پاك بولۋ ستيلى جۇرەككە ۇيالادى (ورتالىقتىڭ سەگىز ءتۇرلى بەلگىلەمەسىنىڭ رۋحىن قاجىماي – تالماي تياناقتاندىرۋ)

بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا ”سامال جەلگە ىلەسىپ مىڭ شاقىرىم جول باسۋ − جۇڭگونىڭ ەرتە زامانعى پاكتىك مادەنيەتى“ كورمەسى جۇڭگو مەملەكەتتىك مۇراجايىندا اشىلدى، 300 دەن استام مادەني بۇيىم كوپتەگەن كورەرمەندى وزىنە باۋرادى.

انحۇي تۇڭچىڭ ليۋچى كوشەسى، سىچۋان ميشان سانسۋ عيباداتحاناسى، حىنان كايفىڭ باۋگۇڭ عيباداتحاناسى... جىلدار تاڭباسى باسىلعان وسى جەر بەلگىلەرى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ نەشە مىڭ جىلدان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقان پاكتىك مادەنيەتىنىڭ ۇزاق تومىن تۇتاستىردى. قالىڭ پارتيالى كادرلار ەكسكۋرسيالاۋعا، ۇيرەنۋگە باردى، پاكتىك مادەنيەتىنىڭ كوكتەم سامالى ەسىپ، جاڭبىر سۋىنداي كوڭىل تۇكپىرىنە ۇيالادى.

جاڭا داۋىردەن بەرى شي جينپيڭ جولداستى ۇيىتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، سەگىز ءتۇرلى بەلگىلەمە جۇڭگونى وزگەرتتى، ول بۇرىس ستيل، تەرىس پيعىلداردى الاستاۋمەن بىرگە، دابىراسىز كۇش ـ قۋاتى ارقىلى پاكتىكتى قاستەرلەپ، شىرىكتەسۋدەن باس تارتۋ قۇن ۇستانىمىن بىرتىندەپ جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالاعان يدەيالىق ورتاق تانىمعا اينالدىردى.

سالت ـ ساناعا اينالىپ، پاكتىك ارقىلى جۇرت جۇرەگىن جىلىتتى. ورتالىقتىڭ سەگىز ءتۇرلى بەلگىلەمەسىنىڭ رۋحىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرۋ ۇيرەنۋ تاربيەسى ورىستەتىلگەننەن بەرى جەر ـ جەر، تاراۋلار جاڭا داۋىردەگى پاكتىك مادەنيەت قۇرىلىسىن اناعۇرلىم كۇشەيتىپ، يدەيالىق جاڭارۋ ۇزدىكسىز ورىستەتىلدى. جاڭا داۋىردەگى پاكتىك ستيلى زور تەبىنمەن جۇرگىزىلىپ، جۇڭگونىڭ بايتاق دالاسىن شارپىدى.

قىزىل سىزىققا سوقتىعۋعا بولمايدى، ەشكىم دە بۇدان قاعىس قالمايدى

تاياۋدا چۇڭچيڭ قالاسى بانان رايونى دۇڭۋىنچۋان قالاشىعى نيانتو قىستاعىنىڭ ەرەكشە اۋلا توسپاسى جيىنىندا قىستاق تۇرعىندارى ۇيلىعىپ جينالدى. قالاشىق ءتارتىپ تەكسەرۋ كوميتەتىنىڭ شۋجيى ليۋ كى جازا ۇيعارىمناماسىن قولىنا الىپ بىلاي دەدى: ”قىستاق پارتكومىنىڭ شۋجيى، قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى گاۋ XX، قىستاق پارتكومى شۋجيىنىڭ ورىنباسارى لي XX بەلگىلەمەگە قايشىلىق جاساپ وسى قىستاقتىڭ ينجەنەريا قۇرىلىسىنا قاتىناسقاندىعى سەبەپتى پارتيا ىشىندە ەسكەرتۋ جازاسى بەرىلدى، قازىر اشىق حابارلاندىرىپ وتىرمىز!“

بىلتىر جىل سوڭىندا بانان رايونىندا پارتيالى كادرلاردىڭ تۋىس ـ تۋعاندارىنىڭ ۇقىققا ساياتىن ءىس تۇرلەرى ءىرى ساندى مالىمەت تۇعىرى ىسكە قوسىلىپ، وسى ماسەلەنى دالمە ـ ءدال ورتاعا قويدى.

”العاشىندا تۇعىر ورناتقان كەزدە، بىرەۋلەر ’تۋىستاردى انىقتاۋدىڭ قاجەتى بار ما، جوق پا؟‘ دەپ سۇرادى. بانان رايوندىق ءتارتىپ تەكسەرۋ كوميتەتىنىڭ، باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ كوميتەتىنىڭ كادرى ۋاڭ لين بىلاي دەدى: ۇلكەن ساندى مالىمەت تۇعىرىنىڭ سارالاپ تەكسەرۋى ارقىلى لي XX تىڭ ەسىمىنىڭ نيانتو قىستاعىنداعى 5 ينجەنەريا نىسانىندا قايتا ـ قايتا جارىققا شىققاندىعى بايقالدى، تەكسەرۋ گرۋپپاسى دەرەككە قاراي تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، قىستاق كادرلارىنىڭ تۋىس ـ تۋعاندارىنىڭ توپتاسىپ جۇمىس ىستەگەندىگىن ءبىلىپ قانا قويماي، گاۋ XX تىڭ تارتىپكە قايشىلىق جاساۋ فاكتىلەرىن دە بايقادى. ”ءبىر كەزدەيسوق ورايدا ۇلىم باسقالارمەن بىرگە قىستاق نىسانىن كوتەرمەگە الۋ ويىن ورتاعا قويدى. مەن مۇنىڭ قاعيداعا ۇيلەسپەيتىندىگىن بىلەتىنمىن، ءبىراق ونىڭ قىزمەت تابا الماي كەلە جاتقاندىعىن ويلاپ، جۇمساق كوڭىلدىكپەن ماقۇلدىق بەردىم. قازىر ويلاسام، باق سىناۋ ويىنا سالىنۋعا، قاعيدانىڭ قىزىل سىزىعىنا سوقتىعۋعا بولمايدى ەكەن“. گاۋ XX تىڭ وپىق جەۋ ەستەلىگىندەگى بۇل ءسوزى بانان رايونىنىڭ ساقتاندىرۋ تاربيەسىنىڭ جاندى مىسالىنا اينالدى.

ءتۇزىم تەگەۋرىنىن كورسەتىپ، باقىلاۋ تەبىندى بولدى. بانان رايونى ماسەلەنى جەتەكشى ەتىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ باقىلاۋ جۇيەسىن ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىپ، قىستاق (الەۋمەتتىك اۋماق) ارناۋلى كادرلارى مەن تىكە تۋىستارىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا تيىمدىلىك جاساۋ، حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ ساياساتىنان يگىلىكتەنۋىندەگى ”وندى جاريا ۇستاۋ“ جانە قىستاق (الەۋمەتتىك اۋماق) نەگىزگى ساتى كادرلارىنىڭ مىندەتىن پاك اتقارۋداعى ”تورتكە قاتاڭ تيىم سالۋ“ سياقتى تۇزىمدەردى شىعارىپ، پارتيالى كادرلاردىڭ تۋىس - تۋعاندارىنىڭ ۇقىققا ساياتىن ءىس تۇرلەرى ءىرى ساندى مالىمەت تۇعىرىن قۇرىپ، قىستاق كادرلارىنىڭ تۋىس - تۋعاندارى يگىلىكتەنەتىن اۋىل شارۋاشىلىعىنا تيىمدىلىك جاساۋ قارجىسى، قاتىناسقان ءاربىر ينجەنەريا نىسانى اشىق جاريالاندى.

بانان رايونى شۋاڭحىكوۋ قالاشىعى چايديان قىستاعى پارتيا باس ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى، قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ياڭ باي ناعاشى اپەكەسىنىڭ تەلەفون جالعاپ: ”ناعاشى اپەكەڭنىڭ جاسى ۇلعايدى، دەنساۋلىعى دا جاقسى ەمەس، ەڭ تومەنگى تۇرمىستى قامتاماسىزداندىرۋعا قاتىناستىرىپ قويساڭشى، قولىڭنان كەلەدى عوي“ دەگەن ءسوزىن ۇمىتا قويعان جوق.

ياڭ باي ساياساتتىق قۇجاتتى اقتارىپ بىلاي دەپ ءتۇسىندىردى: ”ناعاشى اپەكە، چۇڭچيڭ قالاسىندا ەكى ءۇيىڭىز بار، بەلگىلەمە بويىنشا، ەڭ تومەنگى تۇرمىستى قامتاماسىزداندىرۋعا ءوتىنىش بەرۋ شارتىنا شىنىندا ۇيلەسپەيسىز“.

قىزىل سىزىققا سوقتىعۋعا بولمايدى، ەشكىم دە بۇدان قاعىس قالمايدى. ۇيرەنۋ تاربيەسى ورىستەتىلگەننەن بەرى بانان رايونى ۇيرەنۋ، تەكسەرۋ، تۇزەتۋدى ءبىر تۇتاس ىلگەرىلەتۋگە تاباندى بولىپ، وتباسى تاربيەسى، وتباسى ستيلى قۇرىلىسىن اناعۇرلىم كۇشەيتىپ، پارتيالى كادرلاردى ءتارتىپ تانىمىن كۇشەيتۋگە، تومەنگى شەكتە ويلاۋدى بەكەمدەۋگە جەتەكتەدى. قازىر بانان رايونى ۇلكەن ساندى مالىمەت تۇعىرىنان پايدالانىپ الدىن الا ساقتاندىرۋ ارقىلى 60 نەشە ماسەلەنى بايقاپ جانە تۇزەتۋگە قۋزاپ، ”تۋىس ـ تۋعان، دوس ـ جاراندارىنا قامقورلىق جاساۋ“ سياقتى بىلىقپالىقتاردى ءونىمدى تەجەدى.

ۇكىمەت ۇنەمشىلدىكپەن جۇمىس ىستەپ، بۇقارانىڭ جاقسى تۇرمىس كەشىرۋىنە مۇمكىندىك جاسادى

تيانجين قالاسى شيچيڭ رايوندىق ۇكىمەتتىڭ ماڭىندا ”الەۋمەتتىك زات قويماسى“ جۇرت نازارىن ەرەكشە اۋداردى، بوس تۇرعان ءتۇرلى كەڭسە جيھازدارى، ەلەكتر جابدىقتارى، اسحانا جابدىقتارى سياقتىلار زات سورەسىنە رەتتى قويىلعان.

”الەۋمەتتىك زات قويماسى كەڭسە قۇرىلعىلارىن ورنالاستىرۋ ورتالىعىنا ۇقسايدى. مال ـ مۇلىكتى قامباعا كىرگىزگەندە، بوس تۇرعان زاتتاردى ءبىر جاقتى ەتۋگە ءتيىستى ورىندارعا كەڭىستىك ازىرلەپ بەرەدى؛ مال ـ مۇلىكتى قامبادان شىعارعاندا، سۇرانىسى بار ورىندارعا قاراجات ۇنەمدەپ بەرەدى“ دەدى شيچيڭ رايونى ورگان ىستەرىنە قىزمەت وتەۋ ورتالىعى كەڭسە ۇيلەرىن باسقارۋ ءبولىمى باستىعىنىڭ ورىنباسارى لي حىڭ. قازىرگە دەيىن ”الەۋمەتتىك زات قويماسى“ 3 مىڭنان استام كەڭسە بۇيىمدارىن ءبىر تۇتاس جيناپ، قازىنالىق قارجىدان، ماياقىدان جيىنى 5 ميلليون يۋاننان استام ۇنەمدەدى.

ۇنەمدەلگەن اقشا قايدا جۇمسالدى؟

”ۇكىمەت ۇنەمشىلدىكپەن جۇمىس ىستەسە، اناعۇرلىم كوپ قارجىنى دامۋدىڭ قاجەتىنە، حالىق تۇرمىسىنىڭ تىلەگىنە جۇمساۋعا بولادى“. شيچيڭ رايوندىق قازىنا مەكەمەسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى ليۋ حايياننىڭ ەسەپ داپتەرىندە مىنالار انىق جازىلعان: داسى سەنترلى باستاۋىش مەكتەبىنىڭ 67 اۋا رەتتەگىشتى ساتىپ الۋىنا جۇمسالعان اقشا ”الەۋمەتتىك زات قويماسىنان“ ۇنەمدەلگەن قاراجاتتان بوساتىلدى؛ چىلۇڭنان ءمالى باسقارماسى جاڭادان 35 اۆتوموبيل زاريادتاۋ باعاناسىن ورناتىپ، 350 ەلەكترلى ۆەلوسيپەد زاريادتاۋ ورنىن سالدى، قاراجات شيچيڭ رايوندىق ۇكىمەتتىڭ ىقشامداعان قوجالىق قىزمەتكەرلەرىنىڭ شتاتى مەن اسحانانىڭ قوسىمشا قاراجاتىنان كەلگەن.

بالالار اۋا رەتتەگىش ورناتىلعان ساباقحانادا الاڭسىز ساباق وقىعاندا، تۇرعىندار جاڭادان سالىنعان زاريادتاۋ ورنىنىڭ قولايلىلىعىنان يگىلىكتەنگەندە، كادرلار ۇنەمدەلگەن ءار فىن اقشانىڭ بۇقارانىڭ قاجەتىنە جۇمسالاتىندىعىن تانىپ جەتتى.

”بۇرىن الەۋمەتتىك زات قويماسى ەكىنشى قول بازار دەپ ويلايتىنبىز، قازىر وعان كوندىگىپ قالدىق“ دەدى رايوندىق پارتكوم قوعامدىق قىزمەت ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى سۇن شيۋيىڭ. ول قىزمەتتەستەرىن ەرتىپ ”الەۋمەتتىك زات قويماسىنان“ 100 دەن استام ءۇي جيھازىن تاڭداپ الدى، مۇنىڭ ىشىندە قىزمەت ۇستەلىنەن باسپا ماشيناسىنا دەيىن بار.

قازىر ۇيرەنۋ تاربيەسى ورىستەتىلگەننەن بەرى شيچيڭ رايونى «پارتيا، ۇكىمەت ورگاندارىنىڭ ۇنەمشىلدىكتى قاتاڭ اتقارىپ، ىسىراپشىلدىققا قارسى تۇرۋ ەرەجەسىن» ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، ورگانداردىڭ اينالىم وزىندىك قۇنىن تومەندەتۋ، كەڭسە ۇيلەرىن جانداندىرىپ پايدالانۋ ءادىسى سياقتى جوبالاردى جاساپ، بوس تۇرعان 3 ءۇي - جايدى جانداندىرىپ، جاڭا كەزەكتى قوجالىق قىزمەت وتەۋىن ساتىپ الۋدا قوجالىق قىزمەتكەرلەرىنىڭ شتاتىن %3، اسحانا قوسىمشا قاراجاتىن %6 ازايتتى ءارى الەۋمەتتىك ورىندارعا سۋ ۇنەمدەۋ، توك ۇنەمدەۋ، شىراقتى ءوشىرىپ ءجۇرۋ سياقتى ەسكەرتۋ بەلگىلەرىن جاپسىرىپ، ۇنەمشىلدىكتى پارتيالى كادرلاردىڭ ارەكەت داعدىسىنا اينالدىردى.

جۇمىستى پاكتىكپەن ىستەگەندە عانا ەمىن - ەركىن جۇمىس ىستەۋگە بولادى

قىزىل بايلىق جاندى وقۋلىققا اينالىپ، پاكتىك ستيلى كوڭىلدى نۇرلاندىردى. ۇيرەنۋ تاربيەسى ورىستەتىلگەننەن بەرى حۋنان ولكەسى ليۋياڭ قالاسى 22 توڭكەرىستىك جۇرتپەن ۇشتاسقان ”پاكتىك كارتاسىنا“ سۇيەنىپ، ”تاماشا وتباسى سالتى، تاماشا مۇراگەرلىك“ قيمىلىن ورىستەتىپ، بۇكىل قالاداعى جاس كادرلاردى جانە ولاردىڭ جۇبايلارىن قىزىل تاربيەنى قابىلداۋعا ۇيىمداستىرىپ، پاكتىكتى قاستەرلەپ، شىرىكتەسۋدەن باس تارتۋدىڭ يدەيالىق قورعانىس شەبىن بەكەمدەدى؛ پاكتىك حيكاياسىن قىسقا كەسكىن ەتىپ جاساپ، ”بۇلتتىق جۇيەدەگى پاك ليۋياڭ“ شاعىن باعدارلاماسىنىڭ كورىلىم مولشەرى توتەنشە كورنەكتى بولدى.

پاكتىك − پارتيا مەن مەملەكەت ىستەرى دامۋىنىڭ ىرگە تاسى، حالىق بۇقاراسىنىڭ تۇرمىسىنىڭ باقىتتى بولۋىنىڭ كەپىلى. ليۋياڭ قالاسى گۋگاڭ قالاشىعى پارتكوم شۋجيىنىڭ ورىنباسارى چىن فەي سول رەتكى مەردىگەر شاقىرۋدى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇمىتقان ەمەس.

گۋگاڭ قالاشىعىنداعى قوقىر - قوقسىقتى وتكەرمەلەۋ پۋنكتىنىڭ كوتەرمەگە الۋشى جاعىنىڭ توقتام مەرزىمى تولعاندا، بەلگىلەمە بويىنشا مەردىگەر شاقىرۋدى، مەردىگەرلىككە مالىمدەلۋدى قايتادان ۇيىمداستىرۋ كەرەك. حابار تارالىسىمەن بۇرىنعى كوتەرمەگە الۋشى ساۋداگەردى قامتىعان 6 سەرىكتەستىك تالاسا - تارماسا قاتىناستى. ”مەردىگەرلىككە قاتىناسقانداردىڭ بەسەۋى جەرگىلىكتى كاسىپورىن، بىرەۋلەردىڭ تارتۋ ـ تارالعى ۇسىنىپ، تاپسىرىپ قويۋىنان ساقتانۋ قيىن“. چىن فەي بىلاي دەدى: ”ەگەر ەڭ ۇيلەسىمدى كوتەرمەگە الۋشىنى تاڭداي الماساق، بۇقارانىڭ مۇددەسىنە زيان جەتكىزەمىز“.

قالاشىق پارتكومىنداعى نەگىزگى جاۋاپتى جولداس تا بىلاي دەپ تاپسىردى: ”باعاسى ۇيلەسىمدى بولۋ، قىزمەت وتەۋى جاقسى بولۋ، حاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ پرينسيبى بويىنشا تاڭداۋ كەرەك. جۇمىستى پاكتىكپەن ىستەگەندە عانا ەمىن - ەركىن جۇمىس ىستەۋگە بولادى“.

سونىمەن ول تەكسەرۋ گرۋپپاسىن باستاپ 16 قىستاق، كووپەراتيۆتى ارالاپ، ”تازالاۋ، تاسىمالداۋدىڭ كۇشكە يە ۋاقىتى“، ”قورشاعان ورتانى جونگە سالۋ“ سياقتى بۇقارانىڭ تالاپ ـ تىلەكتەرىن قاتاڭ كورسەتكىش ەتىپ، ەڭ سوڭىندا سىرت جەردەن كەلگەن ءبىر كاسىپورىن ناقتى قۋاتىنا سۇيەنىپ جەڭىسكە جەتتى.

جاڭا كوتەرمەگە الۋشى 3 اي ىرگە تەپتى، قوقىر ـ قوقسىقتى وتكەرمەلەۋ پۋنكتىنىڭ ساسىق ءيىسى جوعالدى، اق فارفور كەرپىشتىڭ بەتى جارقىراپ، وتكەرمەلەپ تاسۋ پەريودى ءبىر اپتادان 3 كۇنگە قىسقاردى. چىن فەي جاعداي ۇعىسا بارعاندا، قىستاق تۇرعىندارى: ”بۇرىن قول ىشىنە يىلەدى دەپ كەلگەنبىز، قازىر عانا جۇمىستى پاكتىكپەن ىستەۋدىڭ ناعىز ونەر ەكەندىگىن تۇسىندىك“ دەدى.

قازىر ليۋياڭدا، حۋناندا، بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىندە وسىنداي وزگەرىستەر ءار كۇنى تۋىلىپ وتىر. جاڭا داۋىردەگى پاكتىك مادەنيەتى دابىراسىز كۇش - قۋاتپەن پارتيا ستيلىن، ۇكىمەت ستيلىن، حالىق ستيلىن قايتا سومداۋدا. ءبىزدىڭ كورگەنىمىز ”اس ۇستەلىندەگى ۇنەمدەۋ“، ”دوڭعالاقتاعى قاعيدا“ عانا ەمەس، ونان دا ماڭىزدىسى، ءبىر ساياسي پارتيانىڭ ”حالىقتى بارىنەن جوعارى قويۋ“ جونىندەگى ايبىندى ۋادەسى، بۇل ۋادە ۇلكەن ساندى مالىمەت تۇعىرىنىڭ جارقىراعان نۇر بەلگىسىنە جازىلىپ، ”الەۋمەتتىك زات قويماسىنىڭ“ رەتتى زات سورەسىنە ءتۇسىپ، توڭكەرىستىك بايىرعى جۇرتتاعى ءجۇز جىلدىق اعاشتىڭ ساياسىنا ورىن تەۋىپ، ءجۇز ميلليونداعان بۇقارانىڭ كوكەيىنە تەرەڭ ۇيالادى.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى