- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
سۇتتەن جاسالاتىن تاعامدار
2013.06.28 15:39 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
قىمىز-بيەنىڭ ساۋىلعان ءسۇتى، ساۋمالدى اشىتىپ، كۇبىدە ءپىسىپ، دايىندايدى.
ۋىز قىمىز-بيەنى العاش بايلاپ، جاڭادان اشىتىلعان قويۋ قىمىز.
بال قىمىز-جىلقىنىڭ ءسۇر قازىسىن قوسىپ ابدەن بابىنا كەلتىرىلىپ پىسىلگەن قىمىز. بۇل باسقا قىمىزعا قاراعاندا سارى ءارى قويۋ، ءدامدى، جۇعىمدى، تۇششى بولادى.
تاي قىمىز-ءبىر كۇن ساقتالعان قىمىز.
قۇنان قىمىز-ەكى دە ءۇش كۇن ساقتالعان، تولىق اشىعان قىمىز.
دونەن قىمىز-ءۇش-تورت ءتۇن ساقتالعان وتە كۇشتى قىمىز.
بەستى قىمىز-تورت-بەس ءتۇن ساقتالىپ اشۋى ابدەن جەتكەن قىمىز.
قىمىز تۇرلەرى مەن ەرەكشەلىكتەرىن حالىق جىلقى اتىنا بايلانىستىرا اتايدى، مۇنىمەن قاتار ءشوپ بۋىنى قاتىپ، كۇزدە ساۋىلاتىن قىمىزدى «سارى قىمىز» دەيدى. مۇنىڭ قۋاتى كۇشتى ءارى ەمدىك قاسيەتى دە جوعارىلاي تۇسەدى. قىستا قىسىر بيەلەردى قولدا ۇستاپ ساۋىپ، ونى «قىسىردىڭ قىمىزى» دەيدى. بۇل ناعىز ساپالى، قاسيەتتى دارۋ سۋسىن دەپ باعالانادى. قۋلىق بيەنىڭ (العاش قۇلىنداعان بيە) قىمىزىن «قىسىراقتىڭ قىمىزى» دەيدى. جاس بيەنىڭ ءسۇتى بولعاندىقتان بۇل بىرنەشە قۇلىنداعان بيەنىڭ قىمىزىنان قۋاتى دا جوعارى بولادى. بۇرىنعى قىمىزدىڭ ۇستىنە ساۋمال قوسىلسا ونى «تۇنەمەل قىمىز» دەيدى. بىرنەشە كۇن ساقتالىپ، باپتالعان قورعا ۇستەمەلەپ ساۋمال قوسىلسا ول «قورابالى قىمىز» دەپ اتالادى. ىستالماعان، كۇتىمسىز ىدىستا نەمەسە مەزگىلىندە قوتارىلماعان كوپ تۇرعان قىمىز ءوز جاقسى قاسيەتىن جويىپ بۇزىلادى. وندايدى «اينىمال»، «اينىعان» نەمەسە «تاتىپ كەتكەن»، «تاتىمال» دەيدى. جۋاس قىمىز-باياۋ اشىعان نەمەسە ساۋمال قوسقان قىمىز. سىرگە جيار قىمىز-بيە سۋالار كەزدە بىرنەشە كۇن جينالعان قىمىز. قىمىز تۋرالى ماقال-ماتەلدەر:«قىمىزدى كىم ىشپەيدى، قىزعا كىم سويلەسپەيدى»، «جاڭبىر كوكتىڭ ىرىسى، قىمىز كوپتىڭ ىرىسى»، «ءبىر اياق قىمىزدىڭ ەكى اياق جەلىگى بار»، «قىمىز كىسىنىڭ قانى، ەت جانى» دەگەن.
2.ءشۇبات-تۇيەنىڭ سۇتىنەن اشىتىلىپ، تەرى، اعاش، قىش ىدىستارعا قۇيىپ ساقتاپ پىسەدى، ەكى-ءۇش كۇننەن سوڭ ىشسە وتە ءدامدى.
3.قۇرت-قوي، سيىر سۇتىنەن ازىرلەنەدى. اشىعان سۇتتەن ىركىت جيناپ، قازانعا قۇيىپ قايناتىپ، سۋىعان سوڭ قاپ-شىققا سالىپ سۋىن سورعىتادى، سوسىن ءارءتۇرلى ۇلگىدە جاساپ ورەدە كەپتىرەدى. «قۇرت ەسەسى مالتادان»، «قۇرتى جوق قاتىن كوپەس كەلەدى» دەگەن.
4. قۇرتكوجە-سۋىق سۋعا ۇن قوسىپ ارالاستىرىپ، باسقا ىدىستا قايناعان سۋعا تۇز، كۇرىش سالىپ، ةەكى سۇيىقتى ارالاستىرىپ قايناتادى، وعان ەزىلگەن قۇرتتى قۇيادى. ىستىقتاي ىدىسقا (كەسەگە، توستاعانعا) قۇيىپ، ۇستىنە سارى ماي سالىپ ىشەدى.
5.ەجىگەي-ونى قۇرت ءتارىزدى ازىرلەگەنمەن، اشىماعان ىركىتتەن جاسايدى.
6.ىرىمشىك-ءسۇتتى ءىرىتىپ جاسالاتىن ءدامدى تاعام. «ىرىمشىكتىڭ ءوزى تۇرعاندا سارى سۋىنا قايدان جول بولسىن» دەگەن.
7.جەنت-تيرمەنگە تارتىلعان نەمەسە كەلىگە تۇيىلگەن تارىنىڭ سوگىنە جىلقىنىڭ مايىن نەمەسە سارى مايدى قوسىپ، قانت، بال، مەيىز، ىرىمشىك قوسىپ جاسايدى.
8.سارىسۋ-ىرىمشىكتىڭ سارى سۋىنا قانت قوسىپ قايناتادى.
9.اقلاق-قوي سۇتىنەن جاسالادى. قايناعان قوي ءسۇتىن ءىرىتىپ، سارىسۋىن جىبەرمەي ءسۇزىپ الىپ، مايعا ەزىپ دايىندايدى.
10.ۋىز-مال تولدەگەننەن كەيىن 2-3 كۇن وتىسىمەن ءسۇتىن ساۋىپ الىپ، ىشەككە سالىپ پىسىرادى. ۋىزدى جەكە ىدىسقا قۇيىپ، قازاندا قايناپ جاتقان سۋدىڭ ىشىنە قويىپ تا پىسىرىپ، مۇزداتىپ الىپ داستارحانعا قويادى. «ۇرسىپ بەرگەن ۋىزدان پەيىلمەن بەرگەن سۋ ارتىق»، «ۋىزداي جاس»، «ۋىزىنان جارىماۋ» دەگەن.
11. ۋىز قاعاناق-قويدىڭ ۋىز ءسۇتىن بۇيەنگە قۇيىپ، اۋزىن بۋىپ، باقىراشتاعى سۋعا سالىپ پىسىرادى.
12. قورىقتىق-جازدا ىستىق تاستىڭ شۇڭقىرىنا قويدى ساۋىپ جاسايدى نەمەسە ىستىق مالتا تاستاردى باقىراشتاعى سۇتكە سالىپ پىسرادى.
13. قاتىق-ۇيىتىلعان سۇتتەن جاساپ، قورەك ەتىلەدى. «اس تاسىسا قاتىق توگىلەر، اشۋ تاسىسا اقىل توگىلەر» دەگەن.
14.ايران-سيىر سۇتىنەن اشىتىپ جاساپ ىشەدى. «قازاقتا ايران كوپ، ورىستا مەيرام كوپ»، «اۋىرساڭ ايران ءىش، ءسڭىرىڭ تارتىلسا ءسۇت ءىش»، «ەكى سيىر ساۋعان ءۇي ايران، ەكى قاتىن العان ءۇي ويران»، «ايرانداي اپتاپ، كۇبىدەي كۇپتەپ»، «اسى جوق التىن اياقتان ايرانى بار توستاعان ارتىق»، «مىڭ شەلەك ءسۇتتى ءبىر قاسىق ايران ۇيىتادى»، «ايران ىشكەن ۇتىلىپ، شەلەك جالاعان تۇتىلدى»، «ايران ۇيتسا ىرتكەن، تەرى يلەسە شىرتكەن»، «ايران ىشسەڭ اس بولادى»، «انت ىشكەننىڭ ۇيىنە بارما، ايرانداي جۇعادى»، «ۇرى قارىنىڭ سەرىگى، ايران تەرىنىڭ ىرىگى»، «ايران سۇراي كەلىپ شەلەگىڭدى جاسىرما»، «سيىرلىنىڭ ءۇيى ايران، سيىرسىزدىڭ كۇنى قايران» دەگەن.
15.سۇزبە-ۇيىتىلعان ايراننان سۇزەدى، تۇز سالادى.
16. سارى ماي-سۇتتەن الىنعان قايماقتى شايقاپ ماي الادى، ءدامى تاتىمدى بولۋى ءۇشىن تۇز سالادى. «سارى مايداي ساقتاۋ»، «سارى مايدان قىلىش سۋىرعانداي»، «اق ءۇيدىڭ ايبارى بار، قارى ءۇيدىڭ قارىن-قارىن مايلارى بار»، «مۇرتقا جۇققان مايعا قارىن تويماس»، «جازىم بولسا سارى مايعا ءتىس سىنادى»، «اپەكەمە جەزدەم ساي، ساسىعان ەتكە بورسىعان ماي»، «ءبىر قارىن مايدى ءبىر قۇمالاق شىرىتەدى»، «ءيتتىڭ ىشىنە سارى ماي جاقپايدى» دەگەن.
17. بالقايماق-جاڭا تارتىلعان قايماقتى شاعىن ىدىسقا سالىپ، باياۋ قايناتادى. «قايىق سۋ بەتىندە، قايماق ءسۇت بەتىندە»، «قايماعى بۇزىلماعان..» دەگەن.
18.توساپ-قوي سۇتىنەن دايىندالادى.
19.ءسۇت كوجە-سۇتكە سوك نەمەسە كۇرىش قوسىپ قايناتىپ جاسايدى.
20.اشىعان كوجە-قۇرامىندا سۋ، ۇن، تۇز، ءسۇت بار سۋسىن.
21. سۇما ءسۇت-ونى «سۇتتىك» دەپ تە اتايدى. ساعىز ورنىنا جۇرەتىن بىرەگەي ءنارلى تاعام، ەرتەدە جاسالعان.
22. كوبىك قۇرت قايناتقاندا بەتىنە شىعاتىن ءدامدى قىشقىل.
23. كوپىرشىك-سيىر سۇتىنە قىمىز قوسىپ قايناتقاندا بەتىنە شىعادى.
24.اقءىرىم-سۇر ەتتىڭ سورپاسىنا ايران، قاتىق، قىمىزدىڭ ءبىرىن قوسىپ ارالاستىرىپ جاسايدى.
25.مالتا-ەزىلگەن قۇرتتىڭ ۇساقتالعان ءتۇرى.
26. تورتا ماي-قايناتقان كەزدە ىدىس تۇبىندە قويۋ تۇنبا تۇزىلەدى. ونى «تورتا» دەپ اتايدى.
27.اقىرىم- نەگىزىنەن سۋسىن رەتىندە جاسالادى. ءسۇر ەتتىڭ قويۋ سورپاسىنا ايران، قاتىق، قىمىز سياقتى قىشقىل اق قوسىپ ابدەن ارالاستىرادى.
28. قاسپاق-ءسۇت تاعى باسقا تاعامدار پىسىرعاندا تۇبىندە جابىسىپ قالعان قالدىق، كۇيىك.
29. قويىرتپاق-ايرانعا، قىمىزعا ءسۇت ارالاستىرىلعان سۋسىن.
30. قورابا-سابا تۇبىندە قالدىرىلعان اشىتقى قىمىز.
31. قىمىران-اشىعان ايرانعا پىسقان ءسۇت قوسىپ جاسالعان سۇيىلتقان سۋسىن، نەمەسە تۇيە سۇتىنەن اشىتىلعان سۋسىن. «قىرسىققاندا قىمىران ءىريدى» دەگەن.
32.تورتا-سارى مايدى ەرتكەندە ىدىستىڭ تۇبىندە قالاتىن تۇنبا قالدىق.
33.ساۋمال-ءالى اشي قويماعان بيە ءسۇتى. «بيە مىنسەڭ قۇلىن جوق، ساۋمال ىشسەڭ قىمىز جوق»دەگەن.
34.ساۋمالداۋ-شالا اشىعان قىمىز.
35.كۇلشە-دوڭگەلەكتەپ جاسالعان ءسۇتتىڭ ءبىر ءتۇرى.
36.جەبىن-جيىلەتىپ ساۋۋدان الىنعان ءسۇت.
37.جەبىندى-ءتولسىز ساۋىلعان ءسۇت.
38.اق تۇيمەش- قايناتقان قۇرت.
39.بوزا-ءداندى داقىلداردان اشىتپ جاسالعان سۋسىندىق.
40.شالاپ-شۇبات نەمەسە ايرانعا بۇلاق سۋى نەمەسە قۇدىق سۋى قوسىپ ساپىرىلستىرىلادى.
41.ءسۇت-پىسىرىپ ىستقىتاي دا سالقىنداتىپ تا ىشۋگە بولادى. شايعا قاتادى. بۇل تۋرالى ماقال-ماتەلدەر: «قويدىڭ ءسۇتى قورعاسىن، قويدى ۇرعان وڭباسىن»، «ءسۇت سۇيەك وسىرەدى»، «سۇتتەن اسىل اس بولماس، التىننان اسىل تاس بولماس»، «ەلدى قۋ بۇزادى، ءسۇتتى سۋ بۇزادى»، «سۇتپەن مىنەز سۇيەكپەن كەتەدى»، «سۇتتەن اق، سۋدان تازا»، «تۇيە ءسۇتىن قايناتساتساڭ قۇم قۇرت بولادى، اۋىلدان قىز كەتسە جىم-جىرت بولادى»، «ىرىگەن ءسۇت ءىشتى بۇزار، ىرىگەن ءسوز ءىستى بۇزار»، «قارا سيىردىڭ ءسۇتى ىستىقتىق، اق سيىردىڭ ءسۇتى سۋىقتىق». «سۇتتەي جارىق اي»، «كوپ ءسوز كوك سيىردىڭ ءسۇتى»، «ەسەكتىڭ كۇشى الال ءسۇتى ارام»، «سورلىنىڭ اۋزى اققا تيسە مۇرنى قانايدى» دەگەن.
42.كوك ءسۇت-قايماعى الىنعان ءنارى از ءسۇت.
43.مايدىڭ ءسۇتى-قايماقتان ماي ايىرعاندا شىعاتىن قىشقىل ءسۇت. سۋسىن رەتىندە ىشەدى.
44.اق ىرىمشىك-اشىپ، وزدىگىنەن ۇيىعانءسۇتتىڭ ايرانىن ءسۇزىپ الىپ، ءبىر قايناتىپ اق ىرىمشىك الادى.
45.جاس قۇرت-سۇزبە قۇرتتى سارى ماي ارالاستىرىپ، باسترما رەتىندە شايعا قۇيادى، باۋىرساقپەن كەپكەن قۇرتتى ارالاستىرادى، پالاۋ مەن قۇيرىق-باۋىرعا قوسسادا بولادى.
46.ىستىق قۇرت-قايناپ جاتقان قۇرتقا ماي قوسىپ ساپىرىپ ىشەتىن قۇنارلى اس.
47.سىقپا قۇرت-اشىعان ايراندى تۇزداپ، قايناتپاي قاپقا قۇيىپ سۇزەدى دە، سۋىنان ابدەپ ارىلعان سوڭ ىدستارعا سىقپالاپ سالىپ كەپتىرەدى.
48.ەزگەن قۇرت-توڭ قۇرت دەپ تە ايتىلادى، توڭ قۇرتتى كۇزدە قىسقى سوعىمعا بايلانىستىرىپ قايناتادى، سورپاعا، تۇزدىققا، كوجەگە قوسىپ ىشەدى.
49.ىرىمشىك تالقان-كەپكەن قىزىل ىرىمشىكتى كەلىگە ءتۇيىپ سۇتكە، قايماققا مالىپ جەيدى.
50.ايران كوجە-تارى،كۇرىش جارمالارىنان جاسالعان كوجەگە ايران قوسىپ اشىتىلادى.
51.ىركىت-قۇرت قايناتۋ ءۇشىن مايىن الىپ، ساباعا، كۇبىگە، اعاش بوشكەگە قۇيىپ جيناعان اشىعان ايران، شيكى ءسۇت.
52.بىرشىما-كوپ تۇرىپ اشىعان ايران، ىركىت.
53.شاشما-اشىمال، اشىمىق دەپ تە ايتىلادى، ول قايناتىلعان سۇتكە تالقان سەۋىپ جاسالعان سۋسىن.
دايىنداپ ازىرلەگەن: باقىتگۇل ماناپ قىزى (ۇلتتار باسپاسى)
كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
