جايىر قىستاعىنىڭ ارشىندى قادامى
كامالبەك بوقان ۇلى
2018.04.08 14:33
وسىدان وتىز جىلدىڭ الدىندا بۇل قىستاققا تاعى ءبىر كەلگەنىم بار. ول كەزدە وسى قىستاق فەرما ورتالىعىندا ەدى. ول زاماندا «جاتاقتى مەكتەپ، قۇرىلدى كوپتەپ» دەگەن ءان ءار كۇنى راديودا شىرقالىپ جاتاتىن. سول ۇردىستە جاتاقتى مەكتەپتىڭ جاعدايىن ۇعىسۋ ۇگىت ءتۇيىنىمىزدىڭ تاعى ءبىر مازمۇنى بولعاندىقتان، بۇل فەرمانىڭ مال شارۋاشىلىق سالاسىنان قالامىما ەشتەڭە ىلىكپەي اقىرى مۇنداعى جاتاقتى مەكتەپتى كوزدەن كەشىرىپ، «شاعىجى شام - شىراقتارى» دەگەن ءتىلشى ەستەلىگىن جازىپ قايتقانىم ءالى ەسىمدە.
ونداعى شام-شىراقتار بۇل كۇندەرى تۋعان جەرىنىڭ جايناعان جارىق جۇلدىزدارىنا اينالعانداي ەلەس بەرەدى. اينالاما كوز سالعانىمدا ونداعى جۇتاڭ كورىنىستەردىڭ جۇرناعىنان ءبىر بەلگى جوق. بۇرىنعى مۇجىق تام ۇيلەردىڭ ورنىنا كىلەڭ كوك، قىزىل توبەلى اق سارايلار ەڭسە كوتەرىپتى. ءتورت كوشەسىنەن تۇس-تۇسقا،كوشە-كوشەلەرىنە تاس جولدار تاسپاداي تارتىلىپ، قۇبىر سۋلارى وتباسىنا دەيىن تۇتاستىرىلعان. اينالا كوركەم كورىنىستەرىمەن كوز تارتقان، كوشەسىندە كولدەنەڭ ءشوپ جاتپايتىن مىناۋ ورتاعا كوكتەن ءتۇسىپ قالعانداي اسا ءبىر ءساندى قالاشىق ورناعان. ءساۋىردىڭ سالقىن سامالىمەن جەلپىنىپ، نۇر كىرپىكتى التىن كۇننىڭ شۇلەن شۇعىلاسىنا شومىلا ءجۇرىپ سەرۋەن سەيىلىندە كەلە جاتقاندايمىز.
-بۇل كۇندەردە اي سايىن جاڭالانىپ، كۇن سايىن تۇلەپ، تۇلەجىپ باراجاتقان كوركەم كورىنىستەرگە كوز مەيىرىمىز قانىپ، قوماقتى تابىستارعا كوڭىلىمىز توعايىپ، تىلشىلىك بابىمەن بارعان جەرلەرىمنەن كوڭىلدى اتتاناتىن بولعانىمدا كوڭىل قۇسىم كوككە ۇشادى. پارتيانىڭ ابزال ساياساتىنان يگىلىكتەنىپ، كەدەيلىك قالپاقتى ءبىر جولاتا لاقتىرىپ سان سالالى شارۋاشىلىعى وركەندەگەن قىستاقتىڭ ءبىرى ەكەن، جاڭالىعىن تانىستىرا بەر،-دەگەنىمدە ۇستىنەن سۋ توگىلمەس جورعاداي جىلىپ كەتكەن قىستاق باستىعى ەرمۇرات:
-جارايدى اعاسى، وندا الدىمەن رەفورما جۇرگىزىلىپ، ەسىك اشىلعاننان كەيىنگى قىستاقتىڭ قويىلعان ەسىمىنە توقتالا كەتەيىن، ەجەلدەن مال شارۋاشىلىق دۇيى اتالىپ، مالشىلارىمىزدىڭ كوپ ءبولىمى جايىر تاۋىنىڭ ءبىر سالاسىن قىسى - جازى قونىس ەتىپ وتىراتىن. ءوزىڭىز بىلەسىز«تۇگىن تارتساڭ تۇبىنەن مايى ورلەپ شىعاتىن، قازىق قاقساڭ بۇرلەپ شىعا كەلەتىن» ەجەلدەن «اق سۇيەك جۇت جۇرمەيتىن» وسى مال كىندىكتى كيەلى جەردىڭ ەسىمىن مالشىلارىمىز «جايىرداي» جەر قايدا بار؟ دەپ تامسانىپ اۋزىنان تاستامايتىندىعى تابيعي. زامان اعىسىنا ىلەسكەن مالشىلارىمىز دا جايىر تاۋىنان ءتۇستى، قۇلىستايدا، شىبار جيدەدە بىتىراي قونىستانىپ وتىراتىن مالشىلارىمىز اقىرى اقىلىنا كەلىپ، وزدەرىنىڭ بولاشاق نىساناسى ءۇشىن باس قوسىپ، ىلگەرىندى-كەيىندى كەلىپ وسىندا ىرگە تەۋىپ، تارباعاتاي تاۋى بوكتەرىنىڭ قۇيقالى ءبىر پۇشپاعىن ۇيقالاي باستادى.
مالشىلار تۇبەگەيلى وتىرىقتانعاننان كەيىن حالىق قىستاعىمىزدىڭ بۇرىنعى 3- قىستاق دەپ اتاپ كەلگەن اتىن «جايىر قىستاعى» دەپ اتادى، «جاقسى ءسوز جارىم ىرىس» دەگەندەي «جايىر قىستاعىمىز» بۇل كۇندەردە جايىرداي تىنىسى كەڭ، قۇت وسى «جايىر» ەسىمىنەن دارىعانداي جانعا جايلى جاننات مەكەنىمىزگە اينالدى،-دەپ ەرەكەڭ قىستاق كوميتەتىنىڭ الدىنا كەلگەنىمىزدە اماندىق قورعاۋشىعا دىبىس بەرىپ قىستاق كوميتەتىنىڭ قاقپاسىن اشتىردى.
كەڭ اۋلانىڭ ءىشى مونتوزداي تاپ-تازا. قىستاق مادەنيەت وتاۋىنا كىرگەنىمىزدە اۋىل شارۋاشىلىعىنا قاتىستى كىتاپ-جۋرنالداردى وقىپ وتىرعان شارۋالاردىڭ قاراسى بارشىلىق ەكەن. مىنا ءبىر جاقتاعى كەڭسەدە تاعى ءبىر قانشا ادام كوگىلدىر ەكران كوزىنەن عىلمي جولمەن اسىل تۇقىمدى مال وسىرۋگە قاتىستى ساۋاتتىق تەلەۆيزور تاسپاسىن كورىپ وتىرىپتى. ءبىز كادرلاردىڭ ۇلكەن كاريدورلى شارت-جاعدايى تولىق قىزمەت كەڭسەسىن، جاتىن ورىندارىن كوزدەن كەشىرىپ بولعان سوڭ، ەربولات جاڭاعى ءۇزىلىپ قالعان اڭگىمەسىن قايتا جالعاستىردى.
-قىستاعىمىزدا 181 وتباسى، 464 جان سانىنىڭ 13 مىڭ باس مالى، 136 مىڭ مۋ جايىلىمى، 4 مىڭ 500 مۋ جەتىلدىرىلگەن جەم-ءشوپ بازاسى بار بولىپ، 2006-جىلدان باستاپ وتىرىقتانا باستاعان مالشىلارىمىز ەگىنشىلىكتىڭ قىرى مەن سىرىنا قانا باستادى. الايدا قازىرگە دەيىن 36 مالشى وتباسى قىستاۋلىق، جايلاۋلىق، كوكتەۋ، كۇزەۋلىك جايىلىم ورىندارىنان تولىق پايدالانىپ كەلەدى، ءىشىنارا مالشىلارىمىز مالدى بىرىكتىرىپ باعۋ تاسىلىندە قولدانىپ، ەڭبەككۇش ۇنەمدەلىپ باسقا كاسىپتەرمەن شۋعىلدانۋعا وراي جاراتتى. اۋقاتتانعان 18 وتباسى قالاعا قونىستاندى. قىستاقتىڭ ءبيداي، جۇگەرى، جوڭىشقا جانە جوعارى ءونىمدى جەمىس اعاشى اتىزدارىنا تۇگەلدەي تامشىلاتىپ سۋارۋ قۇرىلعىلارى ورناتىلدى. ءبىر كەزدەگى ىڭىرشاعى شىققان، قىرىپ الار قىزىلى جوق كەدەي مال شارۋاشىلىق قىستاعىنىڭ كەدەيلىك قالپاعىن لاقتىرىپ تاستاۋ بارىسىندا ءبىر قىدىرۋ ىستەردىڭ تىندىرىمدى ىستەلگەنىن بىلدىك. مۇندا، شارۋالاردىڭ وتباسى كىرىستەرىن ارتتىرۋعا، بازار شارۋاشىلىعىنا باستاپ، ءوز كۇشتەرىنە سۇيەنىپ ءومىر ءسۇرۋ رۋحىنا دەم بەرۋمەن بىرگە جوعارىدان تۇسىرىلگەن نىسان قارجىلارىنان پايدالانىپ، مالشىلاردى سان سالالى كاسىپپەن شۋعىلدانىپ اۋقاتتانۋ جولىنا باستادىق،-دەپ جۇمىس ونىمدىلىگىنىڭ العاشقى تابىس كوزىنەن سىر سۋىرتپاقتادى.
شاۋەشەك قالاسىنىڭ مەملەكەت مەنشىگىندەگى شاعىجى مال فەرماسىنىڭ جايىر قىستاعى پارتيانىڭ ءتۇرلى ابزال ساياساتىنىڭ جەبەۋىندە جۋىقتاعى 3 جىلدان بەرى ەكونوميكالىق جاقتان ەڭسەلەرىن كۇرت كوتەردى. جوعارىنىڭ جايىلىمعا بەرىلەتىن، جەم-ءشوپ بازاسىنا بەرىلەتىن، جەمىس اعاشقا بەرىلەتىن، سونداي-اق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، شەكارا رايوندى گۇلدەندىرۋگە بەرىلەتىن قارجىلارىنان تولىق يگىلىكتەنىپ، وسى ارقىلى مالشىلار باعىمشىلىق، قاتىناس-تاسىمال سىندى كاسىپتەرمەن شۋعىلدانۋ ورايىنا يە بولدى. وتە-موتە، وسى قىستاقتىڭ 6 مىڭ 65 مۋدان استام ەگىستىك جەرىنىڭ 2 مىڭ مۋدان استامى تاس الما باقشاسىنا اينالدىرىلۋمەن قاتار جوڭىشقا كىرىستىرىلىپ ەگىلىپ، «كوپ ءونىمدى اتىزعا» اينالدىردى. مالشىلار شاعىن كولەمدەگى باعىمشىلىقتى دامىتۋ نەگىزىندە مال شارۋاشىلىق كووپەراتيۆتەرىن قۇرىپ، كاسىپ كولەمىن كەڭەيتە ءتۇستى.
وتكەن جىلى تيانجين ولكەسىنىڭ ءدوربىلجىن اۋدانىندا قۇرىلعان داتاڭ مال شارۋاشىلىق كووپەراتيۆىمەن سەلبەسىپ، اۆستراليا قوشقارىنىڭ توڭازىتىلعان سفەرماسىمەن 6 مىڭ 800 باس قوي ۇرىقتاندىرىپ، سويىس قوي شارۋاشىلىعىن شالقىتۋدىڭ نەگىزىن قالادى. سونىمەن بىرگە ايماقتىق اسىل تۇقىمدى مال جەتىلدىرۋ ورتالىعىنان مامانداردى ۇسىنىس ەتىپ، مالشىلاردى عىلمي جولمەن مال باعۋعا، بازار شارۋاشىلىعىمەن شۋعىلدانۋعا تاربيەلەدى. تاعى ءبىر قۋانارلىق يگىلىكتى ىستەرى وتكەن جىلى قىستاق تۇرعىنى مۇرات دەگەن ازامات قىستاقتان «تاڭبالى مال شارۋاشىلىق كووپەراتيۆىن» قۇرىپ، جايىر قىستاعىنىڭ اتاعىن ءتىپتى دە اسپانداتا ءتۇستى. قازىر بۇل كووپەراتيۆتىڭ وسى زاماندانعان قورا - قالتقىلارى كەمەلدەنىپ، قوي شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ارناسىنا ءتۇسىپ، ونىمدەرى ىشكى ولكەلەرگە دەيىن ەلەكتروندى توراپ تەكشەسى ارقىلى بازارلاناتىن بولعان. وسى كووپەراتيۆ ىشىنەن اۆستراليا سويىس قويىن جەتىلدىرۋ فۋنكتى دە قۇرىلىپ، باسباي قويىمەن اۆستراليا قويىن بۋدانداستىرىپ، 2 مىڭنان استام ءىشتى ساۋلىق ءساۋىر ايىنان باستاپ قوزىلايدى ەكەن. بيىل بۇكىل قىستاقتىڭ مالىن «تاڭبالى مال شارۋاشىلىق كووپەراتيۆىنە» وتكىزىپ بەرىپ، تاعى دا تىڭ تىرشىلىك جولىنا تۇسپەك. وتكەن جىلى وسى قىستاق پارتيانىڭ ابزال ساياساتتارىنان بارىنشا يگىلىكتەنگەن، ايتالىق، ءبىر ميلليون 29 مىڭ جايىلىم قوسىمشا قارجىسى، 330 مىڭ شەكارانى گۇلدەندىرۋ قارجىسى، 430 مىڭ يۋان جەتىلدىرىلگەن جەم-ءشوپ بازاسى قوسىمشا قارجىسى تاراتىلسا، تومەن كىرىستى 28 ادامعا 75 مىڭ 936 يۋان تاراتىلعان، 3 جىلدان بەرى كەدەي، تومەن كىرىستى وتباسىلارىنا جيىنى 2 مىڭ باستان ارتىق قوي تاراتىلىپ، كەدەي وتباسىلارى كەدەيلىك تۇرمىسقا تۇبەگەيلى قوش ايتتى. ال بيىل بۇرىنعى جىلداردان قالعان تومەن كىرىستى 13 وتباسى اۋقاتتانۋ جولىنا ءتۇسىپ، وزدەرى ءوتىنىش جازىپ تومەن كىرىستى وتباسى سانالاتىن تىزىمدىكتەن وزدىكتەرىنەن شەگىنگەن. قىستاقتاعى 16 جاستان جوعارى 36 ادام شەكارا قورعاۋ، اماندىق قورعاۋ ورىندارىنا قابىلدانىپ، اي سايىن 2 مىڭ يۋاننان جوعارى ەڭبەكاقى الاتىن بولىپ، وسىنداي نەگىزدەردە شارۋاشىلىعى شالقىعان قىستاقتا كەدەي وتباسى قالماعان، زاتتىق مادەنيەتى مەن رۋحاني مادەنيەتى دە دامىعان تاماشا ورەگە جەتكەن.
ۇستىنە سارى ءتۇستى سۋ جاڭا اماندىق قورعاۋشىلاردىڭ كيىمىن كيىپ، اياعى اياعىنا تيمەي قاربالاس جۇرگەن 40 جاستار شاماسىنداعى ازاماتتى سوزگە تارتقانىمدا:
-اتىم جانىمقان، اكەمنىڭ اتى اسقار، وسى قىستاقتىڭ بايىرعى قويشىسى ەدىم. بەس سادىرا مالدىڭ ارتىندا سالپاقتاپ، تاۋ اسىپ، تاس باسىپ، تاپقانىمىز تاماعىمىزدان اسپاي ابدەن تۇرالاعانىمدا، قىستاق باسشىلارىنىڭ كومەگىندە اقىرى شىعار جول تاپتىم.ءسويتىپ، وتكەن جىلى قىستاقتاعى ماعان ارنايى سالىنعان بەيقۇت ۇيگە قونىستانىپ، قولىمداعى 57 قويدى توقتام بويىنشا تەمىر مال رەتىندە جىلىنا 23 قوزى الىپ تۇراتىن بولىپ، مۇراتتىڭ «تاڭبالى مال شارۋاشىلىق كووپەراتيۆىنە» وتكىزىپ بەرىپ، وتباسىمداعى ەكى ءىنىم، بالالارىم بار 6 جان ءبىر- اق كاسىپتەنىپ، ايىنا 10 مىڭ 860 يۋان ناق كىرىس كىرگىزەتىن بولدىم. ءسويتىپ «ولمەگەن قۇل التىن اياقتان سۋ ىشەدى» دەگەندەي ۇكىمەت قولىما «التىن توستاعانىن» ۇستاتىپ، «اتامدا كورمەگەندى بوتامدا» كورىپ وتىرمىن،-دەدى.
اۋماعى جاسىل ورمانمەن كومكەرىلگەن قىستاقتىڭ 187 وتباسى تۇگەلدەي بەيقۇت ۇيگە كوشىپ كىرگەن، كەڭ دە ساۋلەتتى قوراجايىندا قويى قوزداپ، تۇيەسى بوتالاعان،جىلقىسى كىسىنەپ، جەلىنى جەر سىزعان اسىل تۇقىمدى سيىرلارى قىستاقتىڭ تىڭ تىرشىلىگىن كوز الدىڭا ەلەستەدى. قىستاق مادەنيەت ءۇيى، قىستاق كىتاپحاناسى، قىستاق بالالار باقشاسى، مال شيپاگەرلىگى، اماندىق قورعاۋ كەڭسەسى سياقتى ورىندارى ارت-ارتىنان قۇرىلعان، سوتسياليستىك جاڭاشا اۋىل-قىستاق قۇرۋدىڭ تالاپتارى ورىندالعان بۇل كۇندەردەگى ماي بوياۋلى سۋرەتتەي كوركەم كورىنىستى، جانعا جايلى جايىر قىستاعى ءوز ءسان سالتاناتىمەن وسىلايشا مەن مۇندالايدى.
كەلۋ قاينارى: ىلە گازەتى - ىلە اقپارات تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
