دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇزىن جوعارى قارقىندى تاس جول تۋنەلى − تيانشان جەڭىس تۋنەلى تۇتاس لەنيا بويىنشا تۇتاستىرىلدى

تيانشان جەڭىس تۋنەلىنىڭ وڭتۇستىك شىعار اۋزى.

سۋرەتتى «حالىق گازەتىنىڭ» ءتىلشىسى جاڭ ۋ - جۇن تۇسىرگەن

جۇمىسشىلار بەتون قۇيۋدا.

سۋرەتتى «حالىق گازەتىنىڭ» ءتىلشىسى جاڭ ۋ - جۇن تۇسىرگەن

12 – ايدىڭ 30 - كۇنى تۇستەن بۇرىن ساعات 11 مولشەرىندە جۇڭگو قاتىناس قۇرىلىسى توبى ۇستىنە الىپ سالعان دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇزىن جوعارى قارقىندى تاس جول تۋنەلى − تيانشان جەڭىس تۋنەلى تۇتاس لەنيا بويىنشا تۇتاستىرىلدى. ەلىمىزدىڭ قاتىناس جاعىندا قۋاتتى ەل قۇرۋدى جەدەلدەتۋدەگى كەلەلى بوگەنايلىق ينجەنەريالارىنىڭ ءبىرى رەتىندە بۇل تۋنەل تيانشان تاۋىن كەسىپ ءوتۋ ۋاقىتىن بۇرىنعى 3 ساعاتتان 20 مينۋتقا قىسقارتتى.

52 ايلىق قۇرىلىس جۇرگىزۋ بارىسىندا قۇرىلىس ۇجىمى گەولوگيالىق شارت - جاعدايى كۇردەلى بولۋ سياقتى سىن - سايىسقا بەتپە - بەت كەلىپ، ەل ىشىندەگى جوعارى قارقىندى تاس جول تۋنەلى قۇرىلىسىندا تۇڭعىش رەت قاتتى تاۋ جىنىسىن قازۋ ماشيناسىن قولدانىپ، ”ءۇش ۇڭگىر + ءتورت تىك قۇدىق“ قۇرىلىس جۇرگىزۋ ءادىسىن تۇڭعىش رەت جاساپ، ”ۇزىن تۋنەلدى بولەكتەرگە ءبولىپ، جەدەل قازۋدى“ جۇزەگە اسىرىپ، قۇرىلىس سالۋ مەرزىمىن ءونىمدى ۇنەمدەدى.

ەل ىشىندەگى جوعارى قارقىندى تاس جولدارداعى تيپتىك ءۇستىرتتى سۋىق، تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگى جوعارى، جەردىڭ قىسىم كۇشى جوعارى ەرەكشە ۇزىن تۋنەل رەتىندە، تيانشان جەڭىس تۋنەلى تيانشان تاۋىنىڭ ورتا بولىگىن ەندەي ءوتىپ، قۇرىلىس ۇجىمىنىڭ قاجىرلى ەڭبەگىن ەستەلىككە الدى. 2020 - جىلى قۇرىلىس باستاعاننان بەرى ىلگەرىندى - كەيىندى نەشە مىڭ قۇرىلىسشى تيانشان قويناۋىندا شايقاس جاساپ، ەلىمىزدىڭ جوعارى قارقىندى تاس جول تۋنەلى قۇرىلىسىنىڭ تاعى ءبىر تىڭ باستاماسىن ورىندادى.

گەولوگيالىق وپىرىلمالى بەلدەۋدەن قالاي ءوتۋ كەرەك؟

سىلكىنىستى ازايتىپ، ەنەرگيا ءسىمىرۋ قۋاتىنا يە ماتەريالداردان پايدالانىپ، دالمە - ءدال قۇرىلىس جۇرگىزدى

11 – ايدىڭ 16 – كۇنى ”تيانشان ءنومىرلى“ قاتتى تاۋ جىنىستارىن قازۋ ماشيناسىنىڭ پىشاق تاباقشاسىنىڭ اينالۋىنا ىلەسە، جارتاستاردى ”تىستەگەن“ ”تيانشان ءنومىرلى“ گرانيت تاس بەلدەۋىن ءساتتى كەسىپ ءوتتى. ”14 ايعا جالعاسقان ماشاقاتتى قامال الۋ بارىسى باستان – اياق وتە قيىن – قىستاۋ جاعدايدا جۇرگىزىلدى“. جۇڭگو قاتىناس قۇرىلىس توبى شينجياڭ ءۇرىمجى - لوپنۇر تاس جولى 5 - بولىگى نىسان ءبولىمىنىڭ باس ينجەنەرى حۋاڭ دىڭشيا اھ ۇرىپ وسىلاي دەدى. ”بۇل اراداعى گرانيت وتە ءالسىز، سوقتىعا قالسا - اق شاعىلادى“. حۋاڭ دىڭشيا ەسكە الىپ بىلاي دەدى: ءبىر رەتكى قازۋ بارىسىندا گرانيت تاس پىشاق تاباقشاسىن قىمتاپ قالدى، سالماعى 2800 توننادان اساتىن ”تيانشان ءنومىرلى“ قىسپاققا ءتۇستى. ۇجىم كوپ رەت سىناق جاساپ، ەڭ سوڭىندا وڭ ۇڭگىردەن ورتاڭعى تۋنەل پىشاق تاباقشاسىنىڭ ءدال الدىنا قاراي كولدەنەڭ جول اشىپ، جاساندى جولمەن جارىپ الدىڭعى جاقتاعى قازۋ، تازالاۋ، قورعاۋ جۇمىستارىن ورىندادى، ونان سوڭ ”تيانشان ءنومىرلى“ قىسپاقتان شىعارىلىپ، وپىرىلمالى قاباتتىڭ جەمىرىلگەن بەلدەۋىنەن ءساتتى ءوتتى.

حۋاڭ دىڭشيا بىلاي دەپ تانىستىردى: تۇتاس تۋنەل 16 گەولوگيالىق وپىرىلمالى بەلدەۋدەن وتەدى، مۇنىڭ ىشىندەگى 12 تۋنەل كىرەر اۋىزعا ورنالاسقان، تاۋ جىنىسى قاباتى كۇردەلى، گەولوگياسى ءالسىز، سونىمەن بىرگە تۋنەل قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ بولىگى جەر قىسىمى جوعارى ورتاعا ورنالاسقان، ەڭ ۇلكەن جەر قىسىمى ءمانى 22 مەگاپاسكالعا تايايدى، ”بۇل بەينە ’بۇرشاق ىرىمشىگى‘ سياقتى ورتادا قۇرىلىس جۇرگىزگەنگە ۇقسايدى، بالشىقتىڭ اتىلۋى، جارىلىس تۋىلۋى مۇمكىن، ت. ب“.

وسىنداي جاعدايعا 5 - بولىك قۇرىلىس ءبولىمىنىڭ باستىعى وتەلگەن تالاي رەت كەزىگەدى. تۋنەلدىڭ كىرەر اۋزىنان ىشكە قاراي 1900 مەتر قازىلعان كەزدە، نىسان تۇتاس جەلىدەگى ەڭ ۇلكەن وپىرىلمالى قابات F6 بوا وپىرىلمالى بەلدەۋىنە ۇشىراپ، ىقپال جاساۋ كەڭدىگى 440 مەترگە جەتەدى. تاۋ جىنىستارى ۇنتاقتالىپ ءارى سۋ قۇرامى مولايىپ، قۇرىلىس جۇرگىزۋ وتە قيىنعا تۇسەدى.

”قاتتى تاۋ جىنىستارىن قازۋ ماشيناسى كەيدە جۇمساق، كەيدە قاتتى ورتاعا جولىعىپ قالۋدان قورقادى، مۇنداي ورتادا وپىرىلۋ، سۋ اعۋ قالىپتى جاعداي، كەيدە ءبىر كۇندە شىعاتىن سۋ مولشەرى 7000 تەكشەمەترگە جەتەدى“. وتەلگەن بىلاي دەدى: كەز كەلگەن ۋاقىتتا تۋىلۋى مۇمكىن بولعان وپىرىلۋعا قاراتا، ۇجىم تىعىز تىرەۋلەردى تاڭداپ، 37 مىڭ 800 دەن استام پوليەتيلەن قۇبىرشا كوپىرشىكتى بەتوندى جارتاس قابىرعاسىنا مىقتاپ بەكىتىپ، 70 سانتيمەتر قالىڭدىقتاعى كوپىرشىكتى بەتوننىڭ سىلكىنىس باسەيتۋ قاباتىن قالىپتاستىرىپ، وپىرىلمالى قاباتتىڭ قورشاما تاۋ جىنىسىنىڭ تىرەۋىنە بولعان سىعىلۋ قىسىمىن شەشىپ، 80 كۇن ۋاقىت ىشىندە اقىرى F6 بوا وپىرىلمالى بەلدەۋىنەن ءساتتى ءوتتى.

تيانشان جەڭىس تۋنەلى نىسانى − 5 - بولىك نىسان ءبولىمى تاس قازۋ ماشيناسى جۇمىس رايونى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى دۋ ميڭچىن قىزمەتكە قاتىناسقاننان بەرگى تۇڭعىش نىسان. ”4 جىلدان استام ۋاقىتتا جولىققان قيىنشىلىقتار ارت - ارتىنان قيىنداستى، ءبىراق ءبىز شىداپ كەلەمىز“. دۋ ميڭچىن بىلاي دەدى: لاي سۋى اعىپ شىققاندا ۇنەمى قۇرساعىمىزعا دەيىن جەتەدى، ءبىراق جەڭىلىسكە مويىنسال بولماۋ رۋحىنىڭ ارقاسىندا ۇجىمىمىز تۋنەل قۇرىلىسىنداعى قيىن ماسەلەلەردى شەشتى.

قۇرىلىس مەرزىمىن قالاي قىسقارتۋعا بولادى؟

”ۇزىن تۋنەلدى بولەكتەرگە ءبولىپ، جەدەل قازىپ“، ءونىمدى قۇرىلىس مەرزىمىن 72 ايدان 52 ايعا قىسقارتتى

تيانشان تاۋ سىلەمىندە ۇزىندىعى 22.13 كيلومەتر كەلەتىن ەكى ۇڭگىر قازىلادى، ەگەر ءداستۇرلى بۇرعىلاۋ ءادىسى قولدانىلسا، ءونىمدى قۇرىلىس جۇرگىزۋ ۋاقىتى 72 اي بولادى دەپ مەجەلەنگەنىمەن، بۇقارانىڭ ءجۇرىس - تۇرىسى، وڭىرلىك دامۋ سياقتى قاجەتتى قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن، ينجەنەريالىق قۇرىلىستا، ءسوز جوق، ۋاقىتتى ۇتۋ كەرەك.

”قايتا - قايتا اقىلداسۋ، دالەلدەۋ ارقىلى ءبىز ’نەگىزگى ۇڭگىر + ورتاداعى جول باستاۋشى ۇڭگىر‘ قازۋ جوباسىن جاسامپازدىقپەن تاڭدادىق“. جۇڭگو قاتىناس قۇرىلىس توبى شەكتى سەرىكتەستىگى شينجياڭ ءۇرىمجى - لوپنۇر تاس جولى نىسانىنىڭ باس ينجەنەرى مياۋ باۋدۇڭ بىلاي دەپ ءتۇسىندىردى: وڭ، سول ەكى نەگىزگى ۇڭگىردىڭ اراسىنا ءبىر ورتا جول باستاۋشى ۇڭگىر قوسىلعان، جۇڭگو قاتىناس قۇرىلىس توبى دەربەس زەرتتەپ جاساعان، تيانشان جەڭىس تۋنەلىنە لايىقتالعان قاتتى تاۋ جىنىستارىن قازۋ ماشيناسى ”جول اشۋشى اتويشى“ مىندەتىن ۇستىنە الىپ، وڭ، سول جاق ۇڭگىرلەرگە اناعۇرلىم كوپ جۇمىس اۋماعىن اشىپ بەردى، بۇل نەگىزگى ۇڭگىردى ”كەسىپ“، ءبىر ۋاقىتتا كوپ بولىك ەتىپ جاساپ، ”ۇزىن تۋنەلدى قىسقارتتى“.

5 - بولىك نىسانىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ۋاڭ حىچي شىعىس تيانشان ەرەكشە ۇزىن تۋنەلىن سالۋعا قاتىناسقان، وسى رەت تيانشانعا تاعى شىقتى، ەل ىشىندەگى جوعارى قارقىندى تاس جول تۋنەلى قۇرىلىسىندا تۇڭعىش رەت قاتتى تاۋ جىنىسىن قازۋ ماشيناسىن قولدانىلدى، سونداي - اق دۇنيە ءجۇزى بويىنشا تۇڭعىش رەت جاسالعان جاڭاشا قىسىممەن قازۋ جۇمىس ءادىسى قولدانىلدى، سوندا دا ونىڭ كوڭىلى جاي تاپقان جوق.

الىپ ديسكا نەشە ونداعان پىشاق باستارىن بىرتىندەپ الدىعا قاراي يتەرىپ، تاۋ جىنىستارىن تاپتاپ كۇلگە اينالدىردى، ”تيانشان ءنومىرلى“ مەن ”جەڭىس ءنومىرلى“ اتتى ەكى قاتتى تاۋ جىنىستارىن قازۋ ماشيناسى تيانشان تاۋ سىلەمىنىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىنەن ءبىر ۋاقىتتا قۇرىلىس جۇرگىزدى، ەڭ تەز بولعاندا كۇنىنە 20 دا 30 مەترلىك قارقىنمەن قازدى، بۇل ادام كۇشىمەن قازۋ قارقىنىنىڭ 5 ەسەسىندەي بولىپ، جۇمىس مەرزىمى 52 ايعا قىسقاردى.

جاڭالىق اشۋ جوباسىندا قازۋ قارقىنىن جوعارىلاتۋمەن بىرگە، قۇرىلىس جۇرگىزۋ كولەمىن دە ارتتىردى، نىساننىڭ حاۋىپسىز، جوعارى ءونىمدى اينالىمىنا قالاي كەپىلدىك ەتۋ تاعى ءبىر قيىن ماسەلەگە اينالدى. ”قۇرىلىستىڭ قاۋىرت مەزگىلىندە تەك شىعار اۋزىنىڭ وزىندە 7 جۇمىس ورنى ءبىر ۋاقىتتا جۇمىس جۇرگىزەدى، تەرەڭ تۋنەلدىڭ ىشىندە ءار كۇنى كىرىپ - شىعاتىن ادام 1200 دەن اسادى، اۆتوكولىك بارىپ - كەلۋ ءۇشىن 600 - 700 ماشينا - رەت قاتىنايدى“ دەدى 6 - بولىك نىسانىنىڭ مەڭگەرۋشىسى لي يالۇڭ.

باقىلاۋ - مەڭگەرۋ قولباسشىلىق ورتالىعىنا كىرسەڭىز، تۋنەل ىشىندەگى قۇرىلىس جۇرگىزۋشىلەردىڭ سانى، ۇڭگىر ىشىندەگى اۆتوكولىكتەر سياقتى ساندى مالىمەتتەرى بىردەن انىق كورىنەدى. ”ادامدار مەن اۆتوكولىكتەردىڭ تۋنەلگە تارتىپپەن كىرىپ - شىعۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن، ءبىز زەردەلى قاتىناستى ورنالاستىرۋ جۇيەسىن، اۆتوكولىكتەرگە ورىن بەلگىلەۋ جۇيەسىن ورناتتىق، قىزمەتكەرلەر ەلەكتروندىق كىلت جۇيەسىنەن پايدالانىپ، عىلىم - تەحنيكانىڭ كۇشى ارقىلى وزىق نىسان قۇرىلىسىن جۇرگىزدى“ دەدى لي يالۇڭ.

ەكى باسىن بىردەي قازسا، تاۋ قويناۋىندا ءساتتى ”ۇشىراسۋعا“ قالاي كەپىلدىك ەتۋگە بولادى؟ قامتاماسىزداندىرۋ كۇشى ەرەكشە تەحنيكالىق قوسىن − ءدال ولشەۋ اترەتىنەن كەلگەن. كىرەر اۋىز بەن شىعار اۋىزدا ءدال ولشەۋ اترەتىنىڭ مۇشەلەرى ءار جارىم جىلدا ءبىر رەت بىرلەسىپ ولشەۋ قىزمەتىن ورىستەتىپ، جازىقتىق مەڭگەرۋ نۇكتەسى مەن بيىكتىك مەڭگەرۋ تورابىن ولشەپ، باعىتتان اۋىتقىماۋعا كەپىلدىك ەتتى.

اۋانى قالاي الماستىرۋعا بولادى؟

4 تىك قۇدىق تۋنەلدىڭ ”تىنىس الۋ جۇيەسىن“ اشتى

تۋنەلدىڭ ۇزىندىعى وتە ۇزىن، ەڭ تەرەڭ جەرى 1100 مەتردەن اسادى، قۇرىلىس جۇرگىزۋدىڭ قاۋىرت مەزگىلىندە تۋنەل ىشىندە جارىلىس ىس - تۇتەگىنەن، ىشتەن جاناتىن دۆيگاتەلدەن شىققان گاز جانە اۆتوموبيلدەردەن شىققان شاڭ - توزاڭ سياقتى لاستاۋشى زاتتار كوپ بولادى. قايتكەندە اۋا الماستىرىپ، ءتۇتىندى ىعىستىرۋعا بولادى؟

”ەسەپتەۋ ارقىلى بۇرىن قاۋىرت مەزگىلدەگى جەلدەتكىشتى ورنالاستىرۋ قۋاتى 8700 كيلوۆاتقا جەتكەن، بۇل قورشاعان ورتا جۇگىن ارتتىرىپ قانا قالماستان، لاستاۋشى زاتتاردىڭ دا تولقۋىن تۋدىرىپ، قۇرىلىس جۇرگىزۋ حاۋىپسىزدىگىنە ىقپال جەتكىزەدى“. قۇرىلىس شارت - جاعدايىنىڭ شەكتەمەسىنە قاراتا، 6 - بولەك نىسانىنىڭ باس ينجەنەرى ماۋ جينبو جاڭالىق اشا وتىرىپ ءۇش ۇڭگىر كوشەسى پىشىنىندە ۇزىن ارالىقتا جەل وتكىزۋ ءادىسىن ورتاعا قويىپ، قاتتى تاۋ جىنىستارىن قازۋ ماشيناسىن الدىڭعى پاراللەل ورتا تۋنەل جانە تىك قۇدىقتى قۇرىلىس جۇرگىزۋدىڭ اۋا الماستىرۋ جولى ەتىپ، اۋا الماستىرۋ ورنالاستىرۋى مەن جەلدەتكىشتىڭ ورنالاسۋىن ساپالىلاندىرىپ، تۇرلىشە جۇمىس تارتىبىندەگى بۇرعىلاۋ ءادىسى بويىنشا جۇمىس جۇرگىزۋدىڭ قاجەتىنە قاراي جەل مولشەرىن ەگجەي - تەگجەيلى جۇمىس ءتارتىبى ارقىلى باسقارىپ، جەلدەتكىشتى ورنالاستىرۋ قۋاتىن 2400 كيلوۆاتقا تومەندەتىپ، ەرەكشە ۇزىن تۋنەل قۇرىلىسىن جۇرگىزۋدە اۋا الماستىرۋ قيىن بولۋ ماسەلەسىن ءونىمدى شەشتى، سونداي - اق ەنەرگيانى ۇنەمدەپ، لاس شىعارۋدى ازايتۋدى جۇزەگە اسىردى.

تيانشان تاۋىنان جوعارىدان تومەنگە قاراي قازىلعان 4 جۇپ اۋا الماساتىن ۆەرتيكال قۇدىق جۇمىس جۇرگىزۋ كەزەڭىندە ”مورجا اسەرىن“ ساۋلەلەندىرىپ، تۇتاس تۋنەلدىڭ ”تىنىس الۋ جۇيەسىنە“ اينالادى. مۇنىڭ ىشىندە 2 - ءنومىرلى تىك قۇدىقتىڭ ەكى قۇدىعىنىڭ تەرەڭدىگى 700 مەتردەن اسىپ، دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ تەرەڭ جوعارى قارقىندى تاس جولدىڭ تىك قۇدىعى بولدى. ”30 نەشە قىزمەتكەر تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىك ەرەكشە ورتادا جىل بويى تاپجىلماي ىستەپ كەلدى“. حۋاڭ دىڭشيا بىلاي دەدى: 6 - ءنومىرلى قۇدىق سورەسىنىڭ، تاۋ جىنىسىن ۇستاۋ ماشيناسى جابدىقتارىنىڭ قوسىمشا ابزالدىعىمەن ۇشتاستىرىپ، ەل ىشىندەگى وزىق سەگىز بىلەك سۇيىق كۇيدە شاتىر ۇلگىسىندە قازۋ ءتاسىلىن قولداندىق، 2 - ءنومىرلى تىك قۇدىقتىڭ ەكى باسىنىڭ ارالىعى 788 كۇن ىشىندە ءساتتى قازىلىپ بولدى.

تىك قۇدىق قازۋ ءۇشىن، ۇجىم دۇنيە جۇزىندەگى تۇڭعىش ەرەكشە سۋىق، تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگى وتە جوعارى، ەرەكشە تەرەڭ تىك قۇدىق جابدىعى − ”جاسامپازدىق ءنومىرلىنى“ جوبالاپ جاسادى. ”جاسامپازدىق ءنومىرلى“ جەر استىنا قاراي قازىلدى، قۇرىلىس جۇرگىزۋشىلەر شاعىن قازۋ ماشيناسىمەن ۇڭگىردەگى قوقىر - قوقسىقتى كوتەرگىش كاتەلگە تيەپ، ونان سوڭ كوتەرگىش جابدىقپەن جەر بەتىنە ءبىر تۇتاس تاسىپ شىعاردى.

ۇڭگىر اۋزىمەن سالىستىرعاندا، تىك قۇدىقتىڭ تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگى ءتىپتى دە جوعارى، ورتاسى ءتىپتى دە ناشار، جىل بويى قار جاۋادى، توڭ توپىراق قاباتى وتە قالىڭ، تازا مۇز قاباتىنىڭ قالىڭدىعى 30 مەتردەن اسادى. ”جوعارىدا قار كوپ جاۋادى، اق تۇتەك بولىپ تۇرادى“. ياڭ شينلاي نىسانعا قاتىناسقاننان كەيىن كوپ وتپەي 1 - ءنومىرلى تىك قۇدىققا جىبەرىلىپ، جۇمىس رايونىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولدى، تۇراتىنى شاتىر، تاماق پىسىرعاندا جوعارى قىسىمدى قازان ىستەتەدى.

ءبىر جاقتى ەتىلگەن كوپتەگەن قاتەرلى جاعدايلاردا، ءبىر رەت تىك قۇدىقتان اعىپ شىققان سۋ ياڭ شينلايگە ەرەكشە تەرەڭ اسەر قالدىردى. ”جەر استىنا قاراي 570 مەتردەن استام تەرەڭدىكتە تىك قۇدىق قازعانىمىزدا اعىپ جاتقان سۋعا جولىقتىق. ول كەزدە قۇدىق استىنىڭ تەمپەراتۋراسى 10 سەلتسي گرادۋستان اساتىن، قۇدىق ءۇستىنىڭ تەمپەراتۋراسى نولدەن تومەن 30 سەلتسي گرادۋس، قۇدىقتان شىققان كەزدە، ءسوز جوق، تەز قيمىلداۋ كەرەك، ويتپەگەندە، كيىم - كەشەك قاتىپ قالادى“. ياڭ شينلاي ەسكە الىپ بىلاي دەدى: ۇجىم مۇشەلەرىمەن بىرگە ءۇرتىس 39 كۇن ۇستەمەلەپ جۇمىس ىستەپ، ەڭ سوڭىندا حاۋىپ ـ قاتەردەن ارىلتتىق.

ايبىندى اسقار تاۋ تيانشان جەڭىس تۋنەلىن تۇتاستىرۋ كەزىندە توپ - توپ ينجەنەريا قۇرىلىسشىلارىنىڭ ەڭبەگى مەن جەتىلۋىنە كۋا بولدى.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى