- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
ديقان جازعان جيناققا نازار
(ادەبي سىن)
كوكەي قاماش ۇلى
2015.01.22 13:45
جيناقتىڭ يەسى: امان ماكەي ۇلى
بىلتىر امان ماكەي ۇلىنىڭ «ۇزاق ءتۇن» اتتى اڭگىمە-پوۆەستەر جيناعى ىلە حالىق باسپاسىنان جارىق كوردى. اۋىلدىڭ قىزىقتى حيكايالارىنا تولى وسى جيناقتى وقىپ، وقىرماندارمەن وي ورتاقتاستىرۋدى ويعا الدىم. ويىمدى ايقىنداي ءتۇسۋ ءۇشىن، الدىمەن مىنا ءبىر كوزقاراسىمدى كوپكە ايتا كەتۋدى ءجون كوردىم.
جاسامپازدىقپەن شۇعىلداناتىن ءاربىر جازۋشىنىڭ قوعامدىق ورتاسى، شىعارمادا كوتەرگەن تاقىرىبى، جاسامپازدىق ستيلى، ءتىل قولدانۋى ت .ب قاتارلى جاقتارى ۇقسامايتىندىقتان، شىعارمالارىنىڭ كوركەمدىك دەڭگەيى دە بىركەلكى بولمايدى. قازىرگى كوپ ساندى جازۋشىلارىمىز اۋىلدىڭ قاراپايىم ومىرىنە، ادەتتەگى جاي تۇرمىسقا ءمان بەرگەننەن گورى، ءداۋىر تالابىنا ساي وسىزامانعى سونى تاقىرىپتاردى كوتەرىپ، جاڭا ستيل، جاڭا ويمەن سارا تۋىندى جاراتۋعا بەتالۋدا. مىنە، بۇل ءداۋىردىڭ تالابى، ادەبيەتتەگى جاڭا اعىم. ال، وسى شىعارمالارعا باعا قالاي بەرىلىپ جاتىر؟ قازىرگى ءىشىنارا ادەبي سىنىمىزدا جاقسى تۋىندىلاردى اسىرا ماقتاپ، سولعىن تۋىندىلاردى جەرىنە جەتە سىنداپ، ورتا قول تۋىندىلارعا قاراپ تا قويمايتىن نىساي پايدا بولدى. ەندەشە، ماراپاتتالعان جاقسى تۋىندى قايدان كەلەدى؟ جاسامازدىقتىڭ ءوزى قاراپايىمدىلىقتان كۇردەلىلىككە، ساننان ساپاعا قاراي داميدى. جاقسى تۋىندى ءدال وسى رەالدىقتى باسىنان وتكىزىپ، تولىقسىعان شىعارماعا اينالارى حاق. ءبىز شىعارماعا ادەبي سىن جۇرگىزگەندە ساپالىق دەڭگەيىنە قاراي باعا بەرەمىز. مىنە، بۇل ءادىل باعا بولىپ، اۆتوردىڭ الداعى جەردە جاقسى تۋىندى جاراتۋىنا مەدەت بەرەدى.
ال، تاقىرىپقا قايتا ورالساق، 1962-جىلى بۋرىلتوعاي اۋدانىنىڭ قاراەرتىس جايلاۋىندا مالشى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن امان ماكەي ۇلى ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، وتباسى جاعدايىمەن جوعارىلاپ وقي الماي، قىستاقتا سوۆحوز، قىستاق باستىعى، ياچەيكا شۋجيى، اۋىلدىڭ مالشىلىق كەڭسە مەڭگەرۋشىسى قاتارلى نەگىزگى ساتى ورىندارىندا تاباندىلىقپەن قىزمەت ىستەگەن. ول باسىنا بۇلت قوناقتاعان اسقار التايدىڭ اسۋلارىن اسىپ، ارقىراعان ايدىندى وزەندەرىن كەشىپ، شاقىلداعان سارى شۇناق ايازدا وتاردا جۇرگەن ات ۇستىندەگى جازۋشى. ءومىردىڭ ەڭ قاراپايىم ورتاسىندا تۋىپ-ءوسىپ، سودان تۇيگەن مايەكتى ويىن وبرازدى ويعا قۇرعان ول 1993-جىلدان باستاپ شىعارماشىلىقپەن شۇعىلدانىپ، كەزەكتى باسىلىمداردا ۇزبەي شىعارما جاريالاپ كەلە جاتقان قاجىرلى قالامگەر. سول قاجىرلى ەڭبەكتىڭ ناتيجەسىندە حالىقىنا «ۇزاق ءتۇن» اتتى اڭگىمە-پوۆەستەر جيناعىن ۇسىندى. جيناقتىڭ اتى «ۇزاق ءتۇن» دەپ قويىلعان، ول قانداي ءتۇن؟ ول وي ارقالاعان ۇزاق ءتۇن ءارى اۋىلدىڭ ءتۇنى. ءتۇن قانداي وڭاشا، قانداي اۋىر دەسەڭىزشى؟ ءبىر كۇندىك ىستەرىڭدى تىندىرىپ، دەم الاتىن، سول ءبىر كۇندىك ءىسىڭدى وي ەلەگىنەن وتكىزەتىن، كەيدە سوناۋ الىستاعى ارمان ارقالاعان شاقتارىڭدى كوز الدىڭا اكەلەتىن، ءتىپتى، سونىڭ ءبارى ءبىر- بىرىمەن توعىسىپ جۇرەگىڭدى سىزداتاتىن ءتۇن. تىرشىلىك كۇيبەڭىندە كورگەن نە ءبىر سولەكەت ىستەر، قۇلاعىڭا تۇرپىدەي تيەتىن اشتى سوزدەر، پەندەشىلىكپەن ىستەگەن ءوزىڭنىڭ سوراقى ىستەرىڭ جۇرەگىڭدى شوقتاي قارىپ، تىنىسىڭدى تارىلتاتىن ءتۇن. ءبارىن ايت تا ءبىرىن ايت، تىرشىلىگىڭدە باسىپ وتكەن ءومىر جولىڭنان سىر تۇيەتىن، تالاي- تالاي ىستەردى وي ەلەگىڭنەن وتكىزەتىن، ءوز-ءوزىڭدى سىرلاستىراتىن، ارمانعا جەتەلەيتىن ءتۇن. اۆتور ءدال وسىنداي تۇندە ارقالاعان ويىن كوركەم ادەبيەتتىڭ كوك جيەگىنە كوتەردى.
ەندى «ۇزاق ءتۇن» جيناعىنداعى بىرنەشە ۋاكىلدىك شىعارمالارعا قىسقاشا توقتالا كەتەيىن.
«العاشقى كەشىرمەلەر» اتتى اڭگىمەسىندە بالا جاسىنان جەتىمدىك كورگەن جاناردىڭ باسىنان وتكەن ءومىرى جانە جومارت، قاناي ورتاسىنداعى ماحاببات كەشىرمەلەرىن سۋرەتتەۋ ارقىلى تار ءورىستى جىگىتتەر مەن ءالسىز اۋىل قىزدارىنىڭ وبرازىن ويداعىداي سومداسا، ال، «ار الدىندا» اڭگىمەسىندە ماحاببات الدامكوسى ارداش، اۋىلدىڭ اڭقاۋ قىزى ساعىش، ارلى قىز ساعيرا ورتاسىنداعى ماحاببات تراگەدياسىن تىلگە تيەك ەتىپ،ءارقانداي ماحابباتتىڭ ار الدىندا باس يەتىن، ار الدىندا ارامدىقتان جيرەنەتىن ءومىر شىندىعىن اشىپ تاستايدى.
«قىرمىزى قىز» اڭگىمەسىندە سوناۋ ەرتەدە جون التايدىڭ ەكى جاعىن قوبدا ەلى مەن التاي ەلى جاز جايلاپ، بارىمتالاپ مال ۇرلاپ، اياعى داۋعا اينالىپ، تالاي جانداردىڭ سورى قايناعان تاريحي شىندىقتى، ەلىم دەپ ەڭىرەگەن، ارىم دەپ اتويلاعان قازاقتىڭ ارۋ قىزى قىرمىزىنىڭ ۇلت ءۇشىن، ۇلىس ءۇشىن قىرشىن جانىن قيعان باتىرلىق رۋحى بەينەلەنگەن. ال، «ۇزاق ءتۇن» پوۆەستىندە جاسى سەكسەننەن اسقان قارت انا ــ ماقپۋزانىڭ ەس ءبىلىپ، ەتەك جيعاننان بەرى باسىنان وتكەن جەتپىس جىلدىق ءومىر جولى مەن ازاپتى تاعدىرىن، اسىرەسە، اناۋ الماعايىپ اۋمالى-توكپەلى زامانداعى ازاپتى كۇندەرىنەن بۇگىنگى زامانعا جەتكەنگە دەيىنگى نە ءبىر حيكىمەت، بۇراڭ جولدارىن قىستىڭ ۇزاق ءبىر تۇنىنە سيعىزىپ وتە شەبەرلىكپەن بەينەلەگەن. ماقپۋزا سوناۋ وكسىك اتقان وگەي ءومىردى باسىنان وتكىزىپ، جاڭا زاماننىڭ بالزامىنا باتقان كوكىرەگى وياۋ، كوپتى بىلەتىن قازاقتىڭ اقسامايلى انالارىنىڭ تيپتىك وبرازى.
جيناقتاعى شىعارمالاردى تومەندەگىدەي بىرنەشە باستى مازمۇندىق ەرەكشەلىككە تۇيىندەۋىمىزگە بولادى:
1) اۋىل ءومىرىنىڭ كۇردەلى دە، نازىك تۇستارىن، قۇپيا سىرلارىن، قىزىقتى حيكايالارىن قاراپايىم حالىق تىلىمەن جەتكىزىپ، وقىرمانىن بىردەن اۋىل ومىرىنە جەتەلەيدى. ماسەلەن: «ءداريعا»، «ءيت ۇلىعان ءتۇن»، «جالعىز توراڭعى». «التايدىڭ اسۋىنان اسقان باتىر» قاتارلى شىعارمالارىن وقىعاندا اۋىلدا جۇرگەندەي كۇي كەشەسىز.
2) ادامداردىڭ تاعدىر-تىرلىك، مىنەز-قۇلقى، ماحابباتى مەن تابيعات ءبىر تۇلعالانعان. ادامداردىڭ تىرلىك ارپالىسىنداعى ۇقساماعان مىنەز-قۇلقىن، ماحاببات، تۇرمىس بارىسىنداعى ارسىزدىعىن، پەندەشىلىگىن جاسىرماي اشىنا اشكەرەلەپ، وقىرماندارىن وقىس تولعانىستارعا جەتەلەيدى. ماسەلەن: «ۇرەي» اتتى اڭگىمەدەگى ايەلىنىڭ زايرات باسىنا بارعاندا شىققان توسىن داۋىستان ۇرەيلەنىپ، ەسىنەن ايرىلعان قاسىمبايدىڭ حالى، «قياناتتاعى» اقجان قاجىنىڭ كەشىرىلمەس قياناتى، «جەسىردىڭ سوڭعى نالاسىنداعى» ءناپسى قۇمار ايەلدىڭ ارسىز قىلعىنا ارى شىداماي ءوزىن جازىم ەتكەن كۇيەۋىنىڭ ايانىشتىءولىمى قاتارلىلار وسىنىڭ دالەلى.
3) جيناقتاعى باسىم كوپ شىعارمادا ايەلدەر وبرازىن ءساتتى سومداعان. اتاپ ايتقاندا، قازاق ايەلدەرىنىڭ بوگەنايى بولەك يبالىلىعى، ەڭبەكشىل، ىسكەرلىگى، باتىرلىعى ءبىر قىرىنان كورسەتۋمەن بىرگە،ءالسىز-ءالجۋازدىعىن دا، تار شەڭبەردەن شىعا الماي ەرلەردىڭ قورلاۋىنا وڭاي ۇشىرايتىندىعىن دا جاسىرماي جاريا ەتەدى. مۇنى جيناقتاعى ايەلدەر وبرازىنان ايقىن كورۋگە بولادى.
4) جيناقتاعى شىعارمالار شىمىر سيۋجەت جەلىسىنە قۇرىلعان قىسقا دا نۇسقا تۋىندىلار. حالىقتىق ءسوز قورىنا باي، ءتىلى جاتتىق، ۋاقيعاسى ومىرگە جاناسىمدى، وقىرماندارىنا ويى ۇعىمدى كوركەم تۋىندىلار. ايتالىق: جيناقتاعى شىعارمالاردى وقعانىڭىزدا تۇسىنىكسىز ارتىق-اۋىس ءسوز-سويلەم كەزىكپەيدى، شىعارما جەلىسى ۇزىن سونار ەمەس، ىقشامدى جازىلعان.
سوڭىندا اۆتوردىڭ الداعى جەردە بۇدان دا تاڭداۋلى تۋىندى جاراتۋى ءۇشىن، تاقىرىپتى جاڭالاپ، ءبىر سىدىرعى جازۋدان ساقتانىپ، مازمۇنى الۋان، ويى جاڭا تۋىندى جاراتىپ، اۋىل ومىرىنە بۇرىنعىدان دا تەرەڭ ءۇڭىلىپ، تاربيەلىك قۇنى جوعارى، يدەيالىعى كۇشتى، ءداۋىر رۋحىن جىرلايتىن شىعارمالار جازۋى، جازۋ ستيلىنە بۇرىلىس جاساپ، كوركەم دە دارا تۋىندىلارىمەن كورىنۋى كەرەك دەگەن تالابىمدى قويار ەدىم.
كەلۋ قاينارى: التاي اقپارات تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
