- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
كەلىن-ەلدىڭ كەلبەتى
شەرالى ايتۋعانوۆ
2016.03.09 16:08
كەلىن ءسوزى ءار جۇرەككە جىلۋلىق، مەيىرىمدىلىك ۇيالاتىپ جاتاتىن ەرەكشە العى ءسوز. سول سەبەپتى اق بوساعا اتتاپ كىرگەن جاس كەلىنگە بار مەيىرىم-شاپاعاتىن توگىپ، ماڭدايىنان سيپاپ، باۋىرىنا باساتىن اتا- ەنە، ەل- جۇرتى، قاۋمالاپ تۇرعان قاۋىم، تۋىس- تۋعان، اعايىن جولداستار ەكى جاستىڭ شاڭىراعى بيىك، ءوز قۇربىلارىنىڭ الدى بولسىن دەپ، بار جاقسىلىقتى كوبىنەكي كەلىنگە ارناعان. «ءبىر بالام ەكەۋ بولدى» دەپ قۋانىشتى قويىنىنا سيماي، بالالارىنىڭ باقىتتى عۇمىر كەشۋىن، ومىرلەرىن ءماندى دە ءساندى وتكىزۋىن شىن جۇرەكتەن تىلەگەن قازاق. كەلىننىڭ بەرەكەلى بولۋىن قاي اتا-انا ارماندامايدى دەيسىز. كەلىن بەرەكەلى بولسا، كەلگەن جەرىنە، ەلىنە، وتباسىنا ۇلكەن قۋانىش بولماق. ال كەرىسىنشە كەلىن بەرەكەسىز بولسا، وتباسىنىڭ بەرەكەتى، قۇتى قاشادى.
قازىرگى جاستار ەشقانداي ءبىر قاققى-سوققى كورمەي ەركىن ەركەلەپ ەرجەتتى. سوندىقتان ولاردىڭ كوپ ساندىسى ءوز ەركىمەن ءجۇرۋدى قالايدى. ءىشىنارا جاس كەلىندەر ۇلتتىق سالت-داستۇرگە ۇركە قاراپ، ۇلتىمىزدىڭ ادەپ-يبا، بەرەكە-بىرلىگى جونىندەگى تاربيەگە قۇلاق اسپايتىن، «كونەلىك سەندەرمەن كەتسىن، ءبىز جاڭا قوعامنىڭ جاڭا جاستارىمىز» دەپ عاسىردان جالعاسىپ كەلگەن اسىل ءداستۇرىمىزدى ارداقتاۋدى ويلامايدى.
قازىر جاڭا تۇسكەن كەلىننىڭ راحاتىنان كورى تارتىپ جاتقان ازابى از ەمەس. اتا-ەنەسىن، ەل-جۇرتىن سيلامايتىن، تۋىس-تۋعان، اعايىن الدىندا يمەنبەيتىن، كۇيەۋىنە ءوز ايتقانىن ورىنداتىپ، ودان قالسا كۇيەۋىن تۋىستارىنان ءبولىپ الىپ كەتپەك بولاتىن جايتتەر كۇنىنە تۋىلىپ وتىر. كەيبىر كەلىندەر اتا-ەنەنىڭ اتىن باتپيتىپ اتاپ، تۋىستارىنىڭ ءتۇسىن تۇستەپ، قايىن اعا، قايىندارىن، ابىسىن-اجىندارى مەن قايىن سىڭلىلەرىنىڭ ەسىمىن توتەسىنەن ايتىپ قاپ جاتادى. «ات تەرگەۋ» سىقىلدى اتا سالتىمىزدى ول پالەندەي ءبىر ءدىني ءتۇس العان، ءيا بولماسا قۇراپيلىق ءىس كورىپ، ونى جويۋعا ءتيىستى دەپ ساندىراقتايدى. بىلگەن جانعا ول كەلىنىڭ كەلگەن جەرىندەگى ۇلكەن -كىشىگە كورسەتكەن سي-قۇرمەتى، سىپايىلىعى مەن يباسى، بەرەكەسىنىڭ بەلگىسى بولىپ ەسەپتەلمەي مە. كەلىنگە ءوز اتا-ەنەسىنىڭ، قايىن اعا، ابىسىندارىنىڭ الدىنان كەسە-كولدەنەڭ ءوتۋ دەگەن قازاق جول-جورالعىلارىنا دەگەن قۇرمەتسىزدىك ەسەپتەلەدى.ءتىپتى اۋىلداعى ۇلكەن ادامدارعا كەلىندەر قارسى كەلىپ قالعاندا بۇرىلىپ تۇرۋ ياكي توقتاپ جول بەرۋ، ۇلكەندەر ءوتىپ كەتكەن سوڭ بارىپ ءجۇرۋ كەرەك. داراقى مىنەزدى كەلىندەردى «كەلىن» دەپ ايتۋدىڭ ءوزى ۇيات. قاي زاماندا بولماسىن، ءار ءبىر شاڭىراققا كەلىن بولىپ تۇسكەن قىزدارعا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەن. قازىر كۇيەۋىنە جوندەپ تاماق جاساپ بەرە المايتىن، كيىمىن تازالاپ جۋىپ، ءۇي ءىشىن تازارتىپ جاقسى ۇستاي بىلمەيتىن كەلىندەردىڭ كوبەيگەنىن كۇندەلىكتى ومىردە ۇنەمى كورىپ ءجۇرمىز.
قىز تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرە قاراپ، اتا-بابامىزدان قالعان بولاشاق كەلىنگە تاربيەنىڭ ونەگەلى جولىن ۇيرەتىپ، قىز بالانى بالا كەزىنەن باستاپ ءۇي شارۋاسىنا باۋلىپ، جاسىنا، شاماسىنا قاراي جۇمىس ءبولىسىن تاپسىرىپ، قوناق كۇتۋ، ۇلكەن-كىشىنى سيلاۋدىڭ،ىزەت كورسەتۋدىڭ ءجونىن ۇقتىرىپ، ادەپ-يبانى، ءداستۇردى ساقتاي ءبىلۋى جانە تاعى باسقا دا تولىپ جاتقان سالت-سانادان حابار تاپتىرىپ وتىرۋ لازىم. قىز تاربيەسىنە كوڭىل بولگەن وتباسىلاردىڭ ۇزاتقان قىزدارى بارعان جەرىندە «ارداقتى كەلىن»، «قۇتتى كەلىن»،«بەرەكەلى كەلىن» اتانادى. اتا-انانىڭ دا كوڭىلدەرى ءوسىپ، مارقايىپ وتىرادى.
حالقىمىزدا جاقسى كەلىننىڭ ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق سالت- داستۇرلەرىمىزدى ساقتاپ قالۋ جاعىن ءوز ۇيىنەن العان ونەگەلى تاربيەسىنەن بىلەمىز. شىققان جەرى جاقسى، تەگى تەكتى بولسا، العان تالىمىندە ءمىن بولماسا، كەلىن ءوزى تۇسكەن شاڭىراقتىڭ بەرەكەسىن ارتتىراتىنى انىق. ونداي كەلىننىڭ بارعان جەرىنە بالداي ءسىڭىپ كەتەتىنى داۋسىز. قازىر نەكەلەنگەنىنە ۇزاق بولماي اجىراسىپ كەتىپ جاتقان جاستار قاعى ۇلتىمىزدا كوپ كەزىگۋدە، ماسەلەنىڭ ءبىر جاعىن ەركەك ۇستاسا، ەندى ءبىر جاعى سول سەمياداعى ايەلدە بولادى. بۇل تەگىندە كەلىننىڭ بەرەكەسىزدىگىنەن كەلىپ شىققان قوعامداعى ءبىر ءتۇرلى اۋقىمدىق ماسەلە. ۇلتىمىز داستۇرىندە كەنجە ۇل قارا شاڭىراق باسىپ، اتا-انالارىن جاقسى قاراپ، قۇرمەتتەپ ريزا ەتىپ، العىسىن الىپ وتىرۋ داعدىلى سالت بولسا ءجون. بۇگىن قارتتار قارتايدىق دەپ سويلەمەيتىن دە بولدى. سونىڭ سوڭى بارىپ كەلىننىڭ اتا-ەنەسىنە ءتىلى تيەتىن، ءوزارا كوڭىل قالدىرىپ، ءتۇس شايىساتىن، كويلىك جىرتىساتىن، اقىرىندا بارىپ كەلىننىڭ اۋزىنان اق ءيت كىرىپ، كوك ءيت شىعىپ، ءبۇيتىپ وتىرعانشا ءبولىنىپ شىعامىن دەپ پالە شىعارىپ، ۇلكەندى باعىپ-قاققىسى كەلمەيتىن سودەگەيلىكتەر دە بەلەڭ الدى. ءسويتىپ قارتايعان شاعىندا اتا-انالارى كەي كەلىندەرىمىز ءۇشىن كوزگە تۇرتكى، كوڭىلگە جۇك بولدى دەسەك ارتىق ايتقان بولمايمىز.
جوعارىداعىلار جالپى بەتتىك كىناراتتار ەمەس. ۇلتىمىز اراسىندا قارتتاردى كۇتۋ، تالاي اقساقالدى اتانى، اق سامايلى انانى الاقانىنا سالىپ، الپەشتەپ وتىرعان اي ماڭداي ارداقتى كەلىندەر دە جوق ەمەس. اۋەلى ساۋ قارتتاردى بىلاي قويعاندا، نە كەمتار، مۇگەدەكتى، اتا-انالاردىڭ جاقىن باۋىرلارىن، ءوزىنىڭ سۇيىكتى جارلارىن كوڭىلىن اۋىرتپاي، رەنجىتپەي الپەشتەپ باعىپ وتىرعان تەكتى كەلىندەر دە بار. مۇنداي كەلىندەردى كورگەندە ەرىكسىز تەبىرەنبەي تۇرا المايسىز. سونى كورگەندە كەلىن ەلدىڭ كەلبەتى ەكەندىگىنە كوزىڭىز جەتە تۇسەدى.
جيىپ ايتقاندا، كەلىندەرىمىز ۇنامسىز ارەكەتتەردى وزگەرتىپ، جاقسى مىنەزدەردى بويىنا ءۇيىر ەتىپ، اتا- ەنەگە، باسقالارعا دا قايىرىمدى، مەيىرىمدى بولعانى ءجون.
كەلۋ قاينارى: ىلە كەشى گازەتى
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
