان سوڭ، ءبىرىڭعاي جاس اعاشتان ءبىر باسىن جەرگە قاداپ، قاتار ءتىزىپ بۇيىرلەپ ءيىپ جانە ءبىر باسىن ارقالىققا بايلاپ، شاتىر تارىزدەس فورماعا كەلتىرگەننەن كەيىن سىرتىنا بىركەلكى ەتىپ شىم ويىپ ءتىزىپ شىعىپ، ءۇي جانە جاس تولدەرگە ۇيشىك جاسايدى ەكەن. مىنە وسىنداي ءىشى اعاش، سىرتىنداعى شىمى تامىر تارتىپ ءوزارا بايلانىسىپ، تۇتاسىپ كەتەتىن جاڭبىر وتپەيتىن باسپانانى «قوپىڭ» دەپ اتايدى ەكەن. شەبەر قولدار جاساعان قوپىڭ كوپ جىل قاز قالپىندا تۇرا بەرەدى ەكەن. مەنىڭ جاس كەزىمدە اكەم مارحۇم وسى جۇرتقا ءبىر ۇلكەن قوپىڭ سالىپ، 19 جىل پايدالانىپ، كەيىن اعاشى ءشىرىپ قۇلاپ كەتكەن ەدى. 40 جىلدىڭ الدىندا وسى جۇرتقا سول ادەمى قوپىڭ سالىنعاننان باستاپ وسى جايلاۋ قوپىڭ اتالىپ كەتتى، - دەدى ماقتانىشپەن ءتۇسىندىرىپ. ەرۋ بولعان كۇنى كەشكە قاراي تاۋدىڭ تولاسسىز جاڭبىرىنىڭ ارتى قارعا اينالىپ بارىپ باسىلدى.

　　ەرتەسى اسپان شايداي اشىلدى. بايقاساق، تاۋدىڭ ورتان بەلىنەن تومەن اقشا قار باسىپ قالىپتى. ءبىز تاڭ قۇلانيەكتەنىپ اتىسىمەن جولعا شىقتىق. ارقىراعان اق وزەنى بار قاراعايلى تار شاتقالدى ورلەپ كەلەمىز. تاستاقتى اعىندى جاعالاعان جالعىز اياق كۇدىر ات جولى بار بۇل سايدى دارۋباي اسۋىنىڭ شۋىرماسى دەيدى ەكەن. جول باستاپ كەلە جاتقان تۇكەڭ: «ازاتتىقتان بۇرىن ىلە وڭىرىندەگى تانىمالى اقالاقشى دارۋباي دەگەن كىسى مىقتى ازاماتتارىن ەرتىپ، جەر شولىپ كەلىپ، وسى سايمەن جىلقى ايداپ اسۋدان اسىپ، ءبىز باراتىن سارى ءتور جايلاۋىن اشىپ پايدالانىپتى. سودان بەرى الدىمىزداعى اسۋ دارۋباي اسۋى اتالىپتى. تاي قازان تۇسىندا دا ءار جىلى وسى جايلاۋعا كوللەكتيۆ مالىنان جىلقى اسىرىپ، جاس جىگىتتەر سالت باعىپ كەلەتىن. مىنا كۇدىر جولمەن كوش ءجۇرۋ ەمەس، بالا - شاعا، ايەل ادامداردىڭ اتپەن ءجۇرۋى قيىنداۋ. سوندىقتان تاي قازان شاعىلعالى بۇل جايلاۋعا ەشكىم اسپايتىن بولدى»،-دەدى.

　　ءبىز تار تاستاقتى اڭعاردان كەڭ الاڭقىعا شىعىپ، اسۋعا تاياپ قالعاندا اڭعاردىڭ وڭ جاق بەتىنە كۇن ءتۇسىپ، اقشا قار قىمتانعان سايدىڭ ەكى جاعاسى جاسىل ارشا، كەردەگى جاتاعان قاراعايلارمەن كومكەرىلىپ، دۇيىم توڭىرەك اسەم كەستەلى اق جىبەك ورامالداي كوز تارتتى. سول ماڭدا ءبىر مالشى قوسى بار ەكەن. قورالى قوي ورمەي قار استىندا ىقتاپ جاتىر. شاۋىلدەگەن ءيتتىڭ داۋىسىنان قوستان ءبىر ۇلكەن كىسى شىعىپ، امانداستى. تۇكەڭمەن تانىس ادام ەكەن. ول كىسى: «ءاي تۇرسىنالى، ءتۇسىپ شاي ىشىڭدەر. ايالداپ قار ەرىگەننەن كەيىن جۇرگەندەرىڭ جاقسى. اسۋدان اسقاندا مىنا قار كۇنگە شاعىلىسىپ، بەت - قولدارىڭدى كۇيدىرىپ جىبەرەدى عوي. جۇرە بەرەم دەسەڭدەر ەرىكتەرىڭ باس كيىمدەرىڭ، كوزىلدىرىكتەرىڭ بار ەكەن ەشتەمە ەتپەس»، - دەدى.

　　ءبىز مالشىنىڭ بۇل ءسوزىن تۇسىنبەپپىز. تەك اماندىق سۇراسىپ، ساپارىمىزدىڭ ءجونىن ايتىپ ءجۇرىپ كەتتىك. سودان ءبىر جارىم ساعاتتاي سۋىت ءجۇرىپ، ارت جاعىنان نايزاداي قارلى تاس شوقىنىڭ ۇشى قىلتيىپ كورىنگەن «دارۋباي اسۋىنا» دا جەتىپ قالدىق. تار سايدان شىققان سوڭ كەردىڭ اشتى كۇنى اقشا قارعا شاعىلىسىپ، قارا كوزىلدىرىكتىڭ سىرتىنان كوزدى قارلىقتىرىپ بارادى. اتتىڭ تۇسارىنان اساتىن كوبىك قاردا كونە جولدىڭ سورابىن ارەڭ پارىقتاپ، ىلگەرىلەپ كەلەمىز. اسۋعا شىققاندا تۇكەڭ: «ازداپ تىنىس تارايىپ تۇر، سۋرەتكە الساڭ تەز قيمىلدا، كوپ ايالداماي تومەن ءتۇسىپ كەتەلىك»، - دەدى. مەن ات ۇستىندە تۇرىپ الىس شوقىلاردى، اينالانى بىرنەشە پارشا سۋرەتكە العانىمشا، اپپاق قالىڭ قارعا شاعىلىسا قايتقان جارىقتىڭ كۇشتى نۇرى بەت - اۋزىم مەن قولىمدى كۇيدىرىپ بارا جاتقانىن سەزدىم.

　　اسۋدان قۇلداپ سارى ءتور جايلاۋىنىڭ شەتىنە ىلىندىك. بۇل جەر تۇستىككە قاراي كولبەۋ، شىعىستان باتىسقا سوزىلعان، باس - اياعى ءبىر كوشتىك، جالعاسىپ جاتقان كەڭ دە جازىق كەر جايلاۋ ەكەن. جايلاۋدىڭ شىعىس شەتىنە ارعى جاعىنان بايىنعولىن وبلىسىنىڭ بايىنبۇلاق قالاشىعىنا قاراستى موڭعۇل مالشىلار كەلىپ قوي باعادى ەكەن. ءار قوراسى 500 دە 800 تۇياقتان قۇرالعان «وبا قويى» دەپ اتالاتىن ءبىرىڭعاي قاراباس اق قوي، قار قىمتاعان كەڭ ساحاراعا شاشىپ جىبەرگەن قارا مەرۋەرتتەي ءساندى كورىندى.

　　سول كۇنى ءبىز الا جۇرگەن ازىعىمىزدان ات ۇستىندە ازداپ الدەنىپ، تۇسكى اس ەتتىك تە ۇزاق ءجۇرىپ، تىگىل تار سايدى قۇلداپ، قارلى قيا بەتتەگى قيامەتتەي جالعىز اياق جولمەن اتتاردى جەتەلەپ ءوتىپ، كوز ۇشىندا كوك تىرەگەن قارلى شىڭنىڭ ەتەگىندەگى «تەكەلى تاس» دەپ اتالاتىن زاڭعار قيا تاستى تاۋدىڭ باۋرايىنداعى وتىن، سۋى بار «قارا شات» دەگەن سايعا ءتۇسىپ، كونە اعاش ۇيگە قوناعا ارەڭ جەتتىك. توزىعى جەتكەن اعاش ءۇيدىڭ توبەسىندەگى قار ەرىپ، تامشى سورعالاپ تۇر ەكەن. امالسىز سىرتتا جاتاتىن بولدىق. اعاش موسى جاساپ قارا شاۋگىممەن سۋ قايناتىپ شاي ءىشىپ، پىسىرىپ العان ازىقتارىمىزبەن كەشكى اسىمىزدى جايلانىپ وتىرىپ ىشتىك.

　　ىمىرت ۇيىرىلە اڭعاردان باياۋ جەل تۇرىپ، جاڭا جاۋعان قاردىڭ ىزعارى كادۋەلگىدەي سۋىق ءبىلىندى. جاز سوڭىندا كەر جايلاۋعا مەزگىلسىز جاۋعان وسى قاردىڭ ىزعارىنا دەنەمىز تىتىركەنىپ، قالىڭ كيىنىپ العان سوڭ توڭىپ تا كەتپەدىك، ءبىراق، كۇندىزگى اسۋداعى اق قارعا شاعىلىسقان كۇشتى ۋلتىرا ساۋلە كۇيدىرىپ كەتكەن بەت - قولىمىزدىڭ تەرىسى، قىزارىپ ىسىنە باستادى دا، تۇنىمەن ۋ تيگەندەي اشىپ، جارعاق قۇلاعىمىزدى جاستىققا تىيگىزبەي اۋرىپ، كەلەر تاڭدى كوز ىلمەي اتىرعانىمىز قاتتى باتتى. تاڭەرتەڭ بەت - اۋزىمىز قىيمىلداۋعا كەلمەي تىرىسىپ اۋىرىپ تۇر. ءبىر - بىرىمىزگە قاراساق، ءىسىنىپ ادام تانىعىسىز كەيىپكە كىرىپ قالىپپىز. تۇكەڭ اعا مۇنىڭ ەمى مىناۋ دەپ قورجىنداعى شيكى ەتتىڭ مايىنان بىلەۋلەپ كەسىپ الىپ بەردى. سول قويدىڭ قۇيرىق مايىن كۇنگە قىزدىرىپ، كۇيگەن جەرىمىزگە ۇيكەپ جاعا بەردىك. ەلسىز يەندە وسى ءادىس از دا بولسا دا كۇيىك ازابىن جەڭىلدەتتى.

　　تاڭ اعارعاندا تەكەلى تاستىڭ ەتەگىنەن اتىلىپ شىعىپ جاتقان ۇلى تاۋدىڭ ءمولدىر بۇلاعىنان سۋ ءىشىپ، نان جەپ ورازامىزدى اشتىق. باسى - كوزىمىز ءىسىنىپ، اۋىرىپ تۇرسا دا امالسىز اتقا قونىپ، قارا شاتتى ورلەپ شىعىسقا قاراي قوزى كوش جول باسقاندا، كوز ۇشىندا بايىنبۇلاقتاعى جۇلدىز جايلاۋىنىڭ باتىس شەتى بولىپ كەلەتىن كەردەگى عاسىرلار بويى كەرىش تاۋدى جاۋىن شايۋدان قالىپتاسقان عاجايىپ «قاراعاي تاس» كورىنىسى كەزدەستى. وڭ جاعىمىزدا ءتاڭىر تاۋىنىڭ ورتا بولەگىندەگى ەڭ بيىك شىڭ «مۇزداماس شىڭىنىڭ» قارلى شوقىسى كۇنگە شاعىلىسىپ اسقاق كورىنىپ تۇر. ءبىز تاڭەرتەڭگى ۋاقىتتا وسى ايبىندى شىڭ، تۇنىق تابيعاتتان ءبىرقىدىرۋ كورىنىستەر ءتۇسىرىپ، كۇن كوتەرىلىپ كەتكەندە ارتىمىزعا قايتىپ، كەلەسى مەجەلى جەرگە ات باسىن بۇردىق. سودان باتىستى بەتكە الىپ، بىرنەشە قيا بەتتى شاتقالعا ءتۇسىپ، اسۋلاردان اسىپ، بۇرىنعى اڭشىلار عانا جۇرگەن ەسكى جولدىڭ سورابىمەن كەي جەرلەردە اتتى جەتەلەپ ءجۇرىپ كەلەمىز.

　　ءتۇس اۋا «سارى لامانىڭ اسۋى» دەگەن قيىن اسۋعا ارەڭ شىعىپ دامىلدادىق. اسۋدا تۇكەڭ باتىس جاقتاعى كوز ۇشىندا كورىنگەن قاداۋ - قاداۋ تاس شوقىلى قارالتقىم تاۋدى نۇسقاپ، «اناۋ تاۋدىڭ تەرىستىك جاعىنداعى ۇلكەن اڭعار تەكەستەگى بوزادىر وتارىنىڭ باسى. وسىدان اتپەن تىنباي جۇرسەك اراعا ءبىر قونىپ ەكىنشى كۇنى بوزادىردىڭ باسىنان تۇسۋگە بولادى. باعاناعى ارتتا قالعان مۇزداماس شىڭىنىڭ ارتقى بەتى وڭتۇستىك شينجياڭداعى اقسۋ ايماعىنىڭ قۇشار اۋدانىنا، ءبىز تۇرعان وسى جەردىڭ باتىس جاعى باي اۋدانىنىڭ تۇسىنا تۋرا كەلەدى» دەپ تانىستردى. قول تەلەفونداعىGPS پەن باعدارلاپ كورسەم تۇپ - تۋرا ەكەن. سوندا تۇكەڭ اعانىڭ جاسىنان اسقار تاۋلاردى كوپ اسىپ، جەر جادىسىن كوكەيىنە توقىعان، كوكىرەگى دانا كونەلەرىمىزدىڭ سوڭى ەكەندىگىنە كوزىم جەتكەندەي بولدى.

　　دامىلداپ الىپ قايتا اتقا قونعاندا ول كىسى: «الدىمىزداعى انا قىردان اسساق بولدى كەڭسۋ دەگەن جازىق اڭعارعا تۇسەمىز. كەڭسۋدىڭ باتىس جاعى ورماندى بەتكەي، بۇرىن بۇعى - مارال ءورىپ جۇرەتىن. شىعىسىنداعى كەر تاستا تاۋ تەكە، ارقار - قۇلجالار ءۇيىر - ۇيىرىمەن جاتۋشى ەدى»، - دەدى. كۇن ەڭكەيە كەڭسۋدىڭ باسىنا تامان ورلەپ بارىپ، كونە اعاش ۇيگە قوناتىن بولىپ جايعاستىق. قورجىن - قولاڭ، جۇكتەرىمىزدى ءتۇسىرىپ قويىپ، قوڭىر اڭنىڭ كەشكى جايلىسىنا تۋرالاپ ءبىر سايدى ورلەپ كەلەمىز. الدىمىزدان توپتى جابايى دوڭىز كورىندى. يەن - تەگىن بەيبىت جاتقان جەردىڭ اڭدارى دا ادامنان ۇرىكپەيتىن سياقتى. جانىنا تاياپ بارعانىمىزدا عانا جوسىپ قاشتى دا جاقىن ارالىقتان سۋرەتكە الۋعا وراي تۋدى. قارسىداعى شىبار تالدى ورمان اراسىندا ەلىك كوپ ەكەن. باتىس بەتكەيگە كولەڭكە ءتۇسىپ كەتىپ، ورمان اراسى بولعاندىقتان سۋرەتكە الۋ قولايسىز بولدى دا ساۋسىلداي قاشقان ەلىكتەردى كورىپ قالعانىمىزعا ءماز بولدىق. تار سايدى ورلەپ تۇيىققا تاياعانىمىزدا، وڭ جاعىمىزداعى كەر تاۋدىڭ شوقىسىنا تاياۋ جالدا قالىڭ تاۋتەكە كوز جەتكىسىز كەر تاسقا قاراي شۋاپ بارا جاتىپتى. تۇكەڭ اڭشىنىڭ قىراڭ كوزىمەن الىس قىردان قالت جىبەرمەي كورىپ تۇرعان وسى سەكەمشىل تاۋ تاعىلارىن مەن فوتو اپپاراتتىڭ ءدۇربى كوزىمەن ارەڭ قاراسىن كوردىم.

　　كەڭسۋعا قونعان كۇنى اۋارايى وزگەرىپ، تۇنىمەن تاۋدىڭ اق جاۋىنى قۇيىپ تۇردى. ونىڭ ۇستىنە كۇشتى ۋلترا ساۋلەگە كۇيگەن بەت تەرىمىز بارعان سايىن اسقىنىپ بارادى. سونىمەن كەر تاسقا شىعىپ، ارقار - قۇلجانىڭ جولىن توسىپ سۋرەتكە الۋ، تاۋ تەكەلەر كۇندىز ۇيەزدەپ جينالاتىن قۇرتتى قيا دەگەن زاڭعار جالاما جارتاستىڭ قارسى بەتىنەن كەلىپ قورالى قوڭىر اڭدى، وسى الىپ جارتاستاعى ۇيادان ۇشقالى تۇرعان بۇركىتتىڭ بالاپانىنىڭ قيمىلىن سۋرەتكە الۋ دەگەن سياقتى بۇرىنعى جوسپارىمىزدى وزگەرتىپ، تاڭ اتىسىمەن تەرىستىك تاۋداعى «سارى ۇڭگىر اسۋىمەن» اسىپ، جول جونەكەي ءتاڭىر تاۋىنىڭ ەڭ بيىك جوتاسىنداعى سازدىقتان اينالىپ ءوتىپ ءتالىم جىرعالاڭنىڭ باسىنداعى قارا كول سايىمەن قۇلداپ، قوپىڭعا جەتۋگە جول الدىق.

　　ءۇش كۇن بويى سۋىت ءجۇرىپ، ءبىز باسقان وسى قيىن اسۋلاردى 20 جىلدىڭ الدىندا تۇرسىنالى اعا اڭشىلارمەن ىلەسىپ، سان رەت باسقان ەكەن. ازداعان جەرلەرىندە بولماسا جولدىڭ سورابى دا جوعالىپ كەتىپتى. ءبىراق قايسى قيادان قالاي تۇسەتىنىن، تىگىل اسۋلاردان، قىساڭ وتكەلدەردەن قالاي وتەتىندى تۇكەڭ قالت جىبەرمەي جولىن تاۋىپ، قامالىپ قالماي، جىعىلماي- سۇرىنبەي ءوتىپ كەتە بەردىك. وسىنداي قاتەرلى قۇلامالارمەن جارتاستاردان وتكەندە مەن بۇرىنعى اڭشىلاردىڭ حاۋىپ - قاتەردى ەلەمەي، ەرجۇرەكتىكپەن قيىننان جول سالىپ، تاۋ اسىپ، تاس باسقان قاجىر - قايراتتارىنا قايران قالدىم. ءار ءبىر قيىن وتكەل، تارعالاڭ جولدان وتكەندە تۇكەڭ وسى جەردەن قاي جىلى قالاي جول تاۋىپ وتكەندەرىن، قايسى ماڭنان قانشا اڭ اتقاندارىن، كەيبىر قاتەرلەردەن قالاي قۇتىلعاندارىن جىردان قىزىق قىپ اڭگىمەلەپ وتىردى. تۋ باستاعى ءبىر قيىن جولدان اتپەن كىدىرمەي ءوتىپ كەتكەنىمدە ول كىسى: «جولعا شىققاننان بەرى بايقاسام اتقا مىقتى ەكەنسىڭ، وسالداۋ بولساڭ بۇل جاققا كەلمەي، باسقا جازاڭداۋ جاقپەن اينالىپ كەتەر ەدىك. تاۋەكەل، بۇرىنعى باسقان جولمەن قايتا ءبىر جۇرەتىن بولدىق، باتىل بول»، - دەپ مەنى جىگەرلەندىردى.

　　ساپارعا اتتانعان كەزدەگى قيىن جولدىڭ باستالعان جەرى «قوپىڭعا» قايتا جەتۋىمىز ءتىپتى قيىننىڭ - قيىنى بولدى. ويتكەنى ءبىز قايتقان جولدا قارا كولدى قۇلداپ، دارۋباي اسۋىنىڭ باتىسىنداعى «تاي اسۋ» دەگەن اسۋدان اسىپ، دارۋباي اسۋىنىڭ شۋىرماسىنا ىلىنە بەرە كەش باتىپ قاراڭعى ءتۇسىپ كەتتى. العاشىندا كۇندىز ءجۇرۋ وتە قيىن سەزىلگەن بۇل شۋىرمادان تۇندە قۇلداپ ءتۇسۋ تىم قاتەرلى سەزىلدى. قىساڭعا ىلىنە بەرە مەن قول پروجەكترمەن الدىنعى جاقتى جارىقتاندىرىپ ەدىم تۇكەڭ: «جىلقىنىڭ كوزى تۇندە جولدى كۇندىزگىدەي كورە بەرەدى. الاڭداما، استىڭداعى مىنا اق بوز ات بۇل جولدى سان رەت باسقان. تەك اعاش بۇتاقتارىنا سوعىلىپ قالماۋ ءۇشىن پروجەكتردى جوعارى كوتەرىپ جاعىپ، بۇتاقتاردان ابايلاپ ءوتىپ وتىرساق بولدى. جولعا جارىق قىلساڭ اتتىڭ كوزى كورمەي قالادى»، -دەدى. مىنە وسىلاي قاعار - سوعار بۇتاقتاردان عانا جارىقتاندىرىپ ەڭكەيىپ ءوتىپ، قالعان ۋاقىتتا كوزگە تۇرتسە كورگىسىز تاس قاراڭعى، كۇدىر تاستاقتى تار جولدا اتتاردىڭ تىزگىنىن ەركىنە قويا بەرىپ، جىلجىپ ءجۇرىپ وتىردىق. وسى كەزدە كۇندىز جۇرگەندە كورگەن وسى ءيىرى كوپ اتتاما كەسەك تاستى قيىن جولدى انىق كورىپ، جولدىڭ سورابىن مۇدىرمەي تاۋىپ كەلە جاتقان اتتىڭ ەرەكشە قاسيەتىنە تاڭدانباي تۇرا المادىم. ونسىزدا وسى ساپاردا ادام جاياۋلاپ ءجۇرۋدىڭ ءوزى قيىن سەزىلگەن ءبىز باسىپ وتكەن قاتەرلى قيالاردان سۇرىنبەي امان وتكەن سايىن، بيىك اسۋلارعا قورجىن - قولاڭىمىزبەن ءبىزدى تالىقپاي الىپ شىققاندا استىمىزداعى ارقالى اتتاردىڭ ولشەۋسىز كۇش - قۋاتىنا ءسۇيىنىپ، اتام قازاقتىڭ «ات ەر قاناتى» دەگەن ۇلى باعامىنىڭ ءمانىن شىن ءتۇسىنىپ، اتام زاماننان بەرى ادامنىڭ اياعى جەتپەيتىن بيىك تاۋلار مەن كۇدىر اسۋلاردا تۇياعىنىڭ تابى قالعان جىلقى جانۋاردىڭ قادىر - قاسيەتىنە سيىنىپ كەلە جاتقان ەدىم. مىنە وسىلاي ايسىز قاراڭعىدا شۋىرمانىڭ جولىن ءبىر سۇرىنبەي باسىپ كەلە جاتقان ات ۇستىندە ابايلاي وتىرىپ، ەل جاتقان شاقتا قوپىڭعا امان - ەسەن جەتتىك.

　　وسى رەتكى سارى تورگە ساپاردا سالىمىم ءتۇسىپ كوپتەگەن تاماشا كورىنىستەردى فوتوعا ءتۇسىردىم. كورگەن جەرلەردەن ۋاقىتتى، ورايدى توساتىن جاعداي بولسا ودان دا كوركەم قىمباتتى كورىنىستەردى تۇسىرۋگە بولار ەدى - اۋ دەگەن اتتەگەن - اي ارماندار دا قالىپ جاتتى. الايدا كاسىپتەستەرىمىز، ءتىپتى كەيىنگى ۇرپاقتارىمىز ورايىن تاۋىپ، ۇلى ءتاڭىر تاۋىنىڭ قازىنالى قاتپارلارىنا ارتىنىپ اتقا ءمىنىپ، ىشكەرىلەپ كىرەتىن وسىنداي ساپارلارعا بارا السا، بۇرىنعى اڭشىلاردىڭ، ءتىپتى اتا بابالارىمىزدىڭ ات جالىندا ءجۇرىپ، قيىن اسۋلاردى، قيا جولداردى بويسۇندىرعان ەرلىك جىگەرى مەن قايسارلىعىن اماليات بارىسىندا تەرەڭ تۇسىنەر ەدى دەگەن ويمەن وسى ساپاردىڭ جاي - جاپسارىن جازىپ وقىرمانعا ۇسىنىپ وتىرمىن.

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى