ۇرۋ، قيراتۋ، بۇلاۋ، ورتەۋ ۋاقيعاسىنىڭ  زاردابى اۋىر بولدى

ۇرىمجىدە، شىلدە ايى جەمىس-جيدەكتىڭ ءيىسى اڭقىپ، ساياحاتشىلارعا تولاتىن كورىكتى كەزەڭ. الايدا، 5-شىلدەدەگى قۇتىرىنا قانقۇيلىلىق ىستەگەن ۇرۋ، قيراتۋ، بۇلاۋ، ورتەۋ اۋىر زورلىقتى كۇش قىلمىستىق ۋاقيعاسى، كوزدى اشىپ جۇمعانشا  مەيىرلى  دە جاراسىمدى  بۇل ارانى  ويراندادى. سول كۇنى كەشتە، قانقۇيلى زاڭسىز ەلەمەنتتەر حالىق الاڭى، ازاتتىق جولى، ىنتىماق جولى، يان-ان جولى، شينحۋا وڭتۇستىك جولى، جينين جولى، سىرتقى اينالما جول، حالىقارالىق ساۋدا بازارى سياقتى كوپتەگەن جەرلەردە، ەر-ايەل، كارى-جاس دەمەي، بەيكۇنا جۇرتشىلىققا زالال جەتكىزىپ، ساۋدا بازارلارىندا،  دۇكەندەردە، الەۋمەتتىك اۆتوبوستاردا ۇرۋ، قيراتۋ، بۇلاۋ، ورتەۋمەن اينالىسىپ، قالا قۇرىلعىلارى، ەلەكتر قۋاتى، قاتىناس قاتارلى الەۋمەتتىك قۇرىلعىلار اۋىر دارەجەدە قيراتىلدى.

19-شىلدەگە دەيىن، "5-شىلدە" ۋاقيعاسىندا 197 ادام قازا بولىپ، 1700 دەن استام ادام جارالاندى، 881 ادام قازىرگە دەيىن  ەمحانادا ەمدەلۋدە، مۇنىڭ ىشىندە 179 ادام اۋىر جارالانعان، 66 ادام حال ۇستىندە جاتقان.

ساناققا قاراعاندا، "5-شىلدە" ۋاقيعاسىندا، 719 ءۇي  بۇلىنگەن، ءجيىنى 21 مىڭ 353 شارشى مەتر، مۇنىڭ ىشىندە ويراندالعان دۇكەن 331، ورتەلگەن ءۇي 29، 13 مىڭ 769 شارشى مەتر؛ 1325  ماشينا قيراتىلعان نەمەسە ورتەلگەن.

جاسىرىن جوبالاپ، ىشپەن-سىرت  ىمىرالاسقان

كوپتەگەن مىزعىماس فاكىتتەر مىنانى ايقىندادى، ءرابيا باس بولعان "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك قۇرىلتايى" قاتارلى شەكارا ءىشى-سىرتىنداعى تەررورلىق، بولشەكتەۋشىلىك، سودىرلىق سىندى "ءۇش ءتۇرلى كۇش" "5-شىلدە" ۋاقيعاسىن تىكەلەي جەلىكتىرگەن، جوبالاعان  جاسىرىن  قاسكۇنەمدەر، ۋاقيعا تۋىلار الدىنداعى توراپتا قۇتىرىنا جەلىكتىرۋدەن باستاپ، ۋاقيعا تۋىلعاننان كەيىنگى اشىققا شىعىپ، جۇڭگونىڭ شەتەلدە تۇراتىن ورگاندارى مەن ساياحات ۇيىرمەلەرىنە قۇتىرىنا سوقتىعۋىنا دەيىن، ءرابيا مەن "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك قۇرىلتايىنىڭ" تەررورلىق شىن كەيىپ-كەسپىرى ايپاراداي اشىلدى.

2004-جىلى، شەكارا سىرتىنداعى "شىعىس تۇركىستان" ۇيىمى گەرمانيادا بىرلەسكەن ءماجىلىس اشىپ، "شىعىس تۇركىستان ۇلتتىق ۋاكىلدەر قۇرىلتايى" مەن "ۇيعۇر جاستارىنىڭ دۇنيە جۇزىلىك ۋاكىلدەر قۇرىلتايىن" بىرىكتىرىپ، "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك قۇرىلتايى" ەتىپ قۇردى. "ۇيعۇر جاستارىنىڭ دۇنيە جۇزىلىك ۋاكىلدەر قۇرىلتايى"  بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى بەكىتكەن "شىعىس تۇركىستان يسلام قوزعالىسىمەن" ۇقساس سيپاتتاعى تەررورلىق ۇيىم. "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك قۇرىلتايى" قۇرىلعان كۇننەن باستاپ-اق تەررورلىق ۇيىمنان قۇرام تاپقان. 2006-جىلدان بەرى، "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك قۇرىلتايى" بولشەكتەۋشىلىك پەن بۇزعىنشىلىق قيمىلىن جاسىرىن تۇردە جوسپارلاپ كەلگەن. 2008-جىلى، ەل ءىشى-سىرتىنداعى "ءۇش ءتۇرلى كۇش" شينجياڭدا تۋىلعان "4-تامىز"، "10-تامىز"، "12-تامىز" قاتارلى ءۇش رەتكى اۋىر زورلىقتى كۇش تەررورلىق دەلوسىن جوسپارلاعان.

2009-جىلى 26-ماۋسىمدا، گۋاڭدۇڭ ولكەسى شاۋگۋان قالاسى شۇيرى ويىنشىق زاۆوتىندا ۇيعۇر جۇمىسكەرلەر مەن حانزۋ جۇمىسكەرلەر اراسىندا توپتىق توبەلەسۋ ۋاقيعاسى تۋىلىپ، ەكى ۇيعۇر جۇمىسكەردىڭ قازا بولۋىنا اپارىپ سوقتى. بۇل ءبىر رەتكى قوعام اماندىعىنا  قاتىستى ۋاقيعا، الايدا، ءرابيا قاتارلىلار ورايدان پايدالاندى. ۋاقيعا تۋىلعاننان كەيىن، ءرابيا "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك  قۇرىلتايىنىڭ" جوعارى دارەجەلى باسشىلارىنىڭ شۇعىل ءماجىلىسىن اشىپ، ءارى "گۋاڭدۇڭ شاۋگۋان ۋاقيعاسىنان" پايدالانىپ، ەل ىشىندەگى ۇيعۇرلاردى ۋاقيعا تۋدىرۋعا جەلىكتىرۋ، حالىقارالىق قوعامنىڭ جاناشىرلىعى مەن قولداۋىنا يە بولۋ، 26-ماۋسىمدى "ەسكە ءتۇسىرۋ كۇنى" ەتىپ بەلگىلەۋ سىندى ءۇش ءتۇرلى قاۋلىنى ماقۇلدايدى. ءرابيا قاتارلىلار توراپتا سويلەسۋ، تەلەفون بەرۋ قاتارلى كوپتەگەن جولدارمەن شينجياڭدا جەلىكىتىرۋ، "ەل ىشىندەگى باۋىرلاستاردى اتتانىسقا كەلتىرۋ"، ولاردى قۇربان بەرۋدەن قورىقپاۋعا ۇندەۋدى ورتاعا قويادى، ءارى "دۇنيە جۇزىندەگى بارلىق ۇيعۇرلاردى" 5-شىلدە، 6-شىلدە كۇندەرى "اتتانىسقا كەلەۋگە"، جۇڭگو ۇكىمەتىنە قىسىم جاساۋعا ۇندەيدى.

  "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك قۇرىلتايىنىڭ" حابارشىسى قۇربان.قايىم گۋاڭدۇڭنىڭ شاۋگۋان دەگەن جەرىنە بارىپ كورمەگەنىن، "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك قۇرىلتايىنا" "شاۋگۋان ۋاقيعاسىندا" 17-18 ادام قازا بولدى دەگەن ءوزى قۇراستىرعان جالعان مالىمەتتى جولداعانىن مويىندادى.

   "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك قۇرىلتايى" توراپ ارقىلى جالعان حابار تاراتىپ، ءىس تۋدىرۋعا جەلىكتىردى.

  امەريكا CNN تەلەۆيزاسىنىڭ "يراقتا ۇرىپ ولتىرىلگەن قىز" اتتى تاراتقان كەسكىندى حابارىن "ۇيعۇر دۇنيە جۇزىلىك   قۇرىلتايى" كەسىپ الىپ، توراپتا "ۇيعۇر قىزى سويىل استىندا" دەپ جالعان كەسكىن تاراتقان.

1-شىلدەدە، "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك قۇرىلتايى" ارناۋلى ءماجىلىس اشىپ، توراپ، تەلەفون، قولفون كەلتە حاتى سياقتى جولداردان پايدالانىپ، "26-ماۋسىم" ۋاقيعاسىندا 18 ۇيعۇر جۇمىسكەر سوققىدان قازا بولدى، 600 دەن استام ادام حابار-وشارسىز كەتتى دەگەن وسەك تاراتىپ، بۇل ۋاقيعانى "ءناسىل قۇرتۋ" دەپ بۇرمالاپ، شەكارا ىشىندەگى جۇرتشىلىقتى ۋاقيعا تۋدىرۋعا جەلىكتىردى.

3-شىلدە، "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك قۇرىلتايىنىڭ" تىرەكتىسى، "مۇححاداس" اتتى توراپ اتىن قولدانعان بىرەۋ وتىرىكتى شىنداي سوعىپ،  CNN جاريالاعان 2007-جىلى 7-ساۋىردە يراقتىڭ موسۋل قالاسىندا   قىزىل جەيدە كيگەن "دوا" اتتى قىزدى ءبىر توپ ادامنىڭ تاسپەن ۇرىپ ولتىرگەن ۋاقيعا سۋرەتتەلگەن كەسكىندى كەسىپ جاساپ، "ۇيعۇر قىزى تاياققا جىعىلدى" دەگەن كەسكىنگە وزگەرتىپ، ەل ىشىندەگى "ۇيعۇر" QQ توبىنا جولداعان، ءارى "باۋىرلاستارىم، قانعا قان، جانعا جان" دەپ جار سالىپ، ۇلتتار ارا وشپەندىلىكتى ءورشىتىپ، ۇيعۇر ۇلتى جۇرتشىلىعىن ەرەۋىل وتكىزۋ،قارسىلىق ءبىلدىرۋ قيمىلىن وتكىزۋگە ۇيىمداسۋعا ، "زورلىقتى كۇش ارقىلى قارسىلىق كورسەتۋگە" جەلىكتىردى.

       4-شىلدە كەشتە، ەل ىشىندەگى كەيبىرەۋلەر توراپتا كوپتەگەن حابارلاندىرۋ جولداپ، 5-شىلدە ءۇرىمجى قالاسى حالىق الاڭى،  وڭتۇستىك قاقپا قاتارلى جەرلەردە ەرەۋىل وتكىزىپ، قىر كورسەتۋگە جەلىكتىرە باستادى.

امەريكانىڭ جەرگىلىكتى ۋاقىتى 4-شىلدە كەشكى ساعات 11 دە، ءرابيا ۇرىمجىدەگى بىرگە تۋعان باۋىرىمەن حابارلاسقاندا، "قازىر كوپتەگەن ىستەر تۋىلدى، ءبىز ءبارىن دە ءبىلىپ وتىرمىز، ەرتەڭ كەشتە ۇرىمجىدە كەيبىر ۋاقيعالار تۋىلۋى مۇمكىن" دەگەن.

"5-شىلدە" ۋاقيعاسى تۋىلعاننان كەيىن، ءرابيا جانە "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك قۇرىلتايىنىڭ" ورىنباسار ءتوراعاسى سامات، حاتشىسى دولقىن قاتارلىلار 6-شىلدە تاڭ سارىدە شۇعىل تۇردە تەلەفون ءماجىلىسىن اشىپ، مالىمدەمە، قارسى شارالار قاتارلىلاردى الدىن-الا بەكىتكەن، ءارى ينتەرنەتتەن پايدالانىپ ەل ىشىندەگى زاڭسىز ەلەمەنتتەرمەن حابارلاسىپ، اۋقىمدى يەلەپ، ەڭ جاڭا جاعدايلاردى مالىمدەپ،ۋاقيعا تۋدىرۋشىلاردى "باتىلىراق بولۋعا"، "زور كولەمدى ۋاقيعا تۋدىرۋعا" جەلىكتىرەدى جانە جول كورسەتەدى.

6-شىلدە، شەتەلدەگى "ءۇش ءتۇرلى كۇش" ۇيىمىنىڭ ورنالاستىرۋىمەن 150 دەن استام ادام جۇڭگونىڭ گوللانديادا تۇراتىن ەلشىحاناسىنا شابۋىلدادى. سول كۇنى، بەيمالىم بىرەۋ جۇڭگونىڭ گەرمانيانىڭ ميۋنحەن قالاسىندا تۇراتىن ەلشىحاناسىنا لاپىلداپ جانعان قۇمىرانى لاقتىرادى. 7-شىلدە، ءرابيا باستاعان 150 دەن استام ادام "شينجياڭ دەربەستىگى" تۋىن كوتەرىپ، "شىعىس تۇركىستاندى ازات ەتەيىك" دەگەن ۇران شاقىرىپ، جۇڭگونىڭ امەريكادا تۇراتىن ەلشىحاناسىن ءۇش ساعاتقا جۋىق ۋاقىت قورشاپ الادى.

"5-شىلدە" ۋاقيعاسىنىڭ زورلىقتى كۇش كورسەتۋ ەرەكشەلىگى

1.   كورنەۋدە ۋاقيعا تۋدىرىپ، كومەسكىدە زورلىقتى كۇش كورسەتۋ: كورنەۋ جەردە توپتالىپ ۋاقيعا  تۋدىرىپ، نازاردى، ساقشى كۇشىن بۇرىپ، كومەسكىدە قاندىقولدىق ىستەپ، زورلىقتى كۇش كورسەتىپ، ۇرۋ، قيراتۋ، بۇلاۋ، ورتەۋ جۇرگىزدى.

2.   ۇقساماعان جەرلەردە، ءبىر ۋاقىتتا تۋىلدى: 5-شىلدە ساعات 21 شاماسىنداعى شينجياڭ قوعام حاۋىپسىزدىگى مەكەمەسى قولباسشىلىق ورتالىعىنىڭ مالىمەتتەرى، ۇرىمجىدەگى كوپتەگەن جەرلەردە ۇقساس ۋاقىتتا ۇرۋ، قيراتۋ، بۇلاۋ، ورتەۋ اۋىر زورلىقتى كۇش قىلمىستىق ۋاقيعاسى تۋىلدى.

3.   جەندەتتىك قارۋلارى دايار، جۇمىس ءبولىسى ايقىن: زاڭسىز ەلەمەنتتەر زورلىقتى كۇش قىلمىسى بارىسىندا تاس، تاس سىنىعى، اعاش توقپاق، تەمىر تاياق سياقتى قۇرالداردى، پىشاق، وزدەرى جاساعان مىلتىق سياقتىلاردى دا ىستەتكەن. شابۋىلعا ۇشىراعاندار مەن ءوز كوزىمەن كورگەندەر "ءۇرىمجى قالاسىنىڭ ىشىندە مۇنداي تاستار جوق، ءسوزسىز ۋاقيعادان بۇرىن دايارلانعان" دەدى. ءوز كوزىمەن كورگەندەردىڭ ايتۋىنشا، زاڭسىز ەلەمەنتتەر ءبولىنىپ ارەكەتتەنىپ، توپتىق باسقارىلعان، ءار ءبىر توپتا بىردەن توپ باستىعى بولىپ، بۇيرىق ءتۇسىرىپ وتىرعان، ايەلدەر كوبىنەسە جەتەكشىلىك ەتۋ، جەلىكتىرۋ، ۇيىمداستىرۋ رولىن ويناسا، ەرلەر زورلىقتى كۇشتى ىسكە اسىرۋ رولىن ويناعان.

4.   قانقۇيلى ءتاسىل، الاياق امال: اعاش تاياق، تاس پارشالارىمەن بەيكۇنا جۇرتشىلىقتىڭ باسىنا ۇرىپ، الەۋمەتتىك قاتىناس قۇرالدارىن ءبۇلدىرىپ، قاتىناسقا توسالعىلىق جاساپ، كەڭ كولەمدى بىلىقپالىق تۋدىرۋ، زاڭسىز ەلەمەنتتەردىڭ وسى جولعى ۋاقيعاداعى نەگىزگى ءتاسىلى. شابۋىلعا ۇشىراعان الەۋمەتتىك اۆتوبوز بەكەتتەرىنىڭ قىزمەتكەرلەرى بىلاي دەدى: "كەيبىر زاڭسىز ەلەمەنتتەر ارناۋلى كاسىپتىك تاربيەدەن وتكەنى ايدان-انىق، ماشينانىڭ قۇرىلىمى، ايداۋ تەحنيكاسى سياقتىلارعا ءجۇرىپ تۇر".

5.   ۇكىمەت ورگاندارىنا شابۋىلدادى، ماقساتتارى انىق: شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم مەن قوعام حاۋىپسىزدىگى قارۋلى ساقشىلارى، ەرەكشە ساقشىلاردىڭ تۇرعان جەرى، اقپارات قۇرىلىمدارى تۇرعان ورىندار، ۇلتتىق كادرلار تۇراتىن اۋلالار شابۋىلعا ۇشىرادى.شابۋىل وبيەكتىلەرىن تالداۋعا قاراعاندا، بۇل ۋاقيعا جاي عانا زورلىقتى كۇش ۋاقيعاسى بولماستان، ماقساتى توتەنشە قاتەرلى.

وسەك تاراتىپ، جالعاننان جاساپ شىعىپ، جۇرتتىك كوزىن كولەگەيلەمەك بولدى

كاتار شىعاناق تەلەۆيزياسىنىڭ تىلشىلىگىن قابىلداعاندا، ءرابيا ۇرىمجىدەگى اتالمىش "بەيبىت قىر كورسەتۋدىڭ دالەلى" سۋرەتىن كورسەتتى، ءاسىلى بۇل سۋرەت حۋبىي ولكەسى شىشوۋ قالاسىندا تۋىلعان توپتىق ۋاقيعانىڭ سۋرەتى بولاتىن. 7-شىلدە، "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك قۇرىلتايى" جۇڭگونىڭ تۇركيادا تۇراتىن ەلشىلىگىنىڭ الدىندا قىر كورسەتىپ، ۇرىمجىدەگى "كوشەلەردە زورلىقتى كۇشپەن باسىقتىرۋدىڭ" سۋرەتتەرىن كورسەتتى، بۇل سۋرەت ءاسىلى 15-مامىردا جىجياڭ ولكەسى حاڭجوۋ قالاسىندا تۋىلعان ءبىر رەتكى قاتىناس شىرعالاڭىنىڭ ناق مايدان سۋرەتى بولاتىن.

      ءرابيا  "5-شىلدە" ۋاقيعاسىنىڭ ناق مايدانىنان تۇسىرىلگەن دەپ جالعان سۋرەت كورسەتىپ، جۇرتتىڭ كوزىن كولەگەيلەمەك بولدى.

     "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك قۇرىلتايى" الىپ شىققان اتالمىش زيانكەستىككە ۇشىراۋشىلاردىڭ سۋرەتى دە جالعان.

     ءرابيانىڭ قولىنداعى سۋرەت، شىندىعىندا، حۋبىي ولكەسى شىشوۋ قالاسىندا تۋىلعان توپتىق توبەلەستىڭ ناق مايدانىنان تۇسىرىلگەن سۋرەت.

     "ۇيعۇرلاردىڭ دۇنيە جۇزىلىك قۇرىلتايىنىڭ" ادامدارى ىستەتكەن جالعان سۋرەت، ءىس جۇزىندە، 15-ماۋسىمدا حاڭجوۋ قالاسىندا تۋىلعان قاتىناس شىرعالاڭىنىڭ ناق مايدانىنان تۇسىرىلگەن. ءبىر BWM جەڭىل ماشيناسى مەن ەلەكترلى ۆەلەسيپەت سوعىلىپ، ۆەلەسيپەتكە مىنگەسكەن ءبىر ۇيدەگى ءۇش جاننىڭ ءبارى ۇقساماعان دارەجەدە جارالانعان.