شاراپاتتى ونەردىڭ شادىمان كۇنى*
(ەستەلىك – ەسسە)
نۇربولات ءابدىقادىر
2015.06.30 13:59 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
2008 – جىلى قازان ايىنىڭ 25 – كۇنىنىڭ كەشىندە، ءۇرىمجى قالاسىندا، مۇقاعالي ماقاتايەۆ اتىنداعى حالىقارالىق قور قوعامى مەن «جاڭا اۋەن» كونسەرتتىك سەرىكتەستىگىنىڭ سەلبەسۋىمەن، قازاقتىڭ اقىنى عانا ەمەس كۇللى ادامزاتتىڭ اقىنىنا اينالا باستاعان، ابايدان سوڭعى تاڭعالدىرعان ءىرى تالانت، قۇبىلىس، اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ «پوەزيا! مەنىمەن ەگىز بە ەدىڭ؟» اتىنداعى ءان – جىر كەشى سورەسىنە جەتتى. ءۇرىمجى كەشى ماقاتايەۆ ولەڭىنە جازىلعان اندەرمەن ەرەسەن سالتانات تاپتى. كەشتىڭ وزگەشەلىگى – جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىندا ەل ارالىق دەڭگەيدە وتكەن ونەردىڭ ناعىز حاس تالانتىنىڭ تۇڭعىش كەشى بولعاندىعىمەن قۇندى ەكەنى.
مۇقاعالي ماقاتايەۆ 1931 – جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانىنىڭ قاراساز اۋىلىندا ءومىر ەسىگىن اشقان.
قيىن – قىستاۋ كۇندەرگە، ءتۇرلى كەلەڭسىزدىكتەرگە جولىققان ۇلى تۇلعا تۋعان حالقىنىڭ رۋحاني الەمىنە كىرشىك تۇسپەگەن جۇرەگىنىڭ ءلۇپىلىن، عۇمىرلى پوەزياسىن ماڭگىگە قالدىرىپ، 1976 – جىلى 45 جاسىندا ومىردەن وزدى.
تىرشىلىگىندە «يليچ»، «ارمىسىڭدار، دوستار»، «قارلىعاشىم، كەلدىڭ بە؟»، «ءداريعا جۇرەك»، «ءومىر – وزەن» سياقتى 11 جيناعى (مۇنىڭ جەتەۋى ولەڭدەر جيناعى) جارىق كورگەن. جۇڭگوداعى قازاق جۇرتشىلىعى «مۇقاڭنىڭ كوپ شىعارماسىنىڭ باعى كەيىن جانعان» دەپ بىلەدى.
مۇقاعاليدىڭ ولەڭدەرىن قارا سوزگە اينالدىرا ءتۇسىندىرىپ، انىقتاپ جاتۋدىڭ قاجەتى شامالى. مۇقاعالي پوەزياسى الدە قاشان حالىق كوڭىلىمەن، وقىرمان ويىمەن بىردەي ءتىل بىرلىگىنە كەلىپ، تۇتاس ءبىر تۇلعاعا اينالىپ كەتكەنى انىق. مۇقاعالي ولەڭدەرى – ادامدار جۇرەگىنىڭ ءۇمىتى، ايتا الماي جۇرگەن سىرى جانە شىنى.
جۇڭگو وقىرماندارى مۇقاڭنىڭ ولەڭدەرىمەن العاش رەت 1954 – جىلى (اقىننىڭ 23 جاسىندا) «ادەبيەت جانە يسكوستۆو» (قازىرگى «شۇعىلا») جۋرنالىنىڭ 6 – سانىندا جاريالانعان «اكە تۋرالى ءسوز»، «ءبىزدىڭ جاقتىڭ ءىڭىرى» سياقتى ولەڭدەرىنەن باستاپ تانىسا باستاعان. مۇقاعالي شىعارمالارى جۇڭگوعا حاس كەسەك ءبىتىمدى ويلار مەن وزگەشە ەكپىن، قۇلپىرعان مانەر – بەدەرىمەن كىردى.
جۇڭگو وقىرماندارى مۇقاعالي شىعارمالارىن جاتىرقامايدى. ونى وزىمەن بىرگە تۋىپ، بىرگە وسكەن سىرلاسىنداي، ءوزىنىڭ قادىرلى قالامگەرىندەي ىستىق ىقىلاسپەن قابىلداپ، قۇمارتىپ وقيدى. اقىننىڭ 1988 – جىلدان 2006 – جىلعا دەيىن جۇڭگودا باسىلىم كورگەن «قازدار قايتىپ بارادى» (1988)، «جىلاپ قايتتىم ءومىردىڭ بازارىنان» (1995)، «اڭىزعا اينالعان ادام» (1996)، «جىرلايدى جۇرەك» (2001)، «جۇرەك دەمىن العاندا» (2003)، «مۇقاعالي – قازاقتىڭ دومبىراسى» (2003)، «اققۋدىڭ قاناتىنا جازىلعان جىر» (2004)، «حوش، ماحاببات» (2004)، «پوەزيا! مەنىمەن ەگىز بە ەدىڭ؟» (2004)، «امانات» (2006) دەگەن وقىرمانىن تاپقان 10 كىتابى – مۇنىڭ ايقىن كۋاسى. ءبىر عانا «قازدار قايتىپ بارادى» جيناعى قازىرگە دەيىن 9 رەت قايتالاي باسىلىپ، ەڭ مول 20 نەشە مىڭ تيراجبەن جالعاستى وقىرمان قولىنا تيۋدە. تۋعان حالقىنىڭ جۇرەگىنەن جىل سايىن جول تاۋىپ، ماڭدايىنا ماڭگىلىك ونەر باقىتى بۇيىرعان مۇنداي اقىن الەمدە سيرەك.
ءان – جىر كەشىندە، اقىن ولەڭىنە جازىلعان 16 اسەم اۋەن، مۇقاڭا ارنالعان 3 ماتىنگە جازىلعان 3 ءان جانە ءبىر توپتىق ءبي ورىندالدى. ايتالىق، بۇل مارتە ورىندالعان مۇقاعالي ولەڭدەرىنە جازىلعان ايتۋلى اندەردىڭ ىشىندە نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ «سارى جايلاۋ»، تولەگەن مۇقامەتجانوۆتىڭ «جالاڭ اياق قىز»، ابدىكەرىم ماناپوۆتىڭ «شاشىڭنان يىسكەيىن»، دانەش راقىش ۇلىنىڭ «اققۋلار، حوش بولىڭدار»، شابا ادەنقۇل قىزىنىڭ «سەن شىنىمەن جوعالدىڭ با؟»، بالاپان راباتوۆتىڭ «سەن بە ەدىڭ؟» اندەرى سياقتىلار بار. وزدەرى اۋەنىن جازعان ماقپال بەلگىباي قىزىنىڭ «شەشە، سەن باقىتتىسىڭ»، مۇراتقان شەريازدان ۇلىنىڭ «ساعىنىش» اندەرىنىڭ دە جانعا سيلاعان ءلاززاتى مەن اسەرى تەرەڭ بولدى.
باعدارلامانىڭ رەتى بويىنشا نۇربولات ءابدىقادىر، نۇرمۇقان جانۇزاق ۇلى، ءازيا ماعىپەر قىزى، مەرەي تۇرداقىن ۇلى، قۋات اسىلبەكتەر اقىن ارۋاعىنا ارناپ جىردىڭ سەلىن اعىتتى.
مۇقاڭا
(مۇقاعالي ماقاتايەۆكە)
دومبىرا شەرتكەن كۇي بولدىڭ،
ۇلىسى ەكەنسىڭ سۇيگەننىڭ.
ءسويتىپ ماڭگى جىر مۋزاڭمەن،
قىرىقتىڭ بەسىندە ۇيلەندىڭ.
ساعىنىشىڭ بار ءموپ – ءمولدىر!
ورتەنىپ وتكەن وت قوي بۇل.
ىنساننان ەمەس، اللادان –
جانىڭدى جارىق ەتكەن نۇر.
ارحيۆتە قالماي شاڭ باسقان،
ءتۇن مەن كۇندەسىڭ الماسقان.
تاۋمىز دەپ جۇرگەن تاۋلاردىڭ،
شوقى عوي مىسى، ءاۋ باستان.
كوڭىلدەن مونشاق جاس پارلاپ،
اقىنعا ولەڭ ەڭ دوس بولماق.
مۇقاعالي بولدىڭ، اتىڭا –
اڭىزعا لايىق اسپاندى اپ.
اي سەرىگىڭدەي اينالدىم،
سەن كۇنگە جەردەي بايلاندىڭ.
جاھاننىڭ جىرىن جازاردا،
پايعامبارعا جاقىن ويلاندىڭ.
جاپىراق ەدى سارى كۇزگى،
ءومىرى قانداي مازمۇندى.
ءار جىلى ماۋسىمدى اپ قاشقان،
ءار جىرى ءبىر – ءبىر تاعدىرلى.
جاماندىق جايعان جىنداردى،
بۇگىن دە مۇقاڭ قۋدى الگى.
ءوزى مۇقاڭنىڭ ارۋاقتى،
ءسوزى مۇقاڭنىڭ يماندى.
جۇرەگى شۋاق جومارتسىڭ،
الاتاۋ ساعان قول ارتسىن.
ابايدان سوڭعى تولقىننان،
ەڭ تاڭعالدىرعان تالانتسىڭ.
شاھاردى شايىر تانىتسىن!
الماتىنى العان الىپسىڭ.
قارا ولەڭىسىڭ قازاقتىڭ،
قازاققا ەندى ءوزىڭ حالىقسىڭ.
اتالعان كەشكە جۇلدىز مۇقاعالي ۇلىنىڭ؛ اقىننىڭ كەلىنى، مۇقاعالي اتىنداعى حالىقارالىق قور قوعامىنىڭ قۇرمەتتى پرەزيدەنتى باقىتگۇل قىدىرباي قىزى ايداروۆانىڭ؛ سونداي – اق، داۋلەتبەك توقتاسىن ۇلىنىڭ قازاقستان ەلىنەن كەلىپ قاتىناسۋى - مەرەيگە مەرەي ەسەلەدى.
اقىن ولەڭدەرىنەن «پوەزيانى» قالنۇر دۇيسەنبەك قىزى، «اتتەڭ، شىركىندى» مۇحيت قاسىمقان ۇلى، «مەن سەنى ساعىنعاندانى» گۇلنار توكەن قىزى، «شەشە، سەن باقىتتىسىڭدى» الماتىداعى ماقاتايەۆ اتىنداعى مەكتەپتىڭ 11 – جىلدىعىنىڭ وقۋشىسى ءنازيراش باقىتقان قىزى ەسپەنبەتوۆا، «حالىققا حاتىن» الماتى قالالىق ءال – فارابي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى بۇرىنباي بولاتبەك ۇلى مانەرىندە اسەرلى وقىدى.
ءبىر ءبولىم وقىرماندار مەن اۆتورلارعا - سارسەنبى ءداۋىتوۆ قۇراستىرعان اقىن اتىنداعى حالىقارالىق قور قوعامى جاعىنان 2008 – جىلى تۇڭعىش مارتە الماتىدا شىعارىلعان، اقىننىڭ «جۇرەك ارىزى» كىتابى؛ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ادەبي – مادەني، تانىمدىق باسىلىم سانالاتىن «مۇقاعالي» جۋرنالى جاعىنان اقىنعا ارنايى شىعارىلعان كۇنتىزبە بەرىلدى. «مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ مول مۇراسىن حالقىنا ءناسيحاتتاۋعا ۇلكەن ازاماتتىق تانىتقان، قازاق پوەزياسىنىڭ كوركەيۋىنە ۇلەس قوسىپ، انگە اينالعان مۇقاعالي جىرلارىن ەلگە دارىپتەۋگە سىڭگەن ەڭبەگى ءۇشىن» ءتالىپباي قابايەۆ، قايشا تاباراك قىزى (اقىن ولەڭدەرىن حانزۋ تىلىنە اۋدارعان)، ساۋلەت توقتىبايەۆ، ەربوسىن نۇرمۇقان ۇلى، اسقاربەك ءارىپجان ۇلى، سەرىك ءداۋىتوۆ، نۇربولات ءابدىقادىر، مادەتقان مۇستافين قاتارلى جۇڭگوداعى ساناۋلى قالامگەرلەر مەن جەكەلەردىڭ اتىنا مۇقاعالي اتىنداعى حالىقارالىق قور قوعامى تاراپىنان ماراپات ديپلومى ۇسىنىلدى، العىس البومى تاراتىلدى. ارينە، ۇلى اقىننىڭ ارۋاعىن ۇلىقتاۋعا وسى جولى ەرەسەن ەڭبەك سىڭىرگەن، بازاردىڭ ءداۋ تولقىنىن ونەر دەگەندە ەرەن ەكپىنىمەن جارىپ وتكەن، «جاڭا اۋەن» كونسەرتتىك سەرىكتىگىنىڭ قوجايىنى ەربوسىن نۇرمۇقان ۇلىنىڭ ەرلىگى ايرىقشا ماداق الۋعا لايىق.
كەزەگىندە، جۇلدىز مۇقاعالي ۇلى «تولقىپ تۇرمىن» دەپ، ايتپاقشى ءسوزىن جازباشا وقىدى. تومەندە، اسىلدىڭ تۇياعىنىڭ لەبىزىنىڭ قىسقاشا بايانى: «ارمىسىزدار، قۇرمەتتى قانداستار! اتا جۇرتتىڭ سالەمىن ارقالاپ، كوزىنىڭ تىرىسىندە بار قازاقتى وزىنە تۋىسقان كورگەن اكە پارىزىن ورىنداۋ ءۇشىن وسى جەردەگى ءدۇيىم جۇرتتىڭ اقىن ۇرپاعى كەلىپ وتىرمىز. ءوزىم سول 1960 – جىلدارى بولعان وسى جاقتان بارعان ءبىر تولقىن كوشتىڭ دۇرمەگىن كورىپ وسكەن ۇرپاقتىڭ ءبىرىمىن. سول كەزدە، ودان كەيىن دە سول ءبىز بىلەتىن كوشتىڭ شىققان جەرىنە تابان تىرەپ، اكە سالەمىن جەتكىزەتىنىم – ول كەزدە مەنىڭ تۇسىمە دە كىرمەپتى. بۇل دا بولسا زامان لەبىنىڭ وزگەرگەنى، وڭ وزگەرگەنى، قازاق حالقىنا وڭ قاباق تانىتقاندىعىنىڭ بەلگىسى دەپ قابىلدايمىن ءوز باسىم. قاسيەتتى جۇڭگو توپىراعىنىڭ شينجياڭ ولكەسىندەگى قانداستارىمىز اراسىندا اكەمنىڭ پوەزياسى وتە تانىمال ەكەنىن بۇرىن دا اقىن اۋلەتى گازەتتەن وقىپ، ءوز جەرلەستەرىمىزدىڭ اۋزىنان ەستىپ جۇردىك. مىنە، ەندى سوعان تىكەلەي كۋا بولۋعا مىنا بىزگە – اقىن ۇرپاعىنا تاعدىر جازىپتى. اكەمنىڭ شۋاقتى پوەزياسىن حالقى ءۇشىن تاعى ءبىر مازداتقان ەربوسىن ىنىمە، ونىڭ جاڭا اۋەن ورتالىعىنا اقىن اۋلەتى اتىنان شىن پەيىلمەن ىقىلاس بىلدىرۋگە رۋحسات ەتىڭىزدەر. كوزى تىرىسىندە، قازاق حالقىن مەنىڭ ولەڭدەرىمنىڭ جاناشىرى، سولاردىڭ جادىندا مەنىڭ ولەڭىمنىڭ ءبىر ۇشقىنى جاتسا، ماقساتىمنىڭ ورىندالعانى دەپ كەتكەن اكەمنىڭ، ءوز پوەزياسىمەن ارتىنا وشپەس ءىز قالدىرعانىن مىنا وتكىزىلىپ وتىرعان كەش تە ايشىقتاي تۇسەدى. اقىن ارۋاعى ريزا بولسىن! پوەزياسىنا كەلىپ، قوشامەت كورسەتكەن حالقىنا راحمەت – بالاسى جۇلدىز».
ديكتورلار سەرىك ءابىل ۇلى مەن گۇلنار توكەن قىزى كەشتى كەلىستى جۇرگىزدى.
ۇرىمجىدە ەربوسىننىڭ جۇلدىز اعامىزدىڭ يىعىنا شەكپەن، جەڭگەمىزدىڭ موينىنا سالى، قۇلجادا نۇربولاتتىڭ داۋلەتبەك توقتاسىن ۇلىنا قازاقتىڭ شاپانىن سيلاعانىن - ونداعى دا ونەر سۇيەر قاۋىمنىڭ، اقىن ۇرپاقتارىنىڭ ىقىلاس – قۇرمەتى ەدى دەپ باعالاعان وڭ.
ءيا، مۇقاعالي ماقاتايەۆ ونەردە شەكسىز اسپان العان، ءوز الدىنا ءبىر حالىق بوپ كەتكەن اقىن. مۇقاعالي ەسىمى – قازاق پوەزياسىنىڭ بالاماسى. ولايى مۇقاڭنىڭ ولمەس ولەڭدەرىنەن تاعىلىم تاپقان جاڭا ۇرپاق، ءسوزسىز، انا ءتىلىنىڭ ماڭگى جارشىسى، سانالى قولداۋشىسى بولا بەرەدى. ەكى ەلدىڭ ۇلى دوستىعىنان تۋىنداعان وسىناۋ ايتۋلى ونەر كەشى ادامزات الەمىنە ورتاق ونەر قاسيەتىنىڭ شەكسىزدىگىن رياسىز ايگىلەدى.
ءيلايىم، اقىن رۋحىنىڭ شاراپاتى ءار جۇرەككە شۇعىلاسىنىڭ تامشىلارىن سەبەلەي بەرگەي!
ماقالانىڭ، قازاقستاننان شىعاتىن رايىمبەك اۋداندىق «حانتاڭىرى» گازەتىنىڭ، اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ تۋىلعان كۇنىنە وراي ۇسىنعان 2009 – جىلى 7 – اقپان كۇنگى سانىنىڭ 4 – بەتىندە باسىلعان نۇسقاسى الىندى.
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
