كاسىپورىندارعا ساياتىن زاڭ اتقارۋدى ارناعا تۇسىرۋدە ماسەلەنىڭ قايتالانۋىنان قالاي ساقتانىپ، كاسىپورىنداردىڭ سەنىمىن قالاي سەرپىلتۋگە بولادى؟

جۋىقتا ”كاسىپورىندارعا ساياتىن زاڭ اتقارۋدى ارناعا ءتۇسىرۋ“ ءجيى اۋىزعا الىنىپ، بەتالدى اقى الۋ، بەتالدى ايىپ سالۋ، بەتالدى تەكسەرۋ، بەتالدى پەشەتتەۋدىڭ شوعىرلى جونگە سالىنۋىنا جۇرت ءسۇيىنىش ءبىلدىردى. كاسىپورىندارعا ساياتىن زاڭ اتقارۋدى ارناعا ءتۇسىرۋ ”ءبىر مەزەتتىك قۇيىن“ بولا ما؟ ماسەلەنىڭ قايتالانۋىنان قالاي ساقتانىپ، كاسىپورىنداردىڭ سەنىمىن قالاي سەرپىلتۋگە بولادى؟

حالىق تورابىنداعى توراپتاس 6 **** 18

الدىمەن توراپتاستىڭ سۇراۋىنا ايقىن جاۋاپ بەرەيىك: كاسىپورىندارعا ساياتىن زاڭ اتقارۋدى ارناعا ءتۇسىرۋ ءبىر مەزەتتىك جەل ەمەس، ونىڭ ۇستىنە وسىنى وراي ەتىپ، اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدەگى زاڭمەن باسقارىلاتىن جۇڭگو قۇرۋدى ىلگەرىلەتۋ كەرەك.

جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ساياسي بيۋروسى 4 - ايدىڭ 25 - كۇنى ءماجىلىس اشتى، ماجىلىستە بىلاي دەپ باسا دارىپتەلدى: ”كاسىپورىندارعا ساياتىن زاڭ اتقارۋدى ارناعا ءتۇسىرۋ ارناۋلى ارەكەتىن تىڭعىلىقتى ورىستەتۋ كەرەك“.

قازىر جەر - جەردىڭ كاسىپورىندارعا ساياتىن زاڭ اتقارۋدى ارناعا ءتۇسىرۋ شارالارى تيجارات تۇلعالارىنىڭ، اسىرەسە، حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ اڭىسى كۇشتى بولعان كورنەكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە تىكە كىرىستى.

مىسالى، بەتالدى تەكسەرۋ كاسىپورىنداردى، حالىقتى مازالايتىن ىستەردىڭ ءبىرى.

ءادىليا مينيسترلىگى جاريالاعان ءبىر تيپتىك دەلودا ءمالىم سەرىكتەستىكتىڭ 2021 – جىلدان 2023 – جىلعا دەيىنگى ”جىلىنا جۇزدەن استام رەت تەكسەرىلۋ“ سوراقىلىعى اشكەرەلەنگەن.

كاسىپورىندارعا ساياتىن زاڭ اتقارۋ جۇيەلى بولماسا، كاسىپكەرلەردىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىنە زيان جەتكىزەدى، كاسىپورىننىڭ دامۋ سەنىمىن بۇلدىرەدى، مۇنى، ءسوز جوق، كۇش سالا شەشۋ كەرەك.

ماسەلەنىڭ قايتالانۋىنان ساقتانىپ، كاسىپورىنداردىڭ سەنىمىن سەرپىلتۋ ءۇشىن، زاڭمەن جونگە سالۋدىڭ قامتاماسىز ەتۋ رولىن ساۋلەلەندىرىپ، نەگىزدى بەكەمدەۋ، مەجەنى ورنىقتىرۋ، ۇزاق بولاشاققا تيىمدىلىك جاساۋ كەرەك.

بازار شارۋاشىلىعى − زاڭمەن باسقارىلاتىن شارۋاشىلىق. ۇكىمەت پەن بازاردىڭ شەكاراسىن زاڭمەن باسقارۋ ارقىلى بەلگىلەۋ قاجەت، ءادىل، ادىلەتتى بازار ءتارتىبىن زاڭمەن باسقارۋ ارقىلى قورعاۋ قاجەت، تيجارات تۇلعالارىنىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن زاڭمەن باسقارۋ ارقىلى قامتاماسىزداندىرۋ قاجەت. زاڭ اتقارۋ ارەكەتى كاسىپورىندارعا بەتپە - بەت كەلەدى، بۇل − زاڭمەن باسقارۋدىڭ قاسيەتىن سىنايتىن سىنتاس.

كەيبىر كاسىپورىنشىلار: ”بەيىمدەلۋدى تالاپ ەتكەننەن گورى ادىلدىكتى تالاپ ەتكەنىمىز، سۇيەمەلدەۋدى كۇتىپ تۇرعاننان گورى زاڭعا سۇيەنگەنىمىز ابزال“ دەپ قورىتىندى شىعارعان. زاڭمەن جونگە سالۋدا بازارعا نەگىز قالاپ، نەگىزدى بەكەمدەگەندە عانا، قالىڭ كاسىپورىندار مەن كاسىپكەرلەر كاسىپپەن الاڭسىز شۇعىلدانىپ، دامۋعا الاڭسىز تالپىنادى.

بازار شارۋاشىلىعى ءارى مەجەلى شارۋاشىلىق. ساۋدا ورتاسى قانشا جاقسى بولسا، مەجە سونشا ورنىقتى بولادى. كاسىپورىن جىل قۇسىنا ۇقسايدى، قاي جەردىڭ ”ورتاسى جاقسى، ەكولوگياسى كوركەم، كليماتى جاقسى“ بولسا، سول جەرگە ”ۇشادى“ دەگەن وبرازدى تەڭەۋ بار. ال زاڭمەن باسقارۋ − ەڭ جاقسى تيجارات - ساۋدا ورتاسى.

بيىل ”حاڭجوۋداعى التى سەرىكتەستىكتىڭ“ اتى شىققان سوڭ، جەرگىلىكتى ورىن ”جۇمىس بولماسا مازالاماۋ، تالاپ - تىلەگى بولسا، ءسوزسىز ءۇن قاتۋ“ سىندى زاڭمەن جونگە سالىناتىن شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسىمەن كوپتەگەن جەردى ”تاجىريبە الۋ“عا باۋرادى. ءبىر كاسىپورىننىڭ ورنىقتى دامۋ مەجەسى قايدان كەلەدى؟

ءتارتىپتى جۇمىس ءبىتىرۋ بارىسىنان، ايقىن ۇقىق پەن بورىشتان، ”ەتەنە“ ءارى ولشەمدى، ”كىرشىكسىز“ ءارى ىسكەر ۇكىمەت - ساۋدا قارىم - قاتىناسىنان كەلگەن، وسىلاردىڭ بارلىعىن زاڭمەن جونگە سالۋ ارقىلى قامتاماسىز ەتۋگە تۋرا كەلەدى.

زاڭمەن جونگە سالۋ قۇرىلىسى ۇزاق بولاشاقتى باسقارادى، باياندى ونىمدىلىككە تالپىنادى، زاڭمەن جونگە سالۋ كۇشەيگەندە عانا مەجەنى ورنىقتىرۋعا، مەجەنى ورنىقتىرعاندا عانا سەنىمدى بەكەمدەۋگە بولادى.

كاسىپورىندارعا ساياتىن زاڭ اتقارۋداعى ەركىندىك كوپ بولسا قايتۋ كەرەك؟

كەي جەرلەردە ”ەكىلىك كودتى كورسەتىپ تەكسەرتۋ“ شاراسى اتقارىلدى، زاڭ اتقارۋشى قىزمەتكەرلەر ءنومىر جايمالاماسا، كاسىپورىندار تەكسەرۋدەن باس تارتۋعا ۇقىقتى.

قايتالاپ تەكسەرۋدى، كوپ رەت تەكسەرۋدى قايتۋ كەرەك؟ كەيبىر جەرلەر ”ءبىر رەت جان - جاقتى تەكسەرۋدەن“ پايدالانىپ، ”ءبىر رەت ەسىكتەن كىرۋ، كوپ ءتۇرلى ءىستى تەكسەرۋ، ءبىر رەت تياناقتاندىرۋدى“ جۇزەگە اسىردى.

زاڭدى جۇيەلى اتقارماۋدى قالاي بايقاۋ كەرەك؟ كەيبىر جەرلەر تەكشە قۇرىلىسىن كەمەلدەندىرىپ، سيفرلى تەحنيكانىڭ وتكىر كوزىمەن كەز كەلگەن ۋاقىتتا ساقتىق دابىلىن قاعىپ، دەر كەزىندە باقىلاپ وتىردى.

كاسىپورىندارعا ساياتىن زاڭ اتقارۋدى ارناعا تۇسىرۋدە ۇكىمەت تاعى قىزمەت وتەۋدىڭ جىلۋلىعى ارقىلى كاسىپورىننىڭ سەنىمىن كۇشەيتۋى كەرەك: الدىعا قاراي جىلجۋدا، ”ىستەي الۋ“ ماسەلەسىن شەشۋمەن عانا تىنباي، ”جاقسى ىستەپ“، ”وڭاي ءبىتىرۋدى“ دە ويلاسۋ؛ كاسىپورىن ىستەرىن ءوز ءىسى ساناۋ؛ عىلىم - تەحنيكا ارقىلى دەم بەرىپ، جەلىدە يكەمدى باقىلاۋ - باسقارۋدى جۇزەگە اسىرۋ كەرەك.

ارينە، كاسىپورىندارعا ساياتىن زاڭ اتقارۋدى جۇيەگە ءتۇسىرۋ باقىلاۋ - باسقارۋدىڭ سىناپ كورۋى ەمەس، قايتا ءىستىڭ ءادىل جۇرگىزىلۋى. ءتۇرلى مەنشىكتەگى كاسىپورىنداردىڭ زاڭعا قايشى ارەكەتتەرىن تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتۋدەن جالتارۋعا بولمايدى. زاڭ اتقارۋشى ورگاندار زاڭدى ءادىل، وركەنيەتتى اتقارۋدى قاتاڭ ارناعا ءتۇسىرۋى، تيجارات سۋبيەكتىلەرى دە زاڭعا ادالدىقپەن بويسۇنىپ تيجارات جۇرگىزۋى كەرەك.

زاڭمەن باسقارىلاتىن جۇڭگو عيماراتىن قۇرۋ − كەرپىش، قاڭىلتاق كەرپىشتەردى ءبىر - بىردەن قالايتىن ۇزدىكسىز بەكەمدەۋ بارىسى. 14 - كەزەكتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ ءماجىلىسى حالىقتىق شارۋاشىلىقتى جەبەۋ زاڭى جوباسىن قارايدى، جوبانى 3 - رەت قاراۋ نۇسقاسىندا حالىقتىق شارۋاشىلىقتىڭ دامۋىن قولداۋعا قاتىستى شارالار ونان ارى تولىقتىرىلىپ، زاڭدى قاتاڭ، جۇيەلى، ءادىل، وركەنيەتتى اتقارۋ ىلگەرىلەتىلەدى. ءبىر مىسالدان ءبىر مەحانيزمگە دەيىن، ءىشىنارالىق جاقسارتۋدان تۇتاس تۇلعالىق جوعارىلاۋعا دەيىن، وسىلاي ىستەگەندە عانا ەكونوميكانىڭ تەز قارقىنمەن دامۋى مەن قوعامنىڭ ۇزاق ۋاقىت ورنىقتى بولۋى سىندى ”ەكى ۇلكەن تاڭعاجايىپ ناتيجە بەرەتىن“ زاڭمەن جونگە سالۋ كەپىلدىگىن بەكەمدەۋگە بولادى.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى