- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
حالىقارالىق انا ءتىلى كۇنىنە وراي جاريالاندى
ادامزات تىلدەردى قورعاۋ پارمەنىن ارتتىرۋى كەرەك
2014.02.21 10:10 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
15 – كەزەكتى «حالىقارالىق انا ءتىلى كۇنى» كەلۋ بايلانىسىمەن، الەمنىڭ جەر – جەرىندە ءتۇرلى فورماداعى ەسكە الۋ قيمىلدارى وتكىزىلۋدە؛ بيىلعى قيمىل تاقىرىبى «جەرگىلىكتى تىلدەردەن پايدالانىپ، دۇنيە جۇزىندە ازاماتتىق سانانى جوعارىلاتۋ: عىلىمعا نازار اۋدارۋ». 1999 – جىلى قاراشادا يۋنەسكونىڭ 30 – كەزەكتى قۇرىلتايىندا، 2000 – جىلدان باستاپ، ءار جىلدىڭ 21 – اقپانىن حالىقارالىق انا ءتىلى كۇنى ەتىپ بەلگىلەۋ جونىندە ۇندەۋ تاستالعان. مۇنداعى ماقسات: تىلدەر مەن مادەنيەتتەردىڭ كوپ تۇرلىلىگىن ىلگەرىلەتۋ، كوپ تىلدەندىرۋ. ۇندەۋدە مىناداي اتاپ كورسەتىلگەن: «ءتىل ــ ادامزاتتىڭ زاتتىق جانە بەيزاتتىق مۇرالارىن قورعاۋ مەن ونى دامىتۋدىڭ ەڭ ۇتىمدى قۇرالى. انا ءتىلدى دامىتۋعا باعىتتالعان ءتۇرلى قيمىلدار تەك قانا تىلدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگى مەن كوپ تىلدەندىرۋ وقىتۋىنا عانا پايدالى بولىپ قالماستان، بۇل دۇنيە جۇزىندەگى ءارقايسى تىلدەر مەن مادەنيەتتەرگە جانە سالت – سانالارعا دەگەن سانانى جوعارىلاتىپ، تۇسىنىستىك، ۇستامدىلىق جانە پىكىرلەسۋ نەگىزىندە، الەم حالقىنىڭ ىنتىماعىن ىلگەرىلەتەدى.
انا ءتىل ــ ءبىر ۇلت ادامدارىنىڭ ءوزارا قارىم – قاتىناس جاساۋ قۇرالى ءارى وسى ۇلتتىڭ مادەنيەتى مەن سالاۋاتىنا ۋاكىلدىك ەتەدى. كەيبىر تىلدەردىڭ جويىلۋدىڭ از اق الدىندا تۇرۋى بۇكىل دۇنيە جۇزىلىك قۇبىلىس رەتىندە قارالۋدا. ساناققا قاراعاندا، قازىرگى تاڭدا الەمدەگى 6000نان استام ءتىلدىڭ ىشىندە، شامامەن 2000 تىلدە جازۋ بار، %96 ءتىلدىڭ پايدالانۋشىلارى دۇنيە ءجۇزى جان سانىنىڭ تەك %4ىن عانا ۇستايدى، 1000نان استام ءتىل قۇرىپ كەتۋ الدىندا نەمەسە وتە قيىن جاعدايدا تۇر. 1991 – جىلدىڭ وزىندە – اق، ا ق ش – تىڭ ايگىلىك ءتىل عالىمى مايكەل كلاۋس ا ق ش ءتىل قوعامىنىڭ جىلدىق جينالىسىندا دابىل قاعىپ: «ەگەر كۇندەردىڭ كۇنىندە جەر شارىنداعى تىلدەردىڭ %90ى جويىلاتىن بولسا، وندا ءتىل عىلىمى تاريحتاعى كوز الدىمىزدا جوعالىپ كەتكەن عىلىمعا اينالادى»، - دەگەن بولاتىن. سول كەزدە ول «الەمدەگى تىلدەردىڭ جارىمى ءبىر عاسىر ىشىندە جويىلادى» دەپ مەجە جاساعان. قازىر ونىڭ ەسكەرتۋى شىندىققا اينالىپ كەلەدى.
يۋنەسكونىڭ 2009 – جىلى سىزعان «الەمدەگى جويىلۋعا تاياعان تىلدەردىڭ تارالۋ كارتاسىنا» قاراعاندا، ءۇندىستاندا 196 ءتۇرلى ءتىل جويىلۋعا تاياعان، ءۇندىستان جويىلۋعا تاياعان تىلدەردىڭ كوپتىگى جاعىنان كوش باستاپ تۇر؛ ەكىنشى جانە ءۇشىنشى ورىندارعا جەكە – جەكە ا ق ش پەن يندونەزيا جايعاسقان، جويىلۋعا تاياعان تىلدەر سانى جەكە – جەكە 192 جانە 147 ءتىل.
تىلدەردىڭ جويىلۋى دۇنيە ءجۇزى بويىنشا اۆستراليادا ەڭ اۋىر. اۆستراليالىقتاردىڭ ءتىل مۇراعاتتارىنىڭ ىشىندە %95ى قۇرىپ جوعالعان. وتارشىلدىقتىڭ ىقپالىنا ۇشىراعاندىقتان، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ءتىلى زور مولشەردە ازايىپ، قازىر اق ءناسىلدى وتارشىلداردىڭ جەرگىلىكتى تۇرعىندار اكسەنتىندەگى اعىلشىنشا ءتىلى جالپىلاسىپ كەتكەن. اق ناسىلدىلەر كەلۋدەن بۇرىن، اۆستراليادا شامامەن 250 ءتىل بولعان، اكسەنتتەردى قوسقاندا، جيىنى 700دەن استام ءتىل بولعان، بۇگىنگى تاڭدا تەك 50گە جەتپەيتىن ءتىل قالعان.
الەمدەگى كوپتەگەن ەلدەر سياقتى، جۇڭگوداعى ءىشىنارا از ۇلتتاردىڭ ءتىلى دە جويىلۋ حاۋپىنە ۇشىراۋدا. جۇڭگو ۇلتتار ءتىل عىلىم قوعامىنىڭ قۇرمەتتى باستىعى سۇن حۇڭكاي پروفەسسوردىڭ تانىستىرۋىنشا، بىرنەشە از ۇلت ءتىلى قارىم – قاتىناس جاساۋ قۇرالىندىق قىزمەتىنەن بۇكىلدەي ايىرىلعان، مىسالى: مانزۋ ءتىلى، شىزۋ ءتىلى، حىجى ءتىلى، تاتار ءتىلى قاتارلىلار؛ اتالعان تىلدەردى ۇرپاققا جالعاستىرۋ احۋالى وتە قيىن حالدە قالعان. يۇننانداعى زىجۇن ءتىلى مەن تايۋانداعى بازاي ءتىلى يۋنەسكو جاعىنان جۇڭگوداعى «جويىلۋ الدىنداعى» تىلدەر قاتارىنا ەنگىزىلگەن. گۇيجوۋداعى مۋلاۋ ءتىلىن قازىر تەك 90 جاستاعى جالعىز قارت سويلەي الادى، بۇل اتى – زاتىنا ساي جويىلۋ الدىنداعى ءتىل.
كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
