- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
سارا تۋىندى «كورىكتى ىلە − مەكەنىمنىڭ» اسەرلەرى
سۇلتان جانبولاتوۆ
2013.07.30 16:07 كەلۋ قاينارى : ءتاڭىرتاۋ تورابى
بۇل قويىلىمدى 21 - شىلدە كۇنى كەشتە كورىپ قايتقاسىن تالايعا شەيىن ۇيقىم كەلسەشى. ارينە، ودان العان ونەري ءلاززات پەن رازىلىقتىڭ جەلپۋىنەن. كوڭىلىمدەگى اسەردى جۇرتتان جاسىرىپ قايتەيىن. ايتۋ مەنەن، سىناۋ سىزدەن.
تۇلا بويىنا ءاندى دە، ءبيدى دە، كۇيدى دە، جىردى دا العان، سولار ارقىلى اتا تاريحتى دا، انا مادەنيەتتى دە الدىمىزعا جايعان، كولەمدى ساحنالىق شىعارما جايلى، بايانداۋ ءتاسىلى وزگەشە بولسا دا، تارتىمى مەن سارالىعىنا كەلگەندە ءوز ماماندارىنىڭ ءسوزى ءبىر باسقا، مەن سىقىلدى جاي كورەرمەن - قالامگەر جانداردىڭ ءسوزى تاعى ءبىر باسقا شىعا قويماس. دەيتۇرعانمەن مەنىكىن العاشقى اسەر دەگەنىم ءجون سىقىلدى.
بۇگىنگى بۇكىل ەلىمىز، ورتالىقتىڭ ۇندەۋىنە ساي، مادەنيەتتە قۋاتتى ەل قۇرۋ ۇستىندە. بۇعان بەلسەنە ات سالىساتىن ءار ۇلت ءوزىنىڭ وزىق مادەني مۇرالارىن ودان ارى قۇلپىرتا، بايىتا، دامىتا ءتۇسۋى كەرەك. مادەنيەتتە قۋاتتى ەل مەن ۇلت ەكەنىڭدى وزگە ەلگە ايگىلەۋىڭ قاجەت. بۇل، ارينە، سارا تۋىندىلارىڭدى وزگە ەلگە كورسەتۋ، تانىستىرۋ، تانىتۋ ارقىلى ىسكە اسادى. بۇل ارادا جاڭ چۇنشياننىڭ: «مادەنيەت مەملەكەت شەكاراسىمەن بولىنبەيدى، بەلگىلى ماعىنادان الىپ ايتقاندا، ول ورتاق ءتىل، ورتاق ءلاززاتتانۋ ولشەمى، ورتاق ۇيىسۋ قۋاتى جانە ورتاق دوستىق ەلشىسى سانالادى» دەگەن دۇرىس تۇجىرىمى ەسكە ورالادى.
مەنىڭشە، «كورىكتى ىلە − مەكەنىم» وسىنداي ءبىر تاماشا جاعدايدا دۇنيەگە كەلىپ وتىر. بۇل، ارينە، قاتىستى باسشىلاردىڭ كورەگەندىگى مەن ىرىقتىلىعىن، ونەرپازداردىڭ بىلىمدىلىگى مەن شەبەرلىگىن ايگىلەۋ، سونداي - اق وزىق مادەنيەتىمىزدى جاھانعا جاريالاي ءتۇسۋدىڭ دە ءبىر ايقىن ادىمى. دەمەك، مەنىڭ جەلپىنۋىم جايدان جاي ەمەس.
ونىڭ ۇستىنە، ءال - فارابي بابامىز: «كەز كەلگەن ەلدىڭ بولاشاعىن كورگىڭ كەلسە، سول ەلدە تۇرىپ جاتقان جاستاردىڭ تىنىس - تىرشىلىگىنە قارا» دەگەن ەكەن. مەن ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىن، سول قاتاردا ونىڭ مادەنيەتىن باسقارىپ جۇرگەن جاستاردى، ءتىپتى، «كورىكتى ىلە − مەكەنىمگە» قاتىسقان بارلىق ونەرپازداردى كورىپ، ۇلتىمىزدىڭ نۇرلى بولاشاعىن ەلەستەتتىم. جەلپىنۋ سەبەبىنە مۇنى دا قوسا بەرىڭىز.
زامانىمىز وڭالىپ، تىزگىنىمىز قولدا، مىنگەنىمىز جورعا بولعالى مادەنيەتىمىز ءوسىپ، تەرەزەمىز بيىكتەپ، ىزدەگەنىمىز تابىلۋدا، ءبارىمىز مارقايۋدا. وسىنىڭ بارىنە سەبەپ پەن تاعان − دىڭ شياۋپيڭ سىقىلدى كوسەمدەردىڭ تۋرا جولىنىڭ ارقاسى. بۇل دا ابدەن ەسىمىزدە.
تۇلا بويى
ءۇش پەردەلى، ءبيى مول وپەرالىق قويىلىمنىڭ ءاۋ دەگەندەگى العى پەردەسى «بايتەرەك» دەگەن اتپەن اشىلادى دا، ىلەنى قامتىعان ادامزات مەكەنىنىڭ ارعى تاريحى الدىڭا تارتىلا باستايدى...
مادەنيەتىمىزدىڭ باستاۋلىق قۇرامىنىڭ ءبىرى اڭىز ەمەس پە. بالا جاستان ۇلكەندەر قۇيعان جاساعان، ادام اتا مەن حاۋا انا اڭىزىن ارقاۋ ەتكەن مۇنداعى ءسوز بەن كۇي، كورىنىس پەن ءبي كوزدەن كوڭىلگە، قۇلاقتان ساناعا ەنىپ، سول ۇلكەندەردى عانا ەمەس، ادامزاتتىڭ ميلليونداعان جىلدىق تاريحىنداعى تىرشىلىك - ءومىر ءۇشىن ارپالىسىن الدىمىزعا جايادى. اۋەن دە، ءان دە، ءسوز دە، ءبي دە − ءبارى دە ارىداعى ساحتارعا، ودان وربىگەن عۇندارعا، بۇدان جەكە وتاۋ تىگە شىققان ۇيسىندەرگە، ... اياعى سونداعى تايپالار قۇراعان قالىڭ دا قايمانا قازاققا قاسيەتتى مەكەننىڭ ءبىرى بولعان، جەر ءجانناتى جەتىسۋدىڭ ءتورى ىلەگە ارقانداۋلى...
قويىلىم اۆتورلارى مەن باسشىلارىنىڭ ۋاقىت - كەڭىستىك، زامان مەن مەكەن جونىندەگى وي ورىستەرىنىڭ كەڭدىگىنە ءتانتى بولاسىڭ. ميلليونداعان جىلداردىڭ ارىسىنان باستاۋ الۋ، ىلەنى كىندىك ەتە كۇللى ادامزاتتىڭ اتا تەگىنەن ءسوز قوزعاۋ دەگەن وڭاي ما. فرانسۋز ويشىلى ۆولتەردىڭ «تاريحشىلاردى جازعاندارى ءۇشىن ەمەس، جازباعاندارى ءۇشىن جازالاۋ كەرەك» دەگەنى ەسىمە ورالدى. «بۇلاردى وسىلاي جازعانى ءۇشىن مەيىلىنشە القاۋ كەرەك»، - دەدىم ىشتەي. ءبىر ساعاتتان استام ۋاقىتقا عانا سوزىلاتىن تاماشا قويىلىمنىڭ ءسوزىن ارعى تاريحتان باستاعانىنا قاتتى رازى بولدىم. ويتكەنى «وتكەن كۇننىڭ جاردەمىمەن بۇگىنگى كۇندى پارىقتايسىڭ، ال بۇگىنگى كۇننىڭ بيىگىنەن وتكەندى پايىمدايسىڭ...» دەگەن ەمەس پە ەدى فرانسۋز تاريحشىسى مارك بلوك. وتكەندى ەسكە الا الماساق، بۇگىنگى راحاتتى جەتە سەزىنە الامىز با؟!
ونىڭ ۇستىنە، ءال - فارابي اتامىزدىڭ: «...ءساندى سۋرەت تەك سۇيسىنە كورمەككە جاقسى، ال ءماندى سۋرەت بەلگىلى ءبىر ءماندى، سۋرەتشىنىڭ سەزىمى مەن ىڭكارلىعىن، ارەكەتى مەن مىنەزىن، تابيعي دارىنىن بىلدىرەدى» دەگەنى بار عوي. مەنى قويىلىمداعى ماندىلىك پەن ساندىلىك تارتا جونەلدى. ول، ارينە، قويىلىمدى دايىنداعان توپتىڭ تالعامىن، دەڭگەيىن، سەزىمى مەن ىڭكارلىعىن، ارەكەتى مەن مىنەزىن، بويىنداعى دارىنىن ايگىلەپ تۇر. «سايىن دالا» اتتى ەكىنشى پەردەدە شىجىتار شىلىڭگىر ىستىعى دا، قاريتىن قاقاعان قىسى دا بار ۇلى دالادا ءوسىپ - ونگەن، شىنىققان - پىسقان تۇمارلار مەن ەلجاۋلاردىڭ، وڭعايلار مەن الپامىستاردىڭ ايباتىمەن، قاراپايىم قالىڭ قازاقتى قۇراعان تايپالاردىڭ قايراتىمەن، اناحارس، ءال - فارابي سىقىلدىلاردىڭ اقىلىمەن يگەرىلگەن ۇلان - قايىر قۇتتى دا ءجاننات مەكەندە شات - شادىمان ءومىر سۇرگەن قانداستارىمىز باياندالىپتى، بەينەلەنىپتى، جىرلانىپتى.
«كورىكتى مەكەن» دەلىنگەن ودان سوڭعى پەردەدە جايناعان ىلە دالاسى، ونداعى ەڭبەكشى دە پاراساتتى قازاق حالقى، مىڭداعان جىلداردان بەرى سولاردىڭ قولىمەن جاسالعان جايلاۋ مادەنيەتىنىڭ قۇلپىرعان كورىنىسى الدىڭا تارتىلىپ، حالقىمىزدىڭ نۇرلى بولاشاعى ەلەستەتىلىپتى.
اسەرىمدى قىسقا قايىرسام، قازاق ۇلتىنىڭ جەرلىك وڭىرلىك، باستى ۇلتتىق، كولەمدى دە زاماناۋي بۇل ءان - ءبيلى وپەراسى − بۇگىنگى ورەگە ءتان سارالىق شارتتارىن قاناعاتتىرعان، حالىقارالىق فەستيۆالعا قاسقايا اپارارلىق تۋىندى.
ءتىلى مەن اۋەنى
بىزدە «قوس تىلدىلىك» دارىپتەلىپ جاتقان بۇگىنگى كۇندە، كەي وقۋ ورىندارىنان، كەي ماڭىزدى جيىنداردان سىڭار ءتىلدى جاعدايدى كورىپ نالۋشى ەدىم. بۇل قويىلىم ناعىز «قوس ءتىلدى» بولىپ شىقتى. ونەرپازداردىڭ ورىنداۋىندا ءماتىن قازاقشا ايتىلىپ، ونىڭ اۋدارماسى وڭ مەن سول جاقتاعى ەكراننان كورىنىپ تۇردى. مۇنى دا قويىلىمنىڭ وزىقتىق جاعى، ورتالىق پەن اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ «قوس تىلدىلىك» ساياساتىن مۇلتىكسىز اتقارۋ دەپ ءبىلدىم. ءيلايىم، بۇل عادەتكە اينالىپ، باياندى بولا بەرسىن!
بۇكىل قويىلىم بارىسىندا مۋزيكا، ءان، كۇيلەردەن قۇلاعىڭىزعا قازاق سارىنى كەلىپ تۇرادى. ونىڭ ىشىندە بايىرعى قازاق سارىنى دا، قازاقتىق تايپالار سارىنى دا، قازاق دالاسىنىڭ ءار تۇسىنىڭ جەرلىك سارىنى دا بار. دەگەنىمەن تەك ەسكىنى، باردى قايتالاۋمەن شەكتەلۋ دە جوق. باردى قۇلپىرتا، وڭدەي تۇسكەن. كومپوزيتورلار مەن ورىنداۋشىلار ءوز جاسامپازدىعى مەن قىرىن دا قوسقان. قويىلىمنىڭ ورگينالدىعى دا (قولتۋمالىعى) جوعارىدا ايتىلعان بۇكىل تۇلعاسىنان سىرت، ونىڭ قامتىمىنداعى وسىنداي ەلەمەنتتەرىنەن دە مەن مۇندالاپ تۇر.
رەكۆيزيتتەرى مەن ءبيى
قويىلىمدا كورىنگەن رەكۆيزيتتەر (كيىم - كەشەك، جابدىق، ابزەلدەرى) دە كوڭىلىمە قاتتى ۇنادى.
باياعىدا زاماناۋي ۇلت بولىپ قالىپتاسقان قازاق حالقى ەرتەدەن بەرگى ۇزاق ۇدىرىستە وزىنە 200دەي رۋ - تايپانى سىڭىرگەن. ءبىزدىڭ ءتىل بايلىعىمىز دا، ونەر بايلىعىمىز دا، كيىم - كەشەك، قۇرال - سايمان، قارۋ - جاراق، ت.ب بايلىعىمىز دا سولاردىڭ ارقاسى. ءبىز سولاردى زاتتىق جانە بەيزاتتىق مۇرا رەتىندە بۇگىنگە الىپ كەلگەن اتا - بابالارىمىزعا شەكسىز قارىزدارمىز. مىنا قويىلىم يەلەرى وسى قارىزدى تەرەڭ سەزىنگەن جانە ءوز رەكۆيزيتتەرىنە مەيىلىنشە تولىق پايدالانعان ەكەن. مىنە بۇل ءبىز تۇگىل، ارۋاقتار دا رازى بولارلىق، وزگە مادەنيەتتى ۇلت ۋاكىلدەرى دە سۇيسىنەرلىك يگى ءىس - اق.
مەن قويىلىم ىشىندەگى ءبي تۋرالى دا سونى ايتار ەدىم. ەگەر مۇندا ءبي دەسە بولعانى ءوزىمىز كۇندە كورىپ جۇرگەن («قاراجورعا»، «ايۋ»، ت. ب سىقىلدى) بيلەرمەن عانا شەكتەلسە، وندا ونىڭ ورگينالدىعى (قولتۋمالىعى) باسەڭدەپ، كوشىرمەلىك تارابى باسىڭقىراپ كەتەر ەدى. قويىلىم بۇدان ساقتانا بىلگەن. جاڭادان جاساعان جانە قازاقى داستۇرگە ءتان «تال شىبىقتاي بۇراتىلعان» نە، نە ادەمى قيمىلدى بيلەردى دۇنيەگە اكەلگەن. ونىڭ ۇستىنە، ماشىققا دا قاتتى ءمان بەرىلىپتى. كەيدە ەكى - ءۇش ادام ويناپ شىققان بيدە دە سايكەسسىزدىك (قيمىلداعى رەتسىزدىك، بىركەلكىسىزدىك) ءبيدىڭ سيقىن بۇزىپ تۇرۋشى ەدى. بۇل قويىلىمداعى نەشە ونداعان ادامنان دا مۇنداي ولقىلىق تىم از بايقالدى. الدا ءتىپتى دە كەمەلدەنە تۇسەر.
ارينە، بۇگىنگە شەيىن ەش ولقىلىقسىز دۇنيەگە كەزىگە الماعان ەكەنمىن. «كورىكتى ىلە − مەكەنىم» دە سولاردىڭ ءبىرى شىعار. ءبىراق مەن بايقاعان ولقىلىق كوپ ەمەس. بالكىم ءبىر - اق رەت كورگەننەن سوڭ جانە دەڭگەيىم شامالى بولعان سوڭ سولاي دا بولار. الدا، ماشىق ءتىپتى كۇشەيتىلەر، اۋدارۋداعى قاتەلىكتەر (مىسالى، «ادام اتانىڭ» «حاۋا اتا» بولىپ كەتۋى سىقىلدىلار) تۇزەتىلەر، سۇيەمەل مۋزيكانىڭ ءان ءسوزىن باسىپ ەستىرتپەۋى دە جوندەلەر، جالپى داۋىستىڭ ەرەپايسىز قاتتىلىعى دا باسىلار. بۇلار مەنىڭ جوعارىداعى اسەرلەرىمە نۇقسان كەلتىرە العانى جوق.
ايتپاقشى، مەن بۇل قويىلىمدى كولەمدى وپەراعا جاتقىزدىم، ويتكەنى وپەرا − مۋزيكالىق ونەر جانرى. وپەرانىڭ ادەبي نەگىزى (ليبەرەتتو) مۋزيكالىق دراماتۋرگيا جانە ەڭ الدىمەن ۆوكالدىق مۋزيكالىق فورمالارىنىڭ تاسىلدەرى ارقىلى ءوزىنىڭ كوركەمدىك شەشىمىن تابادى. ول − ۆوكالدىق پەن اسپاپتىق مۋزيكا، دراماتۋرگيا، حورەوگرافيا (بالەت) جانە بەينەلەۋ ونەرىنىڭ (دەكوراتسيا، كيىم) بىرلەستىگىنەن تۋعان تەاتر شىعارماسى، ياعني وسىنداي ءار ءتۇرلى ونەر تۇرلەرىن ءبىر تۇتاس تەاتر ارەكەتىنە بىرىكتىرەتىن سينتەزدى جانر. جەكە ايتىلاتىن ءان (اريا، اريوزو، كاۆاتينا، مونولوگ، باللادا)، رەچيتاتيۆ (تاقپاق سازدى قىسقا اۋەن)، انسامبىل (دۋەت، تريو، كۆارتەت، كۆينتەت)، حور كورىنىستەرى، ءبي، وركەسترلىك نومىرلەر (ۋۆەرتيۋرا، انتراكت) وپەرالىق مۋزيكانىڭ تۇرلەرىنە جاتادى. (ۋيكيپەديادان). «كورىكتى ىلە − مەكەنىم» اتتى وپەراعا جالعاستى ساتتىلىك تىلەيمىن! «شينجياڭ گازەتى»
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
