- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
ايتىستىڭ وزا شاپقان ءبىر ءدۇلدۇلى
(ايگىلى ايتىس اقىنى ءبۇبىماري جاقىپباي قىزىنىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويى تۋرالى)
جاماعات شاربەك ۇلى
2015.01.07 14:26
2014-جىلى جەلتوقساننىڭ 25-كۇنى تۇستەن بۇرىن قولىما «ايگىلى ايتىس اقىنى ءبۇبىماري جاقىپباي قىزىنىڭ دۇنيەگە كەلگەندىگىنىڭ 80 جىلدىعىن ەسكە الۋ قيمىلىنىڭ قۇرمەتتى قوناعى بولۋعا ۇسىنىس ەتەمىز» دەگەن ءسوز جازىلعان جارناق (شاقىرۋ ۇسىنىس قاعازى) ءتيدى. سىرتىندا ايبىندى ءۇيسىن تاۋ سۋرەتى، تاۋدىڭ جاپ-جاسىل باۋرايىندا قازاقى ورنەكپەن كەستەلەنگەن قازەكەي مەن جەلبىر ەتەك كويلەك كيىپ، اق دومبىراسىن قولىنا الىپ ورىندىقتا وتىرىپ، جانارىن سوناۋ شالعايعا قاداعان ءبۇبىماري اپامىزدىڭ سۋرەتى. ونان جارناقتىڭ بۇرىشىنا الا جازىلعان ايگىلى ايتىس اقىنىنىڭ مىناداي ءبىر شۋماق ولەڭى ءتىپتى دە باۋرادى دا، وقي جونەلدىم.
تانىتىپ ونەرىمەن قازاقتى انىق،
تاريحىن، تاعىلىمىن ساراپتادىق.
جاسايمىن حالقىم بار دا مەن دە ماڭگى،
قارا ولەڭ رۋحىمەنەن قاناتتانىپ.
وسى ءبىر شۋماق ولەڭىنەن ايتىس ونەرىنىڭ اقتانگەرى ءبۇبىماري جاقىپباي قىزى اپامىزدىڭ تۇتاس اقىندىق بولمىسىن كورگەندەي بولىپ، ولەڭگە، ونەرگە دەگەن تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىگىن سەزىندىم دە، جانارىما ساعىنىش جاسى ىركىلە قالدى. ايتىس ونەرىنىڭ ءوز داۋىرىندەگى جۇيرىگى، اتا مۇرامىزدى كوزىنىڭ قاراشىعىنداي قورعاپ، تالاي-تالاي شاكىرتتەرىن بالاپان كۇنىنەن باۋلىپ، ۇيادان ۇشىرعان اپامىزبەن بىرنەشە رەت ونەر تويلارىندا دامدەس بولعان ەدىم. پانيدەن باقيعا اتتانعانىنا دا 4 جىل وتە شىعىپتى. 2014-جىلى جەلتوقساننىڭ 27-كۇنى تاڭەرتەڭ شينجياڭ ۋاقىتى ساعات 9 جارىمدا قۇلجادان چاپچالداعى قۇت مەكەن رەستۋرونىنا توتە تارتتىم. ادام مول جينالعان ەكەن. اينالاسى ءبىر-اق ساعاتتا-اق رەستۋرون ءىشى لىق تولدى. ينە شانشار ورىن جوق.
وبلىس باستىعى مانەن زەينەل ۇلى، ورىنباسار وبلىس باستىعى مۇقيات جارمۇقامەت ۇلى قاتارلى باسشىلاردىڭ قولداپ-قۋاتتاۋىمەن، قاتىستى سالالاردىڭ سايكەسۋىندە، چاپچال اۋداندىق پارتكوم مەن ۇكىمەتىنىڭ تىكە جەتەكشىلىگىندە، چاپچال اۋدانىنداعى «شاراپات» قايىرىمدىلىق قور قوعامىنىڭ ۇيىمداستىرۋىندا، اقىننىڭ ۇرپاقتارى، تۋىس-تۋعاندارى، جاناشىر جاقىندارىنىڭ جۇدىرىقتاي جۇمىلۋىمەن مەرەيتويدىڭ دايىندىعى قىسقا عانا ۋاقىت ىشىندە تىڭعىلىقتى ىستەلگەندىگىن ەستىپ ەرەكشە ريزا بولدىق. ەل-جۇرت اسىعا كۇتكەن بۇل رەتكى مەرەيتويدىڭ بەتاشارىن «شاراپات» قور قوعامىنىڭ ءتوراعاسى مۇقامەر حالىق ۇلى «اقىنىن ارداقتاعان ەل باقىتتى» دەگەن سوزىمەن اشتى. اۋداندىق پارتكومنىڭ تۇراقتى مۇشەسى سەرجان داۋلەتباي ۇلى اۋداندىق پارتكوم مەن حالىق ۇكىمەتى اتىنان ءسوز سويلەپ، اقىن ءبۇبىماريدىڭ ەڭبەكتەرىن جوعارى باعالاپ، مەرەيتويدىڭ ءساتتى وتۋىنە تىلەكتەس ەكەنىن ءبىلدىرىپ، اقىننىڭ ۇرپاقتارىنا، تۋىس-تۋعاندارىنا قۇتتى بولسىن ايتتى. ءبۇبىماري اپامىز ايتىستىڭ جۇلدەلى جۇيرىگى عانا ەمەس جازبا ولەڭنىڭ دە كورنەكتى اقىندارىنىڭ ءبىرى ەكەندىگىنە ءوزىنىڭ تۋعان ەل، تۋعان جەرىنە ارناپ جازعان ارناۋلارى مەن ءومىرىنىڭ قيلى-قيلى تۇستارىنان كوڭىلگە تۇيگەندەرىن كوركەم تىلمەن كەستەلەگەن وتتى جىرلارى، وقىرمانعا وي سالاتىن تولعاۋ-تەرمەلەرى جاندى مىسال بولا الادى. ەندەشە، بۇل ءسوزىمىزدىڭ جارقىن كورىنىسىن مەرەيتويدىڭ دايىنداعان كونسەرت نومىرلەرىنەن كورىپ كوزايىم بولىپ كوڭىلىمىز كوككە كوتەرىلىپ، ءان مەن تەرمەلەردەن ءلاززات الىپ قۋانىپ تەبىرەنىپ قالدىق. اپامىزدىڭ جازعان ولەڭدەرى انگە اينالىپ، تەرمەلەرى ەل اراسىنا كەڭ تارالىپ كەتكەن ەكەن. كەيبىر توي، باسقوسۋلاردا جاستار جاعى ايتىپ جۇرەتىن ءان، تەرمەلەر دە اپامىزدىڭ ولەڭىنە جازىلىپتى...ايتالىق، مەرەيتويدا اپامىزدىڭ «حانتاڭىرى» اتتى تەرمەسىن ءاليا ءالىمجان قىزى، «سالت-سانانى قادىرلە» اتتى تەرمەسىن ماريگۇل باراتاقىن قىزى اۋەلەتە شىرقاعاندا تىڭدارمانداردى ەرەكشە باۋراپ، «وي، بارەكەلدى!» ايتقىزدى. ولەڭىن اپامىز جازعان «تۋعان جەر»، «ارداقتى انالار»، «كوركەم ىلە» قاتارلى اندەر اۋىلداعى جاستار ءسۇيىپ ايتاتىن انگە اينالىپ بارا جاتقانى دا قۋاندىرادى. كونسەرت ارەدىگىندە، جايىربەك پەن زۋرانىڭ، نۇرداۋلەت پەن تىلەۋجاننىڭ ايتىستارى كوپتىڭ قۇلاق قۇرىشىن قاندىردى. كونسەرت اياقتالىسىمەن داستارقان جايىلىپ، تاباق تارتىلىپ، باسقا باتا سۇرالدى. باسقا باتانى مەملەكەتتىك 1-دارەجەلى جازۋشى ورازقان احمەتوۆ بەردى. وسىدان سوڭ مەرەيتويعا كەلگەن زەرتتەرمەندەر، اقىن، جازۋشىلار اقتانگەر ايتىس اقىنى تۋرالى عىلمي زەرتتەۋ ماقالالار وقىپ، اقىننىڭ ەڭبەگىنە جان - جاقتى توقتالىپ، اقىندار ايتىسى سىندى اتا مۇرا، قاسيەتتى ونەرگە قوسقان ۇلەسىن جوعارى باعالادى.
اقىننىڭ ورتالىق ۇلتتار باسپاسىنان جارىق كورۋ الدىندا تۇرعان 5 ءبولىمدى «ءۇيسىن تاۋدان ەسكەن جىر» اتتى تومىنىڭ نەگىزگى قۇراستىرۋشىلارىنىڭ ءبىرى، «ىلە گازەتى» مەكەمەسى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى، اقىن، جۋرناليست ساۋلەت توقتىبايەۆ اقىننىڭ ونەر جولى جونىندەگى زەرتتەۋ ماقالاسىن وقىدى. ماقالادا «ەلىمىز قازاقتارى وسىزامانعى ايتىس ونەرى اقتانگەرلەرىنىڭ ءبىرى ءبۇبىماري جاقىپباي قىزى - ءوز ونەرىنە قاتپارى قالىڭ حالىق اۋىز ادەبيەتى قازىنامىزدى، اباي، جامبىل سىندى ءبىرتۋار تۇلعالاردى تۇعىر ەتكەن؛ جۇسىپبەكقوجا، اسەل، كودەك، تاڭجارىق سىندى كونەنىڭ كوزى، جاڭانىڭ ءسوزى، ءوز ءداۋىرىنىڭ وزىق ويلى اقىندارىنان ونەگە العان؛ سونداي-اق چاپچالدا وتكەن شاراپي احمەت، جولداس، كەتپەنباي، نۇرپيا، بۋىرىلقان سىندى اقپا-توكپە ادۋىن اقىنداردىڭ سارقىتىن ءىشىپ ۇلگى العان؛ قۇرمانبەك، ءالقىدىر، جۇماعالي، بەردىقان، قانالقان، ەرعان قاتارلى كوپ اقىنمەن ارىپتەس بولعانىن» ءوز كوزقاراسى بويىنشا عىلمي تۇرعىدا پايىمدادى.
اقىن، جۇيرىك جۇرگىزۋشى جاڭاتاي قابدىكەرىم ۇلى اپامىزدىڭ كوزىن كورىپ، ونەر جولىندا تالاي ساپارلاس بولعان، ايتىس ونەرىنىڭ بۇگىنگى ادۋىنى جامالقان قاراباتىر قىزىنىڭ دەنساۋلىعىنىڭ جار بەرمەگەندىگى سەبەبىنەن كەلە الماسا دا، الىستان جولداعان سالەمىن جەتكىزىپ، ءبۇبىماري اقىن تۋرالى جازعان ەسسەسىن جينالعان كوپكە وقىپ بەرگەندە، ريزا بولعان كوپشىلىكتىڭ شاپالاق ءۇنى زالدى كەرنەدى. جاڭاتاي اپامىزعا ارناعان ءوز ارناۋ جىرىن دا وقىپ، تىڭدارماندارىن ءسۇيىندىردى.
ءبۇبىماري اپامىزعا جاقىننان جارشى بولىپ، قولداپ-قۋاتتاپ جۇرگەن اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم ۇگىت ءبولىمىنىڭ ورىنباسار باستىعى قىزىركەلدى ءابدىراقمان ۇلى بەيجيڭدە ءىسساپارمەن ءجۇرىپ، ءوزى كەلە الماسا دا، تەلەگرامما جولداپ قۇتتى بولسىن ايتتى. ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق ساياسي كەڭەستىڭ بۇرىنعى ورىنباسار ءتوراعاسى، اقىن، جازۋشى، اعارتۋشى، قوعام قايراتكەرى ۇلىقان سۇلتان قىزىنىڭ جولداعان قۇتتىقتاۋ حاتى، اقىن گۇلنار قۋانبەك قىزىنىڭ جولداعان قۇتتىقتاۋ حاتى وقىلدى. قالامگەر، اعارتۋشى، زەرتتەرمەن ماحمۇت پاتىق ۇلى «اقىن رۋحى جاسايدى سانامىزدا» اتتى زەرتتەۋ ماقالاسىن وقىپ، اقىننىڭ تۋما تالانتىن تاعى ءبىر قىرىنان دالەلدەدى. ءبۇبىماري اپامىز 13، 14 جاسىندا ءبىر تويدا زاڭگىنىڭ شابارمانى بولعان اۋىلعا اتى تانىس اقىن قاۋان دەگەن جاسى قىرىقتارداعى قىرقىلجىڭ مىنەزدى كىسىمەن ايتىسىپ، جەڭىپ الىپ، اقىن قىز اتانعانىنا بىلاي توقتالدى:
اق ۇيرەك، المامويىن ۇشار سايدان،
ءشوپ جەلكە، كىمنىڭ قىزى ەڭ، كەلدىڭ قايدان؟
جىرتىق تون، كيىز ەتىك، كىرلى ساۋساق،
قانشالىق اقىن ەدىڭ قانات جايعان.- دەپ قاناتىنا قاراپ تۇرلەنىپ، تۇياعىنا قاراپ قورلاناتىن توتىداي كۇيدەگى ءبۇبىماريدىڭ كەدەيلىگىن، كۇيسىزدىگىن، كيىم-كەشەگىندەگى ولپى-سولپىلىعىن ولەڭگە قوسىپ، ساعىن سىندىرماق بولادى. سوندا ءبۇبىماري:
ءشوپ جەلكە بولسام داعى كيىز ەتىك،
ەمەسپىن ومىرايعان ءتىسىم كەتىك.
بولماسام دا باي قىزى بالپاڭ باسقان،
ولەڭىم وتتان ۇشقىر، كوڭىلىم تەتىك.-دەپ زاتتىق بايلىق جاقتان كەدەي بولسا دا، رۋحاني جاقتان باي ەكەندىگىن ايتىپ، قارشادايىنان-اق اقىندىق تالانتىن تانىتقان ايتىس ساڭلاعى ەكەندىگىنە تامساندى.
ءبۇبىماري جاقىپباي قىزى 1934-جىلى جەلتوقساننىڭ 20-كۇنى قارلى شىڭدارى اسپانمەن تىلدەسكەن ايبىندى ءۇيسىن تاۋ باۋرايىنداعى القابى الۋان گۇلگە ورانعان التىنبۇلاق اۋىلىندا قاراپايىم شارۋا وتباسىندا دۇنيە ەسىگىن اشقان ەكەن. جوقشىلىق، جەتىمدىك تاعدىردىڭ تاۋقىمەتىن قانشا تارتسا دا، جىگەرى جاسىماعان، ولەڭگە قۇمار تۋما تالانتى مەن ىزدەنگىش، ەڭبەكقورلىعى، كەرتارتپا ساياساتتىڭ اتى شۋلى مادەنيەت زور توڭكەرىسىنىڭ ىزعارى تيسە دە، كەۋدە كەرىپ العا وزعان قاجىرلىلىعى اقىرى ءوز بيىگىن كورسەتتى. بۇعان ءوز ءومىرى، ولەڭى، ايتىستارى، ءازىل - سىقاق تولعانىستارى كۋا. ءبۇبىماري مەملەكەتتىك، اۆتونوميالى رايوندىق بەيزاتتىق ايتىس ونەرىنىڭ مۇراگەرى بولىپ قۇرمەتتەلسە، ايتىس ونەرى عۇمىرلىق تابىس سيلىعىنىڭ يەگەرى بولىپ ەرەكشە ماراپاتتالدى. اۆتونوميالى رايونىمىزدا وتكىزىلگەن 3-كەزەكتى اقىندار ايتىسىنىڭ قۇرمەتتى باس جۇلدەگەرىن قانجىعاسىنا بايلاندى. ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ حالىق اقىنى اتاعىن الىپ مارتەبەسى ورلەدى، وبلىستىڭ بىرنەشە كەزەكتى اقىندار ايتىسىندا باس جۇلدەنى جەڭىپ الدى. كەيىندەپ دەنساۋلىعى سەبەبىنەن ساحناعا كوتەرىلە الماسا دا، كوپتەگەن شاكىرتتەرىن تاربيەلەپ، اقىل-كەڭەس بەرىپ وتىردى.
ەل-جۇرتى، تۋىس-تۋعاندارى اقىننىڭ باسىنا كۇمبەز ورناتتى.
اقىننىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويىن ۇيىمداستىرۋعا جاۋاپتىلارىنىڭ ءبىرى، اقىن نۇرجان ماناپ ۇلى قيمىلدا ارناۋىن وقىدى. ءادىلباي ەسىمبەك ۇلى «ساعىنۋدا ءبىر باقىت» اتتى ماقالاسىن وقىدى. وسىمەن بىرگە، 2014-جىلعى «اۋليە شوقى» اتىنداعى جاسامپازدىق گۋرجەگىنىڭ جاستار سيلىعى دا تاراتىلىپ، تىلەۋبەردى قانابەك ۇلى، نۇرباقىت اسانعالي ۇلى، ەكپىن مۇقايەۆ، ايشا قابىلقوجا قىزى تورتەۋىنە بەرىلدى. جاماعات شاربەك ۇلى، ەركىن سۇلتانوۆ قاتارلى اقىندار مەرەيتويعا ارناپ جىر وقىدى.
كەلۋ قاينارى: «ىلە كەشى» - ىلە اقپارات تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
