ءجانابىل جاڭا ۇلگىدەگى تاندىر تاپقىرلاپ پاتەنت الدى

نۇربولات دىراپ ۇلى، راحىمان قادەن ۇلى 

2015.01.22 15:39  

　　«ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي» دەپ دانا حالقىمىز بەكەر ايتپاسا كەرەك. ءالميساقتان بەرى تالابى مەن تالانتىن سايكەستىرىپ، ۇزبەي جاڭالىق جاراتقانداردىڭ اتى تاريح پاراعىنا ويىپ جازىلىپ، ولاردىڭ جەڭىستى دە جەمىستى ەڭبەگى بۇل كۇندەرى بۇكىل ادامزاتتىڭ ورتاق بايلىعىنا اينالىپ، يگىلىككە جاراپ كەلە جاتقانى بارشاعا ايان. «تابىستىڭ كىلتى ــ تالاپتان، جالقاۋلىق ــ جاۋىڭ تەك سەنىڭ» دەگەندەي تىنباي ىزدەنگەن، قاجىماي تالاپتانعان ادام عانا ءوز ءومىرىن ءماندى دە ءساندى وتكىزە الادى. بۇل جونىندە اباي اتامىز جاستارعا اقىل - ءناسيحات رەتىندە:

　　جاستىقتا ءبىر كۇلگەنىڭ ءبىر قارالىق،

　　كۇلكى باققان ءبىر كورەر بەيشارالىق.

　　اۋەلى ونەر ىزدەلىك، قولدان كەلسە،

　　ەڭ بولماسا ەڭبەكپەن مال تابالىق...، - دەيدى.

　　تالاپتىلىق پەن جالقاۋلىق ماڭگى وتاسپايتىن وت پەن سۋ سياقتى. كەيبىرەۋلەر تۇرمىستا ازداپ قيىنشىلىققا جولىقسا، تاعدىرىنا نالىپ، كەدەيلىكتى جازمىشتان دەپ قاراپ، ءوز ءومىرىن ويرانداعانىن نەمەسە ىشىمدىككە سالىنىپ «القاش» اتانىپ ازامات اتىن قورلاپ، قان كوشەدە اراق ساسىپ ۇيىقتاپ جاتقانىن كورىپ ءجۇرمىز. ال، شىندىعىندا، قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىرىڭدا مەيلى قانداي قيىنشىلىققا جولىقساڭ دا ءتوزىمدى بولىپ، تالاپتانا ءبىلىپ، قايسار دا وجەتتىكپەن، جىعىلعان ورنىڭنان قايتا تۇرۋعا ابدەن قاقىلىسىڭ. ارمان، وراي، تالپىنىس بار جەردە تابىس تا بولادى. وسى سوزىمىزگە دالەل رەتىندە، تاعدىر قاي قىرىنا السا دا مويىماي، ءوزىنىڭ ماڭداي تەرى، ادال ەڭبەگىمەن جان باققان، تالاپتانىپ مال تاپقان قۇلجا قالاسى ساۋىن سيىر فەرماسى 8 - ليانىنىڭ تۇرعىنى ءجانابىل جانعازى ۇلىن تىلگە تيەك ەتپەكپىز.

　　سۇڭعاق بويلى، قوڭىرقاي قوي كوزدى، قيمىلى شيراقى، كاسىبىنىڭ قىرى مەن سىرىنا قانىق، ءبيداي ءوڭدى ازاماتىمىز ءجانابىل جانعابىل ۇلى 1975 - جىلى اقپاننىڭ 23 - كۇنى قاراپايىم مالشى وتباسىندا دۇنيە ەسىگىن اشادى. ءبىر جارىم جاسىندا قامقور اياۋلى اناسىنان، بەس جاسىندا اسقار تاۋداي قورمال اكەسىنەن ايىرىلىپ، تاعدىر تالقىسىنا ءتۇسىپ، جەتىمدىكتىڭ تاقسىرەتىن جاستاي تارتادى. «ورنىندا بار وڭالار» دەگەندەي ناعاشى اتاسى ءابىلقايىر مەن ناعاشى اپاسى شاكىرت جانە كىشى اكەسى ءالعازىنىڭ ماپەلەۋىندە ورتا مەكتەپتى ءبىتىرىپ، باس قۇراپ، ءتۇتىنى وشكەن ءۇيدىڭ وتىن قايتا مازداتادى. جاسىنان جاسىق بولماي، ءان - كۇيگە قۇمار بولىپ وسكەن ءجانابىل 20 جاسىنان باستاپ وبلىس دارەجەلى جانە اۋدان دارەجەلى ايتىستارعا نەشە مارتە قاتىناسىپ، باس جۇلدە جانە جۇلدەگەر سيلىعىن ەنشىلەيدى.

　　ءومىر ادامدى ءتۇرلى بۇراڭ دا كۇدىر جولدارعا سالىپ، اشتى - تۇشتىسىن، ىستىق - سۋىعىن باسىڭا ءۇيىپ - توگىپ، قيىندىقتارعا، سىناقتارعا سالادى. بۇعان شىداعاندار شىڭدالا تۇسەدى، شىداماعاندار شىڭىراۋ تۇبىنە قۇلايدى. ونداي قيىندىق ءجانابىل باسىنا دا ءتۇستى. 2008 - جىلى تاۋعا مال ايداپ شىققان ءجانابىل جاردان قۇلاپ ەكى قابىرعاسىنىڭ ومىرتقامەن تۇتاسقان جەرى شورت سىنىپ مەرتىگىپ، تابانى كۇرەكتەي ءتورت جىل توسەك تارتىپ جاتىپ قالادى. وسى ءتورت جىلدا اۋرۋ كورسەتۋ ءۇشىن قولداعى بار مال - مۇلكىن ساتىپ، تۇرمىستىڭ قات - قابات قيىنشىلىعىنا جولىعادى. سول كەزدەگى قيىن كۇندەردى ەسكە العان ءجانابىل: «تۋىستارىم مەن ۇكىمەتتىڭ قارجىلاي كومەگىندە ءتورت جىل دەگەندە دەنساۋلىعىم ازداپ قالپىنا كەلگەندەي بولدى. جۇبايىم مەيىربانگۇل اياپبەرگەن قىزى مەكتەپ اسحاناسىندا اسپازدىق ىستەپ ازداپ تيىن - تەبەن تاۋىپ تۇرمىسىمىزدى قامداۋدان سىرت، ەكى بالانىڭ وقۋ قاراجاتىن تاپتى. ەندى نە ىستەسەك بولار؟ مەن بولسام قاتتى - قايىرىم جۇمىسقا كەلمەي مۇگەدەك كۇيگە ءتۇستىم. ەر ازامات باسىممەن بۇلاي قاراپ جاتقانىم جاراماس دەپ ءوز - ءوزىمدى قامشىلاپ، بالا كەزىمنەن ارمانداعان بەينەتى از، ونىمدىلىگى جوعارى، قولايلى تاندىر جاساۋ ويىمدى ىسكە اسىرعىم كەلدى. ويىمدى ابدەن پىسىرىپ بولعاننان كەيىن ماتەريال الىپ سىناق جاساۋ جۇمىسى قالعان ەدى، سوعان 300 يۋان تاپپاي قينالدىم عوي. وسى كەزدە چاپچال اۋداندىق اقىندار ايتىسىنا شاقىرىلا قالدىم دا، ايتىستا باس جۇلدەلى بولىپ ازداپ سيلىق اقشا الدىم. سول اقشامەن سىناعىمدى باستادىم»،- دەيدى جۇزىنەن كۇلكى ءۇيىرىلىپ.

　　العاشقى ەكى رەت سىناق رەتىندە جاساعان تاندىرىم ءساتسىز بولدى. سونداعى ويىم كومبە ناندى پىسىرۋدا ءار قاباتىنىڭ اراسىنان جىلۋ وتەتىن، وتى ءۇش - ءتورت جەردەن جاناتىنداي ەتىپ جاساۋ بولاتىن. كەيىن بۇل ويىم جارامادى. سونىمەن كومىر نەمەسە اعاش وتىن ىسىراپ بولمايتىن، ىستەتۋگە، الىپ جۇرۋگە قولايلى قازىرگى ءتورتبۇرىش فورمالى، شاعىن تۇرپاتتى تاندىردى جاساپ شىقتىم،- دەيدى.

　　ءجانابىل بۇل تاندىردى جاساپ بولىپ، 2012 - جىلى جەلتوقساننىڭ 12 - كۇنى پاتەنت ۇقىعىنا ءوتىنىش بەرىپ، 2013 - جىلى شىلدەنىڭ 31 - كۇنى قولدانىلمالى جاڭا تاپقىرلىق ۇقىعى جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ پاتەنت زاڭى بويىنشا بەكىتىلىپ كەلەدى. سونان اراعا ءبىر جىل سالىپ، ىستىققا ءتوزىمدى، ناندى كۇيدىرمەيتىن، بوتەن ءيىس شىقپايتىن نان پىسىراتىن تاباقشا تاپقىرلاپ، 2013 - جىلى قىركۇيەكتىڭ 30 - كۇنى پاتەنت ۇقىعىنا ءوتىنىش بەرىپ، 2014 - جىلى ناۋرىزدىڭ 26 - كۇنى بەكىتىلىپ كەلەدى.

　　بۇل جاڭا تاندىر الىپ جۇرۋگە قولايلى، قۇراستىرمالى جانە قوزعالمالى ەكى ءتۇرلى بولىپ، قۇرىلىمى ۇلكەن جاقتان وتتىق، تاندىر تاباقشاسىن كوتەرىپ تۇراتىن تاياقشا جانە مورجا سياقتىءۇش بولىمنەن، تاندىر ءىشى جالپى ون ءبىر قاباتتان قۇرالادى. ءبىر جاپقاندا 80 نان جابۋعا بولادى. ارتىقشىلىعىن ايتار بولساق: ءبىرىنشى، تاندىردىڭ اۋىز جاعىندا تارتپا بار، نان جاپقاندا قولايلى، بۇرىنعى تاندىرلار سياقتى نان جاپقان ادام ىستىققا كۇيىپ، تۇتىنگە قاقالمايدى؛ ەكىنشى، بايىرعى تاندىرلار سياقتى ناندى تاندىردىڭ قابىرعاسىنا جاپسىرمايدى، پىسقان ناننىڭ توپىراعىن قىرىپ اۋىرە بولمايسىز. ءۇشىنشى، تاندىر ىشىندەگى قاباتتاردا جىلۋ ساقتالىپ، وتىن ۇنەمدەلەدى، سونىمەن بىرگە، قۇرىلىمى قاراپايىم، جاساۋعا قولايلى. ءتورتىنشى، تاندىر ءىشى ىسسىز بولادى، نان جابۋدىڭ الدىندا تاندىر ىشىنە جاعىلعان وتتى بۇكىلدەي سىرتقا شىعارىپ تاستاپ، تاندىردىڭ قىزۋىمەن نان جابىلادى، ناننىڭ استى كۇيمەي پىسادى. بەسىنشى، بۇل تاندىرعا تەك، نان عانا ەمەس بولكا، پراندىك، جاۋبۇيرەك، سامسا سياقتى كوپتەگەن تاعامداردى پىسىرۋعا بولادى.

　　ءار ونەردىڭ وزىندىك قيىندىعى بار دەمەكشى، نان جابۋ دا ءوز الدىنا شەبەرلىكتى، يكەمدىلىكتى قاجەت ەتەتىن ونەر. جاڭالىققا جانى قۇمار، ىزدەنگىش ءجانابىل ەكى جىلدان بەرى نان جابۋ تەحنيكاسىن كۇننەن - كۇنگە جاڭالاپ، ءوزىنىڭ مايعا العان ۇيىنەن شاعىن ناۋايحانا اشىپ، پىسىرعان نانىن بازارعا شىعاردى.

　　«ەڭبەگىڭ قاتتى بولسا، تاتقانىڭ ءتاتتى بولادى» دەمەۋشى مە ەدى بۇرىنعىلار. قازىرگى كۇندە چاپچال اۋدانىندا ەكى ورىن، قۇلجا قالاسىندا ءبىر ورىن ءجانابىلدىڭ تۇراقتى الارمانى بولىپ، ولار كۇنىنە 100 ناندى توپ باعادا ساتىپ الىپ تۇرادى ەكەن. بۇدان سىرت، ماڭايداعى، ءتىپتى، قۇلجا قالاسىنداعى كەيبىر تۇرعىندار دا نان الىپ تۇراتىنىن ايتادى. قازىر كۇنىنە 200 يۋانداي كىرىس كىرگىزگەن ءجانابىلدىڭ ءۇمىت وتى تاندىر قىزۋىمەن قايتا تۇتانىپ، تۇرمىس كۇيى كۇن سايىن جاقسارىپ كەلەدى.

　　قۇلجا قالاسىنان ارنايى نان الۋعا كەلگەن الارمان كۇمىسقان راحىمباي قىزى:- نانى ءتاتتى، ساپالى، قارتتاردىڭ قاجەتى بويىنشا جۇمساق ەتىپ سۇتكە يلەپ پىسىرىلعان، وڭاي - وسپاق قاتپايدى، ۇزاق ۋاقىت ساقتاۋعا بولادى، اپتاسىنا كەلىپ نان الىپ تۇرامىن، ناننان باسقا پىسىرعان سامساسىن دا جەپ كوردىم، بۇل تاندىرعا پىسقان سامسا ىسسىز بولعاندىقتان، كوشەدەگى تاندىرعا پىسقان سامساعا قاراعاندا ءدامدى، جۇمساق،- دەسە؛ چاپچال اۋدانىنىڭ تۇرعىنى باپتەمىر:- مەن ۇنەمى وسى جەردەن نان الىپ تۇرامىن. بۇل تاندىردا پىسقان نان باسقا جەردىكىنە قاراعاندا جۇمساق، ءدامى جاقسى، باعاسى لايىقتى، ساپالى، - دەيدى.

　　جوعارىلاپ وقي الماسا دا، جاسىنان بىلسەم، ۇيرەنسەم دەپ تۇراتىن، وقىعانىنان كوكەيگە توقىعانى كوپ ءجانابىل الداعى جەردە اشىتقى ىستەتۋ، بولكا، پراندىك پىسىرۋ تەحنيكالارىن جالعاستى زەرتتەسەم، نان پىسىرۋمەن قوسا جىلۋىن دا پايدالانۋعا بولاتىن كومبە پەش جاساسام دەپ تالاپتانىپ ءجۇرىپتى.

　　ونىڭ پاتەنت ۇقىعى جونىندە ءسوز بولعاندا، ول بىلاي دەدى: قازىرگە دەيىن پاتەنت ۇقىعىن ساتىپ الۋعا ىشكەرىدەگى جانە شەتەلدەگى سەرىكتىكتەردەن ءوتىنىش حاتتار كەلىپ جاتىر، قازىرشە پاتەنت ۇقىعىمدى ساتقىم كەلمەدى. ونداعى ويىم ۇلتىمىزدىڭ كاسىپ ىزدەپ جۇرگەن جاستارى بىرلەسىپ قارجى شىعارىپ، بۇل تاندىردى زاۆودتان بۇيىرتىپ شىعارىپ، ءوز ۇلتىمىزعا تيەسىلى ماركا «قازاقتىڭ كومبە نانىن» بازارعا شىعارساق، جالعاستى دامىتىپ پراندىك، بولكا، جاۋبۇيرەكتىڭ ءتۇر - ءتۇرىن شىعارساق نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.

　　«قيىن ءىس جوق جاھاندا، ىقىلاس قويعان ادامعا» دەگەندەي بولاشاققا ۇمىتپەن قاراعان، تالاپتانعان جاننىڭ الدىندا اسا المايتىن اسۋ، الىنبايتىن قامال بولماق ەمەس. قازاق فيلوسوفياسىنىڭ اتاسى اباي - ادام بالاسى كۇنىنە وزىنەن ەسەپ الىپ تۇرۋى كەرەك،- دەگەندى ءناسيحات ەتەدى. تەڭىز تامشىدان، ادام ءومىرى ءاربىر كۇننەن قۇرالادى. ءار كۇنىن ويلاممەن وتكىزگەن جاننىڭ ءومىرى وكىنبەستەي وتەدى. ءجانابىلدىڭ ءوزى ءۇشىن ماڭداي تەرىن توگۋدەن حالقىنىڭ ۇلى مۇراتىنىڭ ءبىر شەتىن كوتەرىسۋگە دەيىن باسقان جولى بىرەۋگە وڭاي، بىرەۋگە قيىن. ءبىراق ءجانابىلدىڭ وزىنە بال شىرىن.

　　جاڭا ءبىر ءىستىڭ باسىن قايىرىپ، جاڭالىق جاراتۋ رۋحىمەن تىڭ ىزدەنىستەر جاساپ كەلە جاتقان ءجانابىل جانعابىل ۇلىنا اق جول، تالماس تالاپ، مول تابىس تىلەيمىز!

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى