نەگىزگى ازىقتى كوپ جەمەيتىن بولدىق، بىزگە ءالى دە وسىنشاما كوپ استىق قاجەت پە؟

ءار جولى استىقتان مول ءونىم الىنعان حاباردى كورگەنىمدە، كوڭىلىمە مىناداي كۇدىك كەلەدى: قازىر كوپشىلىكتىڭ تۇرمىس شارت - جاعدايى جاپپاي جاقساردى، نەگىزگى ازىقتى بۇرىنعىدان ازاي جەيتىن بولدى، سولاي بولسا دا، ءبىزدىڭ جۇڭگو وسىنشاما كوپ استىق داقىلىن ەگۋدى قاجەت ەتە مە؟

حالىق تورابىنداعى توراپتاس 5****19

اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ ءتىلشىسى رەتىندە، ماڭايىمىزداعى دوستار دا ۇنەمى وسى تەكتەس ماسەلەنى ورتاعا قويىپ وتىرادى: ”نەگىزگى ازىقتى ازىراق تۇتىنعاندا قانداعى مايدى ازايتۋعا بولادى، استىقتى ازىراق تۇتىنۋدىڭ وقاسى جوق شىعار؟“ ”داستارقانعا قويىلعاندارىنىڭ كوبى ەت، جۇمىرتقا، ءسۇت، جەمىس - جيدەك، كوكونىس، بالىق سياقتىلار، سوندا دا استىق وسىنشالىق ماڭىزدى ما؟“ …… بۇل ماسەلەلەردى ءبىز ءۇش تۇرعىدان قاراستىرىپ كورەيىك.

ەڭ اۋەلى، استىق نەگىزگى ازىققا ۇقسامايدى.

بۋ نان، كۇرىش قوسىلعان قۋىرماش، كەسپە كوجە سياقتى نەگىزگى ازىقتار استىقتان تىكەلەي جاسالادى، ال ەت، جۇمىرتقا، ءسۇت استىقتى قاجەت ەتەدى. مىسالى، ءۇي قۇستارىنىڭ، ءۇي جانۋارلارىنىڭ جەيتىن جەم - شوبىندە جۇگەرى، بۇرشاق كۇنجاراسى سياقتىلار بولادى، ەسەپتەۋگە قاراعاندا، ءبىر جىڭ ەتكە 2.5 جىڭ استىق قاجەت بولادى ەكەن. دەمەك، كۇنىنە ءۇش ۋاق تاماقتانۋدان كۇندەلىكتى ۇساق - تۇيەك تاعامدارعا دەيىن استىقتان قول ۇزە المايدى.

ەندى ”تاماق مولشەرىمىزگە“ كوز جىبەرەيىك. ءبىر ميللياردتان استام حالىقتىڭ تاماقتانۋى − ەلىمىزدىڭ ەڭ ۇلكەن مەملەكەت جاعدايى. بۇكىل ەل حالقى كۇنىنە ورتا ەسەپپەن 700 مىڭ توننا استىق، 230 مىڭ توننا ەت، 98 مىڭ توننا ماي جانە ءبىر ميلليون 920 مىڭ توننا كوكونىس سارىپ ەتەدى. ەگەر شىنىندا استىق تاپشى بولسا، كىم بىزگە كومەكتەسەدى، كىم ءبىزدىڭ قاجەتىمىزدەن شىعا الادى؟

ونىڭ ۇستىنە، قازىر تۇرمىس شارت - جاعدايى جاقساردى، كوپشىلىك تويا تاماقتانىپ قانا قالماستان، جاقسى تاماقتانۋى كەرەك، تۇتىنۋ قۇرىلىمىنىڭ ساپالىلانۋ بەتالىسى ءتىپتى دە كورنەكتىلەندى، استىق سۇرانىسى تاعى دا قىسىمنىڭ اۋىرلىعىن سەزىندى.

ورتالىقتىڭ اۋىل – قىستاق قىزمەت ماجىلىسىندە 2025 – جىلعى اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل – قىستاق، شارۋالار قىزمەتى ورنالاستىرىلدى، مۇندا استىق سياقتى ماڭىزدى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىمەن قامداۋدى قامتاماسىزداندىرۋ قۋاتىن ءۇرتىس كۇشەيتۋ ءبىرىنشى ورىندا تۇرىپ، استىق حاۋىپسىزدىگىن ماڭداي الدى ءىرى ءىس رەتىندە يگەرۋدىڭ ايقىن سيگنالى تاراتىلدى.

ونان قالسا، ”سول جىلى مول ءونىم الۋ“ ”جىل سايىن مول ءونىم الۋ“ دەگەندىك ەمەس. 2024 - جىلى ەلىمىزدىڭ استىق جالپى ءونىم مولشەرى ءبىر تريلليون 400 ميلليارد جىڭنان استى، بۇل كىسى باسىنا تۋرا كەلەتىن استىق مولشەرى 500 كيلوگرامنان اسىپ، حالىقارادا مويىندالعان 400 كيلوگرام استىق حاۋىپسىزدىك سىزىعى ولشەمىنەن جوعارى بولعاندىعىنان دەرەك بەرەدى.

سولايدا قام - قايعىسىز جاتۋعا بولا ما؟ استىقتان مول ءونىم الۋدا تابيعاتتىڭ كومەگى مەن ادامنىڭ قۇلشىنىسىنىڭ بىرەۋى كەم بولسا بولمايدى. قۋاڭشىلىق، سۋ اپاتى − ءالى دە استىق وندىرىسىندەگى ەڭ ۇلكەن حاۋىپ - قاتەر. جالپىلاي قاراعاندا، 2024 - جىلى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ اپات جاعدايى الدىڭعى جىلدارداعىدان جەڭىل بولعانىمەن، كەيبىر جەرلەر بىرنەشە ءتۇرلى جاراتىلىستىق اپاتقا تاپ بولدى، شارۋالار مەن ءبىرىنشى شەپتەگى كادرلار كوپتەگەن قۇلشىنىسر جاسادى. اۋا رايى وزگەرىسىنىڭ تۇراقسىزدىعى وتە زور، بۇل دا استىق ءوندىرىسىن بوساڭسىتۋعا بولمايتىندىعىن بەلگىلەيدى.

امانشىلىقتا جامانشىلىقتىڭ بولارىن ويلاعاندا، استىق جاعىندا وتكەلدەن وتتىك دەپ قاشان دا بوساڭسۋعا بولمايدى. ساندى مالىمەتكە قاراساق، 1996 - جىلى، 1998 - جىلى جانە 1999 - جىلى بۇكىل ەل بويىنشا استىق ءونىمى جەكە - جەكە ءۇش رەت ءبىر تريلليون جىڭعا جەتتى، ءبىراق ارادا تالاي بۇراڭدىقتاردى باستان كەشىرىپ، كوپتەگەن قۇلشىنىس جاساپ، 2007 – جىلعا كەلگەندە عانا ءبىر تريلليون جىڭ وتكەلىنە قايتا ورالدىق. ”قۇلدىراۋ وڭاي، ورگە باسۋ قيىن“، ”استىق حاۋىپسىزدىگى سىندى ارقاۋدى باستان - اياق مىقتاپ شيراتۋ كەرەك“.

ورتالىقتىڭ ەكونوميكالىق قىزمەت ماجىلىسىندە: ”استىق پەن ماڭىزدى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ورنىقتىرۋ جانە ونىمەن قامداۋ قىزمەتىن مىقتى يگەرۋ كەرەك“ دەپ اتاپ كورسەتىلدى. ساندى مالىمەتكە قاراساق، بۇكىل ەل بويىنشا ەگىستىك جەر اۋدانى ءۇرتىس 3 جىل تازا ارتقان، 2024 - جىلى ءبيدايدىڭ 137 جاڭا سورتى مەملەكەتتىڭ تەكسەرىپ بەكىتۋىنەن وتكەن، 300 ات كۇشى دارەجەسىندەگى جىلدامدىق اۋىستىرا الاتىن تراكتورلار مولىنان قولدانىسقا بەرىلگەن، وسىلاردىڭ بارلىعى ناقتى استىق وندىرگىش كۇشىنە اينالدى، ءبىز مول ءونىم الۋعا سەنىمدىمىز.

ءۇشىنشى، استىق ماسەلەسى استىقتىڭ عانا ماسەلەسى عانا ەمەس.

ەكونوميكانىڭ جالپى جاعدايىنان قاراعاندا، استىق باعاسى − بارشا باعانىڭ نەگىزى، استىق باعاسى جانە ونىڭ ىقپالىنا ۇشىراعان ازىق - تۇلىك باعاسى تۇرعىنداردىڭ تۇتىنۋ باعا كورسەتكىشىنىڭ ءوسۋى مەن تومەندەۋىنە بايلانىستى. تۇرعىنداردىڭ تۇتىنۋ باعاسى ەكونوميكانىڭ جالپى اۋقىمىنا، سان مىڭداعان وتباسىنىڭ كۇن كورىسىنە سايادى، جۇڭگو ەكونوميكاسى سىندى الىپ كەمەنىڭ ورنىقتى قاداممەن العا ىلگەرىلەۋىندە اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق، شارۋالار سىندى ”ورنىقتىرعىش“ كەم بولسا بولمايدى.

مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى تۇرعىسىنان قاراعاندا، ورنىقسىزدىق، تۇراقسىزدىق فاكتورلارى بولا قالسا، كوپتەگەن مەملەكەت پەن رايون دەرەۋ ”استىق قامباسىن“ مىقتاپ بەكىتىپ، استىقتى سايىس قۇرالى رەتىندە قارايتىندىعىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. استىقتىڭ كوبىرەك، ازىراق بولۋى تاكتيكا ماسەلەسى، ال استىق حاۋىپسىزدىگى − ستراتەگيالىق ماسەلە، كوپ بولۋدىڭ قىسىمى مەن از بولۋدىڭ قىسىمىن تەڭەستىرۋگە بولمايدى.

استىعىڭ بولسا، ابىرجىمايسىڭ. استىقتا ءوزىمىزدى كورسەتۋىمىزگە بولمايدى، الايدا، تولقۋ بولسا، جۇرت الاڭداپ قالادى. ەندى داستارقانىمىزعا كوز جىبەرسەك، استىق حاۋىپسىزدىگى مەملەكەتتىڭ زور ءىسى، استىقتان مول ءونىم العان سايىن، كۇش ۇستىنە كۇش قوسىپ، قۇلشىنا ەڭبەكتەنۋ كەرەك.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى