جانى ءسىرى كۇيشىنىڭ جان سىرى
(اقىن ءسالي سادۋاقاس ۇلى مەن سازگەر عيزات سەيتقازيننىڭ سۇحباتى)
ءسالي سادۋاقاس ۇلى
2015.02.04 13:33
ءسالي:
ـ عيزەكە، كەزىندە سەنى الەۋمەتكە تانىتۋ ءۇشىن ماقتاپ ماقالا جازعانداردىڭ ءبىرى مەن ەدىم. ءبىراق، ول ماقالالارىم سەنىڭ بۇگىنگى شىققان بيىگىڭدى وبرازداپ بەينەلەپ بەرە المايدى. ولار تەك سول كەزەڭدەردەگى عيزاتتىڭ سوزبەن سالىنعان سۋرەتى عانا دەۋگە بولادى. ال، بۇگىن سەن ماقتاۋعا ءزارۋ ەمەسسىڭ، ءبىزدىڭ دە سەنى ماقتاۋىمىزدىڭ قاجەتى شامالى. ويتكەنى، سەن 37 جىلدىق داڭىقتى دا جاپالى شىعارماشىلىق كەشۋلەرىڭ ارقىلى بۇگىن حالىقتىڭ، ۇلتتىڭ، وتاننىڭ ماقتانىشىنا اينالدىڭ. سوندىقتان، ءبىز سەنى ماقتاۋدان القىپ ءوتىپ، ەندى سەنىمەن ماقتاناتىن وي-سانا بيىگىنە كوتەرىلىپ بارامىز. ءبىر ۇلتتان، ءبىر مەملەكەتتەن جەكە-دارا تالدانىپ، وزگە ەل ساحناسىندا ونەر كورسەتۋ تولىمدىلىعىنا يە بولۋىڭ دا انە سونى ايعاقتايدى. ولاي بولسا، الدىمەن ءسوزدى شەتەلدە بولعان ونەر ساپارىڭنان ساباقتاساق قالاي؟
عيزات:
- 2009-جىلدىڭ 22-قاڭتارىندا قازاقستاننان تەلەفون كەلدى. مەنىڭ ءۇي تەلەفونىمدى قايدان، قالاي العانىن بىلمەيمىن، تەلەفون تۇتقاسىن كوتەرگەنىمدە، قارسى جاقتان ”اللو“ دەگەن ايەل داۋىسى ەستىلدى. ”تىڭداپ تۇرمىن“ دەپ ەدىم، ول الدىمەن امانداسىپ الدى دا، ءوزىن:
-قازاقستاننىڭ قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتورياسىنىڭ قىزمەتكەرى بايان يگىلىكوۆا بولامىن دەپ تانىستىرىپ، توتەسىنەن بۇيىمتايىنا كوشتى،- عيزات اعا، شەتەلدە جۇرسەڭىز دە ءسىزدى ونەر ادامى رەتىندە ابدەن بىلەمىز. سوندىقتان، نە ءۇشىن تەلەفون سوعىپ تۇرعانىمدى توتەسىنەن ايتايىن، بيىل مامىر ايىندا الماتى قالاسىندا «ورتا ازيا حالىقتارىنىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتى» اتتى حالقارالىق عىلمي تاجىريبەلىك كونفەرانسيانىڭ «مۋزىكا فەستۆالى» وتپەكشى ەدى، سول فەستۆالعا جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنداعى قازاقتاردىڭ حالىق ونەرپازدارى اتىنان كەلىپ قاتىناسۋعا جاعدايىڭىز كەلە مە؟-دەدى. توسىن سۇراققا مەندە ءبىر ءسات توسىلىپ تۇردىم دا، نارتاۋەكەل بايلامعا كەلىپ:
ـ بارسام بارايىن، قاراعىم. ءبىراق، جاسىم ۇلعايىپ قالعان اداممىن، دەنساۋلىعىم دا ءماز ەمەس، جالعىز جۇرۋگە ءوزىم دە، بالا-شاعالارىم دا الاڭدايدى. سوندىقتان، ءبىر ۇلىمدى ەرتىپ السام قايتەدى؟ ەكى ۇلىم دا ونەرپاز، بىرەۋى- كۇيشى، بىرەۋى- قوبىزشى ءارى ءبيشى،-دەپ ەدىم:
ـ جارايدى، اعا! ەندىگىسىن ءوزىڭىز شەشىڭىز، ۇلىڭىزدى ەرتىپ كەلسەڭىز دە كەت ارى دەمەيمىز، ەسىگىمىز اشىق، قۋانا قارسى الامىز. بىزگە فاكس نومەرىڭىز كەرەك!-دەدى.
مەندەگى قايداعى فاكس؟ ءوزىم بىلەتىن اۋداندىق ۇگىت ءبولىمىنىڭ فاكس ءنومىرىن ءارى كىشى ۇلىمنىڭ اتى-ءجونىن، ماماندىعىن، قىزمەت ورنىن ايتىپ بەردىم. 20 كۇننەن كەيىن اۋداندىق ۇگىت بولىمىنە فاكس ارقىلى حابارلاندىرۋ كەلىپتى. وندا، مەنىڭ جانە ۇلىم ەرسىننىڭ قىسقاشا ءومىر بايانى جٶلدانۋدى تالاپ ەتىلىپتى. ۇگىت ءبولىمنىڭ سىلتەمەسىنە ساي، ءبىز جاماعات دەگەن ازاماتقا سىلاۋيانشا ءومىر-بايانىمىزدى جازدىرىپ، فاكس ارقىلى ب.يگىلىكوۆانىڭ اتىنا جٶلداپ جىبەردىك. ارادا ءبىر جارىم اي ۋاقىت وتكەندە، 30-ناۋرىز كۇنى ۇلىم ەكەۋىمىزگە رەسىمي شاقىرتۋ كەلدى. 27-ءساۋىر قازاقستان تەريتورياسىنا وتتىك. جولشىباي تالدىقورعاندا تۇراتىن ۇلكەن قىزىمنىڭ ۇيىندە بىرنەشە كۇن ايالداپ، كونەكوز ساپتاستارىم سەيتقان قالي، كەرەيعازى نۇرسادىقتاردىڭ ورنىنا بارىپ قۇران وقىپ، 4-مامىر كۇنى الماتىعا جەتتىك. ماقاتايەۆ كوشەسىندەگى 60-ءۇيدىڭ 4-قاباتىنا بارىپ جايعاستىق. ىلە-شالا ىلە ويىن-ساۋىق ۇيىرمەسىندەگى ەربول دەگەن ازاماتتى ەرتىپ، تەلەفوندا تانىسقان بايان قارىنداسىمىز كەلىپ، وسى جولى وتەتىن فەستۆال جٶنىندە قىسقاشا مالىمەت ايتتى دا، ءبىزدىڭ ءمان-جايىمىزدى ۇعىسىپ قايتىپ كەتتى.
ەرتەسى قۇرمانعازى كانسەرۆاتورياسىنىڭ زالىندا جيىن اشىلدى. جيىندى فەستۆال ۇيىمداستىرۋ القاسىنىڭ ءتورايىمى جانيا اۋباكىروۆا باسقارىپ اشتى دا، ەڭ الدىمەن، ايگىلى كۇيشى قارشىعا احمادياروۆقا كۇي تارتتىردى. سودان سوڭ ساحنا تورىنە شىعارىلعان رەسەي، كورەيا، جاپونيا، موڭعۇليادان كەلگەن ماماندار بىرىنەن كەيىن ءبىرى ءسوز كەزەگىن الىپ، ءوز مەملەكەتتەرىندەگى حالىقتىق مۋزىكالاردى ساقتاۋ، دامىتۋ، يگىلىككە جاراتۋ تاجىريبەلەرىن تانىستىرىپ ءوتتى ءارى وزدەرى الا كەلگەن ءۇن تاسپالارى مەن تەلە تاسپالارىن قويىپ كورسەتتى. ال تۇركى تىلدەس ۇيعۇر، وزبەك، باشقۇرت، تاتار، قىرعىز، قازاق، تۇرىك ۇلتتارىنىڭ ونەرپازدارىنىڭ ءداستۇرلى مۋزىكالىق ونەر كورسەتۋى كەشكى ۋاقىتقا ورنالاستىرىپتى. سونىمەن، كەشتەگى كەزەگىمدە مەن ءبازعالام اتامىزدىڭ «جولاۋشى» دەگەن كۇيىن تارتىپ بولىپ، ورنىمنان كوتەرىلە بەرىپ ەدىم، كورەرمەندەر دۋ قول شاپالاقتاپ، تاعى ءبىر كۇي شەرتۋىمدى تالاپ ەتتى. ەكىنشى كەزەكتە ءوزىمنىڭ «كوركەم جايىر» دەگەن كۇيىمدى شەرتتىم. تىڭدارماندار ىستىق ىقىلاسپەن قابىلداپ، ۇزاق شاپالاق سوعىپ قۇتتىقتادى. ءوزىم دە تولقىپ تەبىرەنىپ كەتتىم. ءوز ەلىمدە ات توبەلىندەي ادامداردىڭ «كوركەم جايىردىڭ» جٶلىن توسىپ، شاۋجايىنا جارماسىپ، باتىراششىلاعاندارى ەسىمە ءتۇسىپ، ءتول كۇيىمنىڭ مادەنيەتى ەرتە دامىعان ىرگەلى قازاق ەلىندە سونداي كەرەمەت قۇرمەتكە بولەنگەنىنە قالايشا تەبىرەنبەيىن.
ەرتەسى، كونسەرۆاتوريانىڭ 11-ۇيىندە ءار ەلدەن بارعان مۋزىكا ماماندارىنىڭ باس قوسۋ سۇحباتى ءوتتى. ءار كىم ءوز ماماندىعىن، جاسامپازدىق جەتىستىكتەرىن ورتاعا سالىپ جاتتى. مەنىڭ كەزەگىم كەلگەندە، پروفەسسور كاريما دەگەن ايەل:
ـ عيزات اعا، ءسىزدىڭ دومبىرا تارتۋ سلوۆىڭىز بولەكشە ەكەن، قازاقتىڭ ەرتەدەن قالىپتاسقان ءداستۇرلى دومبىرا قاعىستارىنا ۇقسامايتىن كورىنەدى. قۇرمانعازىنىڭ توكپەسىنە دە، تاتتىمبەتتىڭ شەرتپەسىنە دە كەلىڭكىرەمەيدى. ءىلىپ شەرتۋ دەيمىز بە، الدە، تەرىپ شەرتۋ دەيمىز بە؟ بۇل سلوۆتى قالاي قالىپتاستىردىڭىز؟ ۇستازىڭىز كىم ەدى؟-دەدى. مەن الدىمەن ءبازعالام اتامدى، ونىڭ شاكرتتەرى بولعان بويداق پەن ىدىرىش اتالارىمدى قىسقاشا تانىستىردىم دا:
ـ مەن جەتى جاسىمنان باستاپ دومبىرا ۇستادىم. ەستۋىم بولماسا، ءبازعالام اتامدى كورمەگەمىن. ال، راقىمباي اتامدى كورگەنمىن، دومبىراسىن دا ەستىگەنمىن. وتە سىلىق، جاعىمدى، ءتاتتى مۇڭلى، ىرعاقتى شەرتۋشى ەدى. ال، مەنىڭ دومبىرا شەرتىسىم راسىندا ەشكىمگە ۇقسامايدى. مەنىڭ ەرەكشەلىگىم- سلوۆىم دا وسى بولسا كەرەك. ءبىراق، بۇل سلوۆتى ماعان ەشكىم ۇيرەتكەن جٶق، بۇنى قازاقتىڭ قارا دومبىراسى، دومبىرانىڭ ەكى ىشەگى ۇيرەتتى. بىلايشا ايتقاندا، بۇل سلوۆ ماعان تابيعي تۇردە، وزدىگىنەن قالىپتاستى. الپىس جىلداي دومبىرامەن جٶلداس بولعانداعى مەنىڭ ەڭ ۇلكەن جەتىستىگىم دە مىنە وسى دەر ەدىم. مەن مۋزىكا ماماندىعىن وقىماعان اداممىن، كەرەك دەسەڭىز، قاراپايىم نوتانى دا بىلمەيمىن. سودان بولار، مەنىڭ ءار تۋىندىمداعى ءاربىر دىبىس، ءاربىر ىرعاق ەڭ كەمىندە ون نەشە مارتە، اۋەل دەسەڭىز ءجۇز نەشە مارتە قايتالاپ شەرتۋ ارقىلى قالىپتاسادى. مىنە، وسىنداي قاجەتتىلىكتەن دە مەنىڭ سلوۆبىم قالىپتاسقان بولۋى مۇمكىن. بۇنى مەن الدىمەن ۇلى جاراتۋشىنىڭ، ودان سوڭ ءوز تاعدىرىمنىڭ، ءوز جۇرەگىمنىڭ ماعان سيلاعان سىباعاسى، ونەر-ءبىلىم تىلىمەن ايتقاندا دارىن، تالانتى دەپ تۇسىنەمىن. ال، مەنىڭ دومبىرا قاعىسىمدى قانداي سلوۆ دەپ ايتاسىزدار، ونى مۋزىكا ءتىلىن جەتتىك بىلەتىن ماماندار ـ سىزدەر بىلەسىزدەر. ەندىگى تورەلىگى سىزدەرگە امانات!-دەدىم دە، تالاپتارى بويىنشا ءوزىمنىڭ «ارپالىس»، «اكە تىلەگى»، «كوركەم جايىر»، «سارىقاسقانىڭ سارىنى»، «ەمىل تولقىنى» قاتارلى كۇيلەرىمدى شەرتىپ بەردىم. ءار ەلدەن كەلگەن ماماندار مەن كونسەرۆاتوريا قىزمەتكەرلەرى كۇيلەرىمدى تاسپاعا جازىپ، تەلە كامەرالارىنا ءتۇسىرىپ الدى. سول ورتادا قارشىعا احمادياروۆ قولىمدى الىپ قۇتتىقتادى ءارى:
ـ ءسىزدىڭ شەرتۋ سلوۆىڭىز ءارى كۇيلەرىڭىزدىڭ سارىندارى راسىندا توسىنداۋ قۇبىلس ەكەن. باعىڭىز جانىپ، قاعىس سارىندارىڭىزدى جالپىلاستىرا الساڭىز، ەندىگى جاسالاتىن تاريحتا ”عيزات سارىنى“ بولىپ قالۋى دا عاجاپ ەمەس. ونەرىڭىزدى ونان ارى دامىتىپ، ەل ىشىندە جالپىلاستىرا بەرىڭىز. ءارقانداي ونەردىڭ ءادىلعازىسى دا، تۇپكىلىكتى تورەشىسى دە ۋاقىت قوي، اعا، ۋاقىت ءارى ەڭ ءادىل سىنشى دا بولا الادى. سول ءۇشىن، ومىرگە كەلگەن جاسامپازدىقتاردىڭ دا قۇدىرەتىن تانىتاتىن كۇش ۋاقىتقا تاۋەلدى. مەنشە، ءسىزدىڭ قانداي سلوۆتاعى كۇيشى ەكەنىڭىزدى انىقتايتىن دا، ونى ايعاقتاپ دالەلدەيتىن دە ـ ۋاقىت. ءدال قازىر ـ وسىنداي جٶپەلدەمەدە ءسىزدىڭ دومبىرا قاعۋ سلوۆىڭىزعا ات قويىپ، ايدار تاعۋ وسى وتىرعان قاي-قايسىمىزعا دا وڭاي بولماسىن سەزىپ وتىرمىن. ونەر ادامى رەتىندە وتىنەرىم: دومبىرا قاعۋ ونەرىڭىزدى ەل-جۇرتقا جالپىلاستىرىپ، ءناسيحاتتاڭىز، ەل جۇرەگىنە ۇيالاعان دۇنيە ەرتەڭ-اق ءوز جەمىسىن بەرەدى. جۇيكەڭىز جۇقارماسىن، ساۋساقتارىڭىز مۇقالماسىن، اعا،-دەپ اعىنان اقتارىلا لەبىز ءبىلدىردى.
الەمدەگى ونەرگە، اسىرەسە، مۋزىكا ونەرىنە قۇلاعى تۇرىك قازاق بالاسىنىڭ قارشىعانى بىلمەيتىندەرى كەمدە- كەم شىعار-اۋ. انە سونداي ءبىر سارتابان، سارابدال كۇيشىنىڭ اۋىزىنان شىققان ىستىق ىقىلاسقا جان- جۇرەگىم ەلجىرەپ، ەرەكشە اسەرلەنگەنىم ءالى ەسىمدە، ساكە! سول كۇنى كەشە كونسەرۆاتوريا زالىندا قازاقستان ستۆدەنتتەرىنىڭ قارسى الۋ كونسەرتى بولىپ، سوڭىندا قوناعاسى بەرىلدى. 7-مامىر جامبىل اتىنداعى ونەر زالىندا ەكى مايدان كونسەرت وتكىزىلدى. ءار ەلدەن بارعان ونەرپازداردى ساحنا تورىنە وتىرعىزىپ، ءبىرىنشى كەزەكتە مەنى ونەر كورسەتۋگە شاقىردى. مەن، ءبازعالام اتامىزدىڭ «سابازدارم-اي» اتتى كۇيىن ورىنداىم. ءۇشىنشى كەزەكتە شاقىرىلعان ەرسىن ءوزى جاساپ اپارعان «جىگىتتەر قارا جورعاسى» اتتى ءبيىن بيلەدى. ەرتەسى، ەرسىننەن ءبي تۋرالى ەكى ساعاتتاي سۇحبات الدى. ول كۇنى كەش تە ءار كىمنىڭ ونەر كورسەتۋىمەن ءوتتى، سوڭىنان، ونەر كورسەتكەندەرگە سي-سياپات جاسالدى. ماعان ”عيزات، ورتا ازيا حالىقتارىنىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتى اتتى حالقارالىق ءداستۇرلى عىلمي پراكتيكالىق كونفەرانسيا اياسىندا وتكەن ءداستۇرلى مۋزىكا فەستۆالىنداعى جٶعارى ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگى ءۇشىن ماراپاتتالدى“ دەگەن ديپلوم مەن زاتتاي سيلىق ۇسىنىلدى. ديپلومعا ۇيىمداستىرۋ القاسىنىڭ ءتورايىمى جانيا اۋباكىروۆانىڭ قولى قويىلىپتى. ديپلومدى دايىنداۋشى ورگان ـ قازاقستان مەملەكەتتىك عىلىم جانە ءبىلىم مينىستىرلىگى ەكەن. ماراپاتتاۋ اقىرلاساتىن ساتتە كاريما حانىم قارشىعانىڭ قاسىندا وتىرعان ماعان كەلىپ:
- عيزات اعا، سىزگە قۋانىشتى حابار جەتكىزەيىن، ءسىزدىڭ دومبىرا قاعىسىڭىزدى، كۇيلەرىڭىزدى ارناۋلى زەرتتەۋگە كەلىستىك. بۇل مىندەت بايان يگىلىكوۆاعا جۇكتەلدى. ول ارتىڭىزدان جۇڭگوعا ـ وزىڭىزگە بارادى. ال، ونى شاقىرتۋ سىزدەر جاقتان بولادى،-دەدى. مەن راحىمەتىمدى ايتىپ قوشتاستىم. قايتىپ كەلگەننەن كەيىن، بارلىق ءمان-جايدى وبلىستاعى قاتىستى ورگاندار مەن باسشىلارعا ايتىپ، ىلە-شالا بايان يگىلىكٶۆانىڭ اتىنا شاقىرتۋ جىبەردىك. جٷمىسباستىلىق قولبايلاۋ بولىپ، ول قارىنداسىمىزدىڭ كەلۋى ءسال كەشەۋىلدەپ قالدى.
ءسالي:
ـ سەنىڭ تاعىر تاۋقىمەتىڭدى وتە قانىق بىلەتىن ەكى ادام بولسا، سونىڭ بىرەۋى مەنمىن دەپ ايتا الامىن. ويتكەنى، وتىز جەتى جىلدان بەرى ەكەۋىمىز رۋحاني دوسپىز. شىعارماشىلىقتا دا ءبىرتالاي سەلبەستىك جاسادىق، ونى ەل-جۇرت بىلەدى. سونشا ۇزاق ۋاقىت ارالاسىپ جۇرسەك تە سەنىڭ جان دۇنيەڭنىڭ ءبىر قاتپارى ءالى تولىق اشىلىپ بولماعانداي سەزىنەمىن. ولاي دەيتىنىم: سەن ولىمنەن باسقانىڭ ءبارىن باسىڭنان كەشىرگەن قايسار ازاماتسىڭ، مەيلى ساياسي جاقتان نەمەسە باسقا جاقتاردان تارتقان ازاپتاردىڭ دا از بولمادى. ءبىراق، سونىڭ بارىنە توزە ءبىلدىڭ، ەرەكشە وپىتمس بولدىڭ. سوندا، سەنى ومىردەن، ونەردەن، قوعامنان تۇڭىلدىرمەگەن قۇدىرەتتى كۇش نە دەپ ويلايسىڭ؟ ەندى سونى بىلگىم كەلەدى.
عيزات:
ـ راس ايتاسىڭ! ”مەن ىشپەگەن ۋ بار ما“ دەپ اباي اتامىز ايتقانداي، مەن كورمەگەن ازاپ-قورلىق بار ما؟ ءبىرجولاتا ءولىپ قالمادىڭ دەمەسەڭ، قازاقستاننىڭ جوبان اقىنى جىرلاعانداي “مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن” جانكەشتى جاننىڭ بىرەۋى مەنمىن. اتى «مادەنيەت توڭكەرىسى» دەلىنگەنىمەن، امالياتتا مادەنيەت اتاۋلىنى قيداي سىپىرعان اتىشۋلى ايتىلمىس “توڭكەرىستىڭ” ىستىگىنە شانشىلىپ، قىل بۇراۋعا تاپ بولعانداردىڭ بىرەۋى دە مەنمىن، سول “توڭكەرىس” كەزىندە جازىقسىزدان جازىقسىز كىنالاندىم. باسىم قالپاقتان، شۇيدەم توقپاقتان ارىلمادى. دەنساۋلىعىمنان ايىرىلىپ، توپ بولىپ جاتىپ تا قالدىم. سول كەزدە اۆتونوميالى رايوندىق جۇڭي شيپاحاناسىنا كوتەرىپ اپارعاننىڭ بىرەۋى ءوزىڭسىڭ. ايەلىم اۋىرىپ ۇيدەن شىعا الماي قالدى. بالالارىم ۇساق، قولعانات جٶق. “قاندىبالاقتىڭ ءۇيى” دەپ كورشى-قولاڭدارعا دەيىن ءۇيىمىزدى اينالىپ وتەدى. انە ءدال سول كەزدە ەكى بالامنىڭ ەكى كۇندە شەتىنەپ كەتكەن قايعىلى حابارىن كۇلشىكەن ەكەۋىڭ ءوز ۇيلەرىڭدە ەستىرتىپ، مەنى تولىعا جٶلعا سالعان ەدىڭدەر. ال، مەنىڭ كەيىنگى ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە قالاي ۇشىراعانىمدى، ودان قالاي اقتالعانىمدى دا سەن ابدەن بىلەسىڭ.
سونداي-سونداي تاعدىر تاۋقىمەتتەرىن كورسەم دە، مەن ونەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمدى جوعالتپادىم. ويتكەنى، مەن جەتى جاسىمنان باستاپ دومبىرا شەرتۋمەن اينالىستىم. قارشاداي كۇنىمنەن قارا دومبىرامەن ءتىل تابىستىم. دومبىرا كۇي مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ۇلكەن ارناسىنا اينالدى. ومىرىمدەگى بارلىق قۋانىشىما دا، جۇبانىشىما دا دومبىرام ورتاق بولدى. مەنىڭ تىلىممەن جەتكىزە الماعان كوڭىل-كۇيىمدى، جۇرەك ءسوزىمدى، جان تەبىرەنىسىمدى جان سەرىگىم دومبىرام جەتكىزەتىن بولدى. مەن ءوز ءومىرىمدى ونەرگە باعىشتالعان ءومىر دەپ ەسەپتەيمىن.
ءسالي: ـ بۇل كۇندەرى ماقتانۋ ساعان ەمەس بىزگە لايىق سەزىم ەكەنىن جوعارىدا ايتتىم عوي. سولايدا، مىناۋ الپىستىڭ بەل قىرقاسىنان اسىپ، جەتپىستىڭ كوكجيەگىنە جاقىنداعان تۇستاعى ءبىر ومىرلىك جاسامپازدىق جەتىستىكتەرىڭدى تىزبەلەپ ايتا كەتۋ دە ءجون سياقتى. ويتكەنى، ءبارىمىزدىڭ دا ءادىل باعامىزدى ۋاقىت- بولاشاق بەرەدى. دەسەدە، سول بولاشاققا ءوزىمىز قالدىراتىن رۋحاني قازىنامىزدى مۇمكىندىك باردا تۇگەندەپ، وتكىزىپ بەرۋ-ءبىزدىڭ بورىشىمىز بولماق. سوندىقتان دا، قازىرگە دەيىن قانشالىق دۇنيە جاراتتىڭ، قاي دەڭگەيلەردە ماراپاتتالدىڭ؟ وزىڭشە، ءوزىڭنىڭ قايسى تۋىندىلارىڭدى وكىلدىك سيپات الاتىن تۋىندىلارىم دەپ ەسەپتەيسىڭ؟ نە ءۇشىن؟
عيزات: ـ قازىرگە دەيىن 20 عا جۋىق كۇي، 100 دەن استام ءان جاسادىم. 50 دەن استام ولەڭ-تولعاۋلارىم باسىلىمداردا جارىق كوردى. ءار دارەجەلى باسىلىمداردا مەن تۋرالى 17 پارشا ماقالا جاريالاندى. 2002- جىلى شينجياڭ سازگەرلەر قوعامى مەن اۋداندىق حالىق ۇكىمەتى سەلبەسىپ، شىعارماشىلىق مەرەيتويىمدى وتكىزدى. سوندا، مەنىڭ جاسامپازدىق ەڭبەكتەرىم جونىندە جۇيەلى بايانداما جاساعانداردىڭ بىرەۋى ءوزىڭسىڭ. اۆتونوميالى رايوندىق راديو-تەلەۆيزوردا التى مارتە سۇحبات بەردىم.
مەن ءوزىم جاساعان كۇيلەرىمنىڭ ىشىندە «كوركەم جايىر» مەن «ەمىل تولقىنىنىڭ» جٷلدىزىن بولەكشە سەزىنەمىن. ەكى كۇيدە «مادەنيەت زور توڭكەرىسى» كەزىندە بارلىق رۋحاني قۇندىلىقتار فەوداليزىمنىڭ، بۇرجۋازيانىڭ قوقىر-قوقسىعى دەلىنىپ، قىبىر ەتكەن قيمىل، تىقىر ەتكەن دىبىسقا دەيىن تاپتىق تاڭبا باسىلىپ، ءار كىم ءوز كولەڭكەسىنە دەيىن سەكەم الاتىن كەزدە، حالىق جۇرتشىلىعى رۋحاني اشارشىلىقتىڭ تاۋقىمەتىن ابدەن تارتىپ، ونەر اتاۋلىعا ولەردەي شولىركەگەن تۇستا دۇنيەگە كەلدى. سوندىقتان دا، مەنىڭ وسى ەكى كۇيىمنىڭ دە حالىقتىڭ جٷرەگىنە جٶل تارتىپ، حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنگەنىن بىلەسىڭ. ءبىراق، وسى ەكى كۇيدىڭ سارى ىزىنە ءشوپ سالىپ، شاراناسى كەپپەي جاتىپ، جٶرگەگىندە تۇنشىقتىرىپ قۇرتقىسى كەلگەن ارىپتەستەرىم دە بولدى. قىزىل ىشەكتەرىنە قىل سيمايتىن، قاشان بولماسىن قىزعانشتىڭ قىزىل ءيتىن قىڭسىلاتىپ جۇرەتىن سول شىركىندەر سوندا نە ۇتتى دەيسىڭ عوي؟ 1991- جىلى اۆتونوميالى رايوندىق احبارات، باسپا ءسوز مەكەمەسى ۇيىمداستىرعان ماماندار گرۋپپاسىنىڭ عىلمي ساراپتاۋىنان وتكەن «كوركەم جايىردى» كەيىن سوتقا سۇيرەلەدى، ناتيجەسىندە «كوركەم جايىر» زاڭ ارقىلى اقتالىپ، ءوز اتىما ورالدى. ال، «ەمىل تولقىنى» حالىق كۇيىنەن وڭدەلگەن دەلىنىپ ءجۇر، وعان دا مەيلى دەدىم. ءبىراق، كۇندەردىڭ كۇنىندە «ەمىل تولقىنىنىڭ» دا مەنىڭ ءتول تۋىندىم بولىپ ورالاتىندىعىنا كامىل سەنەمىن. باياعىدا، 1976- جىلى شيحۋداعى تۇرسىنعالي قۇربان اعامىزدىڭ ۇيىندە تۇڭعىش رەت بەت كورىسىپ تانىسىپ، مەن «كوركەم جايىر» مەن «ەمىل تولقىنىن» شەرتكەنىمدە، مارحۇم داۋلەت حالىق ۇلى اعامىزدىڭ قانداي باعا بەرگەنىن ەستىگەندەردىڭ بىرەۋى سەن ەدىڭ. تۇرسىنعالي اعامىز قازىر شاۋەشەكتە تۇرادى. داۋلەت اعانىڭ سونداعى ايتقان ءسوزىن سەن دە ءبىر ماقالاڭدا سيتات ەتىپ جازعانسىڭ دا، ونى قايتالاۋدىڭ قاجەتى شامالى. «ەمىل تولقىنىنىڭ» حالقىمنىڭ قاجەتىنە جاراعانى دا- مەن ءۇشىن ۇلكەن ماقتانىش.
ال، كوتەرگەن يدەياسى، ارقالاعان جۇگى، ۇلتتىق رۋحى، مۋزىكالىق قۇرىلىسى، حالىقتىق ءداستۇرلى سارىن مەن داۋىرلىك بوگەنايىنىڭ ءوزارا قابىسىپ، ەرەكشە ءبىر اسقاق سيمفونيالىق پوەما دەڭگەيىنە كوتەرىلگەن «داۋىلپازدى» مەن ءوز شىعارماشىلىعىمنىڭ اسقار شىڭى دەپ ەسەپتەيمىن.
قازاقستاننىڭ داڭعايىر كومپوزيتورى نۇرعيسا تىلەندەيەۆ ەركىن ەرگەننەن «داۋىلپازدى» ەستىپ:
ـ «داۋىلپازدىڭ» اۆتورى قاي ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەن؟-دەپ سۇراپتى.
ـ تاسجول تەحىنيكومىن وقىعان ەكەن،- دەگەن ەركىنگە نۇرەكەڭ: ـ دومبىرا ماماندىعىن وقىماعان، نوتالىق ساۋاتى جوق ادامنىڭ مىناداي بىرنەشە سارىنعا بولىنەتىن سيمفونيالىق كۇي جاساۋى، شىندىعىندا، ءبىزدىڭ قازاقتاعى تۋما تالانت، ۇلكەن تاپقىرلىق. بۇنداي قۇبىلىس وتە سيرەك كەزىگەدى. مىنا كۇيدى نوتالاستىرۋ ءۇشىن دە ۇلكەن ەڭبەك كەرەك قوي،- دەگەن ەكەن. «داۋىلپازىم» جونىندە نۇرعيساداي ۇلى كومپوزيتوردىڭ جٶعارىداعى ەكى اۋىز ءسوزى دە جەتىپ جاتىر عوي، ساكە!
«داۋىلپاز» 1986- جىلى مەملەكەتتىك ءبىرىنشى دارەجەلى تۋىندى سيلىعىن الدى. سودان بەرى اۋدان، ايماق، وبلىس، ولكە ساحنالارىندا قانشا مارتە ماراپاتتالدى؟ ونى تىزبەلەمەي-اق قويايىن. ۇلىم دۋمان شىعىس قازاقستاننىڭ بىرنەشە اۋدان-قالالارىندا شەرتىپ تە ماداقتاۋلارمەن ورالدى. ال، «داۋىلپازدىڭ» مۋزىكالىق قۇبىلسى وتە كۇردەلى ەكەندىگى جونىندە ايتارىم: ءبىرىنشى، «داۋىلپازدى» 1986-جىلى استانامىز بيجيڭدەگى ايگىلى كومپوزيتور، عالىم جا شۋاڭ دەگەن پروفەسسور نوتاعا تولىق تۇسىرە الماي، “وتە كۇردەلى ەكەن” دەپ قايتا-قايتا باسىن شايقاعانى ءالى ەسىمدە. ەكىنشى، «داۋىلپازدى» قازىرگە دەيىن ءوزىم، ۇلىم دۋمان، شاكىرتىم ەركىن ەرگەن جانە ىلە ويىن-ساۋىق ۇيىرمەسىنىڭ تالانىتتى كۇيشىسى ۇران اقاتاي ۇلى عانا تولىق ءارى دۇرىس شەرتە الادى. مەن جوعارى دا اتتارى اتالعان ەكى كۇيىممەن ەل-جۇرتقا تانىلسام، «داۋىلپازىم» ارقىلى ءوز ونەرىمنىڭ بيىگىنە كوتەرىلدىم دەپ ايتا الامىن.
ءسالي:
بۇرىنعى تاريحتان، اسىرەسە، ازاتتىقتان كەيىنگى الپىس جىلدان بەرگى ومىردە جانە ونەردە ءپىر تۇتقان تۇلعالارىڭ كىم بولدى؟ ءوز شىعارماشىلىعىڭدا ۇلكەن، كىشى، تۇستاستارىڭنان كىمدەردى جانىڭا جاقىن سەزىنەسىڭ؟عيزات: جوعارىدا دا ايتتىم عوي، ونەردەگى ءپىرىم، تابىنعان اۋليە اتام ءبازعالام بولدى. مەن ول كىسىنىڭ ءوزىن كورمەدىم، ءبىراق، كۇيلەرىنە ابدەن سۋسىنداپ ءوستىم. ءبازعالامنىڭ شاكرتتەرى بويداق، راقىمباي، ىدىرىشتاردى كوردىم، كۇيلەرىن دە ەستىدىم. ۇشەۋىنىڭ ورتاق ەرەكشەلىكتەرى دومبىرانى وتە سىلىق، جاتىمدى، جاعىمدى ىرعاقتا شەرتۋشى ەدى. سولارى قۇلاعىمدا قالپتى. ال، قۇرمانعازى، تاتىمبەتتەردىڭ كۇيلەرىن وزدىگىمنەن ۇيرەندىم. ونەردەگى جٶلىمنىڭ تۇيىقتالىپ قالماۋىنا، الدىمدى توسقان توسقاۋىلداردىڭ جويىلۋىنا سول كىسلەردىڭ ادامگەرشىلىگى، جاناشىرلىعى كوپ ەس قاتتى. سونداي جاقسىلىقتارىمەن ءجانابىل سىماعۇل ۇلى، اسحات كەرىمباي ۇلى، بەكمۇقامەت مۇسا ۇلى، نۇرمۇحاممەت رايس ۇلى سياقتى باسشىلاردان، مارقۇم قاۋسىلقان قوزىباي ۇلى، ناريمان جاباعىتاي، نيعمەت مىڭجاني، يماممادي بايعالي قاتارلى اعالارىمنان، ومارعازى ايتان ۇلى، شاكەن وڭالبايەۆ، جامالقان قاراباتىر قىزى، ءابىلقايىر اقباي، بازاربەك باقتيار جانە ءوزىڭ (ءسالي سادۋاقاس) سەكىلدى ونەر ادامدارىنان كوپ كوردىم. سول ءۇشىن دە ول كىسلەرگە ”راقىمەتتەن“ باسقا ايتارىم جوق.
تۇرسىن جولىمبەت قىزى اپايىما، ءباتيما جاكۋلينا اپايىما، حاميت ىسقاققا، شاياحمەت قۇرمان قۇرداسىما ىقىلاسىم بولەكشە. كوزى تىرىسىندە بادەت احمەتجانمەن سيلاسىپ ءوتتىم، ونەردە وتە عىلمي ازامات ەدى، ار-نامىسىن بۇلعاماي ومىردەن ءوتتى. وزىمنەن جاسى كىشى باعدات ەستەمەس قۇرالىپتاس ءبىر شوعىر ونەر جۇلدىزدارىن دا جانىما جاقىن سەزىنەمىن. ساحنادا جۇرگەن ءانشى، كۇيشى باۋىر، قارىنداستارىمنىڭ بارىنە دە تەك جاقسىلىق تىلەپ وتىرامىن. مەنىڭ تولىدا وتكەن شىعارماشىلىق تويىمدا سولاردىڭ ءبىر ءبولىمى سوناۋ ىلەدەن، ۇرىمجىدەن، كۇيتىڭنەن ت.ب جەرلەردەن كەلىپ قۋانىشىما ورتاقتاسىپ قايتقاندارىن قالاي ۇمىتايىن. ءبارىنىڭ دە تاستارى ورگە دومالاپ، باقتارى جانا بەرۋىن تىلەيمىن. راديودان داۋىستارىن ەستىسەم، كوگىلدىر ەكراننان ءديدارلارىن كورسەم ءوز-وزىمنەن ءماز بولىپ قالامىن.
ءسالي:
ـ ادامنىڭ ەڭ يگى قاسيەتى ـ ۇرپاق جالعاستىعى دەسەك، ونەردىڭ ەڭ يگى قاسيەتى ـ ونەر جالعاستىعى ەكەنى داۋسىز. ياعني بۇنى ونەر ساباقتاستىعى دەپ ايتىسىپ تا ءجۇرمىز. دۋمان مەن ەرسىننىڭ سەنىڭ ءارى ءومىرىڭنىڭ جالعاسى ءارى ونەرىڭنىڭ جالعاسى ەكەنى ايتپاساق تا تۇسىنىكتى. دەسەدە، وسى قوس قاناتىڭنىڭ- ەكى ۇلىڭنىڭ قاۋىرسىندارى قاتايۋىندا، ۇيادان تۇلەپ ۇشۋىندا قانداي رول اتقاردىڭ؟ ولاردىڭ بۇگىنگى جەتكەن ورەلەرىن ءوز تۋما تالانتتارىنىڭ ارقاسى دەپ قارايسىڭ با؟ الدە، ۋاقىت پەن كەڭىستىك اياسىنداعى بەلگىلى رۋحاني ىقپالداردىڭ ناتيجەسى دەپ قارايسىڭ با؟ ەكى ۇلىڭا ساقا سازگەر تۇرعىسىنان ءارى اكەلىك سالاۋاتپەن قانداي باعا بەرەر ەدىڭ؟ ال، ەكەۋىنىڭ بولاشاعىنان نە كۇتەر ەدىڭ؟
عيزات: ەكى ۇلىم مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ءارى ونەرىمنىڭ جالعاسى ەكەنى راس، ەندى ءبىر ەسەپتەن ول ەكەۋى قازاق ونەرىنىڭ دە مۇراگەرلەرى دەسەم بولار. ويتكەنى، ەكەۋى دە ءوز ونەرلەرىنىڭ تىزگىنىن ۇستاپ، ءوز بەتالىستارىن ايقىنداپ الدى. الدىمەن ءسوزدى دۋماننان باستايىن. دۋمان- مەنىڭ باسىما ەڭ اۋىر كۇن تۋعان كەزدە دۇنيەگە كەلگەن بالا. دومبىرادان باسقا اينالىشىم جوق، قولىم ءسال بوساي قالسا، دومبىرامەن اينالىسامىن، مەديتسينا ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، بالا انا قۇرساعىندا جەتىلگەن كەزدەن باستاپ اناسىنىڭ، دۇنيەگە كەلگەن سوڭ اكەسىنىڭ داۋىسىن پارىقتاي الادى ەكەن عوي. دۋماندى بەسىككە بولەگەن سوڭ، كوپ تەربەتپەۋشى ەدىك، دومبىرانىڭ دۋىسىنا ەلىتىپ جاتىپ ۇيىقتاپ قالاتىن. سودان دا بولار، ءۇش جاسىنان باستاپ دومبىراعا جارماسىپ ءوستى. التى جاسىنان باستاپ دومبىرانى قاعا باستادى. جاسىرارى جوق، وقۋعا ونشا ىنتالى بولمادى، تۇلا بويى تۇڭعىشىم بولعاندىقتان، ەركەلەتىپ ەركىن ءوسىردىم. ءبىراق، دومبىرا ۇيرەنۋىن قاتتى قاداعالادىم. ەرىنبەي، جالىقپاي دومبىرا ۇيرەتتىم. ول دا دومبىرانى جانىن سالا ۇيرەندى. ءسويتىپ، ون جاسقا ىلىنەر- ىلىنبەستەن-اق وزىمە قوسىلىپ شەرتە الاتىن حالگە جەتتى. ەندى مىنە، ايماقتىق ويىن-ساۋىق ۇيىرمەسىنىڭ نەگىزگى دومبىراشىسى بولىپ ءجۇر.
1992- جىلى اۆتونوميالى رايون جاعىنان «ۇزدىك كومپوزيتور» سيلىعىن الدى. 2001-جىلى جاساعان «الاۋ» دەگەن كۇيى 1-دارەجەلى تۋىندى سيلىعىن السا، ءوزى 1-دارەجەلى ورىنداۋ سيلىعىن الدى. 2004- جىلى ايماقتىق اقىندار ايتىسىندا «داۋىلپازدى» ورىنداپ، 1-دارەجەلى ورىنداۋ سيلىعىن يەلەندى. دۋمان مەنىڭ ءبىرىنشى تىڭدارمانىم ءارى مەنىڭ ءبىرىنشى ناسيحاتشىم. مەنىڭ بارلىق ءان-كۇيلەرىمدى دە قوعامعا جەتكىزەتىن ۇگىتشىم دە دۋمانىم. ونەرگە دەگەن ەرەكشە ىنتىزارلىعىنان بولار، ءارقانداي مۋزىكالىق تۋىندىنى 3-4 مارتە قايتالاعاندا-اق قاعىپ الادى. وسى كۇندە مەڭگەرگەن كۇيلەرىنىڭ سانى جاعىنان دا، ورىنداۋ شەبەرلىگى جاعىنان دا مەنەن وزىپ كەتتى. وعان دا شۇكىرشىلىك دەيمىن. كىشى ۇلىم ەرسىن كىشكەنتايىنان بيگە اۋەس بولدى دا، دايىندىق كلاستان تارتىپ باستاۋىشتى بىتىرگەنگە دەيىن مەكتەپتىڭ كوڭىل اشۋ قيمىلدارىندا ءبي بيلەپ ءجۇردى. ەشقايسىمىز ارناۋلى ۇيرەتپەسەك تە دومبىرا شەرتۋدى وزدىگنەن ۇيرەنىپ الدى. سونىمەن، 1992- جىلى ورتالاۋ مەكتەپتى ءبىترىپ، ىلە كوركەمونەر مەكتەبىنىڭ دومبىرا كلاسىنا قابىلداندى. بىرەر ايدان كەيىن، ”ءبارىمىز دومبىرا شەرتەمىز بە، مەن قوبىز ۇيرەنەيىن“ دەپ قوبىز كلاسىنا اۋىستى. بىزگە ايتپاي وزدىگىنەن تالاپتانىپ، اي سايىن اقىسىن تولەپ سىرتتاي ءبي ونەرىن وقىپ، ودان دا تولىمدىلىق ديپلومىن الىپ شىقتى. قوبىزداعى ۇستازى قۇندىز قالامبايەۆا. قوبىزدى ۇزدىك بىترگەنى ءۇشىن كۇيتىڭ قالالىق ويىن-ساۋىق ۇيىرمەسى جۇمىسقا الىپ قالعان ەدى، ول جەردە ءۇيسىز-كۇيسىز ءجۇرۋ تۇرمىسىنا ىڭعايسىز بولدى دا، 2001-جىلى تولى اۋداندىق 1-ورتا مەكتەپتىڭ مۋزىكا ساباعىنا جاۋاپتى مىندەتكە تاعايىندالعان، قازىر دە سول ورىندا ىستەپ ءجۇر. قوبىز بەن ءبي ەرسىننىڭ قوس قاناتى ىسپەتتى. اللا اماندىق بەرسە ەرسىن وزىنە جاراتىلىس سيلاعان وسى ەكى ونەرىمەن-اق دىتتەگەن نىساناسىنا جەتەر دەپ ويلايمىن. ءسالي: ـوسى كۇندەردە سازگەرلەردى (كومپوزيتورلاردى) ”عىلمي“ نەمەسە ”عىلمي ەمەس“ دەپ بولەتىن سوزدەردى قۇلاعىمىز شالىپ قالدى. مەنىڭ بايقاۋىمشا، ايتۋشىلار مۋزىكا ءبىلىمىن ارناۋلى وقىعانداردى ”عىلميعا“، ال، مۋزىكا ءبىلىمىن وقىماعانداردى ”عىلمي ەمەستەرگە“ جاتقىزاتىن سياقتى. سازگەرلەردى سولاي جىككە ايىرىپ جاتسا، سەن تابيعي تۇردە ەكىنشى توپتاعىلاردىڭ قاتارىنا شىعاسىڭ. ءبىزدىڭ بۇگىنگى ۇلتتىق مۋزىكامىزدىڭ ءتۇپ توركىنى- جانە دە حالىق مۋزىكاسى. ەستە جوق ەسكى زامانداردى بىلاي قويا تۇرىپ، قوبىز سارىنى ۇزدىك-سوزدىق قۇلاعىمىزعا قۇيىلىپ جاتقان قورقىت بابامىزدان باستاپ، وتكەن عاسىردىڭ العاشقى جارىمىنا دەيىن قازاق ۇلتتىق مۋزىكاسىنىڭ شاڭىراعىن كوتەرىپ كەلگەن اتا- بابالامىزدىڭ (م: قۇرمانعازى، تاتتىمبەت، ىقىلاس، داۋلەتكەرەي، سۇگىر... دينا، ءبازعالام، قايراقباي، بەيسەنبى، رازاق، ت.ب) ءبارى دە مۋزىكا ماماندىعىن وقىماعان. سوندا سۇرايىن دەگەنىم، جوعارىدا ايتىلعان ”عىلمي“، ”عىلمي ەمەس“ دەگەن باعالارعا سەن قالاي قارايسىڭ؟ جوعارىدا اتتارى اتالعان ۇلى تۇلعالار جاراتقان كۇيلەر بۇگىن نەگە تاپشى؟
عيزات:
ـ دۇرىس ايتاسىڭ! ”عىلمي“ نەمەسە ”عىلمي ەمەس“ دەگەندى كومپوزيتوردىڭ سول ماماندىقتى وقىعان- وقىماعانىنا قاراپ ايتۋدىڭ ءوزى مەنشە عىلمي كوزقاراس ەمەس. ەشقانداي انا الدىمەن اتىن قويىپ الىپ، ونان سوڭ بالاسىن تۋمايدى عوي! ونەر تۋىندىسى دا قۇددى وسى سياقتى. جوعارىدا ءوزىڭ اتاپ وتكەن اتا- بابالارىمىزدىڭ قايسى ءبىرى مۋزىكا تەۆورياسىن وقىعان ەكەن؟ ەشقايسىسى دا! سولاردىڭ اراسىندا مۋزىكا ءبىلىمىن وقىعاندى قويىپ، ادەتتەگى قويحاتتىق ساۋاتى دا بولماعاندارى دا بار شىعار، بالكىم؟! سوناۋ ەستە جوق ەسىكى زامانداردان قالعان اسىل مۇرالارىمىزدى قويا تۇرىپ، تەك اناۋ 8-عاسىردا جاساعان قورقىت بابامىزدان بۇگىنگى بىزگە جەتكەن «تارعىل تانا»، «ەلىم-اي»، «حالقىم-اي»، «بايلاۋلى كيىكتىڭ زارى»، «ءتاڭىر- اي» دەگەن قوبىز كۇيلەرىن قالاي قابىلداۋىمىز كەرەك؟ قورقىت اتا مۋزىكا ماماندىعىن وقىماعان دەپ ونىڭ كۇيلەرىن “عىلمي ەمەسكە” شىعارۋعا قانە، كىمنىڭ باتىلى بارار ەكەن؟ ”عىلمي ەمەستى“ قويىپ، سول قورقىتىمىزدىڭ ءوزىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن دامىپ كەتتى دەگەن عىلىمىڭ زەرتتەپ بولا الماي جاتپاي ما؟! مۋزىكا تەۆورياسىن سۋداي ءسىمىرىپ العان تالاي مىقتى مامانداردىڭ بىردە ءبىر ءان نە كۇي جاراتا الماعاندارىن كورىپ ءجۇرمىز عوي. سوندىقتان، مەن ”عىلمي“، ”عىلمي ەمەس“ دەگەن سالاۋاتتاردى كومپوزيتورلاردىڭ وقىعان، وقىماعانىنا قاراي تەلىگەننەن كورى، ونىڭ ومىرگە اكەلگەن ءتول تۋىندىلارىنا تەلۋى ورىندى دەپ ەسەپتەمەيمىن. ءوز باسىم مۋزىكا ماماندىعىن وقىماعان حالىق كومپوزيتورىمىن. قازاقتىڭ ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىنىڭ شاڭىراعىن كوتەرگەن، كەرەگەسىن جايىپ، ۋىقتارىن شانشىسقان جوعارىداعى داڭعايىر كۇيشىلەردىڭ ءبارى دە حالىق كومپوزيتورلارى. شىنىمدى ايتسام، مەن سولاردىڭ قاي-قايسىسىن دا، ولاردىڭ ساپ التىنداي تۋىندىلارىن دا بۇگىنگى مۋزىكا عىلىمنىڭ جەتكەن ورەسىنەن الدە قايدا بيىكتەگى دەڭگەيدەن كورەم. مەن ءۇشىن مۋزىكا ونەرىنىڭ پايعامبارلارى-سولار. ال، ولار جاراتقان كۇيلەردەي كۇيلەر بۇگىن نەگە جوق؟ بۇل سۇراعىڭا ايتار ۋاجىم: زامان وزگەردى، قوعام وزگەردى، ادامدار دا وزگەرىپ كەتتى. بۇنىڭ ءبارى ۋاقىتتىڭ تالابى. ۋاقىت ءبارىن دە وزگەرتەدى ەكەن. ەكولوگيالىق ورتا- ۇلى جاراتىلستىڭ وزگەرىسى ءتىپتى كەرەمەت. ءبىزدىڭ ۇلتتىق ونەرىمىز ءوزىنىڭ ءتۇپ توركىننەن الىستاپ بارادى، ۇلتتىق قاسيەتىنەن ايىرىلىپ بارادى. وسىندايدا كەيدە الگى ”عىلمي“ كومپوزيتورلارىمىز نە ءبىتىرىپ ءجۇر دەپ تە ويلايسىڭ. اسىلىندە، ونەرىمىزدىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنەن سۇيىلىپ بارا جاتقانىنا سول شىركىندەردىڭ وزدەرى سەبەپشى مە ەكەن دەپ تە ويلايمىن كەيدە. نەگە “عىلميلىقتارىن” ىسكە سالىپ، ونەردى دۇرىس ارناعا جەتەلەمەيدى؟! جوعارىدا ءوزىڭ اتاعان كۇيلەردەي ونەر تۋىندىلارىنىڭ بۇگىن ازايىپ، ءتىپتى مۇلدە جٶق بولىپ بارا جاتقانىن مەن وسىلاي تۇسىنەمىن. ارعى ونەرپازداردى قويىپ، كەشە عانا ءوزىمىز كورگەن، ءوزىمىز ۇستاز تۇتقان ءاشىم، الىپبەك، تايىر، كاسىمبايلاردىڭ تاماشا كۇيلەرىندەي كۇيلەر، بادەت، ءۋاليوللا، كارىمدەردىڭ اندەرىندەي اندەر ەندى دۇنيەگە قايتا كەلەر مە ەكەن، شىركىن؟! قازىر ءىشىنارا تاماشا تۋىندىلاردى جاراتىپ جۇرگەن سازگەرلەرىمىز دە جوق ەمەس، ءبىراق، ساناۋلى عانا. ءبىر حالىق ونەرپازى، ساقا سازگەر تۇرعىسىنان تۇرىپ، مەنىڭ الاڭدايتىنىم- مىنە وسى ماسەلە!
ءسالي:
ـ سەن ءان ءسوزىنىڭ ءماتىنى مەن ءان اۋەنىنىڭ سايكەسۋىندە قانداي ولشەم بولۋىن تىلەيسىڭ؟ الدىمەن اۋەندى جاراتىپ الىپ، ونان سوڭ ءان سوزىنىڭ جازىلۋىن قالايمىسىڭ؟ الدە، الدىمەن ءان ءسوزى جازىلىپ، ونان سوڭ اۋەنىنىڭ دۇنيەگە كەلۋىن ۇناتامىسىڭ؟ وسى سۇراققا بايلانىستى ءوز ءامالياتىڭنان ءبىر مىسال كەلتىرە كەتسەڭ قالاي؟ بۇدان بىلايعى شىعارماشىلىق جوسپارىڭ جايلى ايالداي كەتۋىڭدى وتىنەمىن. جەكە جيناعىڭ شىقتى ما؟ شىقپاسا، ەندى قاشان شىعارۋ ويىڭ بار؟ ەندى ءۇش جىلدان كەيىن جەتكەلى تۇرعان جەتپىسىڭدى قالاي وتكىزبەكسىڭ؟ بۇل تۋرالى تۋعان ەل، تۋعان جەرىڭنىڭ حالقى مەن اتقا مىنەرلەرى قالاي ويلاسىپ جۇرگەن سياقتى.
عيزات:
ـ وسىدان تۇپ-تۋرا وتىز جىلداي بۇرىن بولۋى كەرەك، سەن «ءان ـ حالىقتىڭ وشپەس رۋحى» دەگەن ماقالا جازىپ، «شينجياڭ گازەتىندە» جاريالادىڭ. ەسىڭدە شىعار؟ سول ماقالانى جازار الدىندا ءبىزدىڭ ۇيدە بادەت مارحۇمدى شاقىرىپ الىپ ءان جانە ءان ءسوزى جايىندا سىر شەرتىسكەن ەدىك قوي. سەن سوندا ءان ءسوزى جانە ءان جونىندە ءوز ويلارىڭدى ايتتىڭ. سوندا، بادەت مارحۇمعا ايتقان ءبىر قالجىڭىڭ دا ءالى ەسىمدە:
ـ مىنانىڭ ءان جازۋى-كوپ بالا تاۋىپ توسەلىپ العان ايەلدىڭ بالا تاپقانى سياقتى، كەز-كەلگەن جەردەن تۋا سالادى ەكەن،-دەپ كۇلگەنسىڭ. مارقۇم بادەت:
ـ قانە، ماسەلەن، مىسالىمەن ايت!-دەپ كۇلە بەردى. سوندا سەن:
ـ بىلتىر مىنا باكەڭ ۇرىمجىگە- بىزدىكىنە قوندى، تاڭەرتەڭ شاي ۇستىندە «ءاپپاعىم» دەگەن تەكستىمدى ۇستاتا قويدىم. ءبىر وقىپ الدى دا، ۇستىندە ءان جازا باستادى. ءسويتىپ، شاي داستارقانى جينالعانشا «ءاپپاعىم» جازىلىپ بولدى. جاڭاعى قالجىڭىمدى سوندا ايتقامىن باكەڭە،-دەپ ەدىڭ، باكەڭ:
ـ تالانت، دارىن، شابىت دەگەن سول- انە، سولاي ەمەس پە، عيزەكە،-دەپ مەنى بولىستىققا شاقىردى ساعان كورسەتپەي ماعان كوزىن قىسىپ. ءسويتىپ ەكەۋىمىز ساعان جەڭىستىك بەرمەي قويعامىز. سول مايداندا باكەڭنىڭ «ءاپپاعىم» ءانى جاقسى ءان ەكەنىن ءوزىڭ دە مويىنداعاسىڭ. بادەت ەكەۋىڭنىڭ باستاۋىشتا ءبىر كلاستا، ءبىر پارتادا وتىرىپ وقىعاندارىڭدى سوندا ۇققانمىن. ازىلدەردىڭ دە جاراسىپ تۇرۋشى ەدى. بادەت مارقۇمنىڭ الدىن الا اۋەن جازاتىن قاسيەتىن دە سوندا ءوز اۋىزىنان ەستىگەنمىن. ال، مەن الدىمەن ءان ءسوزىنىڭ جازىلۋىن ءجون كورەمىن، كەي-كەيدە ءبىر ءتاتتى اۋەندەر ورالا قالسا، ۇمىتىپ قالماۋ ءۇشىن سوعان لايىق بۋىن، ىرعاقتارعا ءتۇسىرىپ ءوزىم تەكستىن جازا قوياتىن دا ساتتەرىم بولادى. مەنىڭ جاسامپازدىق تاجىريبەمدە جاقسى تەكس قولىنا تۇسكەن سازگەر قالايدا جاقسى ءان جازۋعا قۇلشىنادى. قۇس ءبىر قاناتىمەن ۇشا المايدى عوي، ءان دە سول سياقتى، تەكس پەن اۋەن ونىڭ قوس قاناتى.
م: مەنىڭ «تاقتادا» دەيتىن ءانىم بار، ءسوزىن يماممادي اعامىز جازعان، ارزىگۇل ورىنداعان ءان. وسى ءاننىڭ ءبىرىنشى شۋماعىندا ايتىلعان ويدى مەن ءوز كوزىممەن كورگەنمىن. سول ءومىر كارتيناسىن كوز الدىما ەلەستەتىپ وتىرىپ جازعاندىعىم ءۇشىن دە اۋەنىم ءساتتى شىقتى. ارزىگۇل دە ەرەكشە تەبىرەنىسپەن ناشىنا كەلتىرىپ ورىندايدى. «تاقتادا» يماكەڭنىڭ اتىن شىعارعان ولەڭدەرىنىڭ بىرەۋى، «تاقتادانى» عۇمىرلى اندەرىڭ بىرەۋى دەپ ەسەپتەيمىن. سەن ءسوزىن جازعان «قاراعاي باستاۋ» مەن «پەندەلەردى» دە سولاي باعالايمىن.
ناقتىلى شىعارماشىلىق جوسپارىم مىناداي دەپ ايتا المايمىن. جاسامپازدىق ىزدەنىستەن ءالى جاڭىلعانىم جٶق، سارقىلىپ تا كەتكەنىم جوق. دەسەدە، ءبىر توياتتىق، بايىرقالاۋ، وڭ-سولىمدى، الدى-ارتىمدى تۇگەندەۋ سياقتى ءبىر سەزىمدە جۇرەمىن. جۋىقتاعى جىلداردان بەرى ايەلىمنىڭ دەنساۋلىعى قالىپسىزداۋ بولدى دا، كوڭىلدەگى الاڭىم دا كوبەيىپ كەتتى. جەكە جيناعىمدى شىعارۋ ويىندا بولعامىن. ءبىراق، وعان ەكونوميكالىق قۋاتىم جەتپەدى. الدا كەلەتىن 70 جىلدىعىم جٶنىندە ءالى ويلاسقانىم جوق. بالا-شاعالارىم امان بولسا، ەل-جۇرتىم امان بولسا، كەزىندە ءبىر ءجونى بولار. ال، ات ۇستىندە جۇرگەن ازاماتتارعا ەمىنىپ بارمادىم. سوندىقتان، ولاردىڭ نە ويلاپ جۇرگەننەن دە حابارىم جوق.
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
