ەسىك الدىنداعى سول جول وتباسىمىزدىڭ وتكەن جىلدارىنا كۋا بولدى

مەن 1968 ـ جىلى قۇتىبي اۋدانى ۋگۇڭتاي قالاشىعى شيشۋۋوزى قىستاعىندا دۇنيەگە كەلدىم. ەسىمدە قالۋىنشا، ەسىك الدىنداعى جول ويلى ـ شۇڭقىر، اشىق كۇندەرى شاڭى اسپانعا شىعىپ، جاڭبىرلى كۇندەرى لاي ـ باتپاق بولىپ جاتاتىن. كورشىمىز ما اتاي ۇنەمى بىلاي دەيتىن: بۇرىن بۇل ارادا جول جوق ەدى، ەرتەرەكتە بىرنەشە وتباسى عانا وتىراتىن، بارلىق جەردە 2 ـ 3 ادامنىڭ قۇشاعى ارەڭ جەتەتىن ءزاۋلىم قارا اعاش بار، ءشوپ ـ شالاڭ بىتىك وسكەن، قاسقىردىڭ دا قاراسى كورىنىپ قالاتىن، تۇندە جالعىز جۇرۋگە ەشكىم دە باتىلدىق ەتە المايتىن.

وتكەن عاسىردىڭ 60 ـ، 70 ـ جىلدارىندا جياڭسۋ، حىنان، شاندۇڭ سياقتى جەرلەردەن شەكارا وڭىرگە كومەكتەسۋ ءۇشىن كەلگەندەر، سونداي ـ اق گانسۋ، نيڭشيا سياقتى جەرلەردەن كەلگەندەر ارت ـ ارتىنان قىستاعىمىزعا كەلىپ قونىستاندى. جان سانىنىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى ءوندىرىس اترەتى قۇرىلدى، جىلقى قورا سالىنىپ، ءبىرتالاي جىلقى باعىلدى. كووپەراتيۆ مۇشەلەرى قاراپايىم توپىراق جول سالدى، كوكتەمگى تۇقىم ءسىڭىرۋ كەزىندە تۇقىم تاسيتىن، كۇزگى جيىن ـ تەرىن مەزگىلىندە استىق تاسيتىن ات اربالاردىڭ جىل بويى تاپتاۋىندا وسى جول بىرتىندەپ قالىپتاستى.

”باييمىن دەسەڭ، الدىمەن جول جاسا“. 1984 ـ جىلدان باستاپ ءارقايسى قىستاقتار كەڭ كولەمدە جول جوندەي باستادى. ەسىك الدىمىزداعى بۇل جول كەڭەيتىلىپ تەگىستەلگەنىمەن، ءالى دە قۇم ـ قيىرشىقتى بولعاندىقتان ۆەلوسيپەدپەن، ەسەك اربامەن قاتىناۋعا بۇرىنعىداي قولايسىز بولدى. ەسىمدە قالۋىنشا، ءبىر جولى اعامدى اۋدان ورتالىعىنا وقۋعا اپارىپ قايتقان جولىمدا كەنەت نوسەر جاۋىپ، لاي ـ باتپاقتا جۇرە الماي، امالسىزدان ۆەلوسيپەدىمدى كوتەرىپ ۇيگە ارەڭ جەتكەن ەدىم.

رەفورما جاساعاننان، ەسىك اشقاننان كەيىن، شارۋالاردىڭ تۇرمىس ورەسى كورنەكتى جوعارىلادى. شيشۋۋوزى قىستاعى قاربىز ەگۋدى جەتەكشى كاسىپ سالاسى ەتىپ، بارلىق وتباسى قاۋىن ـ قاربىز ەگۋگە سۇيەنىپ كىرىستەرىن ارتتىردى. ءبىراق ويلى ـ شۇڭقىر جول تاسىمالعا تۇساۋ بولدى. قىستاق ”ەكى كوميتەتىنىڭ“ كۇش سالۋى جانە اۋىلدىق ۇكىمەتتىڭ سايكەسۋى ارقىلى مەملەكەتتىڭ قوسىمشا قاراجاتى مەن اۋدان، اۋىل قازىناسىنىڭ قولداۋىندا، شىعىس، باتىس نەگىزگى جولدارىنا اسفالت جول جاتقىزىلدى، كوشە جولدارىنا قىستاق تۇرعىندارى ەڭبەككۇش شىعارىپ شاعىل توسەدى، لاي ـ باتپاققا اقىرى قوش ايتتىق.

2017 ـ جىلى پارتيا 19 ـ قۇرىلتايىندا اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋ ستراتەگياسى العا قويىلىپ، اۋىل ـ قىستاقتىڭ دامۋىنا ايقىن باعدار كورسەتتى. ساياساتتىڭ شىعىس جەلىمەن قىستاعىمىز شىت جاڭا دامۋ ورايىن قارسى الدى. 2024 ـ جىلعا كەلگەندە بۇكىل قىستاقتاعى 4 اۋماقتىڭ كوشەلەرى تۇگەلدەي قاتتىلاندىرىلىپ، اسفالت توسەلىپ، اۋىل جولىمەن، اۋدان جولىمەن، مەملەكەت تاس جولىمەن تۇتاسىپ، ”اشىق كۇندەرى ونە بويىڭدى شاڭ قاپتىراتىن، جاڭبىرلى كۇندەرى باتپاققا باتىراتىن“ تاريحتى تۇبەگەيلى اياقتاتىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ بايۋىنا جول اشىلدى.

ءۇيىمىزدىڭ الدىنداعى وسى كوشە جولى اۋىل ـ قىستاق جولى وزگەرىسىنىڭ ايعاعى عانا ەمەس، ونان دا ماڭىزدىسى، كورشىلەر ارا دوستىق سۇيىسپەنشىلىك پەن ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ دانەكەرى بولدى. كوشەدە حانزۋ، ۇيعۇر، قازاق، حۇيزۋ، دۇڭشياڭ سىندى 5 ۇلت قونىستانعان، ءوزارا كومەكتەسكەن اسەرلى اڭگىمەلەر ۇنەمى تارالىپ جاتاتىن.

ەندى عانا ەس بىلگەن شاعىمدا ءۇيىمىز جاڭادان ءۇي سالماقشى بولدى، كورشىلەر جاپا ـ تارماعاي كەلىپ كومەكتەسىپ، بالشىق يلەسىپ، داۋال سوعىسىپ، كوپشىلىكتىڭ ءبىر نيەتپەن سەلبەسۋىندە 20 كۇنگە جەتپەيتىن ۋاقىتتا 2 اۋىزدى تام ءۇيىمىز سالىنىپ بولدى. كەيىن كورشىمىز ما يشيڭ اعاي وتباسى جاڭادان ءۇي سالعاندا، اكەم مەن كورشىلەر دە بارىپ كومەكتەستى.

باستاۋىشتىڭ 3 ـ جىلدىعىنداعى كەزىمدە قىستىڭ ءبىر كۇنى تۇستەن كەيىن شەشەم شاندۇڭعا تۋىسشىلاي كەتتى، اكەم باسقا قىستاقتا جۇمىس ىستەيتىن، اعالى ـ قارىنداستى بىرنەشەۋىمىز اش قۇرساق وقۋدان قايتتىق. كورشىمىز نيازحان اپاي مۇنى بىلگەننەن كەيىن دەرەۋ بۋى بۇرقىراعان ەكى جۇگەرى نانىن اكەلىپ بەردى.

ورتالاۋ مەكتەپكە تۇسكەن كەزىمدە، جولدىڭ شىعىسىنداعى كورشىمىز حۋ اجەي حۋنانداعى باۋىرىنا حات جازباقشى بولدى، ۇلى مەن كەلىنى قارامايلى مۇناي الابىندا قىزمەت ىستەيتىن، ال ءوزى حات تانىمايتىن. مەن مۇنى بىلگەننەن كەيىن، ءبىر بۋدا حات قاعازىن الىپ ۇيىنە بارىپ، ول كىسىنىڭ اۋىزشا بايانداۋى بويىنشا سالەم حات جازىپ، ۆەلوسيپەدپەن اۋداندىق پوچتا ـ تەلەگراف مەكەمەسىنە اپارىپ سالىپ جىبەردىم.

ورتا مەكتەپتىڭ 1 ـ جىلدىعىندا ءۇيىمىزدىڭ الدىنداعى كورشىمىز لي نايچۋان اتاي جالعىز تۇراتىن ەدى، ۇلى كومىر كەنىندە قىزمەت ىستەيتىن. لي اتاي ءار جولى جايسىزدانعاندا، مەن حابار تاپسام بولعانى، دەرەۋ قىستاق ەمحاناسىنا بارىپ وعان ءدارى ـ دارمەك ساتىپ اكەلىپ بەرەتىنمىن.

2018 ـ جىلى كۇزدە ءۇيىمىزدىڭ قيىس قارسىسىنداعى شىن بۇعالتىردىڭ مي قان تامىرى كەنەت توسىلىپ، كرەسلودا جاتقان بويى قوزعالا الماي قالادى، ايەلى سۇڭ شيۋ ـ ى ۇيىمىزگە جىلاپ كەلىپ كومەك سۇرادى. مەن دەرەۋ قۇتقارۋ اۆتوموبيلىن شاقىرىپ بەردىم، دەر كەزىندە قۇتقارىلعاندىقتان، ول امان قالدى.

قىزىم تۋىلعان جىلى دۋان ـ ۋ مەرەكەسىندە ايەلىم ەكەۋىمىز جابىسقاق كۇرىش، شىلان ساتىپ الىپ، قامىس جاپىراعىن دايىندىق، ايتسەدە قياق كۇرىشتى بابىنا كەلتىرىپ تۇيە المادىق. باسىمىز قاتىپ وتىرعاندا، شىن بۇعالتىردىڭ ۇلكەن قىزى شياۋۋىن قولىنداعى جۇمىسىن قويا سالىپ، ءدامدى قياق كۇرىشىن جەۋىمىزگە جاردەمدەستى.

بيىل 7 ـ ايدا ءۇيىمىزدىڭ الدىنداعى وسى كوشە جولىنا كۇن ەنەرگيالى جول شامى ورناتىلدى. ءار جولى قىزىم اۆتوكولىگىمەن اۋدان ورتالىعىنان قايتقاندا وسى كوشەدە كەلە جاتىپ اسەرلەنگەنىنەن: ”قازىر اۋىل ـ قىستاقتاعىلار قالالىقتاردان دا باقىتتى تۇرمىس كەشىرىپ جاتىر“، ـ دەيتىن. تازا تابيعي گازبەن وزدەرى ەككەن جاسىل كوكونىستەردى پىسىرەدى، زاماناۋي اشەكەيلەنگەن جەر سىلكىنىسىنە ءتوزىمدى ۇيلەرگە كوشىپ كىردى، باۋ ـ باقشاداي ۇلكەن اۋلالارى بار... مۇنداي تۇرمىس كەشىرگەندەر ۇيقىسىنان كۇلىپ ويانادى.

قازىر ءۇيىمىزدىڭ الدىنداعى وسى كوشە جولى اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ جاندى تۇسىندىرمەسىنە اينالدى. ول قالا مەن اۋىلدى تۇتاستىراتىن جول عانا ەمەس، ونان دا ماڭىزدىسى، ۇلتتار ىنتىماعى، كورشىلەر ءوزارا كومەكتەسۋ سىندى تەرەڭ دوستىق سۇيىسپەنشىلىكتى ارقالاپ وتىر. ءار كۇنى ءتۇن شىمىلدىعى جابىلعاندا كۇن ەنەرگيالى جول شامىنىڭ جارىعىندا ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ جۇزىنەن كۇلكى ەسىپ، جاڭا داۋىردەگى اۋىل ـ قىستاقتىڭ ەڭ مەيىرلى اسەم كارتيناسىن كەستەلەيدى.