باس شۋجيدىڭ سىچۋانعا ساپارىنان ”نەگە سۇيەنىپ تابىسقا جەتكەن جۇڭگو“ دەگەندى ءتۇسىنۋ
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى جۋ جيچاي، شى يۇيسىن
2023.07.31 16:04 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
تاريحتىڭ تەرەڭ تۇكپىرىنەن ۇشىپ كەلگەن”كۇن سامۇرىعى“ چىڭدۋدىڭ شىلىڭگىر جاز كەشىن نۇرلاندىردى. بايىرعى قامقا قالاسى جاستىق كوكتەمنىڭ ىستىق ىقىلاسىمەن توعىستى.
7 - ايدىڭ 28 - كۇنى كەشتە چىڭدۋ دۇنيە ءجۇزى جوعارى مەكتەپ وقۋشىلارى جازعى سپورت جارىسى سالتاناتپەن باستالدى، باس شۋجي شي جينپيڭ ناق مايدانعا كەلىپ، ”چىڭدۋ ارماندى جۇزەگە اسىرادى“ دەيتىن شۇعىلالى ساتكە كۋا بولدى.
جينشا بايىرعى جۇرتىنان قازىپ الىنعان ”كۇن سامۇرىعى“ بەينەسى تۇتاس الاڭنىڭ اشىلۋ سالتىمەن توعىسىپ، الەم جۇرتشىلىعىن تاڭ قالدىردى: 3 مىڭ جىلدىڭ ۋاقىت - كەڭىستىگىنەن وتكەن ”سامۇرىق“ قالىقتاپ جەتىپ، دوڭگەلەنە اينالىپ، 12 التىن جولاق شۇعىلا شاشتى، ءتۇستى جارقىلداق كەشكى اسپاندى قۇلپىرتىپ، قاسيەتتى الاۋ جالىندادى... چىڭدۋ قالاسى سىچۋاننىڭ مادەنيەتىنە ءتان تىلمەن نۇرلى بولاشاققا بەت الۋ تاماشا تىلەگىن ءبىلدىردى.
جۇڭگونىڭ باتىس بولىگىندە تۇڭعىش رەت وتكىزىلگەن دۇنيە جۇزىلىك جالپىلىق سپورت جارىسىندا، ادامدار تاعى ”نەگە سۇيەنىپ تابىسقا جەتكەن جۇڭگو“ دەگەندى ءتۇسىنۋدىڭ ءبىر مۇمكىندىگىنە يە بولدى.
سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا، چىڭدۋدان سولتۇستىككە قاراي بەت العاندا، گۋاڭحان قالاسى يازى وزەنىنىڭ جاعاسىنا ورنالاسقان ”نەشە مىڭ جىل بويى شىرت ۇيقىدا جاتىپ، ويانا سالىسىمەن دۇنيە ءجۇزىن ءدۇر سىلكىندىرگەن“ سانشيڭدۇي مۇراجايى جاڭا بەينەگە ەندى.
7 - ايدىڭ 26 - كۇنى تۇستەن كەيىن باس شۋجي وسى اراعا كەلىپ قىزمەت تەكسەرىپ، سانشيڭدۇي مۇراجايى جاڭا سارايىنىڭ سالىنىپ بولىپ پايدالانۋعا بەرىلگەنىن قۇتتىقتادى.
مۇراجايدىڭ كورمە زالىنا كىرسەڭىز، ءدۇلدۇل سامعاعان قيال - عاجايىپ دۇنيەسىنە كىرگەندەي بولاسىز.
”اسپانمەن تىلدەسكەن كيەلى اعاشتا“ كۇن قۇسى دامىلداپ، ايداعار يرەلەڭدەپ جاتىر؛ قولادان جاسالعان بەت بۇركەنىشى كوزى شودىرايىپ، قۇلاعى قالقيىپ، سىرلى دا ايبىندى كورىنەدى؛ قولادان جاسالعان قۇس پاتشاسىنىڭ ءمۇسىنىنىڭ توبەسىندە ادىپتەلگەن ادام وتىر، ول قولىمەن ىدىستى ۇستاپ، اياعىمەن تاعى ءبىر قۇستى باسىپ تۇر؛ فورماسى سان الۋان، مىستان جاسالعان ادام باستارىنىڭ بەينەلەرى قۇرالىپ ايبىندى شوعىر قالىپتاستىرعان.
كورمە زالىندا باس شۋجي ءالسىن - ءالى كىدىردى، كەي كەزدەرى وڭ بەتىن كورىپ بولعان سوڭ، باياۋ قاداممەن كورمە سورەسىن اينالىپ، مادەني ەسكەرتكىشتەردى ءار قىرىنان ەگجەي - تەگجەيلى كورىپ، ”قازىرگى زامان ادامدارىندا دا مۇنداي قيالداۋ قابىلەتى، جاسامپازدىق قابىلەتى“ جوق دەپ القادى.
بۇيىمداردان جول – جوسىن اڭعارىلادى. كوز جاۋىن الاتىن وسى وشپەس نارسەلەرگە كوز جىبەرسەك، وي – سانامىز نەشە مىڭ جىلدىڭ الدىنا قاراي شارىقتايدى.
ولار قايدان كەلگەن؟
باس شۋجيگە تۇسىندىرمە جاساعان ارحەولوگيا مامانى نىق سەنىممەن بىلاي دەدى: ”بۇل مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ بارلىعى چاڭجياڭ، حۋاڭحى وزەن الاپتارىنداعى وركەنيەتتى انانىڭ دەنەسىنەن شىققان، بايىرعى سىچۋان ەلىنىڭ جاڭالىق اشىپ، جاسامپازدىق جاراتۋىنىڭ جەمىسى، ولاردىڭ ’جەر مەن كوكتىڭ ءتاڭىرى‘ جونىندەگى تاڭعاجايىپ قيالى مەن رۋحاني سەنىمى بار، شيا، شاڭ مادەنيەتىنىڭ ىقپالىنا تەرەڭ ۇشىراۋىنىڭ ايقىن ىزدەرى دە بار“.
”وركەنيەتتىڭ سىلدىراپ اققان بۇلاقتارىنان وزەن – داريالاردىڭ قالىپتاسۋى سىندى دامۋ بارىسىن بىرتىندەپ قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك“، باس شۋجي ارحەولوگيالىق قازبالاردىڭ وركەنيەت تامىرىن ىزدەۋدەگى ماڭىزىن ايرىقشا قاداعالادى.
قولا داۋىرىندەگى جەل وسى جەردى باياۋ وپكەن، تاۋ – وزەندەردى دە ءوبىپ وتكەن. سانشيۇڭدۇي − جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ اسپانمەن تىلدەسكەن جۇلدىزدارىنىڭ ىشىندەگى جارقىراعان شوق جۇلدىزدار، جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ كوپ نەگىزدى، ءبىر تۇلعالى بولۋىنىڭ جاندى دالەلى.
”كورگەننەن كەيىن ۇلتتىق ماقتانىش سەزىمىم ەسەلەپ ارتتى، 5 مىڭ جىلدىق جۇڭحۋا وركەنيەتى قانداي كەرەمەت، ونىڭ ۇستىنە تاريحى اناعۇرلىم ۇزاق جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ بايقالۋىن، اشىلۋىن اسىعا كۇتۋدەمىز“ دەدى باس شۋجي.
”نەگە سۇيەنىپ تابىسقا جەتكەن جۇڭگو“ دەگەننىڭ جاۋابى زاتتا ءارى ادامدا.
سانشيڭدۇي ەسكى جۇرتىنىڭ جانىندا ەسەيىپ - ەرجەتكەن، مادەني ەسكەرتكىشتەردى قالپىنا كەلتىرۋ قىزمەتىمەن شۇعىلدانعانىنا 39 جىل بولعان ”ءىرى ەل شەبەرى“ گو حانجۇڭنىڭ كوزى وتكىر، ءسوزى قاراپايىم، ول: ”مەن وسى جۇمىستى عانا بىلەمىن“ دەيدى.
بۇلىنگەن مادەني ەسكەرتكىشتەردى تەكسەرۋ، تالداۋ جاساۋ ءۇشىن، ءداستۇرلى قۇرالداردان پايدالانىپ ءپىشىنىن تۇزەپ، كەم بولىكتەرىن ەسەپتەپ تولىقتايدى... سانشيڭدۇي مۇراجايىنىڭ مادەني مۇرالاردى قورعاۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ سارايىندا گو حانجۇڭ باس شۋجيگە ءبىر كيەلى تۇعىردىڭ تاعانىن قالپىنا كەلتىرۋ بارىسىن ەگجەي - تەگجەيلى باياندادى.
”وتە كۇردەلى ەكەن! وسى تۇعىردى جوندەپ بولۋعا قانشا ۋاقىت جۇمسايسىز؟“ دەپ سۇرادى باس شۋجي.
”از دەگەندە ءبىر جىل كەتەدى“ دەپ جاۋاپ بەردى گو حانجۇڭ.
قازىر سانشيڭدۇيدە جاڭادان قازىپ الىنعان 10 مىڭنان استام مادەني مۇرا قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋدى قاجەت ەتىپ وتىر. بۇل قىزمەتتى ىستەۋ ”ۋاقىت كۇتىپ تۇرمايدى“ دەيتىن جاۋاپكەرلىك سەزىمدى قاجەت ەتەدى، ءارى زەيىن - زەردەنى شوعىرلاندىرىپ ەگجەي - تەگجەيلى، بايىپتى ىستەۋ كەرەك.
”بۇل قىزمەت وڭاي ەمەس! جۇمىستى باياۋ بولسا دا، مۇقيات ىستەۋ رۋحىن ساۋلەلەندىرىپ، اقىرىن - اقىرىن كەلۋ، ۇزاق ۋاقىت تاباندىلىق كورسەتىپ، ءبىر - بىرلەپ ىستەۋ كەرەك. سىزدەردىڭ مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋعا ۇلەس قوسقاندارىڭىزعا راقىمەت“ دەدى باس شۋجي تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكپەن.
مادەني مۇرالار ءتىلسىز بولعانىمەن، ۇزاق تاريحتان سىر شەرتەدى. ەگەر ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسقان ارحەولوگيا قىزمەتكەرلەرى ”كۇرەكپەن جەر قويناۋىنىڭ قۇپياسىن اشپاعان“ بولسا، نەشە ۇرپاق مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋشىلار تاباندارىنان وتكەن سىزدى ەلەمەي ايالاپ قورعاماسا، وركەنيەتتىڭ اسىل قازىناسى ۇرپاقتان - ۇرپاققا قالاي ايگىلەنەر ەدى.
”مەنىڭ ەڭ كوڭىل بولەتىنىم جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ سان وزگەرىستى باستان كەشىرگەننەن كەيىن قالدىرعان ەڭ باعالى نارسەسى“. مادەني ەسكەرتكىشتەر شۇعىلالى وركەنيەتتى ارقالاپ، تاريحي مادەنيەتتى جالعاستىرىپ، ۇلت رۋحىن قورعادى. بايىرعى جۇڭگونى ىشكەرىلەي تانىعاندا عانا، وسى زامانعى جۇڭگونى تەرەڭ تۇسىنۋگە، بولاشاقتاعى جۇڭگونى ۇزدىكسىز جاراتۋعا بولادى.
تاريح اعىنى توقتاۋسىز جوڭكىلىپ، وركەنيەت جولى ۇزدىكسىز جالعاسۋدا.
وسى رەت باس شۋجي جۇردەك پويەزبەن سىچۋانعا كەلدى. ورتا جازىقتان ءوتىپ، گۋانجۇڭعا كىرىپ، چينليڭ تاۋىنان، باشان تاۋىنان كەسىپ ءوتتى، جۇردەك پويەز نەگىزىنەن بايىرعى سىچۋان جولىن بويلاپ ءجۇردى.
7- ايدىڭ 25 - كۇنى تۇستەن كەيىن ءبىرىنشى بەكەتتە قىزمەت تەكسەرگەندە، باس شۋجي جيانمىن شيۇڭگۋان ماڭىنداعى سۇييۇن دالىزىنە كەلدى.
وسى بايىرعى سىچۋان جولىندا ولەڭ سوزىندەي ماعىنالى ەسىمنىڭ بولۋىنداعى سەبەپ، ۇزىندىعى 300 شاقىرىمنان اساتىن بايىرعى جولدىڭ ەكى جاعىندا 12 مىڭ تۇپتەن استام بايىرعى ارشا ەگىلگەن عاجايىپ كورىنىس بار ەدى.
بايىرعى جولدى بويلاپ جۇرسەڭىز، مىڭ جىلدان اسقان، ءتىپتى ەكى مىڭ جىلدان استام تاريحى بار بايىرعى ارشا اعاشىن كورەسىز، چين پاتشالىعى، حان پاتشالىعى، تاڭ پاتشالى، سۇڭ پاتشالىعى كەزىندەگى جۇڭگولىقتاردىڭ تامىلجىعان اڭىز - اڭگىمەلەرى مەن ولەڭ – جىرلارى ەسىڭىزگە تۇسەدى.
بايىرعى جول مەن بايىرعى ارشا ءبىر – بىرىنە سەرىك بولۋدا؛ تابيعات پەن ادامزات مادەنيەتى ىقپالداسىپ شۇعىلا شاشۋدا.
وسىلارعا ۇڭىلسەڭىز، بايىرعى ارشالاردى، ءسىرا، كىم ەكتى ەكەن؟ دەپ تاڭ – تاماشا بولاسىز.
باتىس جۇڭگو پەداگوگيكا داشۋەسىنەن كەلگەن ساي دۇڭجوۋ پروفەسسور بۇل جونىندە ناتيجەلى زەرتتەۋ جۇرگىزدى. ول باس شۋجيگە تانىستىرىپ بىلاي دەدى: سان مىڭداعان جىل جىلىستاپ ءوتتى، ”ۇكىمەت پەن حالىق اعاش كەسۋگە بىرلەسىپ شەكتەۋ قويۋ“ سىندى تيىم سالۋ بۇيرىعىنان، ”اعاشتى تاڭبالى قاعازبەن وتكىزىپ بەرۋ“ تۇزىمىنەن قازىرگى ”ءمانساپتىلار قىزمەتتەن بوساعاندا وتكىزىپ بەرۋ، وتكىزىپ الۋعا“، ”ورمان باستىعى تۇزىمىنە“، ”اعاش باستىعى تۇزىمىنە“ دەيىن... ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاستىرىپ اعاش ەگۋ، ءار ۋاقىت كۇتىمدەۋ، بارلىق ادام قورعاۋ شارالارى اتقارىلدى، ”بۇل − بۇرىنعىلاردان قالعان بايلىق، ءبىز بايىرعى ارشالاردى مىسىق ايۋدى قورعاعانداي قورعاۋىمىز كەرەك“.
الدىڭعىلار ەككەن اعاش كەيىنگىلەرگە سايا بولادى. سۇييۇن دالىزىندەگى اعاشتار ءبىر كۇندە ەگىلگەن جوق، مۇندا ۇزاق ۋاقىت تەر توگىلدى، حالىقتىڭ كۇشىنە سۇيەندىك.
”سۇييۇن ءدالىزى شىنىندا تاڭداي قاقتىرارلىق ەكەن! كوز مەيىرىم قانباعانداي سەزىنىپ تۇرمىن. باس شۋجي ەرەكشە تەبىرەنىپ: ”بۇل جەردەن كوپتەگەن شابىت الۋعا بولادى، كوپتەگەن ءماندى بايقاۋعا بولادى، تابيعاتتان يمەنۋىمىز كەرەك“دەدى.
مۇنداي كورىنىستى ۇنەمى كەزىكتىرەمىز ءارى تەرەڭ ماعىناسى بار.
2016 - جىلى 5 - ايدا كىشى ھىنگان تاۋىنىڭ قويناۋىنداعى حيلۇڭجياڭ ولكەسى ي - چۇن قالاسىنىڭ ورمان الاڭىندا اسپانمەن تىلدەسكەن قىزىل قاراعايعا كوز سالعان باس شۋجي: ”مىنە، بۇل ۋاقىت سەزىمى ەمەس پە!“ دەگەن بولاتىن.
2021 - جىلى 4 - ايدا شياڭجياڭ وزەنىنىڭ جاعاسىنداعى گۋاڭشيدىڭ ماۋجۋشان قىستاعىندا كوكتەگەنىنە 800 جىلدان اسقان ءبىر ءتۇپ شىلان اعاشىنىڭ تۇبىندە تۇرىپ: ”مەنىڭ وسىنداي ۇزىن عۇمىرلى اعاشتارعا دەگەن قۇرمەتىم بولەك“ دەگەن بولاتىن.
تاريحقا، مادەنيەتكە، ەكولوگياعا قۇرمەت ەتۋدىڭ استارىندا ”نەگە سۇيەنىپ تابىسقا جەتكەن جۇڭگو“ دەگەننىڭ تەرەڭ اقىل - پاراساتى بار.
تاۋدى كەسىپ جاسالعان بايىرعى جول يرەلەڭدەپ، الىسقا قاراي سوزىلىپ جاتىر. بايىرعى شىرشا اسپانمەن تىلدەسىپ، بايتاق جەرگە تامىر تارتىپ، جايقالا وسۋدە.
وتكەن ىستەر مىڭ جىلدى ارتقا تاستادى. ”سىچۋاننىڭ جولى كوككە شىعۋدان دا قيىن“ دەگەن ايتىلىم ماڭگى كەلمەسكە كەتتى.
بۇگىنگى تاڭدا جۇڭگونىڭ باتىس بولەك وڭىرىندە تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ اراسىنداعى جولدار توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنا تۇتاستى. بايىرعى سىچۋان جولىنىڭ بويىندا شي – ان - چىڭدۋ جوعارى قارقىندىق تەمىر جولى، بەيجيڭ - كۇنميڭ جوعارى قارقىندىق تاس جولى سياقتى ”اسقىن دارەجەدەگى سىچۋان جولى“ ۋاقىت پەن كەڭىستىكتى قايتا تۇلعالاپ، سىچۋانعا كىرىپ - شىعاتىن 42 ۇلكەن ارنا شار تاراپقا تۇتاستى.
جاڭا ءداۋىردىڭ جول حيكاياسى ءالى دە جالعاسۋدا.
وسى جولدى بويلاپ كوز جىبەرسەك، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ داڭعىل جولى سونشاما ورنىقتى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ وسى زامانعى وركەنيەتىنىڭ بولاشاعى شەكسىز داڭقتى: ”ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىز وسىندا! توتەنشە وركەنيەتتى، العاباسار، وزىق. كەلەشەكتە جالعاسا بەرمەك، تاعى دا 5 مىڭ جىل جالعاسادى، ونىڭ ۇستىنە 5 مىڭ جىلمەن شەكتەلىپ قالمايدى“.
(شينحۋا اگەنتتىگى، 7 - ايدىڭ 30 – كۇنى، چىڭدۋ)
كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
تەلەفون: 65367915-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ باسپا ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەي كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2023 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى
