دەمالىس كۇندەرى اس – سۋدىڭ ارتۋى تەزدەپ، دارالىق سەزىنۋ اۋقىمعا اينالدى (جىل ورتاسىنداعى ەكونوميكالىق جاعدايعا نازار)

مەملەكەتتىك ساناق مەكەمەسىنىڭ ساندى مالىمەتىندە كورسەتىلۋىنشە، الدىڭعى جارتى جىلدا بۇكىل ەل بويىنشا اس - سۋ كىرىسى 2 تريلليون 624 ميلليارد 300 ميلليون يۋان بولىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %7.9 ارتىپ، قوعامدىق تۇتىنۋ بۇيىمدارىنىڭ بولشەك ساتىلۋ جالپى سوماسىنىڭ %3.7 تىك ارتۋ قارقىنىنان جوعارى بولىپ، ارتۋ جاعدايى ءبىرشاما كۇشتى دامۋ ومىرشەڭدىك كۇشىن جالعاستىرعان.

اس - سۋ كاسىپورىندارى تيجارات ۇلگىسىندە جاڭالىق جاراتتى. جۇڭگو قوناقجاي قوعامى الدىڭعى جارتى جىلدا جاڭا جىل، كوكتەم مەرەكەسى، ”1 - مامىر“، دۋان - ۋ سياقتى دەمالىستاردىڭ ىقپالىندا دەمالىستاعى اس - سۋ تۇتىنۋ كولەمىنىڭ ارتۋى ءبىرشاما تەز بولعاندىعىن، اسىرەسە، دەمالىستىڭ العاشقى كۇنى جوعارى شەككە جەتكەندىگىن، اس - سۋ كاسىبىنىڭ ”دەمالىس اسەرى“ مەن ”دەمالىستىڭ العاشقى كۇندىك اسەرى“ اناعۇرلىم كورنەكتىلەنگەندىگىن بايقادى. جاس تۇتىنۋشىلار توبى دارالىققا، تۇرمىس سالتىنا جانە كوڭىل كۇي قۇنىنا اناعۇرلىم ءمان بەرىپ، مەرەكە، ەسكە ءتۇسىرۋ كۇنى، جارىس قيمىلدارى تۇتىنۋدى جەبەيتىن ارتۋ تۇيىنىنە اينالدى. اس - سۋ كاسىپورىندارى تۇتىنۋدىڭ جاڭا كەڭىستىگىن بەلسەنە اشىپ، تۇزدە تۇنەۋ اس - سۋى، ”كەشكى بازار“، ءدامدى تاعامدار، مادەنيەت - ساياحات سياقتى دارالىق ەرەكشەلىككە يە تۇتىنۋدىڭ جاڭا كورىنىستەرىن قالىپتاستىرىپ، تۇتىنۋشىلاردىڭ سەزىنۋىن كۇشەيتتى؛ جەر بەلگىسى سيپاتتى ءدامدى تاعامدار، جەر بەلگىسى سيپاتتى ازىق - تۇلىك ماتەريالدارى ەرەكشە ونىمدەر قالىپتاستىرۋدىڭ پارمەندى تۇتقاسىنا اينالدى؛ ”مەملەكەتتىك ورلەۋ“ ءدامدى تاعامدارى، مادەنيەت تاقىرىپتىق قوناق ءۇيى، جاسىل قوناقجاي، جاسىل اس - سۋ سياقتى جاڭا تۇتىنۋ ۇلگىسى جۇرت نازارىن بارعان سايىن اۋداردى؛ ەرەكشەلىككە يە جەڭىل تاعامدار، ءبىرشاما جوعارى باعا سالىستىرماسىنا يە، ءوزى تاڭدايتىن، بۇقارالاندىرىلعان، تۇراقتى باعا تۇرىندەگى ونىمدەر قىزۋ قارسى الىنىپ، جاڭادان قوسىلعان اس - سۋ كاسىپورىندارىنىڭ سانىندا ۇستايتىن سالىستىرماسى جوعارى بولدى. اس - سۋ كاسىپورىندارى بازار وزگەرىسىنە بەلسەنە توتەپ بەرىپ، تۇتىنۋدىڭ ورنىقتى قالپىنا كەلۋىن جەبەدى.

ساياساتتىڭ قولداۋ رولى ۇزدىكسىز كورنەكتىلەندى. 3 – ايدا ساۋدا مينيسترلىگى قاتارلى 9 تاراۋ «اس - سۋ كاسىبىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن جەبەۋ جونىندەگى جەتەكشى پىكىردى» شىعارىپ، قىزمەت وتەۋ ساپاسىن جوعارىلاتۋ، تۇتىنۋ جاعدايىندا جاڭالىق جاراتۋ، اس - سۋ كاسىبىنىڭ دامۋ قوزعاۋشى كۇشىن كۇشەيتۋ سياقتى جاقتاردان 22 ءتۇرلى شارانى ورتاعا قويدى. 5 - ايدا بازار باقىلاۋ - باسقارۋ باس مەكەمەسى قاتارلى 8 تاراۋ «ۇكىمەت ىستەرى قىزمەت وتەۋىن اناعۇرلىم ساپالىلاندىرىپ، اكىمشىلىك ونىمدىلىكتى جوعارىلاتىپ، ”ءبىر ءىستى جوعارى ونىمدىلىكپەن ءبىتىرۋدى“ ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى اتقارۋ پىكىرىن» جاريالاپ، اس - سۋ دۇكەنىن اشۋ ”ءبىر ءىسىن“ جوعارى ونىمدىلىكپەن ءبىتىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، تيجارات - ساۋدا ورتاسىن زور كۇشپەن ساپالىلاندىردى. 6 – ايدا مەملەكەتتىك دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى قاتارلى 5 تاراۋ «تۇتىنۋدىڭ جاڭا جاعدايىن جاراتىپ، تۇتىنۋدىڭ جاڭا ارتۋ تۇيىندەرىن جەتىلدىرۋ جونىندەگى شارانى» جاريالاپ، تۇتىنۋدى جىنتىكتەي ءبولۋ سالاسىن دامىتۋمەن بىرگە، تۇتىنۋدىڭ زەييىندىك دارەجەسىن جوعارىلاتۋعا قولداۋ كورسەتۋدى ورتاعا قويدى. جۇڭگو اسپازدىق قوعامى بىلاي دەپ قارايدى: قاتىستى تاراۋلار شىعارعان كاسىپورىندارعا تيىمدىلىك جاساۋ ساياساتى اس - سۋ كاسىبىندەگى تيجارات تۇلعالارىنىڭ قىسىمىن جەڭىلدەتىپ، اس - سۋ كاسىبىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن جەبەيدى.

سونىمەن بىرگە، ءىشىنارا اس - سۋ كاسىپورىندارىندا ”كىرىستى ارتتىرسا دا، تيىمدىلىكتى ارتتىرماۋ“، ”دەمالىستىڭ الدى - ارتىنداعى ادام اعىنى پارقى ءبىرشاما زور بولۋ“، ”اعىن مولشەرى دۇرمەككە ىلەسۋ“، ”جالت ەتىپ عايىپ بولۋ“ سياقتى جاعدايلار جارىققا شىقتى. جازعى دەمالىس قارساڭىندا جۇڭگو قوناقجاي قوعامىنىڭ باستىعى چىن شينحۋا بىلاي دەپ مەجەلەپ وتىر: ساياحات بازارىنىڭ جەبەۋىندە اس - سۋ كاسىبى تاعى دا شاعىن ورلەۋدى قارسى الادى، ال ساياحات بازارىنىڭ تومەنگە ءتۇسۋى دە اۋدان ءوڭىرىنىڭ اس - سۋ ەكونوميكاسىنىڭ كومەسكى كۇشىن جانداندىرادى، جازعى دەمالىس كەزىندە بالا - شاعاسىمەن ساياحاتتاۋشىلار مەن جاس ساياحاتشىلار اۋدان وڭىرىندەگى نەگىزگى ساياحاتشىلار شوعىرىنا اينالادى، تۇتىنۋشىلار دەنساۋلىققا پايدالى، ءدامدى ءارى دارالىققا يە ەرەكشە ءدامدى تاعامداردى ءتىپتى دە ءۇمىت ەتەدى. چىن شينحۋا مىنالاردى ۇسىنىس ەتتى: اس - سۋ كاسىپورىندارى الەۋمەتتىك اۋماق قىزمەت وتەۋ بولەكتەرىن بەلسەنە كەڭەيتۋى، اسىرەسە، ورتا، جوعارى دەڭگەيدەگى ونىمدەردى تيجارات ەتەتىن كاسىپورىندار بەلسەنە ىزدەنىس جاساپ، بۇقارالانعان، ۇدايىلانعان ونىمدەردى كوپتەپ جاراتۋى؛ جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكتى مىقتى يگەرىپ، ەرەكشەلەنگەن جانە پارىقتى تۇتىنۋ كەشىرمەلەرىن قالىپتاستىرىپ، قامداۋ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، قىزمەت وتەۋ قابىلەتىن كۇشەيتىپ، ”توراپتا تانىمال بولۋدى“ ”ۇزاق ۋاقىت تانىمال بولۋعا“ اينالدىرىپ، ”اعىم مولشەرىن“ ”تۇراقتىلىق مولشەرىنە“ اينالدىرۋى كەرەك. جۇڭگو اسپازدىق قوعامى مىنانى ۇسىنىس ەتتى: اس - سۋ كاسىپورىندارى ساياسات اۋقىمىن بەلسەنە ۇعىسىپ، كاسىپورىندارعا تيىمدىلىك جاساۋ ساياساتىنان تولىق، ويداعىداي پايدالانۋى ءارى ۇزدىكسىز جاڭالىق جاراتىپ، جازعى ەرەكشەلىككە يە كوكونىس ونىمدەرىن دەر كەزىندە شىعارىپ، ءتىپتى دە كوپ تۇتىنۋشىلاردى باۋراۋى كەرەك.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى