شي جينپيڭنىڭ جاستىق كوزقاراسى

جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 104 جىلدىعى قارساڭىندا ”قالىڭ جاستارعا ۋاكىلدىك ەتەتىن، قالىڭ جاستاردىڭ قولداۋىنا يە بولعان، قالىڭ جاستارعا سۇيەنەتىن“ دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن وسى ساياسي پارتيا قۇلاشىن كەڭ جايعان ۇلى ىستەرگە جول باستاۋدا، بۇل ءدال كەمەل شاعىنا كەلگەن، شەكسىز نۇرلى جاستىق مەزگىل.

مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسى، ۇلتتى گۇلدەندىرۋ سىندى ءداۋىر جورىعىندا باس شۋجي شي جينپيڭ ۇنەمى ىقىلاستى نازارىن جاستارعا اۋداردى. جاستارعا قامقورلىق جاساپ، جاستىقتى ماداقتادى، جاستارعا وي سالىپ، جاستىقتى جىگەرلەندىردى. باس شۋجي تەرەڭ سەزىممەن بىلاي دەدى: ”جاستىق شاقتىڭ كۇشى، جاستىق شاقتىڭ تولقۋى، جاستىق شاقتىڭ جاسامپازدىعى باستان ـ اياق جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ەرلىكپەن العا باسۋىن، دۇنيە جۇزىندەگى ۇلتتار قاتارىندا ەڭسە كوتەرۋىن ىلگەرىلەتەتىن تەلەگەي كۇش“!

(1) قايتكەندە جاستىق كوكتەمنىڭ ءۇمىتىن اقتاۋعا بولادى؟

”جەكە مۇرات ـ تالپىنىستارىن پارتيا مەن مەملەكەت ىستەرىمەن توعىستىرۋ“

1981 ـ جىلدىڭ سوڭىندا 28 جاستاعى شي جينپيڭ وزگەشە ءومىر تاڭداۋىن جاسادى — ورتالىق اسكەري ىستەر كوميتەتى كەڭسەسىنىڭ حاتشىسى سىندى قىزمەت ورنىنان ايرىلىپ، نەگىزگى ساتىعا بارىپ مىندەت وتەپ شىنىقتى. بۇل باسشىلار مەن تۋىس ـ تۋعاندارى، دوس ـ جاراندارى اراسىندا ءبىرتالاي ءدۇمپۋ قوزعادى.

سول كەزدە قىرۋار زيالى جاستار قالاعا قايتقان بولاتىن، كوپ جىلدىق جاپالى تۇرمىس ءىشىنارا ادامداردا ”ورنىن تولتىرۋ پسيحيكاسىن“ تۋدىرىپ، ولار قام ـ قايعىسىز، راقات تۇرمىسقا سالىنادى. ”وسى ءداۋىر ادامدارى جوعالتقان جاستىق كوكتەمدى وسىنداي تاسىلمەن تولىقتاۋى كەرەك پە“؟ رەفورما جاساۋدىڭ باستاپقى كەزەڭىندە بارلىق سالا گۇلدەندىرۋدى كۇتىپ تۇرعان شەشۋشى ساتتە، ءالى دە كەدەي اۋىلداستارىن ويلاپ، جاس جۇرەك وزىنە وسىنداي سۇراۋ قويدى، تولعاندى.

”ولاردان الىس جەردە ولار ءۇشىن ءوزىمدى ارناۋعا پەيىلمىن دەگەن قۇر سوزگە كوڭىلىم تولمادى، كوڭىلىم ورنىقپادى، مەنى شاقىرىپ تۇرعانداي سەزىندىم“. ءدال وسىنداي اۋەلگى ماقساتپەن شي جينپيڭ جولداس جىڭديڭگە بارىپ مىندەت وتەپ، حالىقتىڭ اراسىنان ءوز قۇنىن تابۋعا بەكىدى.

28 جاس، ءدال كەمەلىنە كەلگەن شاق.

بۇل ءدال ءوزىن ”28 جاستاعى جالىندى جاس“ اتاعان جاس ماۋ زىدۇڭنىڭ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 1 ـ قۇرىلتايىنا قاتىناسقان جاسى. 1921 ـ جىلى جازدا ورتاشا جاسى 28 جاس كەلەتىن ءبىر توپ العاباسارلار ورتاق مۇراتپەن ءبىر اراعا جينالىپ، ”و، كەڭ الەم، مۇنارتقان وسى ۇلى بايتاق جەردىڭ تاعدىرى بولماق كىمنىڭ بيلىگىندە“ دەپ، جەر ـ كوكتى وزگەرتەتىن تاريحي ۇلى ءىستى باستادى.

قاھارمان ەجەلدەن جاستان شىققان. ءبىر رەتكى جينالىستا باس شۋجي شي جينپيڭ ءبىر توپ ساۋلەلى ەسىمدەردى اتادى —

«كوممۋنيستىك پارتيا جارناماسى» جاريالانعان كەزدە ماركس 30 جاستا، ەنگەلس 28 جاستا بولاتىن. لەنين ەڭ باستاپتا توڭكەرىستىك قيمىلعا قاتىناسقاندا نەبارى 17 جاستا ەدى. نيۋتون مەن لەيبنيز ديففەرەنتسيال ـ ينتەگرالدى بايقاعان كەزدە جەكە ـ جەكە 22 جاستا جانە 28 جاستا بولاتىن، دارۆين الەمدى اينالىپ كەمەمەن ساپار شەككەندە 22 جاستا، ەينشتەين تار ماعىنالى سالىستىرمالىلىق نازارياسىن العا قويعاندا 26 جاستا بولاتىن. جيا ي ”باتىس حان پاتشالىعى داۋىرىندەگى ەڭ جاقسى ساياسي شولۋدى“ جازعاندا 30 جاسقا تولماعان بولاتىن، ۋاڭ بو ايگىلى كلاسسيك شىعارماسى «تىڭۋاڭ سارايى بەتاشارىن» جازعاندا نەبارى 20 نەشە جاستا ەدى...

تاريحتاعى كوپتەگەن ۇلى ىستەر وسىنداي جاستىق كوكتەم شاعىندا باستالعان، قانشالاعان دانىشپان ارداگەرلەر جاستىق داۋىرىندە اۋقىمدى باعامداپ وزگەرىستى بىلەتىن، ەرلىكپەن الدا جۇرەتىن پەيىلىن ايگىلەدى. پارتيامىز حالىقتى باستاپ توڭكەرىس، قۇرىلىس، رەفورما جۇرگىزۋ ۇلى تاريحي ۇردىسىندە جاس قاھارماندار مولىنان شىقتى. ادام ومىرىندەگى ”التىن ءداۋىردى“ قالاي يگەرۋى كەرەك؟ ۇرپاق اتتاعان ماڭگىلىك سۇراق بيىككە ىلىنگەن جارىق اينا ىسپەتتى سان ۇرپاق جاستاردىڭ كوڭىلىن تۇبەگەيلى جارقىراتتى.

ادام ومىرىندەگى ماڭىزدى ساتتەر بىرنەشە قادام عانا. دانىشپان بولۋدى مۇرات تۇتساڭ دانىشپان بولاسىڭ، كەمەڭگەر بولۋدى مۇرات تۇتساڭ كەمەڭگەر بولاسىڭ.

2017 ـ جىلى 4 ـ مامىر قارساڭىندا باس شۋجي شي جينپيڭ جۇڭگو ساياسي ـ زاڭ داشۋەسىنىڭ ”اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاي پارتياعا ىلەسۋ“ نەگىزگى تاقىرىپتىق وداق كۇنى قيمىلىنا قاتىناسىپ، ساباقتاستارىمەن جياۋ يۇيلۋ رۋحىنان ۇيرەنۋ جونىندە تالقى ورىستەتىپ، ولاردى ”مۇرات ورناتۋ بارلىق باستامانىڭ العى شارتى“ دەپ جىگەرلەندىردى.

1966 ـ جىلى ورتالاۋ مەكتەپ وقىپ جاتقان شي جينپيڭ مۋ چيڭ قاتارلى جولداستار جازعان «اۋداندىق پارتكوم شۋجيلەرىنىڭ ۇلگىسى — جياۋ يۇيلۋ»دى وقىپ، قاتتى اسەرلەنەدى. ول سول كەزدى ەسكە ءتۇسىرىپ بىلاي دەدى: ”بۇل ءىس ماعان ءالى دە اسەر ەتىپ كەلەدى. مەن ساياسيمەن ارالاسقانعا دەيىن، اۋداندىق پارتكوم شۋجيى مىندەتىن وتەگەنگە دەيىن، كەيىن باس شۋجي بولعانعا دەيىن جياۋ يۇيلۋ رۋحى باستان ـ اياق نۇرلى شام بولىپ كەلدى“.

”جياۋ يۇيلۋ جولداستىڭ ىزگى ىستەرىن ءبىر تۇيىنگە تۇيىندەسەك، تاباندىلىقپەن پارتياعا ىلەسۋ بولماق، ول ءومىر بويى پارتيانىڭ قامىن جەپ، پارتياعا ۇلەس قوستى“. باس شۋجي شي جينپيڭ تەرەڭ ىقىلاسپەن ساباقتاستارعا بىلاي دەدى: وسى اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاۋ ەلىمىزدەگى قالىڭ جاستاردىڭ ساياسي تاڭداۋى ءارى ەلىمىزدەگى قالىڭ جاستاردىڭ ومىرلىك باعدارى.

”مۇرات بولماسا، الەمدە ەشقانداي ىستە تابىسقا جەتە المايسىڭ“، باس شۋجي ءار جولى بۇرىنعى دانىشپانداردىڭ سوزىنەن سيتات كەلتىرگەندە ”مۇرات ورناتۋدىڭ“ ماڭىزدىلىعىن باسا دارىپتەدى.

”ەگەر ءبىز ادامزات ءۇشىن قىزمەت ەتۋگە مۇمكىندىگى ەڭ جوعارى كاسىپتى تاڭداعان بولساق، وندا اۋىر جۇك ءبىزدى باسىپ الماس ەدى، ويتكەنى بۇل كوپشىلىك ءۇشىن بەرىلگەن قۇرباندىق“، ”ءبىزدىڭ ىستەرىمىز تىپ ـ تىنىش كۇيدە قالا بەرگەنىمەن، ءبىراق ول رولىن ماڭگى ساۋلەلەندىرەدى، ال سۇيەك كۇلىمىزدىڭ الدىندا تۇرعان اسىل جاندار كوزدەرىنە ىستىق جاس الاتىن بولادى“. 1835 ـ جىلى 17 جاستاعى ماركس ورتا مەكتەپ ءبىتىرۋ ماقالاسىندا وسىلاي دەپ جازادى.

ماركستىڭ دۇنيەگە كەلگەندىگىنىڭ 200 جىلدىعىن ەسكە ءتۇسىرۋ جينالىسىندا باس شۋجي شي جينپيڭ ماڭىزدى ءسوز سويلەگەندە «كاسىپ تاڭداعانداعى جاستاردىڭ ويلانۋىنان» سيتات كەلتىردى. ول بىلاي دەدى: ماركس ءومىر بويى قۋدالاۋدىڭ ازابىنان، كەدەيلىك پەن اۋرۋ ـ سىرقاۋدىڭ قۇرساۋىنان كوز اشپادى، ءبىراق ول اۋەلگى ماقساتتان اينىماي، ەرىك ـ جىگەرىن بوساڭسىتپاي، ادامزات ازاتتىعى سىندى وسكەلەڭ مۇراتى ءۇشىن تالماي كۇرەس جۇرگىزىپ، ۇلى عۇمىر جاراتتى.

مۇرات ـ سەنىم بولاشاق بەتالىستى نۇسقايدى. جاستار ۇلى مۇرات بولعاندا ەكپىندەي ىلگەرىلەۋدىڭ كومەسكى كۇشىن قاۋلاتا الادى، جاستىق ورالى رولسىز كەمەدەي قالقاقتامايدى.

2014 ـ جىلى باتىس بولىك وقۋ ـ اعارتۋىنا كومەكتەسۋ بويىنشا وقۋ تاۋىسقان وقۋشىلار توبى ۋاكىلدەرى باس شۋجي شي جينپيڭگە حات جازىپ، ”جىڭعىل، گىساڭ گۇلى“ سياقتى باتىس بولىككە تامىر تارتىپ، قايسار، جاپا تارتۋعا پەيىل، قاراپايىم ادام بولىپ، بايتاق دالاعا شەكسىز ومىرشەڭ كۇش ۇستەۋدى قالايتىندىقتارىن ءبىلدىردى. باس شۋجي جاۋاپ حاتىندا شىن نيەتىمەن بىلاي دەدى: ”جاقسى پەرزەنتتەر مۇراتتى بولادى، مۇراتتى پەرزەنتتەر ءوز كۇرەسىنە وكىنبەيدى“.

ءبىر كۇندەرى جەلپىنتىپ سامال ەستى. جاستىق كوكتەمنىڭ قاناتى داۋىرمەن قادامداس بولسا، جاستاردىڭ مۇراتى، ءسوز جوق، وتانمەن جۇرەكتەس، قادامداس بولادى.

الەم اۋمالى ـ توكپەلى بولعاندا جاستار الدىمەن ويانىپ، قولدارىن بيىك كوتەرىپ، ۇران سالىپ، ءالسىز ساۋلەمەن تاڭدى نۇرلاندىردى؛ اسقاق سەزىم الاۋلاعان جىلداردا جاستار ”جاستىق كوكتەمدى وتانعا ارنايتىن“ اسقاق سەزىممەن ”عىلىمعا جورىق جاساۋعا، قيىنشىلىققا جورىق جاساۋعا، قۇبا تۇزگە جورىق جاساۋعا“ بەل بۋدى؛ ەسكىلىكتى جويىپ جاڭالىققا كوشۋ ساتىندە جاستار باتىلدىقپەن رەفورما اتويشىسى بولىپ، تاماشا سالت قالىپتاستىرۋدا الدا ءجۇرىپ، ”ىنتىماقتاسىپ جۇڭحۋانى گۇلدەندىرۋ“ كۇشتى ءۇنىن جاڭعىرتتى.

كونە جۇڭگودان جاڭا جۇڭگوعا دەيىن، جاڭا جاستاردان جاڭا داۋىردەگى جاستارعا دەيىن، 100 جىلدىق كىرىپتارلىقتان گۇلدەنۋگە قادام تاستاۋعا دەيىن — ءبىر ۇرپاق ادامداردا ءبىر ۇرپاق ادامدارعا ءتان كەشىرمە، ءبىر ۇرپاق ادامداردا ءبىر ۇرپاق ادامدارعا ءتان جاۋاپكەرشىلىك بولدى.

”ءبىز ءدوپ كەلگەن جاڭا ءداۋىر تاياۋ زاماننان بەرگى جۇڭحۋا ۇلتى دامۋىنداعى ەڭ تاماشا ءداۋىر ءارى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋداعى ەڭ شەشۋشى ءداۋىر“.

التىن داۋرەندى التىن داۋىرگە ارنادى. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ءۇمىتى جۇرتتى جىگەرلەندىردى: ”جاستار اسقاق مۇرات ارقالاپ، ەڭبەك كورسەتۋدىڭ ءدال ۋاعىندا تۇر، ءدال وسى ساتتە كۇرەسپەگەندە قاي ساتتە كۇرەسەدى، جاۋاپكەرشىلىكتى سىزدەر ارقالاماي كىم ارقالايدى“!

2020 ـ جىلى 9 ـ ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ جاۋىپ تۇرعان جاڭبىردى ەلەمەي حۋنان داشۋەسى يۋەلۋ ءبىلىم ورداسىنا كەلدى.

باس شۋجيدىڭ كەلگەنىن ەستىپ جاس وقۋشىلار كىتاپحانادان، ساباقحانادان، تاجىريبەحانادان كەلىپ ۇلكەن زالدىڭ الدىنداعى الاڭقىعا جينالىپ، جىگەرلەنىپ قۋانىشقا بولەندى.

وسى كورىنىس، وسى جاعدايدا، باس شۋجي شي جينپيڭ تەبىرەنە بىلاي دەدى: ”’چۋ ەلى دارىندىلارعا مەيلىنشە باي جەر، بۇل وڭىرگە دارىندىلار توپتالعان‘. ’بۇل ءوڭىر‘ اۋەلگى ماعىناسىنداعى ’بۇل جەردى‘ ءبىلدىرىپ عانا قويماي، قازىرگى جاعدايدا ’وسى ءداۋىردى‘“ دە كورسەتەدى. ”ءبىزدىڭ ەكىنشى 100 جىلىمىز 2050 ـ جىلعا دەيىن بولادى، تاعى 30 جىل بار، سەندەر وسى ءداۋىردىڭ ۇتىلامالى تاياقشاسىن وتكىزىپ الاتىن تىرەكتى كۇش بولۋلارىڭ كەرەك“.

باس شۋجي تالاي رەت مەكتەپتەرگە بارىپ، جاستارمەن ءبىر ارادا باس قوسىپ، ”ەڭ تاماشا زامانعا كەز بولۋ“ تۋرالى اقتارىلا اڭگىمەلەسىپ، وسى ءۇشىن ”كۇرەس جاساۋعا“ جىگەرلەندىرىپ، جاستىق ارماننىڭ بايتاق دالاعا تامىر تارتىپ، داۋىردە بۋىن العان ءۇنىن تىڭدادى.

2018 ـ جىلى 4 ـ مامىر قارساڭىندا بەيجيڭ داشۋەسىنىڭ وقۋشىسى سۇڭ شي اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭگە ءوزىنىڭ ارمياعا قاتىناسىپ، حالىقتىڭ پەرزەنت اسكەرى بولعان كەشىرمەسى مەن اسەرى جونىندە مالىمەت بەردى.

ول بىلاي دەدى: كىتاپ وقىپ ”بۇل ومىرگە كەلگەننەن كەيىن، باسقالارمەن قايعى مەن قۋانىشتا بىرگە بولعاندا، ونان كەيىن باستان ـ اياق جاپا ـ ماشاقاتتان قورىقپاي، مۇراتتان اينىماي، ءسوزسىز، جاڭا بەينە جاراتۋعا بولاتىندىعىنا سەنەمىز“ دەگەن جەرىنە كەلگەندە ايرىقشا تەبىرەندىم. باس شۋجي بۇل ءبىر ساقا توڭكەرىسشىنىڭ جازعان ولەڭى ەكەندىگىن، جاس كەزىندە وسى ولەڭدى وقىعاندا قاتتى تەبىرەنگەندىگىن، بۇل ءسوزدىڭ زيالى جاس كەزىندە وزىنە سەرىك بولعاندىعىن ايتتى.

”تابانىمىز استىنداعى جۇڭگونىڭ قۇنارلى توپىراعى 5000 جىلدان استام تاريحقا يە جۇڭحۋا وركەنيەتىن جەتىلدىردى، 100 جىلدىق داڭقتى جىلدارعا كۋا بولدى، وتانىمىزدىڭ تاۋ ـ وزەندەرىندە، ءشوپ ـ اعاشتارىندا تۇگەلدەي سونداي ءبىر رۋح، سونداي ءبىر كۇش قامتىلعان“.

2022 ـ جىلى 4 ـ ايدا جۇڭگو حالىق داشۋەسىنىڭ وقىتۋشى ـ وقۋشى ۋاكىلدەرىمەن اڭگىمەلەسكەندە باس شۋجي شي جينپيڭ جاستىق شاعىنداعى كەشىرمەلەرىن ەسكە الىپ، تەرەڭ سەزىممەن قالىڭ جاستاردىڭ ”وتانىمىزدىڭ بايتاق دالاسىن ارشىندى قاداممەن ارالاپ، جۇڭگو رۋحىن ءوز كوزدەرىمەن كورىپ، حالىقتىڭ لەبىزىن ەت قۇلاعىمەن ەستىپ، ءداۋىر تىنىسىن ىنتا ـ ىقىلاسىمەن ءتۇيسىنىپ، وتانمەن ەتەنە، حالىقپەن تىنىستاس ورتاق تاعدىر سۇيىسپەنشىلىگىن وقۋدىڭ جالپى بارىسىنا ساباقتاستىرۋىن، كاسىپتىك تالپىنىسىنا توعىستىرۋىن“ ءۇمىت ەتتى.

قايتكەندە جاستىق كوكتەمنىڭ ءۇمىتىن اقتاۋعا بولادى، ادام ءومىرى قايتكەندە وكىنىشسىز بولادى؟ وتباسى مەن وتان، جەكە مەن كوللەكتيۆ، ءومىر ساتتەرى مەن ءداۋىر بورىشى ۇشتاسىپ توعىسقان، ديالەكتيكا مىناعان قامتىلعان — ”ۇلى مۇرات پەن نىسانا ورناتقاندا، ۇزاق ۋاقىتتىق مۇددە مەن ورنىقتى دامۋدى ىسكە اسىرۋعا بولادى “.

ءدال لي داجاۋدىڭ «جاستىق كوكتەم» اتتى ماقالاسىندا ايتىلعانداي: ”ءوزىمنىڭ جاستىق كوكتەمىم ارقىلى جاستىق كوكتەمدەي جايناعان وتباسىن، جاستىق كوكتەمدەي كوركەيگەن مەملەكەتتى، جاستىق كوكتەمدەي جالىندى ۇلتتى، جاستىق كوكتەمدەي تاماشا ادامزاتتى، جاستىق كوكتەمدەي جايناعان جەر شارىن، جاستىق كوكتەمدەي قۇلپىرعان الەمدى سومداپ، وسىدان ءومىردىڭ شەكسىز قۋانىشىنا بولەنەمىن“.

وتكەندەگى قۇنارسىز سارى توپىراقتى ۇستىرتتە اداسۋدان، داعدارۋدان ادا ـ كۇدە ارىلىپ تولىق سەنىمگە يە بولدى؛ جاس كەزىندە ماركسيزم ـ لەنينيزمدى وقىپ، توم ـ توم كىتاپ وقۋ ەستەلىگىن جازىپ، ”تەرىسكە شىعارۋدى تەرىسكە شىعارۋ، ەرتەدەگىنى ەسكە الۋ ارقىلى جاڭانى ءبىلۋ“ ماقساتىنا جەتتى؛ شەتەلگە شىعۋ، قىزمەت ىستەۋ تاڭداۋىنا ءدوپ كەلگەندە اقىرى ”ءىس تىندىرۋدى ويلاپ“ ەل ىشىندە قالدى... جول بويى شي جينپيڭ جاستاردىڭ ويلاعانىن تەرەڭ ۇعىندى، ونان دا ماڭىزدىسى، ءوز كەشىرمەلەرى ارقىلى جاستاردى العا ىلگەرىلەۋگە جەتەكتەدى.

قايتكەندە ”شەكسىز قۋانىشقا بولەنۋگە بولادى“؟

جەكەنىڭ ءبىر تامشى سۋى ۇلت مۇراتىنىڭ تەڭىزىنە قۇيىلعاندا عانا ماڭگى تارتىلمايدى؛ جاستىق كوكتەمنىڭ قايىعى ءداۋىردىڭ العا ىلگەرىلەگەن تولقىنىندا جۇزگەندە عانا رولىن اتقارا الادى.

(2) جاستىق شاقتا قايدا كۇش سالۋ كەرەك؟

”ناقتى ورىنعا كۇش جۇمساپ، تانىم مەن ارەكەتتىڭ بىرلىگى جاعىنا كۇش سالۋ كەرەك“

بولمىستى ءبىلۋ ۇيرەنۋدەن كەلەدى. ”ءبىلىم الۋدىڭ التىن داۋىرىندە تۇرعان جاستار ۇيرەنۋدى ماڭداي الدى مىندەت، جاۋاپكەرشىلىك، رۋحاني تالپىنىس، تۇرمىس ءتاسىلى رەتىندە قاراۋى كەرەك“.

ۇيرەنۋ جولى بولمىس زاڭدىلىعىن بىلۋدە، بولمىس زاڭدىلىعىن ءبىلۋدىڭ ءتۇيىنى كىتاپ وقۋدا.

ەندى عانا شانبەيعا ءوندىرىس اترەتىنە تۇسكەندە قىستاقتاعىلاردىڭ زيالى جاستاردىڭ ىشىندەگى جاسى ەڭ كىشى شي جينپيڭگە دەگەن تۇڭعىش اسەرى وسى ”ارىق، ۇزىنتۇرا بوزبالانىڭ زىلدەي اۋىر ەكى ساندىعى بارلىعى“ ەدى.

ەكى ساندىقتىڭ ءىشى تولعان كىتاپ ەكەن.

مەيلى تاۋعا شىعىپ قوي جايسىن، الدە اتىزداعى ەگىس ارەدىگى بولسىن، شي جينپيڭ قاشاندا كىتابىن قولىنان تاستاماۋشى ەدى. 30 شاقىرىم جولدى جاياۋ باسىپ «فاۋستتى» قارىزعا الدى، «قايتۋ كەرەك؟» دەگەن كىتاپتاعى باس كەيىپكەر راحمەتوۆقا ەلىكتەپ جىگەرىن شىڭدادى. اۋىلداستاردىڭ ەسىندە: شي جينپيڭ ءبىر كۇن جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن، كەشتە تاعى ماي شام جاعىپ، ”كەرپىشتەي قالىڭ كىتاپ“ كورۋشى ەدى.

زاتتىق، مادەنيەت تۇرمىس تاپشى جىلداردا شەتكەرى ءارى يەن جاتقان سارى توپىراقتى ۇستىرتتە جاس شي جينپيڭ ”ەشتەمە بىلمەي قالۋدى ايرىقشا نامىس كورىپ، سونى ءبىلىپ الۋعا ىنتىزار بولۋ“ پوزيتسياسىمەن قالىڭ كىتاپقا ءۇڭىلىپ، ىزدەنىس جاسادى.

”تۇرلاۋسىز پيعىلدى جەڭىپ، كلاسسيك شىعارمالاردى كوڭىل قويىپ كوبىرەك وقىپ، سەبەپ ـ قيسىنعا كوبىرەك ءۇڭىلۋ كەرەك“، ”قۇلشىنا ۇيرەنىپ، ءبىلىم الۋعا بارىنشا تالپىنۋىمىز، ۇيرەنگەن ءبىلىمىمىزدى كوڭىلگە توقۋعا ءمان بەرىپ، ءوز كوزقاراسىمىزدى قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك“، ”كىتابي بىلىمدەر مەن امالياتتىق بىلىمدەردى كوپ ۇيرەنۋ، ءومىر تاجىريبەسى مەن قوعامدىق ءبىلىمدى ۇيرەنۋگە دەن قويۋ كەرەك“... باس شۋجي شي جينپيڭ ىقىلاستى سوزدەرىمەن جاستارعا ۇيرەتكەندەرىنىڭ ءبارى ءتول اسەرلەرى مەن تولعانىستارى ەدى.

جاستار قايتكەندە دارىندى بولادى، ءومىر جولىندا قايتكەندە ورنىقتى قاداممەن الىسقا جەتۋگە بولادى؟ باس شۋجي شي جينپيڭ ءبىر اۋىز سوزبەن بىلاي دەپ توق ەتەرىن ايتتى: ”ءمورالدى بولۋدى ەڭ الدىعا قويۋ، ءوزىن جەتىلدىرۋدى نەگىز ەتۋ — دارىندىلاردىڭ ەسەيىپ ـ ەرجەتۋىنىڭ نەگىزگى لوگيكاسى“.

«جوۋ ي» دەگەن كىتاپتا ”بايتاق دالا مەيىرىمدى دە مومىن، دەگدار ادام تاماشا ءمورال قالىپتاستىرىپ، كەڭ پەيىل بولۋى كەرەك“ دەلىنگەن، «داشۋەنىڭ» بەتاشارىندا ”ۇلكەن ءبىلىمنىڭ تۇپكى ماقساتى جارقىن مىنەز ـ قۇلىقتى كوركەيتە تۇسۋدە“ دەلىنگەن، «سالتنامادا» ”ءوزىنىڭ كىسىلىك ساپاسىن قۇلشىنا جوعارىلاتۋ ءارى ءوزىنىڭ ۋادەسىن امالياتتا ايگىلەۋ دەگەنىمىز ىزگىلىك دەپ اتالادى“ دەپ جازىلعان... مىنە بۇل جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ نەشە مىڭ جىلعا جالعاسقان ءوزىن تاربيەلەۋ جولى.

جۇرەكتە سەنىم بولسا، ءىس باياندى بولادى. شي جينپيڭ جولداس جىڭديڭگە بارىپ قىزمەت ىستەگەن العاشقى كەزدە كەڭسەسىنە ”دەگدار جاندار بەرەكەلى وتەدى. الايدا ءتىل بىرىكتىرمەيدى، دەگدار جاندار تاتۋ ـ ءتاتتى وتەدى، الايدا دەربەس كوزقاراسىن ساقتايدى“ دەپ جازىلعان ءبىر حاتكەرلىك تۋىندىسىن ءىلىپ قويىپ، سانالى تۇردە دەگداردىڭ ساپاسىمەن وزىنە تالاپ قويىپ، ءوزىن كەمەلدەندىرۋ، وتباسىن جاقسى باسقارۋ، مەملەكەتتى جاقسى باسقارۋ، ەل ـ جۇرتتى ورنىقتىرۋ سىندى تالپىنىسىن ايگىلەدى.

2014 ـ جىلى 5 ـ ايدىڭ 4 ـ كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ بەيجيڭ داشۋەسىنە كەلىپ، ”ءومىردىڭ تۇيمەسىن ءاۋ باستا دۇرىس تۇيمەلەۋ كەرەك“ دەيتىن جاندى ءتامسىل ارقىلى ءبىر ادامنىڭ ەسەيۋىنىڭ العاشقى مەزگىلىندە دۇرىس قۇن بەتالىسىن ورناتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ايقىن كورسەتتى.

بەيجيڭ داشۋەسىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىندە العا قويىلعان ”قاجىرلىلىقپەن ۇيرەنۋ، ىزگى ءمورال جەتىلدىرۋ، ايقىن انىقتاۋ، شىنشىل بولۋ“ سىندى 8 ءسوزدى اقىليادان مەملەكەتتىك جاستار بىرلەستىگى، وقۋشىلار بىرلەستىگى جينالىسىنا جولداعان قۇتتىقتاۋ حاتىندا باسا دارىپتەگەن ”مۇراتى اسقاق بولۋ، ءمورالدى دا دارىندى بولۋ، سەزىمدىك جاقتان دا، اقىلدىق جاقتان دا جەتىلگەن بولۋ، جۇرەكتىلىكپەن ءورىس اشۋ“ سىندى 16 ءارىپتى تاقپاققا دەيىن... باس شۋجي شي جينپيڭ جاڭا داۋىردەگى جاقسى جاستاردى جەتىلدىرۋ سىندى داۋىرلىك تاقىرىپقا تەرەڭ وي جۇگىرتىپ، قالىڭ جاستارعا ونەگە كورسەتىپ، ءوزىن تاربيەلەۋدىڭ ومىرلىك كوورديناتاسىن ايقىن كورسەتتى.

قيسىندى اۋىزشا تالقىلاۋعا عانا بولمايدى، كىسىلىكتى بوس قيال دەڭگەيىندە قالدىرۋعا بولمايدى. جاستىق — كۇش ـ قايراتقا تولى سىن ەسىم، ونان دا ماڭىزدىسى، ىسكە كىرىسۋدەگى ەتىستىك، ءسوز جوق، ”ناقتى جەرگە كۇش جۇمساپ، تانىم مەن ارەكەتتىڭ بىرلىگىنە كۇش سالۋ كەرەك“.

لياڭجياحى ۇلكەن اترەتى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعاندا شي جينپيڭ جولداس گازەتتەن سىچۋان حالقىنىڭ شالشىق گازدان پايدالانۋدى جالپىلاستىرعاندىعىن تانىستىرعان ءبىر ماقالانى وقىپ، كوڭىلى كولدەي تولقيدى. ول 10 نەشە شاقىرىم تاۋ جولىمەن جاياۋ ءجۇرىپ يانچۋان اۋدانى ورتالىعىنا كەلىپ، اۋداننىڭ قولداۋىنا قول جەتكىزەدى. سودان كەيىن شي جينپيڭ قاتارلى 6 ادام 1000 شاقىرىم جول باسىپ، سىچۋانعا ”تاجىريبە قابىلداۋعا“ كەلەدى، 40 كۇندە 5 ايماقتىڭ 17 اۋدانىن ارالايدى، ءار جولى ءبىر شالشىق كولشىگىنە بارعاندا ولار ساتىمەن تومەن ءتۇسىپ كورىپ، كۇندىز تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، كەشتە قورىتىندى جاسايدى.

ۇيرەنگەن بىلىمدەرىن الىپ لياڭجياحىعا قايتىپ كەلگەننەن كەيىن، شي جينپيڭ ءارى قولباسشى، تەحنولوگ، ءارى قۇرىلىسشى بولىپ، اۋىلداستاردى باستاپ قايتا ـ قايتا امالياتتان وتكىزىپ، شانشيدەگى العاشقى شالشىق كولشىگىن سالىپ، ”شالشىق گاز چينليڭنەن اسپايدى“ دەيتىن ايتىلىمدى ءبىر جولدا تالقاندادى.

ءبىلىم ارقىلى ارەكەتتى جەبەپ، ارەكەت ارقىلى بىلىمگە ۇمتىلۋ، بۇل باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ باستان ـ اياق ساقتاعان قاسيەتى، سونداي ـ اق قالىڭ جاستاردان باستان ـ اياق كۇتكەن ءۇمىتى بولىپ تابىلادى.

1985 ـ جىلى شيامىن داشۋەسىندە وقىپ جۇرگەن جاڭ حۇڭلياڭ سول كەزدە شيامىن قالالىق پارتكومنىڭ تۇراقتى مۇشەسى، ورىنباسار قالا باستىعى بولىپ تۇرعان شي جينپيڭمەن تانىسادى ءارى ىلعي شي جينپيڭ جولداستىڭ جەتەكشىلىگى مەن كومەگىنە يە بولادى.

العاش رەت كەزدەسكەندە شي جينپيڭ جولداستىڭ ءبىر اۋىز ءسوزى جاڭ حۇڭلياڭنىڭ كوكەيىنەن وشپەستەي ورىن الادى: ”سىزدەر وتە كوپ كىتاپ وقىعاندارىڭىزبەن كىتاپتىڭ ىشىندە كوپتەگەن ’شيكىلىك‘ بار، تەك بۇقارالىق امالياتپەن ۇشتاستىرعاندا عانا سول ’شيكىلىكتەردى‘ شىعارىپ تاستاۋعا بولادى. كىتاپتاعى بىلىمدەردىڭ ’شيكىلىگىن‘ شىعارىپ تاستاۋمەن ۇشتاستىرعاندا عانا ءبىلىمنىڭ ’نارىنە‘ قول جەتكىزۋگە بولادى“.

1990 ـ جىلى فۋجوۋ قالالىق پارتكومنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعان شي جينپيڭ بەيجيڭ داشۋەسىنىڭ فۋجيانعا بارىپ قوعامدىق امالياتقا ارالاسۋ ۇجىمىنداعى وقۋشىلارمەن اڭگىمە وتكىزەدى. ىقىلاستى جانارلارعا قاراپ، ول تەرەڭ ماعىنالى تۇردە بىلاي دەيدى: ”مەكتەپتەن ۇيرەنگەن بىلىمدەرىمىز ەرەن، كەرەمەت دەپ ويلاماڭىزدار، تەك قوعامدا بۇقارامەن بىتە قايناسىپ، بىرگە جۇرگەندە عانا قوعامدىق جاۋاپكەرشىلىك سەزىمى تۋىندايدى، سوندا عانا دۇرىس تۇسىنىككە يە بولۋعا بولادى“.

كىتاپتان كەلگەن ءبىلىم جەتكىلىكتى بولمايدى، ەگەر ونىڭ قاعيداسىن تۇسىنگىڭ كەلسە، ءسوز جوق، امالياتتان وتكىزۋىڭ كەرەك. ەندەشە، نەگىزگى ساتىنىڭ ءبىرىنشى شەبىنە بارۋ، حالىقتىڭ اراسىنا بارۋ كەرەك.

”ەگىن مايساسىنىڭ ءتۇبىن توپىراقپەن كوبىرەك قومداعاندا عانا مايسا توپىراققا تەرەڭ بويلاپ، مىقتى تامىر تارتىپ، بوران ـ شاشىندا جىعىلمايتىن، قاسقايىپ تۇراتىن بولادى. جاستار نەگىزگى ساتىدا تۇرىپ، نەگىزىن بەكەمدەگەندە عانا كەيىنگى جولدارىندا اناعۇرلىم ورنىقتى قاداممەن اناعۇرلىم الىسقا جەتە الادى“. نەگىزگى ساتىدا شىڭدالۋ، حالىق اراسىنا تامىر تارتۋ، مىنە بۇل جاستىق ورالدىڭ كۇش ـ قۋات قاينارى.

رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدىڭ العاشقى مەزگىلىندە ءدال وردا بۇزار جاسىنداعى جىڭديڭ اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى شي جينپيڭ تىلشىلىك جاساي كەلگەن تىلشىگە بىلاي دەدى: ”«جۇڭگو جاستارىندا» ’ءومىر جولى نەلىكتەن جۇرگەن سايىن تارايا تۇسەدى‘ دەگەن ماسەلە جونىندە تالاس بولىپ جاتىر ەمەس پە؟ ءسىز شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەپ مەنىڭ امالياتىم مەن اسەرىمدى جازىڭىز، مەنىڭ نەگىزگى ساتىداعى جاس كادر تۇرعىسىنان سويلەگەن ءسوزىم بولسىن“.

جاۋاپ جاندى دا جالىندى اماليات بارىسىندا جازىلدى —

اۋىل ـ قىستاققا بارىپ تەكسەرۋ جۇرگىزگەندە، اۋىلداستار توپىراق قوپسىتىپ، ءشوپ وتاعاندا بارىپ، بىلەك سىبانىپ، اۋىلداستارمەن بىرگە ىستەي ءجۇرىپ اڭگىمەلەسىپ، ءوزى ونەگە بولىپ ورگان كادرلارىنان ”نەگىزگى ساتىعا بارىپ تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، تۇبەگەيلى تومەنگە ءتۇسىپ، احۋالدى ءوزى ۇعىسىپ، اڭىستى تىكەلەي تىڭداپ، ’قاينار بۇلاق‘ جونىندە ىزدەنىس جاساۋدى تالاپ ەتتى“؛

جەرگىلىكتى ورىننىڭ ەكونوميكا جانە اۋىل شارۋاشىلىعى جاعىنداعى ”ءبىر ىسپەن عانا شۇعىلدانۋ“ سىندى قازىرگى احۋالىن جانە شارۋالاردىڭ تۇرمىس قيىنشىلىعىن ۇعىسىپ بىلگەننەن كەيىن، ايماققا بارىپ، ولكەگە بارىپ، بەيجيڭگە بارىپ، بۇقارانى جوعارى ولشەمدە ساتىپ الۋ اۋىر قىسىمىنان ازات ەتتى؛

اۋىل ـ قىستاق جاستارىنىڭ تاۋار ءوندىرۋدى يگەرۋ ماسەلەسىن اڭىس ەتكەن حاتىن تاپسىرىپ العاننان كەيىنگى العاشقى اڭىسى دارىندىلاردىڭ ارىنىن بايقاپ قۋانۋ بولدى، احۋالدى تەكسەرۋدى تالاپ ەتىپ، قارسى جاقتى قىستاقتاعى تاۋار ءوندىرىسىن يگەرۋگە شاقىردى...

جىڭديڭدە قىزمەت ىستەگەن 3 جىلدان استام ۋاقىتتا شي جينپيڭ جولداس بۇكىل اۋدانداعى ءاربىر قىستاقتى ارالاپ، كادرلارمەن، بۇقارامەن ەتەنە ارالاسىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ تىلەگىن ءداپ باسىپ جوسپار جاساپ، دامۋدى كوزدەپ، جىڭديڭدى ءداۋىردىڭ ۇلكەن اۋقىمىنا ىلەستىرىپ، جولىن بارعان سايىن كەڭىتە ءتۇستى.

چيڭ پاتشالىعىنىڭ ادامى جىڭ بانچياۋدىڭ «تاستاعى بامبۋك» دەگەن ولەڭى باس شۋجي شي جينپيڭگە تەرەڭ اسەر قالدىردى، كەزىندە ونىڭ بىرنەشە ءارىبىن وزگەرتىپ، سول جىلدارداعى تاۋعا شىققانداعى، اۋىلعا تۇسكەندەگى اسەرىن بىلدىرگەن بولاتىن: ”نەگىزگى ساتىنى بوساڭسىماي ىشكەرىلەي ارالاپ، بۇقارانىڭ اراسىنا تامىر تارتۋ كەرەك. سان سوققىدا مۇقالماعان، سوقسا دا داۋىل بۇيىم با“.

تالاي جىلدان كەيىن، وتكەندى ەسكە العاندا، ول تەبىرەنىپ: ”ءومىر دەگەن نەگىزگى ساتىدا“، ـ دەدى.

2023 ـ جىلى 3 ـ ايدا مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىستەگى جياڭسۋ ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ باياندامانى قاراۋ ورنىندا، ”80 ـ جىلداردىڭ تۇلەگى“، توپىراق ءىلىمىنىڭ ماگيسترى، ۋاكىل ۋي چياۋ باس شۋجيگە ءوزىنىڭ ۇيرەنگەن بىلىمدەرىن قولدانىپ، اۋىلعا قايتىپ شارۋاشىلىق قۇرىپ، سيفرلاندىرىلعان ۇلكەن اتىز ەگىمشىلىگىنىڭ مامانى بولعان كەشىرمەسىن باياندادى.

باس شۋجي قۋانا ونى القاپ بىلاي دەدى: ”ۋي چياۋ سياقتى جولداستاردىڭ اۋىل ـ قىستاققا بارعانى وتە جاقسى بولىپتى!“

جاستىق شاقتا قايدا كۇش جۇمساۋ، كىمگە سۇيىسپەنشىلىك ارناۋ، قالاي دەن قويۋ كەرەك؟

باس شۋجي شي جينپيڭ قالىڭ جاستارعا ۇلگى بولىپ، ءتالىم بەردى.

(3) جاستىق شاق قايتكەندە تاماشا بولادى؟

”جاستىق شاق ماشاقاتتى بولعاندىعىمەن تاماشا، ءومىر كۇرەس جۇرگىزۋ ارقىلى ارلەنەدى“

ءار ۇرپاقتىڭ وزىنە ءتان جاستىق شاعى بولادى.

بۇگىنگى تاڭداعى جاس ۇرپاقتار وتاننىڭ قۇدىرەتتەنۋىمەن بىرگە ەسەيىپ ـ ەرجەتكەن، كەڭ كوز اياعا جانە كەڭ ورىسكە يە، سونداي ـ اق ەسەيىپ ـ ەرجەتۋدىڭ قيىندىعى مەن ۋايىمى دا از ەمەس.

كەيبىرەۋلەرى تۇرمىستاعى ”تالەيگە“ بەرىلىپ، بەرگەن بوداۋىنىڭ ”باعا سالىستىرماسىمەن“ ەسەپتەسەدى؛ كەيبىرەۋلەرى اۋزىندا ”مەيلى“ دەگەنىمەن، ىشتەي ”مويىنسال بولمايدى“، ”شالقاسىنان ءتۇسىپ جاتا الماۋ“ ءارى ”قيان ـ كەسكى باسەكەگە تۇسە الماۋ“ اراسىندا ەكى ۇداي كۇيگە تۇسەدى؛ تاعى بىرەۋلەرى ”توتە جول ىزدەيدى“، ”ورايدان پايدالانادى“، ايتىلمىس ءبىر تۇندە اتى شىعىپ، كۇرت بايۋدى ارماندايدى...

”كەيبىر جاس جاستىق شاعىندا جالقاۋلىقتى، جىگەرسىزدىكتى، جاماندىقتى جۇقتىرىپ الادى. تاعى ءبىر ءبولىم جاستاردىڭ دامەسى زور دا دارمەنى شامالى، مىنەزى جەڭىلتەك، قۇر قيالعا سالىنىپ، امالياتقا سەلقوس قارايدى، ءتىپتى، اسپاننان ماي شەلپەك جاۋۋىن، توسىننان بايىپ شىعا كەلۋدى قيالدايدى“. باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ تەرەڭ اتاپ كورسەتتى: ”راقاتقۇمارلىققا سالىنۋ، وزگەنىڭ ەڭبەگىنە ورتاقتاسۋ پسيحيكاسىنىڭ قاندايى بولسا دا، العا ۇمتىلعىسى كەلمەۋ، دايىن استىڭ يەسى بولۋ كوڭىل كۇيىنىڭ قاندايى بولسا دا مەملەكەت پەن ۇلتتىڭ دامۋىنا زياندى، جاستاردىڭ جەكە باسىنىڭ جەتىلۋىنە دە ءتيىمسىز“.

جاستىق شاق — ءومىردىڭ كوكتەمى، ءومىردىڭ گۇلى. ءداۋىردىڭ بۋىرقانعان تولقىنىندا جاستار بورىشتى قالاي ارقالاۋى كەرەك، جاستىق كوكتەم قايتكەندە شۇعىلا شاشا الادى؟

80 نەشە جىلدىڭ الدىندا ماۋ زىدۇڭ جولداس: ”ۇلگىلى جاس دەگەن نە؟ مۇندا ماڭگى كۇرەس جۇرگىزۋ دەيتىن شارت بولۋ كەرەك“، ـ دەپ جاۋاپ بەرگەن بولاتىن.

جاڭا داۋىردە باس شۋجي شي جينپيڭ: ”ءبىزدىڭ تۇرمىس شارت ـ جاعدايىمىز جاقساردى، ءبىراق كۇرەس جۇرگىزۋ رۋحىمىز تيتتەي دە كەم بولسا بولمايدى، جۇڭگو جاستارىنىڭ ماڭگى كۇرەس جۇرگىزەتىن تاماشا ءداستۇرىن تيتتەي دە جوعالتۋعا بولمايدى“، ـ دەپ ۇندەۋ تاستادى.

جاستىق شاق قايتكەندە تاماشا بولادى؟ ”باستى تالاپ ’جاپا ـ ماشاقاتتى ءوزى ىزدەپ تابۋ‘“.

سول جىلدارى لياڭجياحىداعى اۋىلداستاردىڭ نازارىندا، شي جينپيڭ ”ازاپقا شىدايتىن، جاپا ـ ماشاقاتتان قورىقپايتىن“ جاقسى جاس بۋىن ەدى.

ۇزاق ۋاقىت جاڭا كوكونىس جەي الماي، كەڭىردەگى ”كەۋىپ قالعاندا“، اۋىلداستار ۇسىنعان اشىتىلعان كوكونىس ەڭ جاقسى ءدامدى تاعام بولدى؛ قاقاعان ايازدا قىستاق تۇرعىندارىن باستاپ قۇدىق قازىپ، الدىمەن قۇدىققا ءتۇسىپ، ىزعارى سۇيەكتەن وتەتىن مۇزداي سۋىق لاي سۋدى كەشىپ جۇمىس ىستەدى...

يىعىنىڭ تەرىسى سىدىرىلىپ ءتۇسىپ قالسا دا، اۋىر جۇك ارقالادى، ”بەس وتكەلدەن“ ءوتتى، ەرىك ـ جىگەرىن شىڭدادى، ءسويتىپ، ”بۇقارانى شىنايى ءتۇسىندى“.

جاقسى ءىستىڭ ءبارى قيىندىقپەن كەلەدى، سوندىقتان جاستار وپ ـ وڭاي قول جەتەتىن ىسكە ۇمتىلماۋى كەرەك.

قوعامدا زات مول بولعان جاعدايداعى بارعا قاناعات ەتۋمەن، ءداۋىر وزگەرىسىندە ايالداپ نازار سالۋمەن سالىستىرعاندا، رەفورما تولقىنىندا تولقىن جارا العا ىلگەرىلەۋ، دامۋ بيىگىندە تاعى دا بيىك شىڭعا شىعۋ ”جاپا ـ ماشاقاتتى ءوزى ىزدەپ تابۋ“ ەكەندىگى ءشۇباسىز. الايدا ”جايلى تۇرمىس كەشىرۋدى عانا ويلاۋ جاي تالپىنىس. مەن ’ازاپ تەڭىزىنە‘ تۇسپەكشىمىن“.

2022 ـ جىلى 6 ـ ايدا سىچۋان يبين شۋەيۋانىنىڭ چيۋشى جيىن زالىندا باس شۋجي شي جينپيڭ وقىتۋشى ـ وقۋشىلارمەن ىقىلاستى اڭگىمەلەستى. وسىنداعى ءبىر وقۋشىنىڭ بۇرىن اسكەر بولعانىن ەستىگەن باس شۋجي قاتتى قۋانىپ، شابىتتاندىرىپ: ”وسى كەشىرمەڭنىڭ بولعانى وتە جاقسى، قۇرىش وسىلاي شىنىعادى“، ـ دەدى.

بۇل وقۋشىنىڭ اتى ليۋ جياڭ. داشۋەدەگى كەزىندە ول اسكەري كازارماعا بارۋدى تاڭداپ، قارۋلى ساقشى شينجياڭ باس اترەتى بايىنعولين تارماق اترەتى باعراش ورتا اترەتىندە 2 جىل اسكەري تۇرمىس كەشىردى.

شينجياڭعا العاش كەلىپ، ۇشى ـ قيىرسىز ءشول دالاعا كوز سالعاندا، ليۋ جياڭنىڭ ساناسىن ”مەن قالايشا وسىندا كەلدىم“ دەگەن وي تورلاپ الدى. الايدا، ادامنىڭ ومىردە تارتقان ازابى بەكەر ـ بوسقا كەتپەيدى.

ليۋ جياڭ مەكتەپ ءبىتىرۋ ماۋسىمىنداعى ۇسىنىس ەتۋ بەتپە ـ بەت ەمتيحاندارىندا اعالاپ العا شىقتى، كوپتەگەن قىزمەتكەر قابىلداۋ ورنى ونىڭ اسكەرگە قاتىناسۋ كەشىرمەسىنە ءمان بەردى.

باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەدى: ”جاس كەزدە جاپا تارتۋ تالعامىن جاساۋ تابىسقا جەتۋدى تاڭداعاندىق سانالادى“. ەڭبەكتەنۋدىڭ ”جاپاسىنان“ ءدام تاتساق، ۋاقىت تابىستىڭ ءتاتتى ءدامىن سيلايدى. وسىنداي ”جاپا ـ ماشاقاتتى، قىزىقتى جىلدار“ عانا جاستىق شاقتا بولۋعا ءتيىستى ءلاززات.

جاستىق شاق قايتكەندە تاماشا بولادى؟ ”’اسىعۋدان‘ اۋلاق بولۋ كەرەك، تەز بىتىرەمىن دەپ اسىعۋعا بولمايدى“.

”بۇل بەينە ءبىر بالۋان، وليمپيادا سپورت جارىسىنداعى زىلتەمىر كوتەرۋ اعا جۇلدەگەرى سياقتى، ول 100 كيلوگرام ، 200 كيلوگرام اۋىرلىق كوتەرە الادى، ارينە بۇل 10 كيلوگرام، 20 كيلوگرام اۋىرلىق كوتەرۋدەن باستالعان“ . 2010 ـ جىلى 1 ـ ايدا حۋاجۇڭ عىلىم ـ تەحنولوگيا داشۋەسىنىڭ ءبىر رەتكى نەگىزگى تاقىرىپتىق پارتيا كۇنى قيمىلىنا قاتىناسقاندا، شي جينپيڭ جولداس تاماشا تەڭەۋ ارقىلى وقۋشىلارعا ۇساق ىستەردەن باستاپ ىستەۋدى، ”دامەسى زور، دارمەنى جوق بولىپ، قول جەتپەسكە قول سوزباۋدى“ تاپسىردى.

جول الىس بولعانىمەن، جۇرە بەرسەك كوزدەگەن جەرىمىزگە جەتەمىز؛ ءىس قيىن بولعانىمەن، ىستەي بەرسەك قالايدا ورىندالادى. ءوسىپ ـ جەتىلۋ جولىندا العا باسقان ءاربىر قادام ماداقتاۋعا تاتيدى؛ ءداۋىردىڭ قۇس جولىندا ءاربىر ساۋلە نۇر ـ شۇعىلا شاشادى.

ءار سالا، ءار كاسىپكە كوز جىبەرسەك، قانشاما بەلگىسىز قىزمەت ورىندارىندا جاستاردىڭ قان ـ تەرى قالدى، قانشاما قۇلاشىن كەڭ جايعان ىستەرگە جاستاردىڭ ءۇن ـ ءتۇنسىز قوسقان ۇلەسى ءسىڭدى.

2023 ـ جىلى 7 ـ ايدا جياڭسۋدىڭ نانجيڭىندە قىزمەت تەكسەرگەندە، باس شۋجي شي جينپيڭ ەنەرگيا ينتەرنەت سالاسىنداعى جوعارى عىلىم ـ تەحنولوگيا كاسىپورنى نانرۇي توبىنا بارىپ، جاس زەرتتەۋ ـ اشۋ قىزمەتكەرلەرىمەن ىقىلاستى اڭگىمەلەستى.

كاسىپورىننىڭ زەردەلى جاساۋ ءوندىرىس اۋماعىندا كوپشىلىك قاۋمالاي كەلىپ، باس شۋجيگە داۋىستاي سالەمدەستى، جاستىق داۋرەننىڭ لەبى ەستى.

كوپشىلىكتىڭ جىگەرى قاۋلاپ، سەنىمى تاسقىنداعانىن كورىپ، باس شۋجي شي جينپيڭ زور ۇمىتپەن بىلاي دەدى:

”ءبىز بىرەگەي دۇنيە بىرتىندەپ كەمەلدەنەدى دەيمىز، وسىنداعى بىرەگەي دۇنيە دەگەنىمىز نە؟ اتاپ ايتقاندا، ەڭ تاماشا نارسەلەر، ەڭ جوعارى، نازىك، وزىق نارسەلەر، وسى نارسەلەردىڭ بارلىعى ءبىر جولدا ورىندالا سالمايدى، ولارعا اسا زور كۇش جۇمساۋعا، ءتىپتى، ومىرلىك قاجىر ـ قايرات جۇمساۋعا تۋرا كەلەدى. كوپشىلىكتىڭ اسقاق مۇرات ورناتىپ، تىڭعىلىقتى ىستەپ، نىق قاداممەن العا ىلگەرىلەپ، تاباندىلىقپەن تابىسقا جەتەتىن قايسارلىقپەن، ’ءومىر بويى ءبىر ءىستى تىندىرامىن‘ دەيتىن قاجىر ـ قايراتپەن قۇندى ءومىر جاراتۋىن ءۇمىت ەتەمىن“.

جاستىق شاق قايتكەندە تاماشا بولادى؟ ”اتويشى بولۋعا باتىلدىق ەتۋ كەرەك“.

جاستار — ەڭ جالىندى كۇش.

لياڭجياحىدا تەمىر شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆىن، تىگىنشىلىك كووپەراتيۆىن، ۋاكىلدىك ساتۋ دۇكەنىن اشىپ، ەڭبەككۇشتەردى ازات ەتىپ، قىستاق تۇرعىندارىنا قولايلىلىق جاسادى؛ جىڭديڭدە ”جارتىلاي قالا ماڭى تۇرىندەگى“ ەكونوميكانى دامىتۋ جولىمەن ءجۇرۋدى جاسامپازدىقپەن العا قويدى؛ شيامىندا ەلىمىزدىڭ جەرگىلىكتى ۇكىمەتىنىڭ ەڭ العاشقى 15 جىلعا سوزىلعان ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ ستراتەگيالىق جوباسىن جاساۋعا باسشىلىق ەتتى... جاس شي جينپيڭنىڭ جاڭالىق اشۋ تانىمى، ستراتەگيالىق ويى ارمانعا قۇلاش سەرمەگەن جاستارعا ۇلگى كورسەتتى: ”جاستار — قوعامداعى ەڭ ومىرشەڭ، ەڭ جاسامپاز قاۋىم، ارينە، جاڭالىق اشۋدىڭ، جاسامپازدىقتىڭ الدىڭعى لەگىندە ءجۇرۋ كەرەك“.

2025 ـ جىل باستالعاندا شىعىس سولتۇستىكتىڭ ياڭگى ءبيىن بيلەيتىن ءبىر توپ ادام بەينەلى قۇلتەمىردىڭ اتاعى اسپاندادى، سونداي ـ اق حاڭجوۋ يۇيشۋ عىلىم ـ تەحنولوگيا سەرىكتەستىگىن قۇرۋشى ۋاڭ شيڭشيڭ دە جۇرتقا تانىلدى.

2 ـ ايدىڭ 17 ـ كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ اڭگىمە ماجىلىسىنە قاتىناستى، ”90 ـ جىلداردىڭ تۇلەگى“ ۋاڭ شيڭشيڭ سوندا سوزگە شىققان ۋاكىلدەردىڭ ءبىرى. ول ءسوز سويلەگەندە تەبىرەنە بىلاي دەدى: ”كاسىپورنىمىز دا، ءوزىمىز دە جۇڭگودا تۋىپ ـ وستىك“.

اڭگىمە ءماجىلىسى اياقتالاردا باس شۋجي شي جينپيڭ حالىقتىق كاسىپورىن جاۋاپتىلارى ۋاكىلدەرىنىڭ اراسىنا بارىپ، كوپشىلىكپەن ءبىر ـ بىردەن قول الىستى. ۋاڭ شيڭشيڭدى كورگەندە باس شۋجي كۇلىمسىرەي شابىتتاندىرىپ بىلاي دەدى: ”وسىنداعىلاردىڭ ىشىندە سەن ەڭ جاسسىڭ. مەملەكەتتىڭ جاڭالىق اشۋى جاس ۇرپاقتاردىڭ ۇلەس قوسۋىن قاجەت ەتەدى“.

قازىر دۇنيە جۇزىندە جاڭا كەزەكتى عىلىم ـ تەحنولوگيا توڭكەرىسى مەن كاسىپ سالاسى وزگەرىسى دامىپ كەلەدى، ءداۋىر تىڭ سەرپىلىس جاساۋعا، جاڭالىق اشۋعا اناعۇرلىم جوعارى تالاپ قويىپ وتىر، اسىرەسە، جاڭا داۋىردەگى جاستاردىڭ باتىلدىقپەن الدا جۇرەتىن جىگەرىن، جاستىق شاقتا جۇرەكتى بولاتىن ارىنىن ساقتاپ، جاڭالىق اشۋدى، جاسامپازدىقتى جاستىق ساپارىنىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە، جاستىق كوكتەمنىڭ كۇرەس ەنەرگياسىنا اينالدىرۋىن قاجەت ەتەدى.

وتكەن عاسىردىڭ 80 ـ جىلدارىندا «وردا بۇزار وتىز جاس» دەگەن تاقىرىپتاعى ادەبي حاباردا جاس شي جينپيڭنىڭ بەيدايحى تەڭىز جاعاسىندا تۇڭعىش رەت تەڭىزدە تولقىن قۋعان اڭگىمەسى جازىلعان —

”ونىڭ ەشقانداي تاجىريبەسى بولماعانىمەن، داۋىلدى تولقىنداردا سايىسۋدى ارماندايتىن ءبىر ءتۇرلى كۇشتى ارمان ونى ورنىنان تۇرعىزىپ، دۇلەي تەڭىز تولقىنىنا قاراي بەتتەتتى“.

تولقىن جارا العا ۇمتىلعان كۇرەسكەرلەر جاستىق داۋرەنىن ماڭگى ساقتايدى.

جاستىق شاق ەجەلدەن زىمىراپ وتە شىعاتىن جىلدار ەمەس، قايتا ءبىر ءتۇرلى كوڭىل كۇي. جىگەرىن مۇقالتپاعاندا، ارىنىنان قايتپاعاندا، باتىلدىعىن جوعالتپاعاندا، ءاربىر ادامنىڭ كۇرەس جۇرگىزگەن بەينەسى جاستىق شاقتىڭ بەينەسى سانالادى.

”قىزىل كۇن كوتەرىلىپ جولعا شۇعىلا شاشادى. وزەن ـ داريالار ايدىن ـ شالقار تەڭىزگە قاراي جوڭكىلەدى “. 100 جىلدىڭ الدىندا اعا بۋىندار ”بالاۋسا جۇڭگونى“ وسىلاي ويلاعان بولاتىن.

بۇگىنگى تاڭدا تاريحتىڭ شىڭىندا تۇرىپ كوز جىبەرسەك، جۇڭحۋا پەرزەنتتەرىنىڭ جاستىق شاعى جالىندادى، 100 جىلدىق ءىرى پارتيا كەمەل شاعىنا كەلىپ تولىستى، وسىزاماندانعان مەملەكەتتىڭ ومىرشەڭ كۇشى شەكسىز.

”ءبىر ۇلت جاستىق كوكتەمگە ءۇمىت ارتىپ، جاستىق كوكتەمدى ماڭگى ساقتاعاندا عانا گۇلدەنىپ دامي الادى“. ۇلتىمىز جالىندى دا جىگەرلى، ىستەرىمىزدىڭ بولاشاعى نۇرلى.

(تىلشىلەر جۋ جيچاي، گاۋ لەي، دۇڭ بوتيڭ، حۋ مىڭشۋە)

(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 7 ـ ايدىڭ 1 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)