- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
اقسايدىڭ ارشىندى قادامى
قۇسايىن ءۋالشا ۇلى
2016.11.03 10:59 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
ءار ءىستىڭ ءبىر ءساتى بار عوي، كوپتەن بەرى كوڭىلگە تۇيسەم دە، گانسۋ ولكەسىندەگى اقساي قازاق اۆتونوميالى اۋدانىىنا بارۋ ورايى كەلمەي جۇرگەن. 2 – رەتكى «اقساي قازاق ادەبيەت سيلىعىن» تاراتۋ سالتى سول ويىمنىڭ ىسكە اسۋىنا وراي جاراتتى.
2016 – جىلى19 – تامىز كۇنى جەرگىلىكتى ازاماتتاردىڭ باستاۋىندا اقساي اۋدان قالاشىعىن تاماشالادىق، اقساي قالاشىعى مەنىڭ ويىمداعىدان مۇلدە باسقاشا ەكەن. بۇل جولعى ساپار ارقىلى بابالارىمىزدىڭ «مىڭ ەستىگەننەن ءبىر كورگەن ارتىق» دەگەن تۇجىرىمىنىڭ بۇلجىماس شىندىق ەكەنىن تاعى ءبىر رەت سەزىندىم.
ساياحاتتى قالاشىقتىڭ وڭتۇستىگىندەگى ەگىز توبەدەن باستادىق. توبە باسىنا شىققانىمىزدا جاساندى قوس كول، سۋ ويىندارى قۇرىلعىلارى جانە ورماندى باقشادان قالىپتاسقان 400 مىڭ شارشى مەترلىك سەيىل – سەرۋەن ءوڭىرى كوزىمىزگە وتتاي باسىلدى، بۇل بەينەتتى ەڭبەكتىڭ زەينەتتى جەمىسى ەكەن. جازىق جەردىڭ توپىراعىن قازىپ الىپتى دا، وسى ەگىز توبەنى تۇرعىزىپ، ورنىن جاساندى كولگە اينالدىرىپ، اينالاسىنا 52 مىڭ تۇپتەن ارتىق اعاش ەگىپ، گۇل ءوسىرىپتى. بالالار ويىنى قۇرىلعىلارىن، سۋ مالتاۋ الاڭىن سالىپتى. سونىمەن بۇرىنعى قاعىر دالا ءارى سەيىل – سەرۋەن جاسايتىن، ءارى قالاشىقتىڭ سۋى مەن اۋاسىن تەڭگەرەتىن ورىنعا اينالىپتى. 57 كيلومەتر جەردەن سۋ باستاپ كەلىپ، قالاشىقتىڭ باتىسىنان ەگىن، مال شارۋاشىلىق يگەرۋ رايونىن اشىپتى. ونداعى قالىڭ ەكپە ورمان جاسىل قورعانداي، قالاشىقتى قۇمدى بوراننان اراشالاپ، قالاشىققا تىرشىلىك باعىشتاپ، كوركەم كورىك بەرىپ تۇر. توبەنىڭ ۇستىندە تۇرىپ كوز جىبەرگەندە، ورمانمەن كومكەرىلىپ، الۋان عيماراتتارمەن ايشىقتالعان قالاشىق بەينە جاسىل جاقۇتتاي كوزدىڭ جاۋىن الادى. الدىڭدا جاتقان قوس كول قالاشىقتىڭ قوس القاسىنداي جالت – جۇلت ەتىپ كوز شاعىلىستىرادى. 1994 – جىلى تاۋ بوكتەرىندەگى اۋدان قالاشىعىن وسى ورىنعا كوشىرەمىز دەگەندە، ءبىر قارت مالشى: ءبىز قۇم جەيتىن كەسەرتكى ەمەسپىز. ول تاقىر دالاعا بارىپ قايتىپ كۇن كورەمىز؟ – دەگەن ەكەن. وسى ءسوزدى ەستىمەگەن ادام مىنا قالاشىقتىڭ ساعىم ويناپ، بوران ۇيتقىعان سار دالاعا 1998 – جىلى كەلىپ ورنالاسقاندىعىنا استە سەنەتىن ەمەس.
ەندى قالاشىقتىڭ ىشىنە كىردىك. قالاشىق تازا دا ادەمى بولىپ، ۇلتتىق بوياۋى توتەنشە قانىق، اسفالت كوشەلەردىڭ ەكى جاعىنا ايناداي جارقىراعان گرانيت تاقتالار توسەلىپ، ارشا، سامىرسىن سياقتى ءيىسى مۇرىندى جاراتىن، اق قايىڭ، ءورىمتال سياقتى كوزدىڭ جاۋىن الاتىن اعاشتار ەگىلگەن، ءتورت كوشەلەرگە اتقا ءمىنىپ، قولىنا قىران قوندىرعان نەمەسە اتقا ءمىنىپ، موينىنا مىلتىق اسىنعان ەرلەردىڭ، قىز قۋارعا شىققان، سىرلى تەگەنەمەن سۋسىن ۇسىنىپ تۇرعان قىز – كەلىنشەكتەردىڭ مۇسىندەرى ورناتىلعان. عيماراتتارعا قازاق ويۋلارى باسىلىپ، ورنەكتەرى تۇسىرىلگەن. ءار جەردەن كيىز ۇيدەن اۋمايتىن شاعالاداي اق وردالار مەن مۇندالايدى.
كوركەم قالا، قوڭىر سالقىن سامال، تۇنىق اۋا كوڭىلدى كوتەرىپ، اقساي اتى زاتىنا ساي قازاق وتاۋى ەكەن دەگەن سەزىمگە بولەيدى. سوعان دا اقساي قالاشىعى تەك مەملەكەتتىڭ وزىنەن «جاسىلداندىرىلعان قالاشىق»، «باۋ – باقشالى قالاشىق»، «تازا قالاشىق»، «ۇلگىلى قونىستانۋ ورتاسى» دەگەن اتاقتار العان. ال ولكە مەن ايماق جاعىنان بەرىلگەن اتاق – داڭقتار تولىپ جاتىر.
مەن جول باستاپ جۇرگەن ازاماتتان: قالا عوي كوركەم ەكەن، شارۋالار مەن قالا تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىس كۇيى قالاي، – دەپ سۇرادىم. ول اۋدان قۇرىلعاننان قازىرگە دەيىنگى جالپى احۋالدى تانىستىرا كەلىپ، مىنا فاكتتەردى كورىڭىز دەپ اۋداننىڭ قورىتىندى ماتەريالىن قولىما ۇستاتتى.
اۋدان قۇرىلعاندىعىنىڭ 60 جىلدىعىندا، ياعني 2013 – جىلدىڭ سوڭىندا اقسايداعى ەگىنشى – مالشىلاردىڭ جان باسىندىق ناق كىرىسى 17 مىڭ 340 يۋانعا جەتىپ، 1958 – جىلداعىدان 225 ەسە، 1978 – جىلداعىدان 62 ەسە ارتقان. قالا تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق ناق كىرىسى 22 مىڭ 859 يۋانعا جەتىپ، 1958 – جىلداعىدان 1203 ەسە، 1978 – جىلداعىدان 31 ەسە ارتقان. بۇل ساندار اقساي حالقىنىڭ 60 جىلدا كەدەيلىك قالپاعىن لاقتىرىپ تاستاپ، دوڭگەلەك داۋلەتتىلەر قاتارىنا جەتكەندىگىن كورسەتەدى. 2013 – جىلى جان – جاقتى دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعامنىڭ بەلگىسى بولعان 23 كورسەتكىشتى تەكسەرگەندە، اقسايدا جان باسىندىق GDP، قوعامدىق قامسىزداندىرۋدىڭ جالپىلاسۋ مولشەرى، جان باسىنا تۋرا كەلەتىن تۇرعىن ءۇي كولەمى سياقتى 8 كورسەتكىش %100كە جەتكەن، اۋىل، قالا تۇرعىندار كىرىسىنىڭ سالىستىرماسى، ەنگەل كوەففيتسەنتى، ادامداردىڭ ورتاشا عۇمىرى، تاربيە العان ۋاقىتى سياقتى 7 كورسەتكىش %90تەن جوعارى؛ قالعان 8 كورسەتكىش %80 اينالاسىندا بولعان. مىنە بۇل فاكتتەر اقسايدىڭ اتى زاتىنا ساي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعامعا قادام تاستاعاندىعىن دالەلدەيدى.
شارۋاشىلىعى شالقىپ، قازىنا كىرىسى مولايعان سوڭ، اۋدان حالىق جۇرتشىلىعىنا تولىپ جاتقان يگىلىكتى ىستەر ىستەپ بەرىپ، ولاردىڭ زاتتىق جانە رۋحاني جاقتارداعى قاجەتتەرىن قاناعاتتاندىرۋعا كۇش سالعان. ايتالىق، سوڭعى 5 جىلدىڭ وزىندە ىلگەرىندى – كەيىندى بولىپ، 400 ميلليون يۋان قارجى شىعارىپ، وقۋ – اعارتۋ، قالا قۇرىلىسى، دەنساۋلىق ساقتاۋ، مادەنيەت، قاتىناس – تاسىمال، كاسىپتەنۋ جاقتارىندا بۇقاراعا 39 ءتۇرلى يگىلىكتى ءىس ىستەپ بەرگەن. جۇمىسسىز جۇرگەن 1146 ادامدى كاسىپتىك جاقتان تاربيەلەپ، 222 ادامدى جۇمىسقا ورنالاستىرعان. 2 ميلليون يۋاننان ارتىق قارىز اقشا تاراتىپ، ادامداردى كاسىپ اشۋعا جەبەگەن.
ەگىنشى – مالشىلاردى، قالا تۇرعىندارىن ەمدەلۋ جاقتان قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمىن جالپىلاستىرعان. جۇمىسسىز قالۋ، جارالانۋ، بالالى بولۋ جاعىنداعى قامسىزداندىرۋدى، 16 جاستان اسقان ەگىنشى – مالشىلار مەن قالا تۇرعىندارىنىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ ولشەمىن 180 يۋانعا كوتەرگەن. اۋىل – قالاشىق تۇرعىندارىنىڭ باسپانا قۇرىلىسىن جاقسارتىپ، ءار وتباسىنا تۋرا كەلەتىن تۇرعىن ءۇي اۋماعىن 120 شارشى مەترگە جەتكىزگەن... بۇلار ايتۋعا وڭاي بولعانىمەن، كوپ اۋداندار ءالى ىسكە اسىرا الماعان يگىلىكتەر.
قازىر مالشىلار تۇگەلدەي قالادان ەلەكترى، سۋى، جاراتىلىستىق گازى دايىن، ءبىر تۇتاس جىلىناتىن زامانعا لايىق ۇيلەر ساتىپ الىپ، بالالارىن وقىتىپ، قارتتارىن كۇتىمدەيدى ەكەن. مالشىلاردىڭ الدى 400 شارشى مەترلىك 3 قاباتتى ۇيدە وتىرىپ، ساۋلەتتى اۆتوكولىك ايداپ جۇرگەنىن ءوزىمىز دە كوردىك. مالشىلاردىڭ دەنى ادام جالداپ مال باقتىرىپ، وزدەرى قالاشىقتا مادەنيەتتى دە راقاتتى تۇرمىس كەشىرەدى ەكەن. 60 جىلدىڭ الدىندا تاۋ ساعالاپ، سۋ جاعالاپ ازىپ – توزىپ جۇرگەن بۇقارا بۇگىنگى كۇندە كوڭىلدەرى جاي، ءتورت تۇلىگى ساي، باي – باقىتتى تۇرمىس كەشىرىپ جاتىپتى، پارتيانىڭ ۇلت ساياساتىنىڭ جەڭىسى، ءار ۇلت حالقىنىڭ بەرەكە – بىرلىكپەن كۇرەس جۇرگىزگەندىگىنىڭ جەمىسى دەگەن وسى!
اۋدان رۋحاني وركەنيەت قۇرىلىسى جاعىندا دا قوماقتى ناتيجەلەر جاراتقان. شارۋاشىلىق دامىپ، حالىقتىڭ تۇرمىس دەڭگەيى كوتەرىلگەن سايىن، بۇقارانىڭ رۋحاني جاقتاعى قاجەتى كۇشەيىپ، تالابى ارتىپ وتىراتىنى تابيعي. بۇقارانىڭ وسى جاقتاعى قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن، اۋدان جۇمىستى قۇرىلىم رەفورماسىنان باستاپ، اۋداندىق مادەنيەت، دەنە تاربيە، راديو – تەلەۆيزيا مەكەمەسىن قۇرىپ، وعان 5 ءىسورنىن قاراتقان. ۇيىمدىق باسشىلىقتى كۇشەيتىپ، قوسىلاتىن قارجىنى مولايتىپ، قۇرىلعىلارىن كوبەيتىپ، قىزمەتكەرلەرىن تولىقتاپ، بۇل سالانىڭ دامۋىن ۇيىمدىق – قازىنالىق جاقتاردان كەپىلدەندىرگەن. ناتيجەدە، اۋداننىڭ مادەنيەت، اقپارات، دەنە تاربيە ىستەرى قارىشتاپ دامىعان. 1998 – جىلدان كەيىن راديو – تەلەۆيزيا عيماراتىن، كىتاپحانا، كورمە سارايىن سالىپ، مادەنيەت الاڭىن جاساعان. ىلگەرىندى – كەيىندى بولىپ، 14 ميلليون 80 مىڭ يۋان قارجى شىعارىپ، 3200 شارشى مەتر اۋماقتاعى «اقساي قازاق ۇلتتىق مۇراجايىن» سالعان، قازاقى ۇلگىدەگى سالىنعان ساۋلەتتى مۇراجايعا 8 بولىمگە ءبولىنىپ، 600 تۇرلىدەن 1200 دانادان استام مادەني مۇرا قويىپ، اقسايداعى قازاق حالقىنىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن، ءوندىرىس – تۇرمىس احۋالىن، سالت – ءداستۇرىن جان – جاقتى تانىستىرعان، ونداعى كەيبىر مادەني مۇرالار شينجياڭداعى مۇراجايلاردا دا كەزىكپەيدى. 2000 – جىلدان كەيىن جيىنى 100 ميلليون يۋانداي قارجى قوسىپ، ۇلتتىق عۇرىپ – ادەت سارايىن، كورمە ورتالىعىن، سەرۋەن الاڭىن سالعان.
بۇلاردان سىرت، قالاشىققا جاستاپ اۋماعى 208 مىڭ شارشى مەتر كەلەتىن مەملەكەتتىك ولشەمدەگى بۇقارالىق سپورت ورتالىعىن )بايگە الاڭىن( سالعان. وندا ات بايگەسىن، ءتۇرلى دوپ جارىستارى مەن سپورت جارىستارىن وتكىزۋگە، قىزقۋار قۋىپ، كوكپار تارتۋعا، باسقا دا ات ويىندارىن كورسەتۋگە بولادى. ويىن كەزىندە، ساحنادا 4000 ادام وتىرىپ ويىن كورە الادى، بۇعان جيىنى 30 ميلليون يۋاننان ارتىق قارجى جۇمساعان. 2014 – جىلى مامىرعا دەيىن اۋدان كولەمىندەگى مادەنيەت، دەنە تاربيە سارايى – الاڭدارى 41گە، مادەنيەت سالاسىندا ىستەيتىن قىزمەتكەرلەر 486عا، مادەنيەت مۇلىكتەرىنىڭ جالپى قۇنى 84 ميلليون يۋانعا جەتكەن. قۇرىلعىلار مەن قىزمەتكەرلەر تولىقتانىپ، قارجى ماسەلەسى شەشىلگەندىكتەن، ۇلكەندى – كىشىلى ءتۇرلى مادەني قيمىلدار وتكىزگەن، ولاردىڭ ىقپالى دا زور بولعان. بۇلاردان 10 مەملەكەتتەن 120 سپورتشى قاتىناسقان 9 – كەزەكتى ازيا قازاق كۇرەسى جارىسىن، 53 ۋنيۆەرسيتەت قاتىناسقان ستۋدەنتتەردىڭ مەملەكەتتىك ساداق اتۋ جارىسىن، از ۇلتتاردىڭ 7 – كەزەكتى گانسۋ ولكەلىك سپورت جارىسىن، از ۇلتتاردىڭ 6 – كەزەكتى جيۋچۋان قالالىق سپورت جارىسىن، قازاق اس – سۋ مادەنيەت اپتالىعىن، ۇنەمى وتكىزىلىپ تۇراتىن ات بايگەلەرىن ايتۋعا بولادى... سوندىقتان اۋدان مەملەكەتتىك دەنە تاربيە باس مەكەمەسى جاعىنان «بۇقارالىق دەنە تاربيە قىزمەتىندەگى وزات ورىن» دەگەن داڭققا يە بولعان.
اۋدان ساياحاتشىلاردى كوبىرەك باۋراۋ ءۇشىن، مادەنيەت، سپورت قيمىلدارىن جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكپەن، ساياحاتپەن ۇشتاستىرعان. ايتالىق، 2012 – جىلدان تارتىپ 30 ميلليون يۋاننان استام قارجى شىعارىپ، 5 جىلدىق جوسپارمەن ساياحاتشىلارعا قىزمەت وتەۋ، جابايى حايۋاناتتار مەن وسىمدىكتەردى تاماشالاۋ، اڭ اۋلاۋ، مي سەرگىتۋ سياقتى 4 وڭىرگە بولىنگەن ەكولوگيالىق ساياحات رايونى قۇرىلىسىن باستاعان، قازىرگە دەيىن 47 مىڭ مۋ جەردى قورشاپ، اڭ سۋاتى، اڭ ءوسىرۋ الاڭى، بالىق اۋلاۋ كولشىگى، اسحانا، اڭ – قۇس جانە وسىمدىك ۇلگىلەرى كورمەسى، قاراۋىل مۇناراسى قاتارلى قۇرىلعىلاردى بىتىرگەن. حايۋانات باقشاسىنداعى تۇيە كيىك، شىكىن قۇلان، جابايى قوداس، قار بارىسى، تاۋەشكى، ايۋ، قاسقىر، تۇيە قۇس، تىرنا سياقتى 22 ءتۇرلى اڭ – قۇستىڭ سانىن 250دەن اسىرعان. قازىر بۇل ورىن ساياحات كاسىبىندەگى ماڭىزدى تۇيىنگە اينالعان.
اقساي باسشىلارى ادەبيەت – كوركەمونەردىڭ بۇقارانى تاربيەلەۋ، جىگەرلەندىرۋ، سومداۋداعى رولىن ساۋلەلەندىرۋگە دە ەرەكشە ءمان بەرگەن، ولار 2013 – جىلى اۋداننىڭ ۇلتتىق ءان – ءبي ۇيىرمەسىندەگى جاسى اسقانداردى باسقا ورىندارعا اۋىستىرىپ، شينجياڭنان دارىندى ۇسىنىس ەتىپ، كاسىپتىك قىزمەتكەرلەر اۋىستىرىپ اكەلىپ، ۇيىرمەنى كۇشەيتكەن، ۇيىرمەنى ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا ويىن قويۋعا، ۇيرەنۋگە جىبەرىپ، تاجىريبە – ساباق قابىلداپ، كاسىپتىك ورەسىن وسىرۋىنە جاعداي جاراتقان. ۇيىرمەدەگىلەر بىرنەشە جىلدىق ۇيرەنۋ، جاتتىعۋ، شىنىعۋ ارقىلى وزدەرى جازىپ، وزدەرى رەجيسسەرلىك ەتكەن، قازاق حالقىنىڭ تاريحىن، سالت – ءداستۇرىن، ءوندىرىس – تۇرمىس جاعدايىن جىرلاعان 2 وپەرانى ويناپ شىعىپ، ۇيىم مەن بۇقارانىڭ جاقسى باعاسىن العان.
اۋداندىق ۇكىمەت جۇڭگو از ۇلت جازۋشىلار قوعامى جانە «ۇلتتار ادەبيەتى جۋرنالىمەن» بىرلەسىپ «اقساي قازاق ادەبيەت سيلىعىن» تاعايىنداعان. تۇڭعىش رەتكى سيلىق تاراتۋ سالتىن 2014 – جىلى بەيجيڭدە وتكىزىپ، 8 تۋىندىعا سيلىق بەرگەن. 2 – رەتكىسىن 2016 – جىلى تامىزدا اۋداندا وتكىزىپ، 9 تۋىندىنىڭ بىرەۋىنە 120 مىڭ يۋان، قالعاندارىنا 30 مىڭ يۋاننان سيلىق بەردى، اقساي قالامگەرلەرىنەن 1 – رەتتە اپەتاي مۇقاراپ ۇلىنىڭ «كيەلى كوش»، 2 – رەتتە ءانۋار نۇرعازى ۇلىنىڭ «باقىت قاينارى» دەگەن دەرەكتى ادەبي شىعارمالارى سيلىققا يە بولعان. «ۇلگىنىڭ كۇشى شەكسىز». بۇل باعالاۋ – سيلاۋ قيمىلىنىڭ اقسايدىڭ ادەبيەت – كوركەمونەر جاسامپازدىعىنىڭ جاڭا بەلەسكە كوتەرىلۋىنە تۇرتكى بولارى داۋسىز.
جاساعان ورتانىڭ تاماشالىعى ادامعا كوڭىلدىلىك سيلايدى، تۇرمىستىڭ جاقسىلىعى ادامدى ماقتانىش سەزىمىنە بولەيدى، مادەني كوڭىل اشۋ قيمىلدارىنىڭ مايەكتىلىگى ادامنىڭ رۋحىن سەرپىلتەدى. بۇل ۇشەۋى قوسىلعاندا، ادامنىڭ جىگەر – قايراتىن تاسقىنداتىپ، اقىل – پاراساتىن ساۋلەلەندىرىپ، زاتتىق وركەنيەتتى ىلگەرىلەتەدى، مىنە بۇل رۋحتىڭ كۇشى، رۋحاني وركەنيەتتىڭ كەرەمەتى. اقساي قازاق اۆتونوميالى اۋدانىنىڭ 63 جىلدىق امالياتى وسى زاڭدىلىقتى دالەلدەيدى. ايتالىق، اۋدان قۇرىلعاندىعىنىڭ 60 جىلدىعى كەزىندەگى ساناققا قاراعاندا، اۋدان GDPسى 2 ميلليارد 489 ميلليون يۋانعا جەتىپ، 1958 – جىلداعىدان 49 ەسە، 1978 – جىلداعىدان 19 ەسە ارتقان. قازىنالىق كىرىسى 179 ميلليون يۋانعا جەتىپ، 1958 – جىلداعىدان 497 ەسە، 1978 – جىلداعىدان 45 ەسە ارتقان. سوڭعى 5 جىلدا دا اۋدان GDPسى جىلىنا %10تىك قارقىنمەن دامىپ، 1.8 ەسە، قازىنا كىرىسى جىلىنا %15تىك قارقىنمەن دامىپ، 2.4 ەسە ارتقان. ۇشقان قۇستاي دامۋ دەگەن مىنە وسى!
اقساي 2 اۋىل، ءبىر قالاشىعى عانا بار، حالقى 10 مىڭنان، قازاقتىڭ سانى 3000نان ارەڭ اساتىن كىشكەنە اۋدان. اقساي كولەمىندە مۇناي، جاراتىلستىق گاز، التىن – كۇمىس، اسىل تاس سياقتى قۇندى جەر استى بايلىعى دا؛ اعىندى وزەن، تابيعي ورمان – توعاي، شۇرايلى جايلىم سياقتى سارقىلماس جەر ءۇستى بايلىعى دا جوق، جەرى قاعىر، جاراتىلىستىق شارت – جاعدايى ناشار. كەزىندە اقساي ءوندىرىس شارت – جاعدايى ەرەكشە جاپالى، حالىق تۇرمىسى توتەنشە ميحىناتتى مەشەۋ اۋدان ەدى. قازىر ءوندىرىسى ورگە باسىپ، قارقىنى قاۋىمدى قايران قالدىرعان، حالقىنىڭ قايرات – جىگەرى تاسقىنداپ، تۇرمىسى ەلدى تاڭداندىرعان ايتۋلى اۋدانعا اينالدى. مەملەكەت جاعىنان بەرىلگەن «ەكونوميكالىق جاقتاعى قۋاتتى اۋدان»، «مەملەكەتتىك وركەنيەتتى اۋدان»، «ۇلتتار ىنتىماعى، العا باسارلىعى جاعىنداعى ونەگەلى ورىن» دەگەن داڭقتار مەن ولكە ايماق جاعىنان بەرىلگەن تولىپ جاتقان اتاقتار اقسايدىڭ اعالاپ العا شىققاندىعىن تاعى ءبىر قىرىنان ايگىلەيدى.
وسىنداي شارت – جاعدايدا، اقسايلىقتار شارۋاشىلىعىن قايتىپ وسىنشاما شالقىتىپ، اۋدان قالاشىعىن 20 جىلعا جەتپەيتىن ۋاقىتتا قايتىپ وسىنشالىق گۇلدەندىردى؟ حالىق تۇرمىسىن قايتىپ وسىنشالىق جاقسارتىپ، رۋحاني وركەنيەت قۇرىلىسىن قايتىپ وسىنشالىق كوركەيتتى؟ اقسايدىڭ 63 جىلدىق تاريحىنا كوز جىبەرسەك، ولار ارقا سۇيەگەن 3 اسىل بار: ءبىرىنشى، پارتيانىڭ ۇلت ساياساتى مەن مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق تەرريتوريالى اۆتونوميا زاڭى. پارتيانىڭ ۇلت ساياساتىنىڭ رۋحى بويىنشا، مەملەكەت 1953 – جىلى ازىپ – توزىپ مەكەنسىز تەنتىرەپ جۇرگەن ەلدىڭ باسىن قوسىپ، 3 ولكەدەن جەر الىپ، اۆتونوميالى اۋدان قۇرىپ بەرگەن ءارى ۇلتتىق تەرريتوريالى اۆتونوميا زاڭى بويىنشا، 60 جىلدان بەرى دايەكتى تۇردە ساياسي جاقتان كوتەرمەلەپ، باسقا جاقتاردان سۇيەمەلدەگەن. سول ساياسات پەن زاڭنىڭ جەبەۋىندە، ولكە مەن ايماق ءار جاقتان پارمەندى قولداۋ كورسەتىپ، قوماقتى كومەك بەرىپ وتىرعان. ۇلتتىق اۆتونوميالى اۋدان دەپ، ورتالىقتىڭ مينيسترلىك – كوميتەتتەرىنىڭ، ولكەنىڭ قارجىلاي بەرگەن كومەگى اۋداننىڭ قازىنالىق كىرىسىنە جەتە جىعىلىپ، كەي جىلدارى اسىپ كەتىپ وتىرعان.
ەكىنشى، كادرلار مەن بۇقارانىڭ قاجىرلى ەڭبەگى. اقسايداعى ءار ۇلت كادرلارى مەن بۇقارا شەت – شالعايداعى يەن دالاعا قۇرىلعان ون ەكىدە ءبىر نۇسقاسى جوق اۋداننىڭ كەرەگەسىن جايىپ، شاڭىراعىن كوتەرۋ؛ 40 جىل ۋاقىت جۇمساپ اۋداننىڭ ىرگەسىن كومىپ، نەگىزىن قالاۋ؛ ونان ارىپ – تالاسىپ ءجۇرىپ، اۋدان قالاشىعىنىڭ قونىسىن جاڭالاۋ؛ جالىنىپ – جالبارىنىپ ءجۇرىپ، باسقا اۋداننان سۋ سۇراپ الىپ، ونى 57 كيلومەتر جەردەن جاڭا قونىسقا جەتكىزىپ، اۋداننىڭ سۋ ماسەلەسىن شەشۋ؛ مىعىم ونەركاسىپ بازاسىن قۇرىپ، ەكونوميكالىق دامۋدى كەپىلدەندىرۋ سياقتى كەلەلى شايقاستاردا اقىل – قايرات جۇمساپ، اشتى تەر توككەن، تالاي كۇندى تىنىمسىز باتىرىپ، تالاي تاڭدى ۇيقىسىز اتىرعان. وتە – موتە، اۋداننىڭ نەگىزگى باسشىلارى ۇلتتىق اۆتونوميالى اۋداننىڭ ۋاكىلى رەتىندە، پارتيانىڭ ۇلت ساياساتى مەن مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق تەرريتوريالى اۆتونوميا زاڭىن مۇمكىندىگىنشە ەگجەي – تەگجەيلى اتقارىپ، ولاردىڭ بەرەتىن تيىمدىلىگىنەن تولىق پايدالانىپ، ەرەكشە ەڭبەك سىڭىرگەن.
ءۇشىنشى، جالپى حالىقتىڭ بەرەكە – بىرلىگى. اقسايداعى ءار ۇلت حالقى 63 جىلدان بەرى، جاپا – ماشاقاتتى بىرگە تارتىپ، باقىت – راقاتتى بىرگە كورىپ، ءبىر كىسىنىڭ بالاسىنداي ىنتىماقتاسىپ كۇرەس جۇرگىزگەن. «بەرەكەءتۇبى مەرەكە» دەپ ءبىلىپ، وكپە – نارازدى قايىرىپ تاستاپ، وسەك – اياڭعا قۇلاق اسپاي، تاتۋ – ءتاتتى تۇرمىس كەشىرگەن. وسىنىڭ ارقاسىندا، اقسايدا 60 جىلدان بەرى ۇلتتار اراسىندا ەشقانداي كىربەڭدىك، داۋ – جاڭجال تۋىلماعان. سوندىقتان قوعام ورنىقتى، ۇلتتارى ىنتىماقتى بولىپ، اقسايدىڭ ارشىندى قاداممەن العا باسۋىنا تاماشا ساياسي جانە قوعامدىق جاعداي جاراتىلعان.
جيىپ ايتقاندا، اقسايلىقتار پارتيانىڭ ۇلت ساياساتىنىڭ نۇر شۇعىلاسىندا، بەرەكە – بىرلىكپەن كۇرەس جۇرگىزۋ ارقىلى بۇگىنگى تولاعاي تابىستارعا جەتكەن. مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق تەرريتوريالى اۆتونوميا زاڭى مەن پارتيانىڭ ۇلت ساياساتى تۇرعاندا، بۇدان بىلاي ءتىپتى دە گۇلدەنىپ – كوركەيىپ، مۇنان دا بيىك بەلەستەرگە شىعارى داۋسىز!
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
