مالىمەت كەستەسى ازايتىلدى، اۋىرتپالىق جەڭىلدەدى (ورتالىقتىڭ سەگىز ءتۇرلى بەلگىلەمەسىنىڭ رۋحىن قاجىماي - تالماي تياناقتاندىرۋ . ءبىرىنشى شەپتە كورگەن - بىلگەندەرىمىز)

”مەكتەپتە وقۋ انىقتاماڭدى قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنە جىبەرسەڭ بولعانى، باسقالاي ەشتەڭە جوق“. تەلەفوندى قويعان سوڭ جاۋ حۇڭيىڭ سەنەر - سەنبەسىن بىلمەدى.

جاۋ حۇڭيىڭنىڭ ءۇيى يۇننان ولكەسى چۋشيۇڭ يزۋ اۆتونوميالى وبلىسى نانحۋا اۋدانى يۇيلۋ بايزۋ اۋىلى حوۋديان قىستاعىندا، بىلتىر كاسىپتىك مەكتەپكە قابىلدانىپ، ”يۇيلۋ جوسپارى“ كومەك قاراجاتىن ءوتىنىش ەتتى. ءوتىنىش كەستەسىن تولتىرۋ، مەكتەپتە وقۋ انىقتاماسىن الۋ، ازاماتتىق كۋالىكتى، قوعامدىق قامسىزداندىرۋ كارتوچكاسىن كوبەيتۋ، قىستاق تۇرعىندار كوميتەتى تاعى دا انىقتاۋ قاعازىن بەرۋ كەرەك. قىستاق كەستەلەردى جيناپ، ونان سوڭ اۋىلعا مالىمدەپ، اۋداندىق وقۋ ـ اعارتۋ، دەنە تاربيە مەكەمەسىنىڭ، اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسىنىڭ تەكسەرىپ بەكىتەدى، ”بۇرىن ـ سوڭدى ءبىر اي توستىم، وقۋ ماۋسىمىنىڭ جارىمىنان استامى ءوتىپ كەتتى“.

بيىل ۇقسامايدى، ءوتىنىش كەستەسىن سۋرەتكە الىپ، جوعارىعا جولدادى، جەلىدە تەكسەرىپ بەكىتتى، ءبىر اپتادا ءبىتىپ بولدى.

”وقۋشىلاردىڭ تالەيىنە ماتەريال جولداۋ جۇمىسى بۇلتتىق جۇيەدە ورىندالدى!“ دەدى حوۋديان قىستاعى تۇرعىندار كوميتەتى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى جاۋ حۇڭلان.

بىلتىر 9 ـ ايدا نانحۋا اۋدانى يۇننان ولكەلىك پارتكوم ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى يۇننان ولكەلىك ساندى مالىمەت مەكەمەسىمەن بىرلەسىپ ورىستەتكەن ساندى مالىمەت ارقىلى دەم بەرۋ ”بۇلتتىق جۇيەدە كەستە تولتىرۋ“ (يۇنبياۋتۇڭ) سىناق تۇيىنىنە تاڭدالىپ، ”نەگىزگى ساتى ساندى مالىمەتتەرىن ءبىر جولدا تولتىرۋ، كوپ قولدانىلاتىن مالىمەت كەستەسىن ءبىر قامبادا ازىرلەۋدى“ جۇزەگە اسىردى.

بۇرىن كەستە تولتىرۋدا ءبىرقانشا مەكەمە، ءبولىم، كەڭسەگە جۇگىرۋگە تۋرا كەلەتىن... ”جاڭا بۇقارانىڭ ۇيىندە وتىرعانىمدا انا جاقتان كەستەنى جولداۋعا قۋازۋ تەلەفونى كەلدى!“ دەدى جاۋ حۇڭلان.

”جوعارى جاق اۋىز اشسا، تومەن جاق زىر جۇگىرەدى“. نانحۋا اۋداندىق پارتكوم ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ ۇنەمىلىك ىستەرگە جاۋاپتى ورىنباسار باستىعى دۇڭ شۋەلۇي بىلاي دەپ تالداۋ جاسادى: ”قۋزاعان سايىن زىقىمىز كەتەدى، نەگىزگى ساتىنىڭ ساندى مالىمەتىنىڭ ساپاسى كوڭىلدەگىدەي ەمەس، نەعۇرلىم ابىرجىعان سايىن، ساپاسى سولعۇرلىم ناشارلايدى“.

تولتىرىلاتىن كەستەنىڭ ازايۋى − ەڭ تىكە وزگەرىس. ”قىستاق كادرلارىنىڭ ءار اپتاداعى ورتاشا مالىمەت كەستەسى 21 رەتتەن ءبىر رەتكە ازايدى!“ دەدى جاۋ حۇڭلان.

”بۇلتتىق جۇيەدە كەستە تولتىرۋدىڭ“ ارقاسىندا نانحۋا اۋدانى مالىمەت كەستەسىنىڭ سانى مەن تولتىرىلاتىن تۇرلەردى بىرىكتىرىپ، مالىمەت كەستەسىن 1326 دانادان 320 داناعا قىسقارتتى، بۇل بۇرىنعىنىڭ شيرەك ۇلەسىنە جەتپەيدى، تولتىرىلاتىن تۇرلەر 14 مىڭ 200 دەن 4500 اينالاسىنا ازايدى.

كەستە تولتىرۋ ءتىپتى دە وڭتايلاندى. جاۋ حۇڭلان ءبىر شاعىن كىتاپتى الىپ شىقتى، ”بۇرىن ءارقايسى كەستە جۇيەسىندە دەربەس پايدالانۋشىنىڭ اتى، قۇپيا سيفر تالابى بار بولاتىن، نەگىزگى ساتى كادرلارى ۇمىتىپ قالۋدان الاڭداپ، ارنايى ’قۇپيا سيفر داپتەرىن‘ ۇستايتىن“.

قازىر كادرلار تۇعىرعا شىققاننان كەيىن، اتى - ءجونىن ەنگىزسە، ازاماتتىق كۋالىك ءنومىرى، بايلانىس تەلەفونى اۆتوماتتى شىعا كەلەدى، ۋاقىت ۇنەمدەۋمەن بىرگە، اعاتتىقتى دا ازايتادى.

كەستە الباتى تاراتىلمايتىن بولدى. كەستەنى جەلىدەن تىس تولتىرۋ جەلىدە تولتىرعانعا جەتپەيدى. نە ءۇشىن؟ كەستە الۋدا اۋدانعا جولداپ بەكىتتىرۋ كەرەك، بۇل اۋرەشىلىك؛ جۇيەدەن كەستەنى تەكسەرگەندە اۆتوماتتى تۇردە ساندى مالىمەت قالىپتاستىرادى، جۇمىس مانديدى!

نانحۋا اۋدانى ”بۇلتتىق جۇيەدە كەستە تولتىرۋ“ تۇعىرىنىڭ نەگىزگى ساتى مالىمەت كەستەسىنە رۇقسات ەتۋدى باسقارۋ ولشەمىن شىعارىپ، مالىمەت كەستەسىن الباتى تاراتۋدى اشىق اشكەرەلەۋ جانە تاراۋلاردىڭ ءوتىنىش ەتۋى، ارناۋلى توپ بويىنشا تەكسەرىپ بەكىتۋ ءتۇزىمىن قاتاڭ اتقارىپ، مالىمەت كەستەسىندە ”تاراتۋعا تيىستىلەرىن تۇگەل تاراتۋ، تاراتۋعا رۇقسات ەتىلمەگەندەرىن تاراتپاۋ“ جانە "بەتالدى تاراتسا، اشكەرەلەۋ، بەتالدى تاراتسا، تولتىرۋدان باس تارتۋدى“ جۇزەگە اسىردى.

”تاڭەرتەڭ تاراتىپ، كەشتە تولتىرۋدى تالاپ ەتكەن كەستەلەردى تيۋ كەرەك، ويىنا كەلگەنىن ىستەۋگە قاراتا، نەگىزگى ساتىدا اشكەرەلەۋگە بولادى، اۋدان حابارلاندىرۋ شىعارادى“ دەدى دۇڭ شۋەرۇي.

ەڭ ماڭىزدىسى، كەستە ءتىپتى دە جارامدى بولدى.

”قايتا كەدەيلەسۋدەن ساقتانۋدى باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ جانە كومەكتەسۋ ـ سۇيەمەلدەۋدى يكەمدى باسقارۋ جاعدايى ساناق كەستەسىن“ الىپ ايتساق، بۇرىن كەستە تولتىرۋدا ءار ايدا قىستاق تۇرعىندارى، اۋىل ـ قالاشىق، اۋداندار ءبىر ـ بىرلەپ تولتىرىپ جوعارىعا مالىمدەيدى، اۋدان دارەجەلى ورىندا جيناقتاۋعا دەيىن كەمىندە ءبىر اپتا ۋاقىت كەتەتىن.

”قازىر قىستاق تۇرعىندارى، اۋىل ـ قالاشىق قاتىستى ەسەپ داپتەرىن عانا قورعاپ، كەستە اۆتوماتتى قالىپتاسادى، نانحۋا اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسىنىڭ ساندى مالىمەتتەرى سالىستىرىلىپ، تەكسەرىلگەننەن كەيىن وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسىنە جولدانادى، ىلگەرىندى ـ كەيىندى ءبىر كۇن عانا ۋاقىت كەتەدى“ دەدى جاۋ حۇڭلان.

بيىلعى انالار مەرەكەسىندە نانحۋا اۋداندىق ايەلدەر بىرلەستىگى چۋشيۇڭ وبلىستىق ايەلدەر بىرلەستىگىنەن 20 ”انالار پوچتا قالتاسى“ قارجىلاي كومەك بەرۋ سانىن قولعا كەلتىرىپ، لۇڭچۋان قالاشىعىنداعى اۋرۋ، مۇگەدەك جانە ەڭ تومەنگى تۇرمىسى قامتاماسىزداندىرۋعا الىنعان، جاسى ۇلعايىپ، قيىنشىلىق قىسپاعىندا قالعان ايەلدەردەن حال سۇراۋعا ارناۋلى جۇمسادى. بۇرىن اۋدان، اۋىل - قالاشىق دارەجەلى ورىندار دارەجە بويىنشا تەكسەرىپ انىقتاعاننان كەيىن جولدايتىن، تەز بولسا ءبىر اپتادا بىتەتىن؛ بيىل جۇيە ىشىندە سارالاپ، نەگىزگى ساتى كادرلارى تەكسەرىپ، ءبىر كۇندە تىزىمدىك دايىنداپ بولدى.

”بۇلتتىق جۇيەدە كەستە تولتىرۋ نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتىپ، كادرلاردىڭ ەمىن - ەركىن ىستەپ، بۇقاراعا اناعۇرلىم ساپالى قىزمەت وتەۋىنە مۇمكىندىك جاسادى“ دەدى دۇڭ شۋەرۇي.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى