ىشكى موڭعۇل قۇمايتتانۋدان ساقتانۋ، قۇمايت جەرلەردى جونگە سالۋ جەتىستىكتەرىن بەكەمدەدى

مەملەكەت مەنشىگىندەگى شينحۋا ورمان الاڭىنا كىرىپ، سايالى شاعىن جولدان وتتىك، بۇرىنعى قۇم توبەشىكتەردىڭ ۇستىندە تەرەك، سەكسەۋىل تامىر تارتىپتى.

ورمان الاڭى ىشكى موڭعۇل اۆتونوميالى رايونى باياننۇر قالاسىنىڭ لينحى رايونىنا ورنالاسقان، حۋاڭحى وزەنىنىڭ ەرگەنشەك ءپىشىندى بولەگىنىڭ سولتۇستىگىندە. نەشە ۇرپاق ادامدار ۇزدىكسىز كۇرەس جۇرگىزىپ، ورمان الاڭى قۇمدى دالادان جاسىل القاپقا بىرتىندەپ وزگەرىپ، ورمانمەن كومكەرىلۋ مولشەرى %65 كە جەتىپ، قۇمايتتانعان جەر اۋدانى الاڭ قۇرىلعان العاشقى كەزدەگى 21 مىڭ 500 مۋدان 5 مىڭ مۋعا ءتۇسىپ، قۇمايتتانۋدان ساقتانۋ، قۇمايت جەرلەردى جونگە سالۋدىڭ جاسىل قالتقىسىن سالدى.

2023 ـ جىلى 6 ـ ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ ىشكى موڭعۇلدا قىزمەت تەكسەرگەندە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”جاسىل القاپتى مولايتىپ، قۇمدى شەگىندىرۋ“ تاماشا جاعدايىن اناعۇرلىم بەكەمدەپ جانە دامىتىپ، تۇرلەر بويىنشا شارا قولدانىپ، كۇشتى شوعىرلاندىرا وتىرىپ ءتۇيىندى وڭىرلەردە قۇمايتتانۋدان ساقتانۋ، قۇمايت جەرلەردى جونگە سالۋدى كولەمدەندىرىپ ورىستەتىپ، قۇمدى تىزگىندەۋ ۇلگىسىندە ۇزدىكسىز جاڭالىق اشىپ جانە ونى كەمەلدەندىرىپ، قۇمدى تىزگىندەۋدىڭ جالپىلىق ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋ كەرەك.

باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ماڭىزدى نۇسقاۋىنىڭ رۋحىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرعان ىشكى موڭعۇل تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايىلىم، قۇمدى ءبىر تۇلعالاندىرىپ قورعاۋدى جانە جۇيەلى جونگە سالۋدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتىپ، قۇمدى تىزگىندەۋ ۇلگىسىندە جاڭالىق اشىپ جانە ونى كەمەلدەندىرىپ، ”ءۇش تەرىستىك ينجەنەرياسى“ سياقتى ءتۇيىندى ەكولوگيالىق ينجەنەريالاردى جان ـ جاقتى، جالپى ءوڭىر، جالپى بارىس بويىنشا اتقارىپ، قۇمايتتانۋدان ساقتانۋ، قۇمايت جەرلەردى جونگە سالۋدىڭ جەتىستىكتەرىن بەكەمدەپ جانە كەڭەيتىپ، ”جاسىلداندىرۋ مەن اۋقاتتاندىرۋ كاسىبىن قاتار گۇلدەندىرۋدى“ قۇلشىنا جۇزەگە اسىردى.

بيىل جىل باسىنان بەرى ىشكى موڭعۇل قۇمايتتانۋدان ساقتانۋ، قۇمايت جەرلەردى جونگە سالۋ كولەمىن 19 ميلليون 540 مىڭ مۋعا جەتكىزىپ، بۇل جىل باسىنداعى جوسپاردىڭ %113 ىن ۇستادى. ىشكى موڭعۇل اۆتونوميالى رايوندىق ورمان، جايىلىم مەكەمەسىنىڭ باستىعى ۋاڭ جاۋشىڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى ىشكى موڭعۇل جالپى 143 ميلليون مۋ جەرگە ورمان ءوسىرىپ، 352 ميلليون مۋ جەرگە ءشوپ ەگىپ، 167 ميلليون مۋ جەردە قۇمدى تىزگىندەدى، ءتۇيىندى جونگە سالىناتىن وڭىرلەردە ”قۇم كەڭەيىپ، ادام شەگىنۋدەن“ ”جاسىل القاپتى مولايتىپ، قۇمدى شەگىندىرۋگە“ دەيىنگى تاريحي بۇرىلىستى جۇزەگە اسىردى.

حۋاڭحى وزەنىندەگى ەرگەنشەك ءپىشىندى وڭىردە قامال الۋ شايقاسىن ويداعىداي جۇرگىزۋدى ارقاۋ ەتىپ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي شارا قولدانىپ، تۇرلەر بويىنشا جونگە سالىپ، قۇمايتتانۋدان ساقتانۋ، قۇمايت جەرلەردى جونگە سالۋدىڭ شەشۋشى تەحنيكاسىنان قامال الۋدى ورىستەتتى.

جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ”ينجەنەريالىق قۇمدى تۇراقتاندىرۋ + جاساندى جولمەن سۋارۋ + جاساندى جولمەن ءشوپ ەگۋ“ سياقتى قالپىنا كەلتىرۋ تاسىلدەرىن قولداندى. ”ءبىز تۇرلىشە جەر تۇرىنە قاراي جاڭا تەحنيكا قولدانىپ، جاڭا تۇقىم مايساسىن جەتىلدىرىپ، ساپاسى تومەن، ونىمدىلىگى تومەن ورماندى وزگەرتىپ، كونەرگەن، شەگىنگەن ورماندى وزگەرتىپ، قۇمدى تىزگىندەۋ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتتىق“. مەملەكەت مەنشىگىندەگى شينحۋا ورمان الاڭى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى دۋ ۋىنحۋا جاقىن ماڭايدى نۇسقاپ تۇرىپ بىلاي: بيىل جاڭادان ەگىلگەن كۇلگىن ماساقتى ۇيەڭكى اراسىندا، كەڭ كولەمدە ءشوپ وسىردىك، ءوسۋى جاقسى، − دەدى.

”جول ارقىلى قۇمدى تىزگىندەۋ“، ”فوتوۆولتتىق قۇمدى تىزگىندەۋ“ سياقتى ۇلگىلەر ۇزدىكسىز جاڭالانىپ، كەمەلدەندى.

حورچين قۇمدى جەرىنىڭ باتىس جيەگىندە، چىفىڭ قالاسى وڭنيۋت حوشۇنى ۇلانودۇگاچا - جۋرىگانگەر جەلىسىنىڭ قۇمايتتانۋدان ساقتانۋ، قۇمايت جەرلەردى جونگە سالۋ نىسان رايونى، يرەلەڭدەگەن تاس جول قۇم توبەشىكتەردى ءبولىپ تۇرادى. سول جەردەگى مالشى دەلحي كۇرەكپەن ءشوپ ەگىپ، قايتا - قايتا جۇمىس ىستەپ، ەڭ سوڭىندا ءشوپ شاقپاعىن قالىپتاستىرادى. جولدىڭ ەكى جاعىندا اۋماقتى شوپتەسىن القپا جاسىل ۇلكەن تور سياقتى، اقپا قۇمداردى مىقتاپ ورنىقتىرادى.

”قۇمدى القاپتان وتەتىن 16 تاس جولدىڭ جالپى ۇزىندىعى 479.5 كيلومەتر، قۇمدى جەردى شاقپاقتارعا بولەدى، تاس جولدىڭ ەكى جاعىنداعى 3 ميلليون 510 مىڭ مۋ قۇمدى جەر جونگە سالىنادى“. وڭنيۋتى حوشۇنى پارتكومىنىڭ شۋجيى، حوشۇننىڭ باستىعى مىڭ حىنىڭ قاراۋىنشا، جول قاي جەرگە سالىنسا، ءشوپ شاقپاعى سول جەرگە سالىنادى، سونىمەن بىرگە جەرگىلىكتى بۇقارانىڭ سىرتپەن بايلانىس جاساۋىنا دا قولايلىلىق تۋىلادى.

تاس جول تۇتاستى، دەلحي باققان سيىر، قوي دا ءوتىمدى بولدى، ”شاقپاق وڭىردەگى اعاشتار مەن شوپتەر ءوسىپ - جەتىلگەننەن كەيىن مالشىلاردىڭ مەنشىگىندە بولادى، ماۋسىمدىق مال باعاتىن بولسا، سيىر، قويدى، ءسوز جوق، جاقسى قاراۋ كەرەك“.

قۇمدى بوراننىڭ بەيجيڭگە كىرۋىن توسۋ مەن قۇمدى بوراننىڭ زيانىنان ساقتانۋدى نەگىزگى قامال الۋ باعىتى ەتىپ، ىشكى موڭعۇل حورچين مەن حۇنشانداك قۇمدى جەرىن جونگە سالۋدى ىلگەرىلەتىپ، قۇمايتتانۋدان ساقتانۋ، قۇمدى تىزگىندەۋ جانە جەل ەلەكتر، فوتوۆولت ءبىر تۇلعالانعان ينجەنەريانى ءتۇيىندى تۇردە اتقارۋدا. شيلينعول ايماعى ”مال جايۋعا تيىم سالۋ، قۇمدى جەردى جونگە سالۋ، فوتوۆولتتىق جاسىل ەلەكتر“ ءبىر تۇلعالانعان قۇمدى تىزگىندەۋ ۇلگىسىن قولدانىپ، قۇمايتتانۋدان ساقتانۋ، قۇمدى تىزگىندەۋ، جاسىل ەنەرگيانى اشۋ، مالشىلاردى پايدادان تەڭ يگىلىكتەندىرۋدى جۇزەگە اسىردى؛ تۇڭلياۋ قالاسى حورچين سول قانات ارتقى حوشۇنى ”تەرەڭ ەگىپ، تاياز كومۋ“ ەگۋ ءادىسىن جالپىلاستىرىپ، قۋاڭشىلىققا قارسى اتتانىپ، سۋ ساقتاۋمەن بىرگە، ۇيلەسىمدى جەر تەمپەراتۋراسىنا كەپىلدىك ەتىپ، قالامشانىڭ قاتارعا قوسىلۋ مولشەرىن ءونىمدى جوعارىلاتتى...

اراسان سول حوشۇنىنداعى سۋحايتۋگاشاعا بارعاندا، ادام بويىنداي سەكسەۋىل ورمانىنىڭ اراسىنان جارتى مەتردەن استام تەرەڭدىكتەگى اڭعاردى كوردىك. مالشى شىن ليشين جىڭىشكە ءارى ۇزىن ەتتى سۇڭعىلانى ەپپەن الىپ شىقتى، ”قازعان كەزدە ابايلاۋ كەرەك، سەكسەۋىلدىڭ تامىرىن زاقىمداۋعا بولمايدى، قۇمدى توپىراقتى قايتا تولتىرىپ، قۇمدى تىزگىندەۋ ناتيجەسىن ويداعىداي قورعاۋ كەرەك“ دەدى ول.

بۇل كۇندە جەرگىلىكتى ورىندا مال جايۋعا جاپپاي تيىم سالىندى، شىن ليشين ۇكىمەتتىڭ جەتەكشىلىگىندە قۇم كاسىبىمەن بەلسەنە شۇعىلداندى، ”وتباسىمىزدىڭ 7200 مۋ سەكسەۋىل ورمانى قۇمدى تۇراقتاندىرىپ قانا قويماي، ەتتى سۇڭعىلا ەگىپ، ورتا ەسەپپەن جىلىنا 250 مىڭ يۋان كىرىس كىرگىزەمىز“ دەدى ول.

ەكولوگيانى كاسىپ سالالاندىرۋعا، كاسىپ سالاسىن ەكولوگيالاندىرۋعا تاباندى بولعان ىشكى موڭعۇل قۇمايتتانۋدان ساقتانىپ، قۇمايت جەرلەردى جونگە سالۋدى كاسىپ سالاسىن دامىتۋمەن، حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋمەن تىعىز ۇشتاستىرىپ، قۇمدى جەردەگى جەمىس ورمانى، جۇڭگوشا ءشوپ ءدارى ماتەريالدارى، فوتوۆولتتىق جاڭا ەنەرگيا، قۇمدى ءشول ساياحاتى سياقتى ابزال كاسىپتەردى كۇش سالا دامىتىپ، قۇمدى تىزگىندەۋدىڭ جالپىلىق ونىمدىلىگىن جوعارىلاتتى. بيىل 10 - ايدىڭ سوڭىنا دەيىن ىشكى موڭعۇلدىڭ ورمان، جايىلىم ، قۇم كاسىبىنىڭ جالپى ءونىم قۇنى 66 ميلليارد 300 ميلليون يۋانعا جەتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %23 ارتتى.

پارتيا 20 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتى ءۇشىنشى جالپى ءماجىلىسىنىڭ «قاۋلىسىندا» ”تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايىلىم، قۇمدى ءبىر تۇلعالاندىرىپ قورعاۋ جانە جۇيەلى جونگە سالۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ“ ورتاعا قويىلدى. ”تەك قۇمدى تىزگىندەۋگە شىنداپ كىرىسىپ، قۇمدى تىزگىندەۋدى يگەرگەندە عانا، شولەيتتەنۋ، قۇمايتتانۋ ماسەلەسىن تۇبىرىنەن شەشۋگە بولادى، ءبىز تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايىلىم، ءشولدى ءبىر تۇلعالاندىرىپ قورعاۋدى جانە جۇيەلى جونگە سالۋدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ، كوك اسپان، تۇنىق سۋ، تازا توپىراقتى قورعاۋ شايقاسىن سەلبەسىپ ويداعىداي جۇرگىزىپ، فوتوۆولتتىق قۇمدى تىزگىندەۋ، كومىرتەگى قوس توتىعى ساۋداسى، ەكولوگيالىق ساياحات سياقتى ىستەردى ويداعىداي ىستەپ، تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋدى باعالى بايلىققا اينالدىرامىز“ دەدى ىشكى موڭعۇل اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ شۋجيى سۇن شاۋيۇڭ.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى