سورتاڭ جەرلەردى جان - جاقتى پايدالانىپ، مول ءونىم بەرەتىن قۇنارلى اتىزعا اينالدىردى (باس شۋجي ءجىتى قاداعالاپ وتىرعان ىستەر، تياناقتاندىرۋدىڭ قايتىمدى اڭىسى)

”سورتاڭ جەرلەردى جان - جاقتى پايدالانۋ مەملەكەتتىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدە، جۇڭگونىڭ اس ىدىسىن بەكەمدەۋدە ماڭىزدى ستراتەگيالىق مانگە يە“.

− 2021 - جىلى 10 - ايدىڭ 21 - كۇنى، باس شۋجي شي جينپيڭ شاندۇڭنىڭ دۇڭيىڭ قالاسىندا قىزمەت تەكسەرگەندە وسىلاي دەپ باسا دارىپتەدى.

استىق حاۋىپسىزدىگى ”مەملەكەتتىڭ ۇلى ءىسى“، ەگىستىك جەر استىق ءوندىرىسىنىڭ جان تامىرى. سورتاڭ جەر ەگىستىك جەردىڭ ”ساپاسىن جوعارىلاتۋدىڭ، سيىمدىلىعىن ارتتىرۋدىڭ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋدىڭ“ ماڭىزدى قاينارى. پارتيا 20 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتى ءتورتىنشى جالپى ءماجىلىسىنىڭ ”ۇسىنىسىندا“: ”قارا توپىراقتى قورعاۋ مەن سورتاڭ جەرلەردى جان - جاقتى پايدالانۋدى كۇشەيتىپ، ەگىستىك جەردىڭ ساپاسىن جوعارىلاتۋ كەرەك“ دەپ اتاپ كورسەتىلدى.

شاندۇڭنىڭ دۇڭيىڭ قالاسىنداعى حۋاڭحى اتىراۋى اۋىل شارۋاشىلىق جوعارى، جاڭا تەحنيكا كاسىبىنەن ۇلگى كورسەتۋ رايونىنان حىبەي ولكەسىنىڭ حۋاڭحۋا قالاسىنداعى ءشول سورتاڭ جەردەگى ءبيداي اتىزىنا دەيىن، ونان ىشكى موڭعۇلدىڭ باياننۇر قالاسىنداعى وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىنان ۇلگى كورسەتۋ باقشا رايونىنا دەيىن، باس شۋجي شي جينپيڭ سورتاڭ جەرلەردى جان - جاقتى وزگەرتۋ، پايدالانۋ قىزمەتىنە وسكەلەڭ ءمان بەرىپ، سورتاڭ جەرلەردى كوپ رەت كوزدەن كەشىردى.

سورتاڭ جەردىڭ قالىپتاسۋى ”تۇز قۇرامىنىڭ كوشۋىنەن“ باستالعان. شىجىعان ىستىقتا كۇنگە قاقتالۋ، ادامداردىڭ مازالاۋى سياقتى فاكتورلار جەر استىنداعى تۇزدى جەر بەتىنە شىعارىپ، داقىلدارمەن سۋ تالاسىپ، توپىراقتى قاتىرادى.

بۇكىل ەل بويىنشا ءبىر ميلليارد 500 ميلليون مۋ سورتاڭ جەر بار، مۇنىڭ ىشىندە 500 ميلليون مۋ جەردى اشىپ پايدالانۋ كومەسكى كۇشىنە يە. ”سورتاڭ جەرلەردى جان - جاقتى پايدالانۋدى ورىستەتۋ مەملەكەتتىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدە، جۇڭگونىڭ اس ىدىسىن بەكەمدەۋدە ماڭىزدى ستراتەگيالىق مانگە يە“. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ىقىلاستى تاپسىرماسى قاتىستى رايوندار مەن تاراۋلاردىڭ ءىس جۇزىندىك ارەكەتىنە اينالدى.

ەلىمىزدىڭ سورتاڭ جەرىنىڭ كولەمى كەڭ، ءتۇرى كوپ، تارالۋى كەڭ، جونگە سالۋدا الدىمەن ”تامىردى دالمە - ءدال يگەرۋ“ كەرەك. مەملەكەت بويىنشا 3 - رەتكى مەملەكەت جەرىن تەكسەرۋدە ەلىمىزدىڭ قازىرگى سورتاڭ جەرىنىڭ تارالۋ كولەمى مەن اۋماعى نەگىزىنەن بەلگىلەندى؛ 2021 - جىلى جاراتىلىستىق بايلىق مينيسترلىگى بۇكىل ەل بويىنشا ەگىستىك جەردىڭ زاپاس بايلىعىن تەكسەرىپ، باعالاپ، جەر بولەكتەرى بويىنشا سورتاڭ جەردى اشۋعا ۇيلەسەتىن - ۇيلەسپەيتىندىگىنە تالداۋ جاساپ، باعالاۋ جۇرگىزدى.

سورتاڭ جەرلەردى عىلمي، ۇيلەسىمدى پايدالانۋعا تىرەك بولۋ كەرەك.

نەگىزگى سان بولعاندا عانا ”رەتسەپ جازۋعا“ بولادى. جيلين ولكەسى بايچىڭ دا - ان قالاسى تايشان قالاشىعىنىڭ اۋىر سورتاڭ جەرلەردى قۇنارلاندىرۋ ينجەنەرياسىنداعى كۇرىشتەن ۇلگى كورسەتۋ اتىزىنىڭ ورتاشا مۋ باسىندىق ءونىمى 600 كيلوگرامنان اسىپ، قارا توپىراقتى قۇنارلى اتىز ورەسىنە تايادى.

”بۇل ءوڭىردىڭ كوبى سودا سورتاڭ جەرى، توپىراعى توتەنشە تىعىز. باعىمىزعا جاراي ورگانيكالىق كرەمنيدى جاقسارتقىش ءدارى توپىراققا بەيىمدىلىككە سۇيەنىپ، توپىراقتى بوساتىپ، تۇزدى توسقاندا عانا، داقىلدار ءتىپتى دە جاقسى تامىر تارتىپ، وسەدى“ دەدى جيلين ولكەسى توپىراقتى قۇنارلاندىرۋ باس باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى جياۋ يۇڭ.

سودا سورتاڭ جەرىنە قاراتا، جەرگىلىكتى ورىن كۇكىرت قىشقىل الۋميندى اسىلداندىرۋ، كۇكىرتسىزدەندىرىلگەن گيپس جانە فوسفورلى گيپىستى اسىلداندىرۋ سياقتى تەحنيكالاردى قاراستىردى. قازىرگە دەيىن دا - ان قالاسى سورتاڭ جەرلەردى جونگە سالۋ نىسانىنان 27 ىن اتقارىپ، 195 مىڭ 700 مۋ ەگىستىك جەردى تىڭنان ارتتىرىپ، جىلىنا استىق ءوندىرۋ قۋاتىن 235 ميلليون جىڭعا ارتتىردى.

سورتاڭ جەردىڭ وزگەرۋى كوپ جەردە تۋىلۋدا.

گانسۋ ولكەسى جيۋچۋان قالاسى گۋاجوۋ اۋدانىندا سۋ مەن تىڭايتقىشتى ءبىر تۇلعالاندىرۋ تەحنيكاسى ءبىر جاعىنان تامشىلاتىپ سۋارىپ، ءبىر جاعىنان تىڭايتقىش بەرىپ، ەندى ءبىر جاعىنان توپىراقتى وزگەرتىپ، باتىس سولتۇستىك رايوندا ۇنەمى كەزدەسەتىن قۇمايتتانعان، سورتاڭدانعان توپىراقتىڭ ”ءسىڭىر - سۇيەگىنە دەيىن قۋاتتاندىردى“؛ دۇڭيىڭ قالاسى تىڭ يگەرۋ رايونى تەڭىز جاعالاۋىنداعى سورتاڭ جەرلەردى جونگە سالۋدا ۆاكۋۋم ناسوسىن قولدانىپ، ”شاڭ سورعىش“ سياقتى اسپاپتارمەن جەر استى تۇزىن سورىپ اكەتتى... تاياۋ جىلداردان بەرى، جەر - جەر تۇرلەر بويىنشا شارا قولدانىپ، سورتاڭ جەرلەردى جاڭالاۋ، دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ سەرپىنىن ارتتىرىپ، قۇنارسىز جەرلەردى ومىرشەڭدىك كۇشكە يە ەتتى.

سورتاڭ جەرلەردى جونگە سالۋدا ەڭ سوڭىندا اتىزدا ”نارسە وسۋگە“ مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك. جەر - جەر سورتاڭعا ءتوزىمدى ەرەكشە سورتتاردى سۇرىپتاپ جەتىلدىرۋدى جەدەلدەتىپ، ”داقىلدى جەرگە ۇيلەستىرىپ ەگۋ“ مەن ”جەرگە داقىلدى ۇيلەستىرىپ ەگۋدى“ ءوزارا ۇشتاستىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، سورتاڭ جەرگە ”جاپاعا شىدايتىن“ ”جاڭا قوجايىن“ ازىرلەدى.

دۇڭيىڭ قالاسىنا ورنالاسقان مەملەكەتتىك سورتاڭ جەرلەردى جان - جاقتىلى پايدالانۋ تەحنيكاسىندا جاڭالىق جاراتۋ ورتالىعىندا ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ تاجىريبەحاناسى جەل، جارىق، تەمپەراتۋرا، سۋ، باعۋ، گازدى دالمە - ءدال تىزگىندەپ، ءبىر جىلدا 6 - 8 ۇرپاق داقىل جەتىلدىرىلدى، قارقىنى اتىزدا تۇقىم جەتىلدىرۋدەن الدەقايدا اسىپ ءتۇستى.

”ورتالىق ساپالى تۇقىم بايلىعى سياقتى نەگىزدىك زەرتتەۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدىڭ شەشۋشى رولىن ساۋلەلەندىرىپ، سورتاڭعا ءتوزىمدى داقىلداردىڭ 68 جاڭا سورتىن (جۇيەسىن) جەتىلدىرىپ، سورتاڭعا ءتوزىمدى داقىلداردىڭ 20 جاڭا سورتىن تەكسەرىپ بەكىتتى، تىزىمگە الدى“ دەدى شاندۇڭ ولكەسى حۋاڭحى اتىراۋى اۋىل شارۋاشىلىق جوعارى، جاڭا تەحنيكا كاسىبىنەن ۇلگى كورسەتۋ رايونى عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ مەكەمەسىنىڭ باستىعى ياڭ چاڭجۇن.

بۇكىل ەل كولەمىنەن قاراعاندا، اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق مينيسترلىگى سوڭعى جىلداردان بەرى ابزال كۇشتەردى ۇيىمداستىرىپ، سورتاڭعا ءتوزىمدى داقىلداردى جەتىلدىرۋدەن بىرلەسىپ قامال الىپ، 12 ءتۇرلى ەگىس داقىلدارىنىڭ سورتاڭعا ءتوزىمدى بايلىعىن دالمە - ءدال ساراپتاۋدى ورىستەتىپ، 143 ۇزدىك گەندى العاشقى ادىمدا اشىپ، سورتاڭ بايلىققا ءتوزىمدى 1100 دەن استام سورتتى تۇقىم بايلىعىن سارالاپ، 711 نۇسقا سورتاڭ ساپالى تۇقىم بايلىعىن تانىستىردى.

”التىن تۇقىم“ تاجىريبەحانادان شىعىپ، سورتاڭ جەرگە سەبىلىپ، شارۋالاردىڭ باياندى باقىتىن ىسكە اسىردى.

حىبەي ولكەسى ساڭجوۋ قالاسى نانپي اۋدانىنىڭ سورتاڭ جەرىندە التىن سارى ءتۇستى ءبيداي جەلمەن بىرگە تەربەلەدى. ”مەن 1000 مۋ جەرگە ەكتىم، سورتتارىمنىڭ بارلىعى <شياۋيان 60>، جاپىرىلۋعا، سورتاڭعا ءتوزىمدى، مۋ باسىندىق ءونىمى 1000 جىڭنان استى“. گۋاڭحۇي استىق ەگۋ كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ جاۋاپتىسى جاڭ ليدىڭ سەنىمى كامىل. قازىر ”شياۋيان 60“ تى قامتىعان مەملەكەت تۇڭعىش توپتا تەكسەرىپ بەكىتكەن سورتاڭعا ءتوزىمدى 4 ءبيداي سورتى ەگىلگەن اۋماق 300 مىڭ مۋدان استى.

بۇگىنگى سورتاڭ جەر استىق قامباسى عانا ەمەس، ونان دا ماڭىزدىسى، كاسىپ سالاسى قارىشتاپ دامىعان قۇنارلى توپىراققا اينالدى. جاقىنعى جىلداردان بەرى، حىبەي، ىشكى موڭعۇل، شاندۇڭ سياقتى ورىندار مەملەكەتتىڭ سورلى جەرى قاتارلى ەگىلەتىن جەر زاپاس بايلىعىنان جالپىلىق پايدالانۋدى تۇيىندە سىناق ىستەۋ اۋماعىنا كىرگىزىلدى، قارجى، تەحنيكا سياقتىلاردىڭ قولداۋىندا، سورتاڭ جەرلەردى جان - جاقتى پايدالانۋدىڭ بولاشاعى كەڭ، بولاشاعى زور.

بۇرىن قۇنارسىز، قۇلازىعان سورتاڭ جەرلەر قازىر ساپالى تۇقىم ءونىپ، استىق ماساعى مولايىپ، كوپ نەگىزدى قۇندى ايگىلەدى. سورتاڭ جەر ”ءۇمىت اتىزىنا“ اينالدى، جۇڭگونىڭ تاماعى ءتىپتى دە بەرىك بولىپ، ۇزاق ۋاقىت ۇلەس قوسقان تاباندىلىعىن ايگىلەدى، بۇل وسى توپىراققا دەگەن ەڭ تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكتىڭ قايتارعان جاۋابى سانالادى.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى