قىز-كەلىندەرمەن كەڭەس
ماقپۋزا تۇسىپبەك قىزى
2015.05.21 16:01
{ ءارىپتىڭ ۇلكەن-كىشىلىگى كىشى ورتا ۇلكەن} باسىپ شىعارۋ
بۇرىنعىلار «ايەل ءۇيدىڭ ىرىسى، ەركەك ءۇيدىڭ تىنىسى»، «ەركەگىن سيلاعان ايەل باقىتتى» دەگەن ەكەن. باقىتقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن قالاي ىستەۋ كەرەك؟ تومەندە ومىردەن كورگەن-بىلگەن، ەستىگەن-تۇيگەنىمدى وي ورتاقتاستىرا سىرلاسۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن.
باقىتتىڭ كىلتى اسپاندا ەمەس، قايتا ءوز ۋىسىمىزدا تۇر، ءبىراق كەيدە ونى كورمەي قالامىز. وسى داۋىردەگى ايەلدەر يدەيانى ازات ەتىپ، سانانى ساپالاندىرىپ، كوز اياسىن كەڭەيتىپ، باق-داۋلەتىن داۋرەندەتەتىن تاماشا جول ىزدەۋلەرى كەرەك. ول جولدى تابۋ ءارى وڭاي، ءارى قاراپايىم. رەال ءومىردىڭ جاپاسى مەن تاۋقىمەتى، ارينە، الدىڭنان مەنمۇندالاپ شىعاتىنى داۋسىز. سوندىقتان تار ورىستىلىكتەن ارىلىپ، دۇنيەگە جاڭاشا كوزقاراس ورناتۋ كەرەك. ومىردە تەك ەكى-اق ءتۇرلى رەڭ، ياعني اق پەن قارا عانا بار دەپ جۇرە بەرمەي، ويدى ۇشتاپ، زاماننىڭ ءتۇرلى-ءتۇستى بوياۋلارىنىڭ رەڭىن تانىپ ءارى ودان ءلاززات الۋلارىڭ، مويىمايتىن، جاسىمايتىن، مايىرىلمايتىن ادەمى كوڭىل كۇي ارقىلى كەلبەتتى دە كەلىسكەن وبرازدارىڭدى ساۋلەلەندىرىپ، بالالىق شاقتارىڭدا بويعا سىڭىرىلگەن زەردەلىلىك، التىنداي ارداقتى مىنەزدى جەتىلدىرۋلەرىڭ كەرەك. سوندا عانا بۇدان كەيىنگى ومىرلەرىڭدە ونىڭ پايداسىن كورەسىڭدەر.
جاقسى ايەلدىڭ جانى سۇلۋ بولادى. ول ءوزىنىڭ ءىس-ارەكەتى، ءسوزى، ءبيازى مىنەزى ارقىلى كوزگە بىردەن شالىنادى. ومىردە سيىقسىز ايەل جوق، سۇيكىمسىز ايەل بار. ونىڭ باسقالارعا جاساعان مامىلەسى، كورسەتكەن قيمىلى وزگەلەر جاعىنان باعالانىپ، وبرازى جاسالىپ جاتادى. اڭعارلى ايەلدىڭ ادەمىلىگى قۇبىلىسىندا ەمەس، قيمىلى مەن ءسوز ساپتاۋىندا بولادى. سول ارقىلى باسقالارعا وي سالىپ، وزىنە ءتانتى ەتىپ باۋرايدى. سول ءۇشىن اقىلىنا كوركى ساي، زاماندى اڭعارعىش، باسقالارعا يەك ارتپايتىن، ەرىنە عانا سۇيەنىپ تىرلىك كورمەيتىن بولۋ _ قازىرگى زامان تالابى. تابىس تالاپتانۋدان كەلەدى. سۇڭعىلا ايەل ەكونوميكا توپتاۋدى دا، ونى قالاي ىستەتۋدى دە بىلەدى. ازدان كوپكە، كىشكەنەدەن ۇلكەنگە قاراي قارجى قوسادى. وسىلايشا، ەكونوميكانىڭ قادىرىن ءبىلىپ، تابىسقا ەرتە جەتىپ الادى دا، بولاشاق وعان اناعۇرلىم ەرتەرەك باقىت سيلايدى. زەردەلى ايەل تۋرا جولدى تاڭداۋعا، زامانا اۋقىمىن اڭعارۋعا، ارتىقشىلىعىن اسىرىپ، كەمىن تولىقتاۋعا شەبەر بولادى. كىسىلىك ءومىرىڭ گۇلگە ورانىپ، كۇندەرىڭ باقىتتى بولسىن دەسەڭ، ءارقاشان وزدەرىڭدى سالماقتاپ، باسقان قادامدارىڭا كىسىلىكپەن قاراپ، وزدەرىڭدى تۋرا مولشەرلەي بىلۋلەرىڭ قاجەت. ايەلدەر ەكونوميكا باسقارۋ قابىلەتىنە شەبەر بولعان جەردە بارلىعى سەندەردەن الىستاپ كەتپەيدى. ماتەريالدىق نەگىزىڭ بولسا، رۋحاني ومىرلەرىڭ باياندى ءارى تىنىش بولادى. تاماشا مىنەز قالىپتاستىرىپ، وزدەرىڭدى كورنەكتىلەندىرىپ ءارى وزگەلەردى دە قۇرمەتتەي الاتىن بولىڭدار. باسقانىڭ قۇرمەتىنە بولەنە الۋدىڭ ءوزى ءبىر باقىت. قىرسىق مىنەزدىڭ پايداسىنان گورى زيانى كوپ، جانعا قاس. تابىسقا جەتۋدە مىنەزدەگى مىندەرىڭە ەرىك بەرمەۋلەرىڭ كەرەك. جامان مىنەزبەن ءبىر ساتسىزدىككە جولىقساڭدار، ەكىنشى رەت ونى تاجىريبە-ساباق ەتۋلەرىڭ قاجەت. سول ءۇشىن كوزدى اشىپ، كوكىرەكتى وياتىڭدار. سوندا عانا باقىتقا باراتىن جولدارىڭ داڭعىل بولادى.
كۇيەۋلەرىڭدى « ەركىمىزگە كوندىرەمىز » دەپ ويلاماڭدار، ماحابباتتى «ويىنشىق» دەپ ويناماڭدار. قول جەتپەسكە قول سوزىپ، قۇرىق جەتپەسكە قۇرىق جالعاپ، قولدارىڭا باق قونا قالسا، بارلىعىن دا ءوز وي جۇيەلەرىڭمەن ويلاپ، «شەڭبەردەن اسىرمايمىن» دەگەن تار ورىستىلىككە بەت بۇرماڭدار. وندايلار ءوزىن دە، وزگەنى دە قۇرتادى. ارماندارىڭ قانشالىق كوزدىڭ جاۋىن العانىمەن، ەشقانداي ومىرشەڭدىگى جوق، بەينە كوبىك سەكىلدى بولىپ، كوڭىل كۇيلەرىڭنىڭ اپتەر-تاپتەرىن شىعارىپ، جۇرەكتەرىڭدى جارالاپ، وكىنىش ارقالايسىڭدار. سول ءۇشىن وزدەرىڭدى تىم كەرەمەت ساناماڭدار. كەيبىر ىستەردى وزگەرتۋ، راسىندا، قولدارىڭنان كەلمەيدى. نەكە ءىسىم باياندى بولسىن دەسەڭدەر، ءارقانداي ىستە ەكى ولشەپ، ءبىر كەسىپ، الدى-ارتتارىڭدى بارلاپ، كەلەر -كەتەردى ويلاڭدار. سوندا عانا تۇرمىستارىڭ ءماندى دە ءساندى بولادى.
نەكە، استە، ويىنشىق ەمەس، ايەلدەر ىلعي دا «جولداسىم وتە مەيىرىمدى ءارى جان اشىر، اقىلدى، ءتىل تابىسا الاتىن، ماعلۇماتى وزىممەن دەڭگەيلەس، قوعامدىق ورنى تاماشا، قۇرمەت سەزىمى مەن جاۋاپكەرشىلىگى تەرەڭ، وپالى، اقشالى، ەركەكتىك جىگەرى، جاڭالىققا اۋەستىگى كۇشتى، وتباسىنا قارايلاساتىن بولسا» دەپ ويلايدى، ارماندايدى. الايدا، مۇنىڭ ءبارىن نەكەلەنىپ، ومىردەن بەلگىلى تۇيگەنى بارلار عانا تۇسىنەدى دەسەم ارتىق بولمايدى. ءارقانداي ءبىر تاتۋ ءوتتى دەگەن ەرلى-زايىپتى ايلار اۋناپ، جىلدار جىلجىپ، بەلگىلى ءبىر جەرگە بارعاندا ءبىرىن-ءبىرى كىنالاعىش بولىپ قالۋى، ايرىلماستاي بولىپ تابىسقان ەكى عاشىق كۇندەر وتە كەلە ءبىرىن-ءبىرى ءوش كورىپ كەتۋى مۇمكىن. مەيىرىمدىلىك پەن جاۋاپكەرلىك سەزىمى كۇشتى ەر ادام، بالكىم، سەندەردەن ونان دا كۇشتى جاۋاپكەرلىك سەزىمدى تالاپ ەتۋى، اۋەلى، ءوزىنىڭ ساعان ارناعان جاۋاپكەرلىگى سەنىڭ وعان دەگەن جاۋاپكەرلىك سەزىمىڭنەن تەرەڭ ءارى توتەنشە ماڭىزدى دەۋى دە مۇمكىن. ەركەكتىك جىگەرى بارلاردىڭ مىنەزى شارگەز نەمەسە قورقىنىشتى بولۋى عاجاپ ەمەس. ال، اقشالى بولعاننان بولماعانى جاقسى، ونىڭ اۋرە-سارساڭى دا وڭاي بولمايدى.
ءبىر فيلوسوف «بۇل دۇنيەدە ەشقانداي سەبەپسىز سۇيىسپەنشىلىك تە، وشپەندىلىك تە جوق» دەگەن ەكەن. سۇيىسپەنشىلىك ءار ەكى جاقتىڭ ورتاق قۇلشىنۋى ارقىلى بارلىققا كەلەدى. ونى سۇراپ الۋعا بولمايتىندىعىن بىلۋلەرىڭ كەرەك. جولداسىڭدى قانشالىق تەرەڭ سۇيسەڭ دە، وعان «مەن سەنى اناداي نەمەسە مىناداي دارەجەدە سۇيەمىن» دەپ قۇلاق ەتىن جەۋلەرىڭنىڭ قاجەتى جوق، ول ورتاق نارسە. سەندەرگە قانشالىق مەيىر توكسە، سەندەر دە ولارعا سونشالىق مەيىر توگەسىڭدەر. زەردەلى ايەل دەپ شىنايى ءسۇيۋدى بىلەتىن ايەلدى ايتامىز. سۇيىسپەنشىلىكتىڭ بەرەتىن بوداۋى دا جان-جاقتىلى، از بوداۋ بەرىپ، زور ىقپال قوزعايتىن، ادەتتەگى ءبىر ىسپەن مول مەيىرىمدىلىككە يە بولاتىن كەزدەرى دە بولادى. مۇندا، باستىسى، قارسى جاعىڭا بولعان شىنايى سۇيىسپەنشىلىك شارتسىز تۇردە قۇرمەتتى مويىندايدى، كەڭ پەيىل بولۋ، ەكى ادام ورتاسىندا تۋىلعان كىربەڭدىكتەن ساقتالعان كوڭىلسىزدىك الدىندا مىنەزىڭدى كەڭگە سالىپ، كەشىرىپ، كەي سوزدەردى باستارىڭنان اسىرا سالساڭدار، ول ارالارىڭداعى سۇيىسپەنشىلىكتى ءتىپتى دە جاقىنداتا تۇسەدى. ءوزارا بوستىق قالدىرا بىلىڭدەر. ىنتىق بولعان ادامداردىڭ ورتاسىندا بەلگىلى ارالىق نەمەسە بوستىق بولۋى كەرەك. ول ءار ەكى جاققا ورتاق بولىپ، قايسى جاقتان كوڭىلسىزدىك بايقالعاندا، وسى بوستىق ارقىلى كوڭىلسىزدىكتىڭ ورنىن تولتىرا بىلىڭدەر. جان اشىرلىق ەكى ادامنىڭ ءبىر-بىرىنە بولعان قۇرمەتى، سيلاستىعى، ايالاۋى، ايمالاپ ءۇيىرىلۋى، قامقورلىق جاساۋى. مىنە، بۇلار ناعىز جان اشىرلىق ەسەپتەلەدى ءارى سۇيىسپەنشىلىكتىڭ كۋاسى. وسىنداي بولعاندا عانا كىسىلىك تۇرمىس كوركەمدىككە جەتە الادى.
ەستۋ ـــ قۇلاقپەن ەستۋ عانا دەگەندىك ەمەس، شىنايى جۇرەكپەن تىڭداۋ. ول جاساندى ەمەس، شىنايى بولسىن. قارسى جاعىڭنىڭ ءسوزىن «ءيا» دەپ عانا تىڭداي سالساڭ مۇلدە بولمايدى، بەلسەندى پوزيتسيا بايقاتۋلارىڭ كەرەك. ەستىگىڭ كەلگەندى عانا ەستىپ، ۇناتپاعانىڭا دەن قويماساڭ وندا ول ۇلكەن قۇرمەتسىزدىك بولادى دا قارسى جاعىڭ نارازىلىق بىلدىرەدى، ادەتتە بارلىق ادام ەستي بەرەدى. ءبىراق شىنايى ەستۋ توتەنشە ماڭىزدى، ءوز سوزدەرىڭدى باسقالار ەستىسىن دەسەڭدەر، قارسى جاقتارىڭا قۇلاق ءتۇر، تاماشا تىڭداۋ ءادىسىن ۇيرەنىڭدەر.
كوپ ساندى ەرلەر ايەلدەرى ءۇشىن قىزمەت وتەگىسى كەلىپ تۇرادى. مۇندايدا شابىت بەرۋدى ۇمىتىپ قالماڭدار. ول ادامدى شابىتتاندىرىپ، بەلسەندىلىككە جەتەلەيدى. رۋحىن سەرپىلتىپ، سەرگەكتىككە باۋليتىن تاماشا ءادىس _ كوتەرمەلەۋ. كەيبىر ايەلدەر ەرلەردىڭ وزىندىك سەنىمىن جاسىتقىسى كەلەدى، ياعني «ەركەك سياقتى جۇرمەدىڭ، ەر ادامعا ساي ءىس ىستەمەدىڭ» دەپ كىنالايدى. ول تۋرا ەمەس. ادامزاتتىڭ ورتاق ەرەكشەلىگى كوتەرمەلەۋگە مۇقتاج. قىسقاسى، ءارقانداي ادام قارسى جاعىنىڭ ەڭ كوڭىلدى، ەرەكشە باقىتتى شاقتارىنىڭ بولۋىن اڭسايدى. مۇنىڭ بارلىعى ءبىر ايەل زاتى ءۇشىن العاندا، ءسوزسىز، ءبىلىپ قويۋعا ءتيىستى ۇعىمدار بولىپ، وزىڭە دە، وزگەگە دە قاجەتتى. وتباسى كوڭىلسىز بولسا، سول مەزەتتەگى جالپى جاعداي دا تىم شىركىن-اي بولمايدى.
سۇيىسپەنشىلىككە قۇشتار ادامدار وتە قاناعاتسىز بولماۋى كەرەك. بوداۋ بەرمەيىنشە تابىس تا وپ-وڭاي قولعا كەلمەيدى. ول ەسەپتەسىپ وتىراتىن نارسە ەمەس، زيان تارتۋدان قورىققان ادام ناعىز ماحابباتقا قول جەتكىزە المايدى. ماحاببات دەگەن تازا، ءمولدىر بولعانى جاقسى. وعان قۇرت تۇسسە دەرتى وڭايلىقتا جازىلمايدى. نەكەلەنۋ ناقتى تۇرمىس، ونىڭ سوقپاعى مەن كۇدىرى وتە كوپ. ءمىنسىز ايەل جولداسىنىڭ جۇمىستارىنا قولداۋشى بولا بىلەدى. ايەلدەر سەزىمشىل كەلەدى، سوندىقتان سۇيىسپەنشىلىك شەكتەن اسىپ كەتپەۋى كەرەك. ايەلدەردىڭ كوپ وتكىزەتىن ءبىر قاتەلىگى بىرەۋدى ۇناتىپ قالسا، كۇلكىسى دە، اڭگىمەسى دە سول بولىپ، وتىرسا، تۇرسا سول ادامدى ايتىپ، ءوزىن ۇمىتىپ، بۇكىلدەي سونىمەن بولادى دا قالادى. وزىندەگى جىگەر، ومىرشەڭدىك رۋحتان ايرىلادى. ءبارىن دە، بارىن دا سوعان ارنايدى. بۇل دۇنيە ونىسىز قاراڭ. ول بولماسا ءتىرى ءجۇرۋدىڭ دە ءمانىسى جوقتاي سەزىنەدى، سونىمەن ەس-اقىلىنان ايرىلىپ، « بالاۋىز شامشا جانىپ تاۋسىلعانشا جارىعىم مەن جىلۋىمدى ءبىر ءوزىڭ ءۇشىن شاشامىن» دەيدى. بۇعان نە دەۋگە بولادى؟ سەن ءوزىڭ تاۋسىلىپ جوعالساڭ ماحابباتىڭنان نە قالادى؟ سول ءۇشىن سۇيىسپەنشىلىكتە دە بەلگىلى ولشەم بولعانى جاقسى. ادال ايەلدىڭ كوڭىلىندە ماحاببات بارىنەن دە جوعارى تۇرادى. سۇيگەن ادامىنا بۇكىل ىقىلاسىن ارناپ، جان بەرۋدەن دە قورىقپايدى.
ەكى وتباسىنىڭ ەركەسى مەن شولجاڭى ءبىر وتباسىن قۇراپ، ءبىر ادامداي بولىپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس. بىرەۋدى سۇيۋىڭە بولادى، ءبىراق ءولىپ-ءوشۋىڭنىڭ قاجەتى شامالى. جەتكىلىكتى مولشەردە سۇيسەڭدەر، سونىڭ ءوزى جەتەدى. قالىپتى دارەجەدە ءبىر-ءبىرىن ايالاۋدىڭ ءوزى جەتىپ اسپاي ما؟ جولداستارىڭمەن بىرگە بولعاندا مۇمكىندىك بار ولارعا كوبىرەك كومەكتەسىڭدەر. «تابىسقا جەتەتىن ەركەكتىڭ ارتىندا قاشاندا ونى قولداپ-قۋاتتاپ تۇراتىن زەردەلى ايەل بولادى»، الايدا، «تابىسقا جەتەتىن ايەلدەرىڭ ارتىندا راسىندا دا ونى قولداپ-قۋاتتاپ تۇراتىن ءبىر ەر ادام كەمشىل بولادى». بۇل رەالدىق.
قوعامدىق قىزمەتتە ەرلەر باستى ورىندا تۇرادى دا ايەلدەر كاسىپ جانە وتباسى سىندى ەكى جاقتى جاپا تارتىپ جاتادى. وسىندايدا، بىرەر ءىستى ىڭعايلاستىرۋ ءۇشىن، وزدەرىڭدى جاقىننان قولداپ-قۋاتتاعان جولداستارىڭدى ۇمىت قالدىرماي، ولارمەن ءبىر جاقتا تۇرىپ، كومەكتەسىپ، سەلبەسىپ وتىرۋلارىڭ قاجەت. سوندا عانا ماڭگى ولاردىڭ ارتىندا قالمايسىڭدار. ەركەك اسپان بولسا، ايەل جەر. اسپان قۇلاسا جەرگە تۇسەدى. جەر اسپاننان ءنار الادى. اسپان جەرگە جارىق، نۇر بەرەدى. ەكەۋى ءبىر-بىرىنەن ايرىلىپ، تىرشىلىك ەتە المايدى. بۇل قاعيدا، ماڭگى ەستەرىڭدە بولسىن، سەندەر دە سولاي. قىزمەتى قاربالاس ەرلەر كوبىندە جۇمىس قاجەتىمەن وتباسى شارۋالارىنا قولعابىس ەتە المايدى. وتباسىنىڭ كوپتەگەن مەيىرىمدى شاقتارىنا بولەنە الماي قالادى. الايدا، كەلىنشەگى زەردەلى بولسا، بۇل مۇمكىندىكتەردى جاراتىپ ءارى تولىقتاپ وتىرادى. سونىمەن بىرگە، جولداسىنا كومەكتەسىپ، كۇرمەۋى قيىن ىستەردى شەشۋىنە مۇمكىندىك جاراتىپ، كۇيەۋىنە بەلگىلى قوعامدىق نەگىز قالاي الادى. ەكى جاق شىنايى سايكەسكەندە عانا تابىستارى تاۋداي، وتباسى اسەم باۋداي بولادى.
«ايەل ەركەككە سىنشى» دەيدى حالقىمىز. جوعارىداعىنىڭ ءبارىن ىستەي العان ايەل كۇيەۋىنىڭ ارتىندا قالعان ايەل ەمەس ەكەندىگى ايدان انىق. وسىنداي اڭعارلى ايەلدى كۇيەۋى ماڭگى ايرىلماستاي ءسۇيىپ وتەدى. كۇيەۋلەرىڭنىڭ كومەكشىسى، دوسى، مۇعالىمى بولا بىلسەڭدەر، قاتىناستارىڭ ءتىپتى دە قويۋلاسىپ، ارالارىڭداعى سۇيىسپەنشىلىك ونان ارى تەرەڭدەي تۇسەدى. ىدىس-اياق قاعىسپايتىن وتباسى بولمايدى. حالقىمىز «سابىر ءتۇبى ـــ سارى التىن» دەيدى. ءارقانداي ىستە سابىر، ءتوزىم، تەجەم بولۋى كەرەك. نەكەلەنگەن ەكى جاقتىڭ ءوز الدىنا كىسىلىك قۇن كوزقاراسى بولادى. ءبىر وتباسى بولۋ ءۇشىن باس قۇرادىڭدار ەمەس پە؟! ەگەر ءبىر-بىرىڭە تۇسىنىكتەرىڭ تەرەڭ بولماسا، قارىم-قاتىناستارىڭ قويۋ بولماسا باقىتتى بولۋدى ويلاستىرۋ قيىنعا سوعادى. ەرلى-زايىپتى ورتاسىنداعى ءتىل تابىسۋدىڭ ءوزى ءبىر ۇلكەن عىلىم. ول ارقىلى جاڭا نارسەلەردى قابىلداپ، دۇنيەدەن حاباردار بولىپ وتىراسىڭدار. ول كەم بولسا بولمايتىن دانەكەر قۇرال. سول ءۇشىن بوس ءسوزدى از سويلەپ، ءنارلى ءسوزدى كوپ سويلەپ، ورايدى جاقسى يگەرىپ، مىنەزىنە، كوڭىل كۇيىنە قاراي ءتىل تابىسىڭدار. ول ەرلى-زايىپتى بەرەكەلى، ىنتىماقتى، جاراسىمدى، سىپايى بولۋى باستى ماقسات ەتەدى.
جۇبايلارىڭنىڭ كوڭىلىنەن شىعامىن دەسەڭدەر، اس-سۋىن ازىرلەۋگە شەبەر بولىڭدار. اس ازىرلەۋ ءۇيى ايەلدەردىڭ مەنشىگىندەگى ورىن. ەستۋىمشە، قازىر كەيبىرەۋلەر الدىن الا مالىمدەمە جاريالاپ، «مەن اس پىسىرۋدى بىلمەيمىن، سەن وعان قالايسىڭ؟ » دەيدى ەكەن. ولار ءسويتىپ ءجۇرىپ كوڭىلىندەگى ەرلەردى شوشىتادى. ەكى ادام جونىنەن العاندا، سۇيىسپەنشىلىك جەتىپ جاتسا كىم بولسادا اسحانا ۇيگە كىرۋ قانشالىق كۇردەلى شارۋا. باقىتتى تۇرمىستىڭ ءوزى ءومىردىڭ اششى مەن تۇششىسى ەمەس پە؟ وتاعاسى بولعان ادامعا بىرەر رەت ارتىق تاماق جاساي سالۋ وتاناسى بولعان ادام ءۇشىن تىم كۇردەلى ءىس ەمەس شىعار. ولاردى قۋاندىرىپ، وزدەرىڭدى كورنەكتىلەندىرەمىن دەسەڭدەر، اسپازدىق ونەرلەرىڭدى ساۋلەلەندىرە بىلىڭدەر. تاماق جاساۋ ايەلدەرىڭ وتباسىنداعى ورنىن قورعاۋىنا ءتيىمدى، قازىر ەر-ايەل تەپە-تەڭدىگى دارىپتەلىپ وتىر، ءبىراق تەپە-تەڭ بولا سالۋ ونداي وڭاي شارۋا ەمەس.
سەندەر ۋادەلەسكەندە ەرلەر «مەن سەنى ءومىر بويى بار كۇشىمدى سالىپ باقىتتى ەتەمىن» دەسە، سەندەر «سەنى ءومىر بويى كۇتىپ وتەمىن» دەگەن شىعارسىڭدار. تويدان كەيىن جىگىت سەندەردى باقىتتى ەتۋ ءۇشىن قاربالاستىققا ءتۇستى دەلىك، ال، ەندى سەندەر قايتۋلارىڭ كەرەك؟ قاراپ وتىرماي، « ولار ءۇشىن وتقا كۇيىپ، بۋعا پىس » دەگەندەي، ءبىر شاڭىراقتىڭ اۋىرتپالىعىن تەڭ كوتەرىپ، تىرشىلىك قاربالاستىعىنا تۇسۋلەرىڭ كەرەك. ءبىر جاعىنان، تاماق جاساۋ ايەلدەردىڭ ءۇشىنشى جاققا قارسىلىق كورسەتۋ قۇرالى. سەن بوس بەلبەۋ، وراشولاق بولساڭ اراعا ادام كىرىپ، ءتيىمدى ورايدى وپىرىپ قالادى. سوندىقتان وتباسى جۇمىستارىنا شەبەر ايەلدى جاي عانا باعالاي سالۋعا كەلمەيدى. ول ەرلەردى تۇسىنۋگە ەرەكشە شەبەر بولۋى مۇمكىن. وسى ارادا الەمگە ايگىلى ءۇش كەزەك مەملەكەت باسشىسى بولعان ايەل، ساياسي قايراتكەر ساچەر حانىمدى تىلگە تيەك ەتكىم كەلەدى. ول وتباسىندا مەيىرىمدى انا، جاراسىمدى جۇباي بولعان، وتباسىنداعىلار وعان ەرەكشە تالاپ قويماسا داعى ۇنەمى قاربالاس ۋاقىتتارىنان ۋاقىت اجىراتىپ، كوپتەگەن ءۇي شارۋالارىنا قولعابىس ەتەدى ەكەن. احپارات سالاسىنداعىلار ونىڭ وتباسىنا تىلشىلىك ىستەگەندە ول: «وتباسىندا ءبىر قاراپايىم ايەل (انا)، باسقا وتباسىنان ەشقانداي پارقىمىز جوق» دەگەن ەكەن. ول قىزمەت پەن وتباسىنىڭ قاتىناسىن ەشقاشان شاتاستىرماعان. ال، قىزمەتتە دە جەكە ىسىنە بولا الا كوڭىل بولماعان، ۇقساماعان ورتادا ۇقساماعان سالاۋاتپەن ءوز كوڭىل كۇيىن تەجەي بىلگەن. وسىلايشا ءار ەكى جاقتان دا قوس-قوستاپ تابىسقا جەتكەن ەكەن. سوندىقتان وتباسىنىڭ ۇلگىسى، تياناعى بولۋلارىڭ، جولداستارىڭا ادال، بالا-شاعالارىڭا مەيىرىمدى، ۇرپاق تاربيەسىنە جاۋاپتى بولۋلارىڭ كەرەك. تاماشا وتباسىنىڭ بولماۋىنا كاسىپتى سەبەپ ەتپەڭدەر، تاماشا كاسىپتىڭ بولماۋىنا وتباسىن سەبەپ ەتپەڭدەر.
«ەر ءتۇزدىڭ ادامى» دەپ توپ الدىندا قۇرمەتتەي الۋلارىڭ كەرەك. شاڭىراعىڭ شايقالماۋى ءۇشىن، ەرلەرىڭدى قۇرمەتتە. بەت-بەدەلىنە نۇقسان جەتكىزبە. كوپ الدىندا «ەركەك ءتۇزدىڭ ادامى، ايەل ءۇيدىڭ اجارى» دەپ تۇسىنۋلەرىڭ قاجەت. ايەلى سيلاعان ەردىڭ ىستەگەن ىستەرى ءاردايىم ىلگەرى باسىپ تۇرادى. سوندىقتان تاماشا ايەل بولۋ ءۇشىن، وتباسىنا ىستەگەن ىستەرىڭدى مىندەتسىمەي، وتەۋگە ءتيىستى بورىشتارىڭدى ىرىقتىلىقپەن وتەۋلەرىڭ قاجەت. سوندا عانا كۇيەۋلەرىڭنىڭ نازارىنداعى ايەل بولا الاسىڭدار. ەرلەر تۇزدە نە كورسە دە مەيلى، ءبىراق وتباسىندا قورلانۋىنا بولمايدى. «تەڭدىك الدىق» دەپ كەلسە-كەلمەس وعاش ىستەردى ىستەۋلەرىڭە ءتىپتى دە بولمايدى. كوپ ساندى ايەلدەر ەرلەرىن ەسەلەپ قۇرمەتتەپ، بوداۋىنا وزىنە تاماشا ابىروي اكەلىپ جاتىر. رەال ومىردە از ساندى ايەلدەر وتباسىنداعى مىنەزدى توپ ورتاعا الىپ شىعىپ، ەل الدىندا كۇيەۋىن ياناتتاپ، بەت-بەدەلىن ءتۇسىرىپ، ابىرويىن ايرانداي توگىپ جۇرەدى. وسىدان وتباسى ويرانىنىڭ بىلتەسى تۇتانىپ كەتەدى. زەردەلى ايەلدەر مۇنداي ىستەمەيدى. ولار ەل الدىندا كۇيەۋىنە قانداي مامىلە جاساۋدى جاقسى بىلەدى. لايىقتى كەزدە كىشىلىك ىستەي سالساڭدار، شەشۋشى ساتتە يىلسەڭدەر، بىلمەستىككە سالا سالساڭدار بولدى، ولارعا كىشى پەيىلدىكپەن ەسكەرتسەڭدەر ارتىق بولمايدى. زەردەلى ايەل ءىش پەن سىرتىنا بىردەي بولادى. كۇيەۋلەرىڭمەن سىرلاسا دا، مۇڭداسا دا بىلسەڭدەر نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. زەردەلى ايەلدەر جولداسىمەن كوپ ءتۇسىنىسىپ تۇرادى، وي ورتاقتاستىرا الادى. سەندەردىڭ كورەگەندىكتەرىڭ، لەبىزدەرىڭ، كەلبەتتەرىڭ، اقىل-پاراساتتارىڭ ءبار-ءبارى دە ەرلەرىڭە بەت بەرۋلەرىڭنىڭ قۇرامداس بولەگى بولىپ تابىلادى.
ولاردا سەندەردىڭ جوعارىداعداي دارالىقتارىڭمەن ەل الدىندا كوتەرىلىپ قالادى. بۇل ماقالادا تەك ايەلدەرگە قاتىستى ىستەردى عانا ءسوز ەتتىم. بۇنى كورىپ ۇلدار «بىزگە ەشقانداي باس اۋىرتاتىن شارۋا جوق ەكەن» دەپ ماسايراپ قالماسىن. حالقىمىز « سيعا سي، سىراعا بال »، « بەرەگەن قولىم الاعان» دەيدى. ولار جۇمىستان كەلە سالا جان ۇشىرىپ، وتباسى قامىمەن بولىپ جۇرگەندە سەندەر دە قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرماي، امالي ارەكەتتەرىڭ ارقىلى قارىمجى قايتاراتىندارىڭا سەنىمىم كامىل!
قورىتىپ كەلگەندە، بارلىعى دا بولاشاق باقىتتارىڭ، بەرەكەلى نەكە ىستەرىڭ ءۇشىن. سوڭىندا ايتارىم، ايەلدەردىڭ كۇيەۋىنە بەت بەرۋى ونىڭ قوعامدىق قاتىناسىنا، قىزمەتىنە ءتيىمدى بولىپ قالماستان، وتباسىنىڭ جاراسىمدىلىعىن ارتتىرۋعا ەرەكشە ءتيىمدى بولاتىنى ايدان انىق. ەستەرىڭدە بولسىن، كۇيەۋلەرىڭنىڭ ابىرويى سەندەردىڭ ابىرويلارىڭ. سول ءۇشىن قول مەن كوزدىڭ قاتىناسىنداي قاتىناستى ورناتا بىلىڭدەر. «قولدى ءبىر نارسە كەسىپ كەتسە قان شىعادى، قان شىقسا كوز جىلايدى، كوز جىلاسا قول ونى سۇرتەدى». وسى قاعيداعا بويسۇنا الساڭدار، ەشقانداي دۇلەي داۋىل شاڭىراقتارىڭدى شايقالتىپ، بوساعالارىڭدى بوساتا المايدى.
كەلۋ قاينارى: تارباعاتاي اقپارات تورابى
باقىتتىڭ كىلتى اسپاندا ەمەس، قايتا ءوز ۋىسىمىزدا تۇر، ءبىراق كەيدە ونى كورمەي قالامىز. وسى داۋىردەگى ايەلدەر يدەيانى ازات ەتىپ، سانانى ساپالاندىرىپ، كوز اياسىن كەڭەيتىپ، باق-داۋلەتىن داۋرەندەتەتىن تاماشا جول ىزدەۋلەرى كەرەك. ول جولدى تابۋ ءارى وڭاي، ءارى قاراپايىم. رەال ءومىردىڭ جاپاسى مەن تاۋقىمەتى، ارينە، الدىڭنان مەنمۇندالاپ شىعاتىنى داۋسىز. سوندىقتان تار ورىستىلىكتەن ارىلىپ، دۇنيەگە جاڭاشا كوزقاراس ورناتۋ كەرەك. ومىردە تەك ەكى-اق ءتۇرلى رەڭ، ياعني اق پەن قارا عانا بار دەپ جۇرە بەرمەي، ويدى ۇشتاپ، زاماننىڭ ءتۇرلى-ءتۇستى بوياۋلارىنىڭ رەڭىن تانىپ ءارى ودان ءلاززات الۋلارىڭ، مويىمايتىن، جاسىمايتىن، مايىرىلمايتىن ادەمى كوڭىل كۇي ارقىلى كەلبەتتى دە كەلىسكەن وبرازدارىڭدى ساۋلەلەندىرىپ، بالالىق شاقتارىڭدا بويعا سىڭىرىلگەن زەردەلىلىك، التىنداي ارداقتى مىنەزدى جەتىلدىرۋلەرىڭ كەرەك. سوندا عانا بۇدان كەيىنگى ومىرلەرىڭدە ونىڭ پايداسىن كورەسىڭدەر.
جاقسى ايەلدىڭ جانى سۇلۋ بولادى. ول ءوزىنىڭ ءىس-ارەكەتى، ءسوزى، ءبيازى مىنەزى ارقىلى كوزگە بىردەن شالىنادى. ومىردە سيىقسىز ايەل جوق، سۇيكىمسىز ايەل بار. ونىڭ باسقالارعا جاساعان مامىلەسى، كورسەتكەن قيمىلى وزگەلەر جاعىنان باعالانىپ، وبرازى جاسالىپ جاتادى. اڭعارلى ايەلدىڭ ادەمىلىگى قۇبىلىسىندا ەمەس، قيمىلى مەن ءسوز ساپتاۋىندا بولادى. سول ارقىلى باسقالارعا وي سالىپ، وزىنە ءتانتى ەتىپ باۋرايدى. سول ءۇشىن اقىلىنا كوركى ساي، زاماندى اڭعارعىش، باسقالارعا يەك ارتپايتىن، ەرىنە عانا سۇيەنىپ تىرلىك كورمەيتىن بولۋ _ قازىرگى زامان تالابى. تابىس تالاپتانۋدان كەلەدى. سۇڭعىلا ايەل ەكونوميكا توپتاۋدى دا، ونى قالاي ىستەتۋدى دە بىلەدى. ازدان كوپكە، كىشكەنەدەن ۇلكەنگە قاراي قارجى قوسادى. وسىلايشا، ەكونوميكانىڭ قادىرىن ءبىلىپ، تابىسقا ەرتە جەتىپ الادى دا، بولاشاق وعان اناعۇرلىم ەرتەرەك باقىت سيلايدى. زەردەلى ايەل تۋرا جولدى تاڭداۋعا، زامانا اۋقىمىن اڭعارۋعا، ارتىقشىلىعىن اسىرىپ، كەمىن تولىقتاۋعا شەبەر بولادى. كىسىلىك ءومىرىڭ گۇلگە ورانىپ، كۇندەرىڭ باقىتتى بولسىن دەسەڭ، ءارقاشان وزدەرىڭدى سالماقتاپ، باسقان قادامدارىڭا كىسىلىكپەن قاراپ، وزدەرىڭدى تۋرا مولشەرلەي بىلۋلەرىڭ قاجەت. ايەلدەر ەكونوميكا باسقارۋ قابىلەتىنە شەبەر بولعان جەردە بارلىعى سەندەردەن الىستاپ كەتپەيدى. ماتەريالدىق نەگىزىڭ بولسا، رۋحاني ومىرلەرىڭ باياندى ءارى تىنىش بولادى. تاماشا مىنەز قالىپتاستىرىپ، وزدەرىڭدى كورنەكتىلەندىرىپ ءارى وزگەلەردى دە قۇرمەتتەي الاتىن بولىڭدار. باسقانىڭ قۇرمەتىنە بولەنە الۋدىڭ ءوزى ءبىر باقىت. قىرسىق مىنەزدىڭ پايداسىنان گورى زيانى كوپ، جانعا قاس. تابىسقا جەتۋدە مىنەزدەگى مىندەرىڭە ەرىك بەرمەۋلەرىڭ كەرەك. جامان مىنەزبەن ءبىر ساتسىزدىككە جولىقساڭدار، ەكىنشى رەت ونى تاجىريبە-ساباق ەتۋلەرىڭ قاجەت. سول ءۇشىن كوزدى اشىپ، كوكىرەكتى وياتىڭدار. سوندا عانا باقىتقا باراتىن جولدارىڭ داڭعىل بولادى.
كۇيەۋلەرىڭدى « ەركىمىزگە كوندىرەمىز » دەپ ويلاماڭدار، ماحابباتتى «ويىنشىق» دەپ ويناماڭدار. قول جەتپەسكە قول سوزىپ، قۇرىق جەتپەسكە قۇرىق جالعاپ، قولدارىڭا باق قونا قالسا، بارلىعىن دا ءوز وي جۇيەلەرىڭمەن ويلاپ، «شەڭبەردەن اسىرمايمىن» دەگەن تار ورىستىلىككە بەت بۇرماڭدار. وندايلار ءوزىن دە، وزگەنى دە قۇرتادى. ارماندارىڭ قانشالىق كوزدىڭ جاۋىن العانىمەن، ەشقانداي ومىرشەڭدىگى جوق، بەينە كوبىك سەكىلدى بولىپ، كوڭىل كۇيلەرىڭنىڭ اپتەر-تاپتەرىن شىعارىپ، جۇرەكتەرىڭدى جارالاپ، وكىنىش ارقالايسىڭدار. سول ءۇشىن وزدەرىڭدى تىم كەرەمەت ساناماڭدار. كەيبىر ىستەردى وزگەرتۋ، راسىندا، قولدارىڭنان كەلمەيدى. نەكە ءىسىم باياندى بولسىن دەسەڭدەر، ءارقانداي ىستە ەكى ولشەپ، ءبىر كەسىپ، الدى-ارتتارىڭدى بارلاپ، كەلەر -كەتەردى ويلاڭدار. سوندا عانا تۇرمىستارىڭ ءماندى دە ءساندى بولادى.
نەكە، استە، ويىنشىق ەمەس، ايەلدەر ىلعي دا «جولداسىم وتە مەيىرىمدى ءارى جان اشىر، اقىلدى، ءتىل تابىسا الاتىن، ماعلۇماتى وزىممەن دەڭگەيلەس، قوعامدىق ورنى تاماشا، قۇرمەت سەزىمى مەن جاۋاپكەرشىلىگى تەرەڭ، وپالى، اقشالى، ەركەكتىك جىگەرى، جاڭالىققا اۋەستىگى كۇشتى، وتباسىنا قارايلاساتىن بولسا» دەپ ويلايدى، ارماندايدى. الايدا، مۇنىڭ ءبارىن نەكەلەنىپ، ومىردەن بەلگىلى تۇيگەنى بارلار عانا تۇسىنەدى دەسەم ارتىق بولمايدى. ءارقانداي ءبىر تاتۋ ءوتتى دەگەن ەرلى-زايىپتى ايلار اۋناپ، جىلدار جىلجىپ، بەلگىلى ءبىر جەرگە بارعاندا ءبىرىن-ءبىرى كىنالاعىش بولىپ قالۋى، ايرىلماستاي بولىپ تابىسقان ەكى عاشىق كۇندەر وتە كەلە ءبىرىن-ءبىرى ءوش كورىپ كەتۋى مۇمكىن. مەيىرىمدىلىك پەن جاۋاپكەرلىك سەزىمى كۇشتى ەر ادام، بالكىم، سەندەردەن ونان دا كۇشتى جاۋاپكەرلىك سەزىمدى تالاپ ەتۋى، اۋەلى، ءوزىنىڭ ساعان ارناعان جاۋاپكەرلىگى سەنىڭ وعان دەگەن جاۋاپكەرلىك سەزىمىڭنەن تەرەڭ ءارى توتەنشە ماڭىزدى دەۋى دە مۇمكىن. ەركەكتىك جىگەرى بارلاردىڭ مىنەزى شارگەز نەمەسە قورقىنىشتى بولۋى عاجاپ ەمەس. ال، اقشالى بولعاننان بولماعانى جاقسى، ونىڭ اۋرە-سارساڭى دا وڭاي بولمايدى.
ءبىر فيلوسوف «بۇل دۇنيەدە ەشقانداي سەبەپسىز سۇيىسپەنشىلىك تە، وشپەندىلىك تە جوق» دەگەن ەكەن. سۇيىسپەنشىلىك ءار ەكى جاقتىڭ ورتاق قۇلشىنۋى ارقىلى بارلىققا كەلەدى. ونى سۇراپ الۋعا بولمايتىندىعىن بىلۋلەرىڭ كەرەك. جولداسىڭدى قانشالىق تەرەڭ سۇيسەڭ دە، وعان «مەن سەنى اناداي نەمەسە مىناداي دارەجەدە سۇيەمىن» دەپ قۇلاق ەتىن جەۋلەرىڭنىڭ قاجەتى جوق، ول ورتاق نارسە. سەندەرگە قانشالىق مەيىر توكسە، سەندەر دە ولارعا سونشالىق مەيىر توگەسىڭدەر. زەردەلى ايەل دەپ شىنايى ءسۇيۋدى بىلەتىن ايەلدى ايتامىز. سۇيىسپەنشىلىكتىڭ بەرەتىن بوداۋى دا جان-جاقتىلى، از بوداۋ بەرىپ، زور ىقپال قوزعايتىن، ادەتتەگى ءبىر ىسپەن مول مەيىرىمدىلىككە يە بولاتىن كەزدەرى دە بولادى. مۇندا، باستىسى، قارسى جاعىڭا بولعان شىنايى سۇيىسپەنشىلىك شارتسىز تۇردە قۇرمەتتى مويىندايدى، كەڭ پەيىل بولۋ، ەكى ادام ورتاسىندا تۋىلعان كىربەڭدىكتەن ساقتالعان كوڭىلسىزدىك الدىندا مىنەزىڭدى كەڭگە سالىپ، كەشىرىپ، كەي سوزدەردى باستارىڭنان اسىرا سالساڭدار، ول ارالارىڭداعى سۇيىسپەنشىلىكتى ءتىپتى دە جاقىنداتا تۇسەدى. ءوزارا بوستىق قالدىرا بىلىڭدەر. ىنتىق بولعان ادامداردىڭ ورتاسىندا بەلگىلى ارالىق نەمەسە بوستىق بولۋى كەرەك. ول ءار ەكى جاققا ورتاق بولىپ، قايسى جاقتان كوڭىلسىزدىك بايقالعاندا، وسى بوستىق ارقىلى كوڭىلسىزدىكتىڭ ورنىن تولتىرا بىلىڭدەر. جان اشىرلىق ەكى ادامنىڭ ءبىر-بىرىنە بولعان قۇرمەتى، سيلاستىعى، ايالاۋى، ايمالاپ ءۇيىرىلۋى، قامقورلىق جاساۋى. مىنە، بۇلار ناعىز جان اشىرلىق ەسەپتەلەدى ءارى سۇيىسپەنشىلىكتىڭ كۋاسى. وسىنداي بولعاندا عانا كىسىلىك تۇرمىس كوركەمدىككە جەتە الادى.
ەستۋ ـــ قۇلاقپەن ەستۋ عانا دەگەندىك ەمەس، شىنايى جۇرەكپەن تىڭداۋ. ول جاساندى ەمەس، شىنايى بولسىن. قارسى جاعىڭنىڭ ءسوزىن «ءيا» دەپ عانا تىڭداي سالساڭ مۇلدە بولمايدى، بەلسەندى پوزيتسيا بايقاتۋلارىڭ كەرەك. ەستىگىڭ كەلگەندى عانا ەستىپ، ۇناتپاعانىڭا دەن قويماساڭ وندا ول ۇلكەن قۇرمەتسىزدىك بولادى دا قارسى جاعىڭ نارازىلىق بىلدىرەدى، ادەتتە بارلىق ادام ەستي بەرەدى. ءبىراق شىنايى ەستۋ توتەنشە ماڭىزدى، ءوز سوزدەرىڭدى باسقالار ەستىسىن دەسەڭدەر، قارسى جاقتارىڭا قۇلاق ءتۇر، تاماشا تىڭداۋ ءادىسىن ۇيرەنىڭدەر.
كوپ ساندى ەرلەر ايەلدەرى ءۇشىن قىزمەت وتەگىسى كەلىپ تۇرادى. مۇندايدا شابىت بەرۋدى ۇمىتىپ قالماڭدار. ول ادامدى شابىتتاندىرىپ، بەلسەندىلىككە جەتەلەيدى. رۋحىن سەرپىلتىپ، سەرگەكتىككە باۋليتىن تاماشا ءادىس _ كوتەرمەلەۋ. كەيبىر ايەلدەر ەرلەردىڭ وزىندىك سەنىمىن جاسىتقىسى كەلەدى، ياعني «ەركەك سياقتى جۇرمەدىڭ، ەر ادامعا ساي ءىس ىستەمەدىڭ» دەپ كىنالايدى. ول تۋرا ەمەس. ادامزاتتىڭ ورتاق ەرەكشەلىگى كوتەرمەلەۋگە مۇقتاج. قىسقاسى، ءارقانداي ادام قارسى جاعىنىڭ ەڭ كوڭىلدى، ەرەكشە باقىتتى شاقتارىنىڭ بولۋىن اڭسايدى. مۇنىڭ بارلىعى ءبىر ايەل زاتى ءۇشىن العاندا، ءسوزسىز، ءبىلىپ قويۋعا ءتيىستى ۇعىمدار بولىپ، وزىڭە دە، وزگەگە دە قاجەتتى. وتباسى كوڭىلسىز بولسا، سول مەزەتتەگى جالپى جاعداي دا تىم شىركىن-اي بولمايدى.
سۇيىسپەنشىلىككە قۇشتار ادامدار وتە قاناعاتسىز بولماۋى كەرەك. بوداۋ بەرمەيىنشە تابىس تا وپ-وڭاي قولعا كەلمەيدى. ول ەسەپتەسىپ وتىراتىن نارسە ەمەس، زيان تارتۋدان قورىققان ادام ناعىز ماحابباتقا قول جەتكىزە المايدى. ماحاببات دەگەن تازا، ءمولدىر بولعانى جاقسى. وعان قۇرت تۇسسە دەرتى وڭايلىقتا جازىلمايدى. نەكەلەنۋ ناقتى تۇرمىس، ونىڭ سوقپاعى مەن كۇدىرى وتە كوپ. ءمىنسىز ايەل جولداسىنىڭ جۇمىستارىنا قولداۋشى بولا بىلەدى. ايەلدەر سەزىمشىل كەلەدى، سوندىقتان سۇيىسپەنشىلىك شەكتەن اسىپ كەتپەۋى كەرەك. ايەلدەردىڭ كوپ وتكىزەتىن ءبىر قاتەلىگى بىرەۋدى ۇناتىپ قالسا، كۇلكىسى دە، اڭگىمەسى دە سول بولىپ، وتىرسا، تۇرسا سول ادامدى ايتىپ، ءوزىن ۇمىتىپ، بۇكىلدەي سونىمەن بولادى دا قالادى. وزىندەگى جىگەر، ومىرشەڭدىك رۋحتان ايرىلادى. ءبارىن دە، بارىن دا سوعان ارنايدى. بۇل دۇنيە ونىسىز قاراڭ. ول بولماسا ءتىرى ءجۇرۋدىڭ دە ءمانىسى جوقتاي سەزىنەدى، سونىمەن ەس-اقىلىنان ايرىلىپ، « بالاۋىز شامشا جانىپ تاۋسىلعانشا جارىعىم مەن جىلۋىمدى ءبىر ءوزىڭ ءۇشىن شاشامىن» دەيدى. بۇعان نە دەۋگە بولادى؟ سەن ءوزىڭ تاۋسىلىپ جوعالساڭ ماحابباتىڭنان نە قالادى؟ سول ءۇشىن سۇيىسپەنشىلىكتە دە بەلگىلى ولشەم بولعانى جاقسى. ادال ايەلدىڭ كوڭىلىندە ماحاببات بارىنەن دە جوعارى تۇرادى. سۇيگەن ادامىنا بۇكىل ىقىلاسىن ارناپ، جان بەرۋدەن دە قورىقپايدى.
ەكى وتباسىنىڭ ەركەسى مەن شولجاڭى ءبىر وتباسىن قۇراپ، ءبىر ادامداي بولىپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس. بىرەۋدى سۇيۋىڭە بولادى، ءبىراق ءولىپ-ءوشۋىڭنىڭ قاجەتى شامالى. جەتكىلىكتى مولشەردە سۇيسەڭدەر، سونىڭ ءوزى جەتەدى. قالىپتى دارەجەدە ءبىر-ءبىرىن ايالاۋدىڭ ءوزى جەتىپ اسپاي ما؟ جولداستارىڭمەن بىرگە بولعاندا مۇمكىندىك بار ولارعا كوبىرەك كومەكتەسىڭدەر. «تابىسقا جەتەتىن ەركەكتىڭ ارتىندا قاشاندا ونى قولداپ-قۋاتتاپ تۇراتىن زەردەلى ايەل بولادى»، الايدا، «تابىسقا جەتەتىن ايەلدەرىڭ ارتىندا راسىندا دا ونى قولداپ-قۋاتتاپ تۇراتىن ءبىر ەر ادام كەمشىل بولادى». بۇل رەالدىق.
قوعامدىق قىزمەتتە ەرلەر باستى ورىندا تۇرادى دا ايەلدەر كاسىپ جانە وتباسى سىندى ەكى جاقتى جاپا تارتىپ جاتادى. وسىندايدا، بىرەر ءىستى ىڭعايلاستىرۋ ءۇشىن، وزدەرىڭدى جاقىننان قولداپ-قۋاتتاعان جولداستارىڭدى ۇمىت قالدىرماي، ولارمەن ءبىر جاقتا تۇرىپ، كومەكتەسىپ، سەلبەسىپ وتىرۋلارىڭ قاجەت. سوندا عانا ماڭگى ولاردىڭ ارتىندا قالمايسىڭدار. ەركەك اسپان بولسا، ايەل جەر. اسپان قۇلاسا جەرگە تۇسەدى. جەر اسپاننان ءنار الادى. اسپان جەرگە جارىق، نۇر بەرەدى. ەكەۋى ءبىر-بىرىنەن ايرىلىپ، تىرشىلىك ەتە المايدى. بۇل قاعيدا، ماڭگى ەستەرىڭدە بولسىن، سەندەر دە سولاي. قىزمەتى قاربالاس ەرلەر كوبىندە جۇمىس قاجەتىمەن وتباسى شارۋالارىنا قولعابىس ەتە المايدى. وتباسىنىڭ كوپتەگەن مەيىرىمدى شاقتارىنا بولەنە الماي قالادى. الايدا، كەلىنشەگى زەردەلى بولسا، بۇل مۇمكىندىكتەردى جاراتىپ ءارى تولىقتاپ وتىرادى. سونىمەن بىرگە، جولداسىنا كومەكتەسىپ، كۇرمەۋى قيىن ىستەردى شەشۋىنە مۇمكىندىك جاراتىپ، كۇيەۋىنە بەلگىلى قوعامدىق نەگىز قالاي الادى. ەكى جاق شىنايى سايكەسكەندە عانا تابىستارى تاۋداي، وتباسى اسەم باۋداي بولادى.
«ايەل ەركەككە سىنشى» دەيدى حالقىمىز. جوعارىداعىنىڭ ءبارىن ىستەي العان ايەل كۇيەۋىنىڭ ارتىندا قالعان ايەل ەمەس ەكەندىگى ايدان انىق. وسىنداي اڭعارلى ايەلدى كۇيەۋى ماڭگى ايرىلماستاي ءسۇيىپ وتەدى. كۇيەۋلەرىڭنىڭ كومەكشىسى، دوسى، مۇعالىمى بولا بىلسەڭدەر، قاتىناستارىڭ ءتىپتى دە قويۋلاسىپ، ارالارىڭداعى سۇيىسپەنشىلىك ونان ارى تەرەڭدەي تۇسەدى. ىدىس-اياق قاعىسپايتىن وتباسى بولمايدى. حالقىمىز «سابىر ءتۇبى ـــ سارى التىن» دەيدى. ءارقانداي ىستە سابىر، ءتوزىم، تەجەم بولۋى كەرەك. نەكەلەنگەن ەكى جاقتىڭ ءوز الدىنا كىسىلىك قۇن كوزقاراسى بولادى. ءبىر وتباسى بولۋ ءۇشىن باس قۇرادىڭدار ەمەس پە؟! ەگەر ءبىر-بىرىڭە تۇسىنىكتەرىڭ تەرەڭ بولماسا، قارىم-قاتىناستارىڭ قويۋ بولماسا باقىتتى بولۋدى ويلاستىرۋ قيىنعا سوعادى. ەرلى-زايىپتى ورتاسىنداعى ءتىل تابىسۋدىڭ ءوزى ءبىر ۇلكەن عىلىم. ول ارقىلى جاڭا نارسەلەردى قابىلداپ، دۇنيەدەن حاباردار بولىپ وتىراسىڭدار. ول كەم بولسا بولمايتىن دانەكەر قۇرال. سول ءۇشىن بوس ءسوزدى از سويلەپ، ءنارلى ءسوزدى كوپ سويلەپ، ورايدى جاقسى يگەرىپ، مىنەزىنە، كوڭىل كۇيىنە قاراي ءتىل تابىسىڭدار. ول ەرلى-زايىپتى بەرەكەلى، ىنتىماقتى، جاراسىمدى، سىپايى بولۋى باستى ماقسات ەتەدى.
جۇبايلارىڭنىڭ كوڭىلىنەن شىعامىن دەسەڭدەر، اس-سۋىن ازىرلەۋگە شەبەر بولىڭدار. اس ازىرلەۋ ءۇيى ايەلدەردىڭ مەنشىگىندەگى ورىن. ەستۋىمشە، قازىر كەيبىرەۋلەر الدىن الا مالىمدەمە جاريالاپ، «مەن اس پىسىرۋدى بىلمەيمىن، سەن وعان قالايسىڭ؟ » دەيدى ەكەن. ولار ءسويتىپ ءجۇرىپ كوڭىلىندەگى ەرلەردى شوشىتادى. ەكى ادام جونىنەن العاندا، سۇيىسپەنشىلىك جەتىپ جاتسا كىم بولسادا اسحانا ۇيگە كىرۋ قانشالىق كۇردەلى شارۋا. باقىتتى تۇرمىستىڭ ءوزى ءومىردىڭ اششى مەن تۇششىسى ەمەس پە؟ وتاعاسى بولعان ادامعا بىرەر رەت ارتىق تاماق جاساي سالۋ وتاناسى بولعان ادام ءۇشىن تىم كۇردەلى ءىس ەمەس شىعار. ولاردى قۋاندىرىپ، وزدەرىڭدى كورنەكتىلەندىرەمىن دەسەڭدەر، اسپازدىق ونەرلەرىڭدى ساۋلەلەندىرە بىلىڭدەر. تاماق جاساۋ ايەلدەرىڭ وتباسىنداعى ورنىن قورعاۋىنا ءتيىمدى، قازىر ەر-ايەل تەپە-تەڭدىگى دارىپتەلىپ وتىر، ءبىراق تەپە-تەڭ بولا سالۋ ونداي وڭاي شارۋا ەمەس.
سەندەر ۋادەلەسكەندە ەرلەر «مەن سەنى ءومىر بويى بار كۇشىمدى سالىپ باقىتتى ەتەمىن» دەسە، سەندەر «سەنى ءومىر بويى كۇتىپ وتەمىن» دەگەن شىعارسىڭدار. تويدان كەيىن جىگىت سەندەردى باقىتتى ەتۋ ءۇشىن قاربالاستىققا ءتۇستى دەلىك، ال، ەندى سەندەر قايتۋلارىڭ كەرەك؟ قاراپ وتىرماي، « ولار ءۇشىن وتقا كۇيىپ، بۋعا پىس » دەگەندەي، ءبىر شاڭىراقتىڭ اۋىرتپالىعىن تەڭ كوتەرىپ، تىرشىلىك قاربالاستىعىنا تۇسۋلەرىڭ كەرەك. ءبىر جاعىنان، تاماق جاساۋ ايەلدەردىڭ ءۇشىنشى جاققا قارسىلىق كورسەتۋ قۇرالى. سەن بوس بەلبەۋ، وراشولاق بولساڭ اراعا ادام كىرىپ، ءتيىمدى ورايدى وپىرىپ قالادى. سوندىقتان وتباسى جۇمىستارىنا شەبەر ايەلدى جاي عانا باعالاي سالۋعا كەلمەيدى. ول ەرلەردى تۇسىنۋگە ەرەكشە شەبەر بولۋى مۇمكىن. وسى ارادا الەمگە ايگىلى ءۇش كەزەك مەملەكەت باسشىسى بولعان ايەل، ساياسي قايراتكەر ساچەر حانىمدى تىلگە تيەك ەتكىم كەلەدى. ول وتباسىندا مەيىرىمدى انا، جاراسىمدى جۇباي بولعان، وتباسىنداعىلار وعان ەرەكشە تالاپ قويماسا داعى ۇنەمى قاربالاس ۋاقىتتارىنان ۋاقىت اجىراتىپ، كوپتەگەن ءۇي شارۋالارىنا قولعابىس ەتەدى ەكەن. احپارات سالاسىنداعىلار ونىڭ وتباسىنا تىلشىلىك ىستەگەندە ول: «وتباسىندا ءبىر قاراپايىم ايەل (انا)، باسقا وتباسىنان ەشقانداي پارقىمىز جوق» دەگەن ەكەن. ول قىزمەت پەن وتباسىنىڭ قاتىناسىن ەشقاشان شاتاستىرماعان. ال، قىزمەتتە دە جەكە ىسىنە بولا الا كوڭىل بولماعان، ۇقساماعان ورتادا ۇقساماعان سالاۋاتپەن ءوز كوڭىل كۇيىن تەجەي بىلگەن. وسىلايشا ءار ەكى جاقتان دا قوس-قوستاپ تابىسقا جەتكەن ەكەن. سوندىقتان وتباسىنىڭ ۇلگىسى، تياناعى بولۋلارىڭ، جولداستارىڭا ادال، بالا-شاعالارىڭا مەيىرىمدى، ۇرپاق تاربيەسىنە جاۋاپتى بولۋلارىڭ كەرەك. تاماشا وتباسىنىڭ بولماۋىنا كاسىپتى سەبەپ ەتپەڭدەر، تاماشا كاسىپتىڭ بولماۋىنا وتباسىن سەبەپ ەتپەڭدەر.
«ەر ءتۇزدىڭ ادامى» دەپ توپ الدىندا قۇرمەتتەي الۋلارىڭ كەرەك. شاڭىراعىڭ شايقالماۋى ءۇشىن، ەرلەرىڭدى قۇرمەتتە. بەت-بەدەلىنە نۇقسان جەتكىزبە. كوپ الدىندا «ەركەك ءتۇزدىڭ ادامى، ايەل ءۇيدىڭ اجارى» دەپ تۇسىنۋلەرىڭ قاجەت. ايەلى سيلاعان ەردىڭ ىستەگەن ىستەرى ءاردايىم ىلگەرى باسىپ تۇرادى. سوندىقتان تاماشا ايەل بولۋ ءۇشىن، وتباسىنا ىستەگەن ىستەرىڭدى مىندەتسىمەي، وتەۋگە ءتيىستى بورىشتارىڭدى ىرىقتىلىقپەن وتەۋلەرىڭ قاجەت. سوندا عانا كۇيەۋلەرىڭنىڭ نازارىنداعى ايەل بولا الاسىڭدار. ەرلەر تۇزدە نە كورسە دە مەيلى، ءبىراق وتباسىندا قورلانۋىنا بولمايدى. «تەڭدىك الدىق» دەپ كەلسە-كەلمەس وعاش ىستەردى ىستەۋلەرىڭە ءتىپتى دە بولمايدى. كوپ ساندى ايەلدەر ەرلەرىن ەسەلەپ قۇرمەتتەپ، بوداۋىنا وزىنە تاماشا ابىروي اكەلىپ جاتىر. رەال ومىردە از ساندى ايەلدەر وتباسىنداعى مىنەزدى توپ ورتاعا الىپ شىعىپ، ەل الدىندا كۇيەۋىن ياناتتاپ، بەت-بەدەلىن ءتۇسىرىپ، ابىرويىن ايرانداي توگىپ جۇرەدى. وسىدان وتباسى ويرانىنىڭ بىلتەسى تۇتانىپ كەتەدى. زەردەلى ايەلدەر مۇنداي ىستەمەيدى. ولار ەل الدىندا كۇيەۋىنە قانداي مامىلە جاساۋدى جاقسى بىلەدى. لايىقتى كەزدە كىشىلىك ىستەي سالساڭدار، شەشۋشى ساتتە يىلسەڭدەر، بىلمەستىككە سالا سالساڭدار بولدى، ولارعا كىشى پەيىلدىكپەن ەسكەرتسەڭدەر ارتىق بولمايدى. زەردەلى ايەل ءىش پەن سىرتىنا بىردەي بولادى. كۇيەۋلەرىڭمەن سىرلاسا دا، مۇڭداسا دا بىلسەڭدەر نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. زەردەلى ايەلدەر جولداسىمەن كوپ ءتۇسىنىسىپ تۇرادى، وي ورتاقتاستىرا الادى. سەندەردىڭ كورەگەندىكتەرىڭ، لەبىزدەرىڭ، كەلبەتتەرىڭ، اقىل-پاراساتتارىڭ ءبار-ءبارى دە ەرلەرىڭە بەت بەرۋلەرىڭنىڭ قۇرامداس بولەگى بولىپ تابىلادى.
ولاردا سەندەردىڭ جوعارىداعداي دارالىقتارىڭمەن ەل الدىندا كوتەرىلىپ قالادى. بۇل ماقالادا تەك ايەلدەرگە قاتىستى ىستەردى عانا ءسوز ەتتىم. بۇنى كورىپ ۇلدار «بىزگە ەشقانداي باس اۋىرتاتىن شارۋا جوق ەكەن» دەپ ماسايراپ قالماسىن. حالقىمىز « سيعا سي، سىراعا بال »، « بەرەگەن قولىم الاعان» دەيدى. ولار جۇمىستان كەلە سالا جان ۇشىرىپ، وتباسى قامىمەن بولىپ جۇرگەندە سەندەر دە قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرماي، امالي ارەكەتتەرىڭ ارقىلى قارىمجى قايتاراتىندارىڭا سەنىمىم كامىل!
قورىتىپ كەلگەندە، بارلىعى دا بولاشاق باقىتتارىڭ، بەرەكەلى نەكە ىستەرىڭ ءۇشىن. سوڭىندا ايتارىم، ايەلدەردىڭ كۇيەۋىنە بەت بەرۋى ونىڭ قوعامدىق قاتىناسىنا، قىزمەتىنە ءتيىمدى بولىپ قالماستان، وتباسىنىڭ جاراسىمدىلىعىن ارتتىرۋعا ەرەكشە ءتيىمدى بولاتىنى ايدان انىق. ەستەرىڭدە بولسىن، كۇيەۋلەرىڭنىڭ ابىرويى سەندەردىڭ ابىرويلارىڭ. سول ءۇشىن قول مەن كوزدىڭ قاتىناسىنداي قاتىناستى ورناتا بىلىڭدەر. «قولدى ءبىر نارسە كەسىپ كەتسە قان شىعادى، قان شىقسا كوز جىلايدى، كوز جىلاسا قول ونى سۇرتەدى». وسى قاعيداعا بويسۇنا الساڭدار، ەشقانداي دۇلەي داۋىل شاڭىراقتارىڭدى شايقالتىپ، بوساعالارىڭدى بوساتا المايدى.
كەلۋ قاينارى: تارباعاتاي اقپارات تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
حابارلار
- ·يەرۋساليمدا تاعى دا اۆتوكولىكپەن يزرايل سا…
- ·ا ق ش جۇرتشىلىعى تەڭىز الابىنا جايىلعان مۇ…
- ·ا ق ش – تىڭ كاليفورنيا شتاتى ماڭىنداعى تەڭ…
- ·لي كىچياڭ ريو – دە – جنەيرودا جۇڭگو جاساعا…
- ·كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقۋ ءبىتىرۋ سالتى…
- ·شينجياڭدا مۇعالىمدىك قىزمەتكە قوعامنان 126…
- ·جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ مازمۇنىندا…
- ·اۆتونوميالى رايون از ۇلت تىلىندەگى ۇگىت تا…
- ·ءۇرىمجى مەترو 1-لەنياسىنىڭ ۇلكەن ديوپۋ ايا…
كوپ مەديا
ۇلتتىق مانەر
